11:26 / 11-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan konstruktiv və lider mövqeyi ilə sülh gündəliyini irəli aparır"
11:17 / 11-07-2025
Lavrov: "Birləşmiş Fələstin Əmirliklərinin yaradılması ideyaları getdikcə daha çox səslənir"
11:13 / 11-07-2025
Lavrov: "Berlin, Paris və London Avropanı Rusiya ilə müharibəyə qızışdırmağa çalışır"
11:11 / 11-07-2025
Rusiya baş nazirinin müavini Patruşev qiyabi olaraq Ukraynada “taxıl oğurluğu”nda ittiham olunur
11:05 / 11-07-2025
Ağ Ev Trampın Supermen obrazını dərc edib
11:03 / 11-07-2025
Təqaüdçü tanışını öldürərək onun meyitini 20 parçaya bölüb
10:04 / 11-07-2025
QHT sədrinin layihə çərçivəsində şəhid ailələri ilə görüşü davam edir
23:49 / 10-07-2025
Zelenski Ukraynanın ABŞ-dakı səfirini dəyişdirmək planlarını təsdiqləyib
23:41 / 10-07-2025
İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başa çatıb
23:39 / 10-07-2025
Trampın Lavrov və Rubionun səsləndirdiyi fikirlərlə bağlı gəldiyi nəticə ABŞ-ın Ukrayna ilə bağlı addımlarını müəyyən edəcək
22:55 / 10-07-2025
Avtomobil istidən huşunu itirən şəxsin üstünə çıxıb
22:52 / 10-07-2025
Sərxoş kişi Krım körpüsündən Moskvaya düşərək sağ qalıb
22:46 / 10-07-2025
Çin alimləri Ayın mantiyasının yenidən əriməsi əlamətləri aşkar ediblər
22:41 / 10-07-2025
Basketbolçu Kasatkinin vəkilləri həbs qətimkan tədbirinin dəyişdirilməsindən apellyasiya şikayəti verib
22:37 / 10-07-2025
Məşhur cərrah professor vəfat edib
22:32 / 10-07-2025
İsrail Hizbullahın artilleriya komandirini öldürüb
22:29 / 10-07-2025
Serbiya dinc məqsədlər üçün nüvə proqramını inkişaf etdirməyə başlayır
22:26 / 10-07-2025
Tusk: "Polşa Ukraynanın yenidən qurulması ilə bağlı növbəti konfransı təşkil edəcək"
22:23 / 10-07-2025
Hava Desant Məktəbinin kursantı paraşüt xətlərini bir-birinə bağlayaraq komandirini öldürüb
22:18 / 10-07-2025
Dyukov: "Polşa Volın qətliamının qurbanlarının eksqumasiyası hüququnu əldə etməyə çalışır"
22:03 / 10-07-2025
Xarici agent iş adamı Çiçvarkin barəsində axtarış elan edilib
21:59 / 10-07-2025
Zelenski: "Rusiya ilə Ukrayna arasında hələlik danışıqlar bitmədiyi üçün tamamlanmamış mübadilələr olmayacaq"
21:51 / 10-07-2025
Starovoit istefa verdikdən sonra Nəqliyyat Nazirliyinin ümumi qrupunda vida mesajı yazıb
21:48 / 10-07-2025
Dağıstan Avropanın ən böyük qum təpəsinə yol çəkəcək
21:33 / 10-07-2025
Zaxarova etiraf edib ki, Malayziyada Rubionun Lavrova göz yumduğunu görmədi
21:21 / 10-07-2025
Ayının aqressiv davranışı turizm marşrutunun bağlanmasına səbəb olub
21:13 / 10-07-2025
“Strana.ua” SBU polkovnikinin qətlində şübhəli bilinən şəxslərin axtarışda olan siyahısını göstərib
21:09 / 10-07-2025
Yanğınla əlaqədar elektrik enerjisi qismən kəsilib
16:39 / 10-07-2025
Sumqayıt şəhərində şəhid leytenant Ulvü Məhərrəmovun mövludu-VİDEO+FOTOLAR
13:25 / 10-07-2025
Tərtərdə gənclər üçün məşğulluq və karyera mövzusunda maarifləndirici seminar keçirildi
20:34 / 09-07-2025
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir
19:28 / 09-07-2025
Polşanın müdafiə naziri Baltik dənizini NATO-nun Daxili dənizi adlandırıb
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:02 / 09-07-2025
Hava zərbəsi nəticəsində yaralanan 5 yaşlı uşaq ölüb
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCANDA HÜQUQİ DÖVLƏT İDEYASI- Elman Cəfərli
Tarix: 08-05-2021 22:39 | Bölmə: Siyasət
Bu artıq əlahəzrət tarixin danılmaz faktına çevrilmişdir ki, Azərbaycanda müstəqil hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu görkəmli dövlət xadiminin həyat və fəaliyyətinin bir-birinə zidd, fərqli tarixi mərhələlərdə keçməsinə baxmayaraq, həm sovet hakimiyyəti illərində, həm də müstəqil dövlətçilik dövründə Heydər Əliyevin həyatının və siyasi fəaliyyətinin mərhələləri arasında heyrətamiz bir bağlılıq da vardır. Təsadüfi deyildir ki, ulu öndərin irsini və ölkəmizdə müstəqil dövlətçiliyin bərpası prosesini əlaqəli şəkildə araşdıran bütün tədqiqatçılar Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi mövcudluğunu təmin edə bilməsini birmənalı şəkildə 1970-1985-ci illərdə respublikamızda yaradılmış sosial-iqtisadi potensialla əlaqələndirirlər.
Bu baxımdan ümummilli liderin dövlətçilik təliminin bir çox istiqamətləri onun fəaliyyətinin hər iki dövrü ilə üzvi şəkildə bağlıdır. Başqa sözlə, Heydər Əliyev nəhəng siyasi xadim kimi həm sovet hakimiyyəti illərində də Azərbaycanda, totalitar sovet rejimində mümkün olan ən yüksək səviyyədə, dövlət quruculuğunun bütün cəhətlərinə özünün novator imzasını atmışdır. Bu imza özünü müasir terminologiya ilə ifadə etsək, hüquq dövlətinin yaradılması, qanunun aliliyi, habelə ümummilli liderin öz təbirincə desək, “hüquqi aliliy”in təmin edilməsi haqqında Heydər Əliyevin ideyalarında da özünün varisliyini qoruyub saxlamışdır.
Tarix yaddaşında yaxşı saxlamışdır ki, 1969-cu il iyulun 14-də ilk dəfə Azərbaycanda rəhbərliyə gələn Heydər Əliyev cəmi bir ay sonra o zaman respublikada hakimiyyətin ən yüksək eşalonundan tutmuş ən aşağılaradək geniş yayılmış cinayətkarlığını bir çox təzahürlərinə, o cümlədən, rüşvətxorluq, korrupsiya, fırıldaqçılıq, möhtəkirlik kimi naqis hallara qarşı sözün əsl mənasında müharibə elan etmişdi.
Bu baxımdan ulu öndərin siyasi irsinin mühüm bir mərhələsinin yekunu olan “Literaturnaya qazeta”ya “Qoy ədalət zəfər çalsın...” devizi altında verdiyi müsahibə 1969-1981-ci illərdə Azərbaycanda cinayətkarlıqla, hüquqsuzluqla mübarizədə əldə edilmiş mühüm göstəricilərin təcrübə kimi yayılmasına yönəlmişdi. Təbii ki, sosialist dövləti olan sovet hakimiyyəti ilə müasir hüquqi dövləti eyniləşdirmək olmaz. Lakin nəzərə alsaq ki, 1960-cı illərdə Azərbaycanda siyasi rəhbərlik səviyyəsində xaos, cəmiyyətdə isə özbaşınalıq hökm sürürdü, o zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin hüququn, qanunun aliliyi uğrunda başlatdığı mübarizə prosesinin əhəmiyyəti tamamilə aydın olar. Ulu öndər özü də bu vəziyyəti həmin müsahibəsində belə dəyərləndirmişdi: “Biz idealist deyilik və iddia etmirik ki, xeyirin şər üzərində əbədi mütləq qələbəsinə nail olacağıq. Lakin tərəzinin haqq-ədalət, qanunçuluq, ideyalılıq qoyulan gözünün ağır gəlməsinə nail ola bilərik və olmalıyıq”.
Hələ sovet hakimiyyəti dövründə Heydər Əliyev cəmiyyətdə hüququn aliliyi ideyasına münasibətini belə ifadə etmişdi: “Hər hansı qanun yalnız o zaman yaşayır ki, yerinə yetirilsin – özü də hamı tərəfindən və hər yerdə”. Böyük dövlət xadimi qanunun aliliyi ilə hüquqi maarifləndirmə, hüquqi tərbiyə məsələsinə kompleks şəkildə, eyni zamanda, şəxsin və cəmiyyətin mənəvi problemi kimi baxırdı: “Qeyd etmək istəyirəm ki, biz qanunçuluq deyəndə, Cinayət Məcəlləsindən çox, cəmiyyətimizin əxlaq kodeksini nəzərdə tuturuq. Özü də bu baxımdan hüquq pozuntuları, onların profilaktikası bizim üçün təkcə hüquqa aid məsələ deyildir. Bu, sosial və mənəvi məsələdir, çünki söhbət ən əvvəl insan uğrunda mübarizədən, sovet adamının hüquqlarına hörmətdən, ləyaqət və şərəfinin qorunmasından, onda ən yaxı vətəndaşlıq keyfiyyətləri, yüksək əxlaq prinsipləri tərbiyə edilməsindən gedir”.
Tarix Azərbaycana və xalqımıza XX əsrdə ikinci dəfə özünün müstəqil demokratik dövlətini qurmaq şansını bəxş etdi. Bu dəfə ölkəmiz nəzəri baxımdan XIX əsrə aid olsa da, real təcrübədə əsasən II Dünya müharibəsindən sonra meydana çıxan hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə başladı. Lakin təəssüf ki, onsuz da ölkədə müstəqilliyin ilk illərində ermənilərlə məlum münaqişənin yaratdığı gərginlik azmış kimi, bir də xaos və özbaşınalıq baş alıb gedir, ayrı-ayrı siyasi qruplara, hətta fərdlərə tabe olan qanunsuz silahlı dəstələr siyasi hakimiyyətə yiyələnmək vasitəsi kimi meydan sulayırdı.
Belə bir şəraitdə xalqın təkidli tələbləri və obyektiv tarixi şəraitin diktəsi ilə ölkədə hakimiyyətə qayıdan böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev – “Bundan sonra Azərbaycanda silahla, zorakılıqla heç bir iş görmək olmaz!” – deyərək, 1993-1995-ci illərdə bir neçə dəfə onun özünə qarşı çevriliş cəhdləri planlaşdıran qanunsuz silahlı dəstələri qətiyyətlə ləğv etdi. Və tezliklə, bu addımın nəticəsi özünü insanların həyatında, cəmiyyətdəki sabitlikdə biruzə verdi: “İndi artıq aydın görünür ki, hər bir vətəndaşın həyatı naminə respublikadakı bu cinayətkarların qarşısının alınması, ayrı-ayrı silahlı dəstələrin zərərsizləşdirilməsi, ayrı-ayrı qrupların aradan götürülməsi nə qədər lazım imiş. İndi insanlar rahat işləyirlər, yaşayırlar və istirahət edirlər”.
Müstəqillik ərəfəsi və müstəqilliyin ilk iki ilini əhatə edən, anarxiyadan nizam-intizam, ictimai-siyasi sabitlik dövrünə keçid dövrü adlandıra biləcəyimiz bu mərhələyə uğurla yekun vurduqdan sonra ulu öndər qətiyyətlə bəyan etdi: “Azərbaycanda zorla, güc işlətməklə, silah gücünə hakimiyyət əldə etmək mümkün deyildir. Bunu hamı bilməlidir, hamı dərk etməlidir və belə cinayət əməllərindən çəkinməlidir”.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanda hüquqi islahatların başlanması və onun böyük bir mərhələsinin uğurla başa çatdırılması bilavasitə ümummilli liderin adı və fəaliyyəti ilə bağlı oldu. Heydər Əliyev ilk növbədə bəyan etdi ki, ölkədə “Azərbaycan cəmiyyətinin əksəriyyəti kommunist ideologiyasından, sosializm cəmiyyətindən imtina etmişdir və Azərbaycanın müstəqil, dünyəvi dövlət kimi, ümumbəşəri dəyərlər əsasında, eyni zamanda, milli ənənələr əsasında hüquqi dövlət qurmaq yolu ilə getməsinin tərəfdarıdır”. Həmçinin, milli dövlət quruculuğunun istiqaməti qəti şəkildə elan edildi: “Azərbaycan Respublikası öz dövlət quruculuğunda sosial-iqtisadi problemlərin həllində tutduğu strateji yolla gedir. Bizim bu yolumuz Azərbaycanda demokratik, hüquqi, sivilizasiyalı dövlət qurmaqdan, demokratik prinsipləri gündən-günə inkişaf etdirməkdən, dünyanın əldə etdiyi bütün demokratik nailiyyətləri Azərbaycanda yaymaqdan, onlardan bəhrələnməkdən ibarətdir”.
Burada haşiyə çıxaraq “hüquqi dövlət” anlayışının mahiyyətini və prinsiplərini açıqlamaq üçün bir haşiyə çıxmaq istərdim.
Hüquqi dövlət – qanunun aliliyinin, hamının qanun qarşısında bərabərliyinin və məhkəmələrin müstəqilliyinin, insan hüquq və azadlıqlarının tanındığı və təmin olunduğu, dövlət hakimiyyətinin əsasında hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin dayandığı dövlətdir.
Hüquqi dövlətin başlıca prinsipləri aşağıdakılardır:
– Hüquqla məhdudlaşdırılmış dövlət hakimiyyəti;
– Hakimiyyətin bölünməsi;
– Əsas hüquq və azadlıqların təminatı;
– Qanunun aliliyi;
– Müstəqil ədalət mühakiməsi.
Bu baxımdan, – “Biz istəyirik ki, dövlətimiz tam demokratik, tam hüquqi, tam dünyəvi bir dövlət olsun. Bunun üçün də Azərbaycanda demokratiyanın bərqərar olması, inkişaf etdirilməsi, hüquqi aliliyin təmin olunması bizim başlıca vəzifəmizdir və bunu yerinə yetirməyə çalışırıq”, – deyən ulu öndər ilk növbədə əsas insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasını, siyasi plüralizmi, çoxpartiyalı sistemi, sivilizasiyalı vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu, siyasi azadlıları Azərbaycan dövlətinin əsas prinsipləri, demokratik hüquqi cəmiyyət yaradılmasının əsas şərtləri elan etdi. Ümummilli liderin “Əgər hər hansı ölkənin xalqları öz hüquqlarını anlayır və onları qoruya bilirsə, o zaman ən kiçik dövlət belə ən böyük məmləkət qədər güclü olar”, – fikri bütün zamanlar üçün aktual olmaqla, hüququn aliliyinin indiyədək işlədilən analoji fikirlərdən fərqli formada və dəqiq təsbiti kimi tarixə düşdü.
Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu prosesində 1995-ci il noyabrın 12-də müstəqillik dövrü Konstitusiyasının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Məhz bu ali hüquqi sənədlə müasir müstəqil, demokratik milli dövlətin bütün zəruri əsasları yaradıldı. Ölkəmizdə hakimiyyətin bölünməsi, əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları, onların təminatı sistemi təsbit edildi, qanunun aliliyi bərqərar oldu. Konstitusiyanın qəbulundan sonra ümummilli lider hüquqi dövlət quruculuğunu dövlətin, onun başçısının, yaxud da hansısa hakimiyyət qolunun deyil, bütövlükdə cəmiyyətin hamılıqla iştirak edəcəyi böyük bir proses sayaraq deyirdi: “Hər bir şəxs konstitusiyaya, qanunlara dönmədən əməl etməlidir, ondan irəli gələn dövlət və cəmiyyət qarşısında vəzifələri layiqincə yerinə yetirmək, ölkəmizdə gedən demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesində yaxından iştirak etməlidir”.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, Azərbaycan vətəndaşlarının şərəf və ləyaqətinin qorunması, demokratik prinsiplərin inkişafı məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər ölkəmizin beynəlxalq aləmə sürətli inteqrasiyasını təmin etdi. Məhz bu səbəbdən 1993-cü ildən ölüm hökmü cəzası üzərində moratorium qoyuldu, 1996-cı ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsünü dəstəkləyərək yaşı 65-dən çox olanların ölüm cəzasından azad olunması ilə bağlı qərar qəbul etdi, eyni zamanda, ölüm cəzasının tətbiqini nəzərdə tutan cinayətlərin sayı qanunvericilikdə 33-dən 12-yə endirildi.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ölüm cəzası sovet hakimiyyəti dövründə uzun müddət tətbiq olunmuşdur. Sovet hakimiyyətinin son 3 ilində – 1988-ci ildə ölüm cəzasına məhkum olunmuş 5, 1989-cu ildə 6, 1990-cı ildə 3 şəxs barəsində ölüm hökmü icra edilmişdi. Bundan sonrakı üç il ərzində ölüm hökmü icra olunmadığı halda, 1993-cü ilin fevralında 8 nəfər barəsində ölüm hökmü tələsik icra edildi.
Ulu öndər Heydər Əliyev 1998-ci il yanvarın 22-də ölüm hökmünün ləğv olunması haqqında təşəbbüsü və Milli Məclisə müvafiq müraciətində cinayət-hüquq siyasətini hərtərəfli təhlil edərək ədalət, azadlıq, humanizm və insanpərvərlik kimi yüksək idealları rəhbər tutmaqla, ölkədə ölüm cəzasının ləğv edilməsi qənaətinə gəldiyini bildirdi və öz məvqeyinin zəruriliyini əsaslandırdı. Milli Məclis dövlət başçısının ölüm hökmü ilə əlaqədar təklifini dəstəklədi və onun 1998-ci il fevralın 10-da qəbul etdiyi ölüm hökmünün ləğvi qərarı ilə Azərbaycanın adı Şərqdə, o cümlədən türk dövlətləri arasında ilk olaraq bu cəzanı ləğv edən ölkə kimi tarixə düşdü. Ulu öndər ölüm hökmünü ləğv etməklə, bəşəri humanizmə və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Həmin qərarla o vaxtadək 128 nəfər ölümə məhkum edilmiş şəxsin cəzası ömürlük azadlıqdan məhrumetmə ilə əvəzləndi. Ulu öndər qeyd edirdi ki, “Ölüm hökmünün ləğv edilməsi hansısa bir cinayətkara rəhm etmək məqsədi daşımır. O, ümumbəşəri, ümumxalq əhəmiyyətinə malik bir məsələdir. Ğlüm hökmünün ləğv olunması onu göstərir ki, respublikamız, müstəqil Azərbaycan dövləti humanist siyasət aparan bir dövlətdir”.
Ölüm hökmünün ləğvinin ardınca sovet hakimiyyəti illərindən mövcud olan mətbuat üzərindəki senzura da qaldırıldı. Ümummilli liderin “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 1998-ci il 6 avqust tarixli Fərmanı ilə senzura ləğv edildi. 1999-cu il dekabrın 7-də isə “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında təsbit olunan söz, fikir və mətbuat azadlığına münasibətdə müdrik dövlət rəhbəri deyirdi: “Bizim ümumi məqsədimiz mətbuata daha çox azadlıq verməkdir. Söz azadlığını daha da geniş təmin etmək və Azərbaycanda demokratiyanı bütün sahələrdə inkişaf etdirməkdən ibarətdir”.
Ölkəmizdə məhkəmə-hüquq islahatlarının başlanması, məhkəmə sisteminin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, Azərbaycanın daxil olduğu kontinental hüquq sisteminə xas məcəllələşdirmə prosesinin 1997-2003-cü illərdə həyata keçirilməsi də ulu öndər Heydər Əliyevin hüquqi dövlət quruculuğundakı danılmaz xidmətləridir. Milli Konstitusiyanın qəbulundan sonra 1996-cı ildə Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması da bu sahədə həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən idi.
Ümummilli lider özünün müəllifi olduğu məhkəmə-hüquq sistemindəki islahatların əsas məramını belə açıqlayırdı: “Biz bu hüquqi dövləti, demokratik dövləti yaradırıq və onu pillə-pillə yüksəklərə qaldırırıq. Bunun da ən prinsipial bir hissəsi məhkəmə sistemində islahatların keçirilməsi, bütün məhkəmə sisteminin beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdırılmasıdır”.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlət proqramının təsdiq olunması, ölkəmizdə aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsi olaraq dövlət və yerli özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxslər tərəfindən pozulan insan hüquqları və azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədilə 2001-ci ildə qeyri-məhkəmə müdafiə mexanizmi olan yeni institut – Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) institutunun yaradılması da ulu öndərin hüquqi dövlət quruculuğu konsepsiyasının mühüm tədbirlərindən hesab olunmalıdır.
Ümummilli lider, tamamilə haqlı olaraq, beynəlxalq hüquq normalarının tətbiqinə iki aspektdə diqqətlə yanaşırdı. Birinci aspekt bu sahədə belə milliliklə bəşəriliyin vəhdətini nəzərdə tuturdu. Dahi rəhbər bu barədə fikirlərini belə ifadə edirdi: “Biz demokratik, dünyəvi, sivilizasiyalı dövlət quraraq, bütün bəşəri dəyərlərdən istifadə edərək, ümumbəşəri dəyərlərin xalqımız üçün və milli mentalitetimiz üçün, mənəviyyatımız üçün uyğun cəhətlərini götürüb tətbiq edərək, heç vaxt dinimizdən, dini adət-ənənələrimizdən ayrıla bilmərik və imtina edə bilmərik”.
Məsələnin beynəlxalq aspektinə münasibətdə isə ölkəmizin müstəqillik əldə etdiyi gündən bu günədək qarşılaşdığı haqsızlığı, beynəlxalq hüquq normalarının təbiqində “ikili standartlar” problemi daxil idi. Ümummilli lider bu haqda deyirdi: “Demokratik, hüquqi dövlət qurarkən, biz eyni zamanda əmin olmalıyıq ki, beynəlxalq aləmdə beynəlxalq hüquq normaları da təmin edilir və onların pozulmasına yol verilmir”.
Bütün deyilənlərə rəğmən, cəmiyyətdə insan hüquqlarının qeyri-məhdud və mütləq olduğunu düşünmək düzgün yanaşma olmazdı. Belə ki, insan hüquq və azadlıqları özbaşınalıq, hərc-mərclik və məsuliyyətsizlik demək deyildir. Hər bir şəxs malik olduğu hüquq və azadlıqlardan yalnız o halda tam bəhrələnə bilər ki, o bu zaman sui-istifadəyə yol verməsin. Müasir dövrdə, qloballaşma dövründə insan hüquqlarının məsuliyyətlə bağlılığı xüsusilə aktuallaşır. Bu baxımdan ulu öndər Heydər Əliyev mövqeyini belə ifadə edirdi: “Şəxsiyyətindən, keçmiş xidmətlərindən, adından-sanından asılı olmayaraq, hər kəs qanuna tabe olmalıdır. Qanunun aliliyi hamı üçün eyni olmalıdır: adi vətəndaş üçün də, vəzifəli şəxs üçün də, Prezident üçün də”. Və ya: “Kimin nə qədər böyük xidməti olsa da, kim nə qədər böyük hünər, cəsarət sahibi olsa da, nə qədər ülvi amalı olsa da, cəmiyyət üçün gərəkli və dəyərli adam olsa da, onların hamısı qanuna tabe olmalıdır”. Yaxud da: “Qanun hamı üçün qanundur. Həm adi vətəndaş üçün, həm hakimiyyət məmuru üçün, həm dövlət məmuru üçün, həm əlil üçün, həm də şəhid ailəsi üçün”.
Beləliklə ümummilli lider Heydər Əliyevin milli dövlətçilik konsepsiyasında “hüquqi dövlət” ideyası xüsusi bir istiqamət kimi diqqəti cəlb edir. Böyük lider əminliklə həmin ideyanın artıq həyata keçirildiyi bugünkü Azərbaycanı əvvəlcədən görərək deyirdi: “Əminəm ki, Azərbaycanın ilk demokratik konstitusiyası xalqımızın demokratiya, milli dövlətçilik yolu ilə getməsini təmin edəcək və gələcək nəsillərə sivilizasiyalı, yüksək səviyyəli, dünya demokratiyasında özünəməxsus yer tutan müstəqil Azərbaycan dövləti miras qoyacağıq”.
Elman Cəfərli,
Naxçıvan Dövlət Universiteti
"Hüquq fənləri" kafedrasının dosenti
Baxış sayı: 858
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-05-2021 22:39 | Bölmə: Siyasət
Bu artıq əlahəzrət tarixin danılmaz faktına çevrilmişdir ki, Azərbaycanda müstəqil hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu görkəmli dövlət xadiminin həyat və fəaliyyətinin bir-birinə zidd, fərqli tarixi mərhələlərdə keçməsinə baxmayaraq, həm sovet hakimiyyəti illərində, həm də müstəqil dövlətçilik dövründə Heydər Əliyevin həyatının və siyasi fəaliyyətinin mərhələləri arasında heyrətamiz bir bağlılıq da vardır. Təsadüfi deyildir ki, ulu öndərin irsini və ölkəmizdə müstəqil dövlətçiliyin bərpası prosesini əlaqəli şəkildə araşdıran bütün tədqiqatçılar Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi mövcudluğunu təmin edə bilməsini birmənalı şəkildə 1970-1985-ci illərdə respublikamızda yaradılmış sosial-iqtisadi potensialla əlaqələndirirlər.
Bu baxımdan ümummilli liderin dövlətçilik təliminin bir çox istiqamətləri onun fəaliyyətinin hər iki dövrü ilə üzvi şəkildə bağlıdır. Başqa sözlə, Heydər Əliyev nəhəng siyasi xadim kimi həm sovet hakimiyyəti illərində də Azərbaycanda, totalitar sovet rejimində mümkün olan ən yüksək səviyyədə, dövlət quruculuğunun bütün cəhətlərinə özünün novator imzasını atmışdır. Bu imza özünü müasir terminologiya ilə ifadə etsək, hüquq dövlətinin yaradılması, qanunun aliliyi, habelə ümummilli liderin öz təbirincə desək, “hüquqi aliliy”in təmin edilməsi haqqında Heydər Əliyevin ideyalarında da özünün varisliyini qoruyub saxlamışdır.
Tarix yaddaşında yaxşı saxlamışdır ki, 1969-cu il iyulun 14-də ilk dəfə Azərbaycanda rəhbərliyə gələn Heydər Əliyev cəmi bir ay sonra o zaman respublikada hakimiyyətin ən yüksək eşalonundan tutmuş ən aşağılaradək geniş yayılmış cinayətkarlığını bir çox təzahürlərinə, o cümlədən, rüşvətxorluq, korrupsiya, fırıldaqçılıq, möhtəkirlik kimi naqis hallara qarşı sözün əsl mənasında müharibə elan etmişdi.
Bu baxımdan ulu öndərin siyasi irsinin mühüm bir mərhələsinin yekunu olan “Literaturnaya qazeta”ya “Qoy ədalət zəfər çalsın...” devizi altında verdiyi müsahibə 1969-1981-ci illərdə Azərbaycanda cinayətkarlıqla, hüquqsuzluqla mübarizədə əldə edilmiş mühüm göstəricilərin təcrübə kimi yayılmasına yönəlmişdi. Təbii ki, sosialist dövləti olan sovet hakimiyyəti ilə müasir hüquqi dövləti eyniləşdirmək olmaz. Lakin nəzərə alsaq ki, 1960-cı illərdə Azərbaycanda siyasi rəhbərlik səviyyəsində xaos, cəmiyyətdə isə özbaşınalıq hökm sürürdü, o zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin hüququn, qanunun aliliyi uğrunda başlatdığı mübarizə prosesinin əhəmiyyəti tamamilə aydın olar. Ulu öndər özü də bu vəziyyəti həmin müsahibəsində belə dəyərləndirmişdi: “Biz idealist deyilik və iddia etmirik ki, xeyirin şər üzərində əbədi mütləq qələbəsinə nail olacağıq. Lakin tərəzinin haqq-ədalət, qanunçuluq, ideyalılıq qoyulan gözünün ağır gəlməsinə nail ola bilərik və olmalıyıq”.
Hələ sovet hakimiyyəti dövründə Heydər Əliyev cəmiyyətdə hüququn aliliyi ideyasına münasibətini belə ifadə etmişdi: “Hər hansı qanun yalnız o zaman yaşayır ki, yerinə yetirilsin – özü də hamı tərəfindən və hər yerdə”. Böyük dövlət xadimi qanunun aliliyi ilə hüquqi maarifləndirmə, hüquqi tərbiyə məsələsinə kompleks şəkildə, eyni zamanda, şəxsin və cəmiyyətin mənəvi problemi kimi baxırdı: “Qeyd etmək istəyirəm ki, biz qanunçuluq deyəndə, Cinayət Məcəlləsindən çox, cəmiyyətimizin əxlaq kodeksini nəzərdə tuturuq. Özü də bu baxımdan hüquq pozuntuları, onların profilaktikası bizim üçün təkcə hüquqa aid məsələ deyildir. Bu, sosial və mənəvi məsələdir, çünki söhbət ən əvvəl insan uğrunda mübarizədən, sovet adamının hüquqlarına hörmətdən, ləyaqət və şərəfinin qorunmasından, onda ən yaxı vətəndaşlıq keyfiyyətləri, yüksək əxlaq prinsipləri tərbiyə edilməsindən gedir”.
Tarix Azərbaycana və xalqımıza XX əsrdə ikinci dəfə özünün müstəqil demokratik dövlətini qurmaq şansını bəxş etdi. Bu dəfə ölkəmiz nəzəri baxımdan XIX əsrə aid olsa da, real təcrübədə əsasən II Dünya müharibəsindən sonra meydana çıxan hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə başladı. Lakin təəssüf ki, onsuz da ölkədə müstəqilliyin ilk illərində ermənilərlə məlum münaqişənin yaratdığı gərginlik azmış kimi, bir də xaos və özbaşınalıq baş alıb gedir, ayrı-ayrı siyasi qruplara, hətta fərdlərə tabe olan qanunsuz silahlı dəstələr siyasi hakimiyyətə yiyələnmək vasitəsi kimi meydan sulayırdı.
Belə bir şəraitdə xalqın təkidli tələbləri və obyektiv tarixi şəraitin diktəsi ilə ölkədə hakimiyyətə qayıdan böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev – “Bundan sonra Azərbaycanda silahla, zorakılıqla heç bir iş görmək olmaz!” – deyərək, 1993-1995-ci illərdə bir neçə dəfə onun özünə qarşı çevriliş cəhdləri planlaşdıran qanunsuz silahlı dəstələri qətiyyətlə ləğv etdi. Və tezliklə, bu addımın nəticəsi özünü insanların həyatında, cəmiyyətdəki sabitlikdə biruzə verdi: “İndi artıq aydın görünür ki, hər bir vətəndaşın həyatı naminə respublikadakı bu cinayətkarların qarşısının alınması, ayrı-ayrı silahlı dəstələrin zərərsizləşdirilməsi, ayrı-ayrı qrupların aradan götürülməsi nə qədər lazım imiş. İndi insanlar rahat işləyirlər, yaşayırlar və istirahət edirlər”.
Müstəqillik ərəfəsi və müstəqilliyin ilk iki ilini əhatə edən, anarxiyadan nizam-intizam, ictimai-siyasi sabitlik dövrünə keçid dövrü adlandıra biləcəyimiz bu mərhələyə uğurla yekun vurduqdan sonra ulu öndər qətiyyətlə bəyan etdi: “Azərbaycanda zorla, güc işlətməklə, silah gücünə hakimiyyət əldə etmək mümkün deyildir. Bunu hamı bilməlidir, hamı dərk etməlidir və belə cinayət əməllərindən çəkinməlidir”.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanda hüquqi islahatların başlanması və onun böyük bir mərhələsinin uğurla başa çatdırılması bilavasitə ümummilli liderin adı və fəaliyyəti ilə bağlı oldu. Heydər Əliyev ilk növbədə bəyan etdi ki, ölkədə “Azərbaycan cəmiyyətinin əksəriyyəti kommunist ideologiyasından, sosializm cəmiyyətindən imtina etmişdir və Azərbaycanın müstəqil, dünyəvi dövlət kimi, ümumbəşəri dəyərlər əsasında, eyni zamanda, milli ənənələr əsasında hüquqi dövlət qurmaq yolu ilə getməsinin tərəfdarıdır”. Həmçinin, milli dövlət quruculuğunun istiqaməti qəti şəkildə elan edildi: “Azərbaycan Respublikası öz dövlət quruculuğunda sosial-iqtisadi problemlərin həllində tutduğu strateji yolla gedir. Bizim bu yolumuz Azərbaycanda demokratik, hüquqi, sivilizasiyalı dövlət qurmaqdan, demokratik prinsipləri gündən-günə inkişaf etdirməkdən, dünyanın əldə etdiyi bütün demokratik nailiyyətləri Azərbaycanda yaymaqdan, onlardan bəhrələnməkdən ibarətdir”.
Burada haşiyə çıxaraq “hüquqi dövlət” anlayışının mahiyyətini və prinsiplərini açıqlamaq üçün bir haşiyə çıxmaq istərdim.
Hüquqi dövlət – qanunun aliliyinin, hamının qanun qarşısında bərabərliyinin və məhkəmələrin müstəqilliyinin, insan hüquq və azadlıqlarının tanındığı və təmin olunduğu, dövlət hakimiyyətinin əsasında hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin dayandığı dövlətdir.
Hüquqi dövlətin başlıca prinsipləri aşağıdakılardır:
– Hüquqla məhdudlaşdırılmış dövlət hakimiyyəti;
– Hakimiyyətin bölünməsi;
– Əsas hüquq və azadlıqların təminatı;
– Qanunun aliliyi;
– Müstəqil ədalət mühakiməsi.
Bu baxımdan, – “Biz istəyirik ki, dövlətimiz tam demokratik, tam hüquqi, tam dünyəvi bir dövlət olsun. Bunun üçün də Azərbaycanda demokratiyanın bərqərar olması, inkişaf etdirilməsi, hüquqi aliliyin təmin olunması bizim başlıca vəzifəmizdir və bunu yerinə yetirməyə çalışırıq”, – deyən ulu öndər ilk növbədə əsas insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasını, siyasi plüralizmi, çoxpartiyalı sistemi, sivilizasiyalı vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu, siyasi azadlıları Azərbaycan dövlətinin əsas prinsipləri, demokratik hüquqi cəmiyyət yaradılmasının əsas şərtləri elan etdi. Ümummilli liderin “Əgər hər hansı ölkənin xalqları öz hüquqlarını anlayır və onları qoruya bilirsə, o zaman ən kiçik dövlət belə ən böyük məmləkət qədər güclü olar”, – fikri bütün zamanlar üçün aktual olmaqla, hüququn aliliyinin indiyədək işlədilən analoji fikirlərdən fərqli formada və dəqiq təsbiti kimi tarixə düşdü.
Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu prosesində 1995-ci il noyabrın 12-də müstəqillik dövrü Konstitusiyasının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Məhz bu ali hüquqi sənədlə müasir müstəqil, demokratik milli dövlətin bütün zəruri əsasları yaradıldı. Ölkəmizdə hakimiyyətin bölünməsi, əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları, onların təminatı sistemi təsbit edildi, qanunun aliliyi bərqərar oldu. Konstitusiyanın qəbulundan sonra ümummilli lider hüquqi dövlət quruculuğunu dövlətin, onun başçısının, yaxud da hansısa hakimiyyət qolunun deyil, bütövlükdə cəmiyyətin hamılıqla iştirak edəcəyi böyük bir proses sayaraq deyirdi: “Hər bir şəxs konstitusiyaya, qanunlara dönmədən əməl etməlidir, ondan irəli gələn dövlət və cəmiyyət qarşısında vəzifələri layiqincə yerinə yetirmək, ölkəmizdə gedən demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesində yaxından iştirak etməlidir”.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, Azərbaycan vətəndaşlarının şərəf və ləyaqətinin qorunması, demokratik prinsiplərin inkişafı məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər ölkəmizin beynəlxalq aləmə sürətli inteqrasiyasını təmin etdi. Məhz bu səbəbdən 1993-cü ildən ölüm hökmü cəzası üzərində moratorium qoyuldu, 1996-cı ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsünü dəstəkləyərək yaşı 65-dən çox olanların ölüm cəzasından azad olunması ilə bağlı qərar qəbul etdi, eyni zamanda, ölüm cəzasının tətbiqini nəzərdə tutan cinayətlərin sayı qanunvericilikdə 33-dən 12-yə endirildi.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ölüm cəzası sovet hakimiyyəti dövründə uzun müddət tətbiq olunmuşdur. Sovet hakimiyyətinin son 3 ilində – 1988-ci ildə ölüm cəzasına məhkum olunmuş 5, 1989-cu ildə 6, 1990-cı ildə 3 şəxs barəsində ölüm hökmü icra edilmişdi. Bundan sonrakı üç il ərzində ölüm hökmü icra olunmadığı halda, 1993-cü ilin fevralında 8 nəfər barəsində ölüm hökmü tələsik icra edildi.
Ulu öndər Heydər Əliyev 1998-ci il yanvarın 22-də ölüm hökmünün ləğv olunması haqqında təşəbbüsü və Milli Məclisə müvafiq müraciətində cinayət-hüquq siyasətini hərtərəfli təhlil edərək ədalət, azadlıq, humanizm və insanpərvərlik kimi yüksək idealları rəhbər tutmaqla, ölkədə ölüm cəzasının ləğv edilməsi qənaətinə gəldiyini bildirdi və öz məvqeyinin zəruriliyini əsaslandırdı. Milli Məclis dövlət başçısının ölüm hökmü ilə əlaqədar təklifini dəstəklədi və onun 1998-ci il fevralın 10-da qəbul etdiyi ölüm hökmünün ləğvi qərarı ilə Azərbaycanın adı Şərqdə, o cümlədən türk dövlətləri arasında ilk olaraq bu cəzanı ləğv edən ölkə kimi tarixə düşdü. Ulu öndər ölüm hökmünü ləğv etməklə, bəşəri humanizmə və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Həmin qərarla o vaxtadək 128 nəfər ölümə məhkum edilmiş şəxsin cəzası ömürlük azadlıqdan məhrumetmə ilə əvəzləndi. Ulu öndər qeyd edirdi ki, “Ölüm hökmünün ləğv edilməsi hansısa bir cinayətkara rəhm etmək məqsədi daşımır. O, ümumbəşəri, ümumxalq əhəmiyyətinə malik bir məsələdir. Ğlüm hökmünün ləğv olunması onu göstərir ki, respublikamız, müstəqil Azərbaycan dövləti humanist siyasət aparan bir dövlətdir”.
Ölüm hökmünün ləğvinin ardınca sovet hakimiyyəti illərindən mövcud olan mətbuat üzərindəki senzura da qaldırıldı. Ümummilli liderin “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 1998-ci il 6 avqust tarixli Fərmanı ilə senzura ləğv edildi. 1999-cu il dekabrın 7-də isə “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında təsbit olunan söz, fikir və mətbuat azadlığına münasibətdə müdrik dövlət rəhbəri deyirdi: “Bizim ümumi məqsədimiz mətbuata daha çox azadlıq verməkdir. Söz azadlığını daha da geniş təmin etmək və Azərbaycanda demokratiyanı bütün sahələrdə inkişaf etdirməkdən ibarətdir”.
Ölkəmizdə məhkəmə-hüquq islahatlarının başlanması, məhkəmə sisteminin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, Azərbaycanın daxil olduğu kontinental hüquq sisteminə xas məcəllələşdirmə prosesinin 1997-2003-cü illərdə həyata keçirilməsi də ulu öndər Heydər Əliyevin hüquqi dövlət quruculuğundakı danılmaz xidmətləridir. Milli Konstitusiyanın qəbulundan sonra 1996-cı ildə Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması da bu sahədə həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən idi.
Ümummilli lider özünün müəllifi olduğu məhkəmə-hüquq sistemindəki islahatların əsas məramını belə açıqlayırdı: “Biz bu hüquqi dövləti, demokratik dövləti yaradırıq və onu pillə-pillə yüksəklərə qaldırırıq. Bunun da ən prinsipial bir hissəsi məhkəmə sistemində islahatların keçirilməsi, bütün məhkəmə sisteminin beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdırılmasıdır”.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlət proqramının təsdiq olunması, ölkəmizdə aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsi olaraq dövlət və yerli özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxslər tərəfindən pozulan insan hüquqları və azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədilə 2001-ci ildə qeyri-məhkəmə müdafiə mexanizmi olan yeni institut – Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) institutunun yaradılması da ulu öndərin hüquqi dövlət quruculuğu konsepsiyasının mühüm tədbirlərindən hesab olunmalıdır.
Ümummilli lider, tamamilə haqlı olaraq, beynəlxalq hüquq normalarının tətbiqinə iki aspektdə diqqətlə yanaşırdı. Birinci aspekt bu sahədə belə milliliklə bəşəriliyin vəhdətini nəzərdə tuturdu. Dahi rəhbər bu barədə fikirlərini belə ifadə edirdi: “Biz demokratik, dünyəvi, sivilizasiyalı dövlət quraraq, bütün bəşəri dəyərlərdən istifadə edərək, ümumbəşəri dəyərlərin xalqımız üçün və milli mentalitetimiz üçün, mənəviyyatımız üçün uyğun cəhətlərini götürüb tətbiq edərək, heç vaxt dinimizdən, dini adət-ənənələrimizdən ayrıla bilmərik və imtina edə bilmərik”.
Məsələnin beynəlxalq aspektinə münasibətdə isə ölkəmizin müstəqillik əldə etdiyi gündən bu günədək qarşılaşdığı haqsızlığı, beynəlxalq hüquq normalarının təbiqində “ikili standartlar” problemi daxil idi. Ümummilli lider bu haqda deyirdi: “Demokratik, hüquqi dövlət qurarkən, biz eyni zamanda əmin olmalıyıq ki, beynəlxalq aləmdə beynəlxalq hüquq normaları da təmin edilir və onların pozulmasına yol verilmir”.
Bütün deyilənlərə rəğmən, cəmiyyətdə insan hüquqlarının qeyri-məhdud və mütləq olduğunu düşünmək düzgün yanaşma olmazdı. Belə ki, insan hüquq və azadlıqları özbaşınalıq, hərc-mərclik və məsuliyyətsizlik demək deyildir. Hər bir şəxs malik olduğu hüquq və azadlıqlardan yalnız o halda tam bəhrələnə bilər ki, o bu zaman sui-istifadəyə yol verməsin. Müasir dövrdə, qloballaşma dövründə insan hüquqlarının məsuliyyətlə bağlılığı xüsusilə aktuallaşır. Bu baxımdan ulu öndər Heydər Əliyev mövqeyini belə ifadə edirdi: “Şəxsiyyətindən, keçmiş xidmətlərindən, adından-sanından asılı olmayaraq, hər kəs qanuna tabe olmalıdır. Qanunun aliliyi hamı üçün eyni olmalıdır: adi vətəndaş üçün də, vəzifəli şəxs üçün də, Prezident üçün də”. Və ya: “Kimin nə qədər böyük xidməti olsa da, kim nə qədər böyük hünər, cəsarət sahibi olsa da, nə qədər ülvi amalı olsa da, cəmiyyət üçün gərəkli və dəyərli adam olsa da, onların hamısı qanuna tabe olmalıdır”. Yaxud da: “Qanun hamı üçün qanundur. Həm adi vətəndaş üçün, həm hakimiyyət məmuru üçün, həm dövlət məmuru üçün, həm əlil üçün, həm də şəhid ailəsi üçün”.
Beləliklə ümummilli lider Heydər Əliyevin milli dövlətçilik konsepsiyasında “hüquqi dövlət” ideyası xüsusi bir istiqamət kimi diqqəti cəlb edir. Böyük lider əminliklə həmin ideyanın artıq həyata keçirildiyi bugünkü Azərbaycanı əvvəlcədən görərək deyirdi: “Əminəm ki, Azərbaycanın ilk demokratik konstitusiyası xalqımızın demokratiya, milli dövlətçilik yolu ilə getməsini təmin edəcək və gələcək nəsillərə sivilizasiyalı, yüksək səviyyəli, dünya demokratiyasında özünəməxsus yer tutan müstəqil Azərbaycan dövləti miras qoyacağıq”.
Elman Cəfərli,
Naxçıvan Dövlət Universiteti
"Hüquq fənləri" kafedrasının dosenti
Baxış sayı: 858
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:26
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan konstruktiv və lider mövqeyi ilə sülh gündəliyini irəli aparır"
9-07-2025, 16:33
Beloussov Qazaxıstanın müdafiə naziri Kosanovla danışıqlar aparıb
8-07-2025, 21:45
Müharibə müxbiri Razin: Kursk vilayətində düşmənin körpübaşı yoxdur
8-07-2025, 21:36
Ermənistan prezidenti elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsinə icazə verən qanunu imzalayıb
8-07-2025, 21:06
Qazaxıstan ABŞ-ın 25% ticarət tariflərinə cavab verəcəyini vəd edir
8-07-2025, 20:38
Tramp ticarət tərəfdaşlarına yeni tariflərlə bağlı məktublar göndərməyə davam edəcək
8-07-2025, 20:02
Lukaşenko gecələr tarlaları yuxuda gördüyünü paylaşıb
7-07-2025, 13:29
Ermənistanda həbs olunan yepiskopun müdafiəsi Paşinyanın işə qarışacağını elan edib
6-07-2025, 18:28
İlan Şor Zelenskinin imzaladığı sanksiya siyahısına daxil edilib
5-07-2025, 22:13
Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası Züqanovu yenidən Mərkəzi Komitənin sədri seçdi
5-07-2025, 17:27
Vüqar Rəhimzadə: "Xankəndi Zirvə görüşü Azərbaycanın ECO timsalında təşəbbüskar mövqeyə malik olduğunu bir daha təsdiqlədi"
5-07-2025, 08:30
Xızıda “Qərbi Azərbaycana Qayıdışın ideoloji əsaslarının möhkəmləndirilməsi” mövzusunda tədbir keçirilib
4-07-2025, 14:42
Azərbaycan və Özbəkistan arasında strateji müttəfiqlik münasibətləri- Aybəniz Rüstəmova
4-07-2025, 09:28
Ukrayna XİN Macarıstan səfirini “kloun Zelenski” ilə çəkilmiş karikaturalara görə çağırıb
4-07-2025, 09:04
Ekspert Uer: "Putinlə söhbət Trampı ümidsiz vəziyyətdə qoydu"
3-07-2025, 21:35
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri qarşılıqlı etimada, əsrlər boyu davam edən dostluğa və qardaşlığa söykənir"
3-07-2025, 21:29
Keçmişdən bu günə: Azərbaycan-Özbəkistan dostluğu-Elxan QULİYEV
3-07-2025, 20:44
Putin və Tramp İranla bağlı təmasları davam etdirəcək
2-07-2025, 20:38
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi vətəndaşları Azərbaycana səfər edərkən diqqətli olmağa çağırırb
2-07-2025, 16:32
Peskov: "Putin və Makron İranla bağlı razılaşdırılmış vasitəçilik məsələsini müzakirə etməyiblər"
1-07-2025, 20:40
Tramp etiraf edib ki, o, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Sumı bölgəsində irəliləyişini izləyir
1-07-2025, 10:51
Azərbaycan səfiri Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinə gəlib
30-06-2025, 22:04
PTX-nin rəisi təyin olunan Fərid Əsgərov kimdir? - Dosye
30-06-2025, 22:00
Bəylər Eyyubov PTX-nin rəisi vəfizəsindən çıxarıldı - Bu posta gətirildi
30-06-2025, 20:31
Vüqar Rəhimzadə: "Rusiyada digər millətlərə qarşı şovinizm, diskriminasiya siyasəti sistemli hal alıb"
30-06-2025, 15:37
Qılınkarov: "Rusiya və Ukrayna münaqişənin payıza qədər dayandırılması ilə bağlı razılığa gələ bilməyəcəklər"
30-06-2025, 14:50
Peskov: "Serbiyaya misli görünməmiş təzyiqlər edilir
29-06-2025, 10:14
Rusiya səfiri Korçunov: "Norveç hakimiyyəti muzdluların Ukraynaya getməsinə mane olmur"
28-06-2025, 23:36
Prezident İlham Əliyev Zəfər Səlnaməmizin müəllifidir-Vüqar Əhməd
28-06-2025, 14:27
Daha əvvəl iki İran rəsmisinin Tehranda ölü olduğunu bildirmişdilər
28-06-2025, 14:17
Paşinyan 5 gün ərzində təhqirlərdən çəkinəcəyinə söz verib
27-06-2025, 19:42
Putin Trampla görüşə hər zaman açıq olduğunu bildirib
27-06-2025, 09:27
Səfir Korçunov: "İsveç, Finlandiya və Norveç NATO-nun maraqlarına uyğun logistika qururlar"
27-06-2025, 09:20
ABŞ-ın Rusiyadakı səfiri Treysi Moskvanı tərk edir
26-06-2025, 23:15
Medvedev Avropa Şurası və Ukrayna tribunalına Zelenski və ya Baydeni həbs etməyi tövsiyə edib