00:23 / 16-10-2025
Deputat şəhid ailələri ilə görüşdü-FOTO+VİDEOLAR
22:16 / 15-10-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin Liderliyi ilə yeni-yeni Zəfərlərə doğru inamla irəliləyir"
22:10 / 15-10-2025
Geosiyasi proseslərdə Azərbaycanın da mövqeyi qəbul olunur-Könül Nurullayeva
22:05 / 15-10-2025
Polis əməkdaşına hücum etməkdə təqsirləndirilən iki nəfər həbs edilib
22:00 / 15-10-2025
Vitkoff, Tramp administrasiyasından getməsi ilə bağlı yayılan xəbərləri yalan xəbər kimi qiymətləndirib
19:27 / 15-10-2025
Küçə müğənnisi saxlanılıb
19:21 / 15-10-2025
Bessent: "ABŞ Senatı Trampa Çinə 500%-ə qədər rüsum tətbiq etməyə icazə verə bilər"
19:16 / 15-10-2025
Qıza qarşı cinsi istismarda ittiham olunan miqrant həbs edilib
19:10 / 15-10-2025
Publisist Eydman və jurnalist Morozov terrorçular siyahısına əlavə edilib
19:02 / 15-10-2025
Putin və əl-Şaraanın danışıqları 2,5 saatdan çox davam edib
18:54 / 15-10-2025
Dmitriev Vitkoffun ABŞ prezidentinin xüsusi elçisi vəzifəsindən istefa verməsi ilə bağlı xəbərləri təkzib edib
18:50 / 15-10-2025
Vuçiç Serbiyaya Rusiyanın NIS-dəki payını almağı təklif etdi
18:46 / 15-10-2025
Volodin: "Nobel Sülh Mükafatı dövlətləri məhv edənlərə verilir"
18:43 / 15-10-2025
Məhkəmə qadınlara qarşı zorakılığı təbliğ edən təlim kurslarını qadağan edib
18:38 / 15-10-2025
Rutte: "NATO ölkələri İHA-larla mübarizə üçün yeni addımlar barədə razılığa gəliblər"
09:10 / 15-10-2025
Rusiyanın ən bahalı bağ evi 8 milyard rubla satılır
09:07 / 15-10-2025
Yanğın tələsindən bir nəfəri xilas ediblər
09:04 / 15-10-2025
Türkiyə Ukrayna münaqişəsinin həllində özünəməxsus rolunu bəyan edib
09:00 / 15-10-2025
Qazaxıstan-Rusiya sərhədində 2500-ə yaxın yük maşını ehtiyatda saxlanılır
08:57 / 15-10-2025
Ukraynanın NATO-dakı səfiri: "Tramp Kiyevə yardıma qoyulan məhdudiyyətləri aradan qaldırdı"
08:55 / 15-10-2025
Politoloq Evstafyev Ukrayna Silahlı Qüvvələri üçün “Tomaqavk” raketlərinin artıq Polşada olduğunu deyib
08:46 / 15-10-2025
Qutsul: "Kişinyov Qaqauziyanı tamamilə ləğv etməyi hədəfləyir"
08:10 / 15-10-2025
Bölgə qazısı şəhid atasının yubileyini təbrik edib-VİDEO+FOTOLAR
20:58 / 14-10-2025
Latviya hakimiyyəti tərəfindən deportasiya edilən pensiyaçıya Rusiya pasportu verilib
20:56 / 14-10-2025
ABŞ Ticarət Nümayəndəsi Greer: "Tramp və Si Cinpinin Cənubi Koreyadakı görüşü planlaşdırıldığı kimi davam edəcək"
20:51 / 14-10-2025
"Suriya TV": Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şara oktyabrın 15-də Rusiyaya səfər edəcək
20:48 / 14-10-2025
Ağır yaralanan iki nəfər helikopterlə Mahaçqalaya aparılıb
20:13 / 14-10-2025
Qəzzadan azad edilmiş Donbaslının anası Putinə şəxsən təşəkkür etmək istəyir
18:38 / 14-10-2025
Cibində telefonu partlayan yeniyetmə yanıq mərkəzinə aparılıb
18:21 / 14-10-2025
TASS: İş adamının həyat yoldaşı amansız hücumda yaralanıb
17:58 / 14-10-2025
Putin Andrey Qrozovu Avstriyaya səfir təyin edib
17:56 / 14-10-2025
Odessa meri vətəndaşlığından məhrum edilməsi qərarına etiraz edəcək
17:53 / 14-10-2025
Böyük Britaniya Ermənistan və Azərbaycana silah embarqosunu ləğv edəcək
17:50 / 14-10-2025
Professor Dizen: "NATO-nun hələ də Moskva ilə münaqişədən qaçmaq imkanı var"
17:44 / 14-10-2025
"Orange": Madaqaskar parlamentinin aşağı palatası prezident Andry Rajoelinanın vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasına səs verib
ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCANDA HÜQUQİ DÖVLƏT İDEYASI- Elman Cəfərli
Tarix: 08-05-2021 22:39 | Bölmə: Siyasət
Bu artıq əlahəzrət tarixin danılmaz faktına çevrilmişdir ki, Azərbaycanda müstəqil hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu görkəmli dövlət xadiminin həyat və fəaliyyətinin bir-birinə zidd, fərqli tarixi mərhələlərdə keçməsinə baxmayaraq, həm sovet hakimiyyəti illərində, həm də müstəqil dövlətçilik dövründə Heydər Əliyevin həyatının və siyasi fəaliyyətinin mərhələləri arasında heyrətamiz bir bağlılıq da vardır. Təsadüfi deyildir ki, ulu öndərin irsini və ölkəmizdə müstəqil dövlətçiliyin bərpası prosesini əlaqəli şəkildə araşdıran bütün tədqiqatçılar Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi mövcudluğunu təmin edə bilməsini birmənalı şəkildə 1970-1985-ci illərdə respublikamızda yaradılmış sosial-iqtisadi potensialla əlaqələndirirlər.
Bu baxımdan ümummilli liderin dövlətçilik təliminin bir çox istiqamətləri onun fəaliyyətinin hər iki dövrü ilə üzvi şəkildə bağlıdır. Başqa sözlə, Heydər Əliyev nəhəng siyasi xadim kimi həm sovet hakimiyyəti illərində də Azərbaycanda, totalitar sovet rejimində mümkün olan ən yüksək səviyyədə, dövlət quruculuğunun bütün cəhətlərinə özünün novator imzasını atmışdır. Bu imza özünü müasir terminologiya ilə ifadə etsək, hüquq dövlətinin yaradılması, qanunun aliliyi, habelə ümummilli liderin öz təbirincə desək, “hüquqi aliliy”in təmin edilməsi haqqında Heydər Əliyevin ideyalarında da özünün varisliyini qoruyub saxlamışdır.
Tarix yaddaşında yaxşı saxlamışdır ki, 1969-cu il iyulun 14-də ilk dəfə Azərbaycanda rəhbərliyə gələn Heydər Əliyev cəmi bir ay sonra o zaman respublikada hakimiyyətin ən yüksək eşalonundan tutmuş ən aşağılaradək geniş yayılmış cinayətkarlığını bir çox təzahürlərinə, o cümlədən, rüşvətxorluq, korrupsiya, fırıldaqçılıq, möhtəkirlik kimi naqis hallara qarşı sözün əsl mənasında müharibə elan etmişdi.
Bu baxımdan ulu öndərin siyasi irsinin mühüm bir mərhələsinin yekunu olan “Literaturnaya qazeta”ya “Qoy ədalət zəfər çalsın...” devizi altında verdiyi müsahibə 1969-1981-ci illərdə Azərbaycanda cinayətkarlıqla, hüquqsuzluqla mübarizədə əldə edilmiş mühüm göstəricilərin təcrübə kimi yayılmasına yönəlmişdi. Təbii ki, sosialist dövləti olan sovet hakimiyyəti ilə müasir hüquqi dövləti eyniləşdirmək olmaz. Lakin nəzərə alsaq ki, 1960-cı illərdə Azərbaycanda siyasi rəhbərlik səviyyəsində xaos, cəmiyyətdə isə özbaşınalıq hökm sürürdü, o zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin hüququn, qanunun aliliyi uğrunda başlatdığı mübarizə prosesinin əhəmiyyəti tamamilə aydın olar. Ulu öndər özü də bu vəziyyəti həmin müsahibəsində belə dəyərləndirmişdi: “Biz idealist deyilik və iddia etmirik ki, xeyirin şər üzərində əbədi mütləq qələbəsinə nail olacağıq. Lakin tərəzinin haqq-ədalət, qanunçuluq, ideyalılıq qoyulan gözünün ağır gəlməsinə nail ola bilərik və olmalıyıq”.
Hələ sovet hakimiyyəti dövründə Heydər Əliyev cəmiyyətdə hüququn aliliyi ideyasına münasibətini belə ifadə etmişdi: “Hər hansı qanun yalnız o zaman yaşayır ki, yerinə yetirilsin – özü də hamı tərəfindən və hər yerdə”. Böyük dövlət xadimi qanunun aliliyi ilə hüquqi maarifləndirmə, hüquqi tərbiyə məsələsinə kompleks şəkildə, eyni zamanda, şəxsin və cəmiyyətin mənəvi problemi kimi baxırdı: “Qeyd etmək istəyirəm ki, biz qanunçuluq deyəndə, Cinayət Məcəlləsindən çox, cəmiyyətimizin əxlaq kodeksini nəzərdə tuturuq. Özü də bu baxımdan hüquq pozuntuları, onların profilaktikası bizim üçün təkcə hüquqa aid məsələ deyildir. Bu, sosial və mənəvi məsələdir, çünki söhbət ən əvvəl insan uğrunda mübarizədən, sovet adamının hüquqlarına hörmətdən, ləyaqət və şərəfinin qorunmasından, onda ən yaxı vətəndaşlıq keyfiyyətləri, yüksək əxlaq prinsipləri tərbiyə edilməsindən gedir”.
Tarix Azərbaycana və xalqımıza XX əsrdə ikinci dəfə özünün müstəqil demokratik dövlətini qurmaq şansını bəxş etdi. Bu dəfə ölkəmiz nəzəri baxımdan XIX əsrə aid olsa da, real təcrübədə əsasən II Dünya müharibəsindən sonra meydana çıxan hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə başladı. Lakin təəssüf ki, onsuz da ölkədə müstəqilliyin ilk illərində ermənilərlə məlum münaqişənin yaratdığı gərginlik azmış kimi, bir də xaos və özbaşınalıq baş alıb gedir, ayrı-ayrı siyasi qruplara, hətta fərdlərə tabe olan qanunsuz silahlı dəstələr siyasi hakimiyyətə yiyələnmək vasitəsi kimi meydan sulayırdı.
Belə bir şəraitdə xalqın təkidli tələbləri və obyektiv tarixi şəraitin diktəsi ilə ölkədə hakimiyyətə qayıdan böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev – “Bundan sonra Azərbaycanda silahla, zorakılıqla heç bir iş görmək olmaz!” – deyərək, 1993-1995-ci illərdə bir neçə dəfə onun özünə qarşı çevriliş cəhdləri planlaşdıran qanunsuz silahlı dəstələri qətiyyətlə ləğv etdi. Və tezliklə, bu addımın nəticəsi özünü insanların həyatında, cəmiyyətdəki sabitlikdə biruzə verdi: “İndi artıq aydın görünür ki, hər bir vətəndaşın həyatı naminə respublikadakı bu cinayətkarların qarşısının alınması, ayrı-ayrı silahlı dəstələrin zərərsizləşdirilməsi, ayrı-ayrı qrupların aradan götürülməsi nə qədər lazım imiş. İndi insanlar rahat işləyirlər, yaşayırlar və istirahət edirlər”.
Müstəqillik ərəfəsi və müstəqilliyin ilk iki ilini əhatə edən, anarxiyadan nizam-intizam, ictimai-siyasi sabitlik dövrünə keçid dövrü adlandıra biləcəyimiz bu mərhələyə uğurla yekun vurduqdan sonra ulu öndər qətiyyətlə bəyan etdi: “Azərbaycanda zorla, güc işlətməklə, silah gücünə hakimiyyət əldə etmək mümkün deyildir. Bunu hamı bilməlidir, hamı dərk etməlidir və belə cinayət əməllərindən çəkinməlidir”.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanda hüquqi islahatların başlanması və onun böyük bir mərhələsinin uğurla başa çatdırılması bilavasitə ümummilli liderin adı və fəaliyyəti ilə bağlı oldu. Heydər Əliyev ilk növbədə bəyan etdi ki, ölkədə “Azərbaycan cəmiyyətinin əksəriyyəti kommunist ideologiyasından, sosializm cəmiyyətindən imtina etmişdir və Azərbaycanın müstəqil, dünyəvi dövlət kimi, ümumbəşəri dəyərlər əsasında, eyni zamanda, milli ənənələr əsasında hüquqi dövlət qurmaq yolu ilə getməsinin tərəfdarıdır”. Həmçinin, milli dövlət quruculuğunun istiqaməti qəti şəkildə elan edildi: “Azərbaycan Respublikası öz dövlət quruculuğunda sosial-iqtisadi problemlərin həllində tutduğu strateji yolla gedir. Bizim bu yolumuz Azərbaycanda demokratik, hüquqi, sivilizasiyalı dövlət qurmaqdan, demokratik prinsipləri gündən-günə inkişaf etdirməkdən, dünyanın əldə etdiyi bütün demokratik nailiyyətləri Azərbaycanda yaymaqdan, onlardan bəhrələnməkdən ibarətdir”.
Burada haşiyə çıxaraq “hüquqi dövlət” anlayışının mahiyyətini və prinsiplərini açıqlamaq üçün bir haşiyə çıxmaq istərdim.
Hüquqi dövlət – qanunun aliliyinin, hamının qanun qarşısında bərabərliyinin və məhkəmələrin müstəqilliyinin, insan hüquq və azadlıqlarının tanındığı və təmin olunduğu, dövlət hakimiyyətinin əsasında hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin dayandığı dövlətdir.
Hüquqi dövlətin başlıca prinsipləri aşağıdakılardır:
– Hüquqla məhdudlaşdırılmış dövlət hakimiyyəti;
– Hakimiyyətin bölünməsi;
– Əsas hüquq və azadlıqların təminatı;
– Qanunun aliliyi;
– Müstəqil ədalət mühakiməsi.
Bu baxımdan, – “Biz istəyirik ki, dövlətimiz tam demokratik, tam hüquqi, tam dünyəvi bir dövlət olsun. Bunun üçün də Azərbaycanda demokratiyanın bərqərar olması, inkişaf etdirilməsi, hüquqi aliliyin təmin olunması bizim başlıca vəzifəmizdir və bunu yerinə yetirməyə çalışırıq”, – deyən ulu öndər ilk növbədə əsas insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasını, siyasi plüralizmi, çoxpartiyalı sistemi, sivilizasiyalı vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu, siyasi azadlıları Azərbaycan dövlətinin əsas prinsipləri, demokratik hüquqi cəmiyyət yaradılmasının əsas şərtləri elan etdi. Ümummilli liderin “Əgər hər hansı ölkənin xalqları öz hüquqlarını anlayır və onları qoruya bilirsə, o zaman ən kiçik dövlət belə ən böyük məmləkət qədər güclü olar”, – fikri bütün zamanlar üçün aktual olmaqla, hüququn aliliyinin indiyədək işlədilən analoji fikirlərdən fərqli formada və dəqiq təsbiti kimi tarixə düşdü.
Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu prosesində 1995-ci il noyabrın 12-də müstəqillik dövrü Konstitusiyasının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Məhz bu ali hüquqi sənədlə müasir müstəqil, demokratik milli dövlətin bütün zəruri əsasları yaradıldı. Ölkəmizdə hakimiyyətin bölünməsi, əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları, onların təminatı sistemi təsbit edildi, qanunun aliliyi bərqərar oldu. Konstitusiyanın qəbulundan sonra ümummilli lider hüquqi dövlət quruculuğunu dövlətin, onun başçısının, yaxud da hansısa hakimiyyət qolunun deyil, bütövlükdə cəmiyyətin hamılıqla iştirak edəcəyi böyük bir proses sayaraq deyirdi: “Hər bir şəxs konstitusiyaya, qanunlara dönmədən əməl etməlidir, ondan irəli gələn dövlət və cəmiyyət qarşısında vəzifələri layiqincə yerinə yetirmək, ölkəmizdə gedən demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesində yaxından iştirak etməlidir”.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, Azərbaycan vətəndaşlarının şərəf və ləyaqətinin qorunması, demokratik prinsiplərin inkişafı məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər ölkəmizin beynəlxalq aləmə sürətli inteqrasiyasını təmin etdi. Məhz bu səbəbdən 1993-cü ildən ölüm hökmü cəzası üzərində moratorium qoyuldu, 1996-cı ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsünü dəstəkləyərək yaşı 65-dən çox olanların ölüm cəzasından azad olunması ilə bağlı qərar qəbul etdi, eyni zamanda, ölüm cəzasının tətbiqini nəzərdə tutan cinayətlərin sayı qanunvericilikdə 33-dən 12-yə endirildi.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ölüm cəzası sovet hakimiyyəti dövründə uzun müddət tətbiq olunmuşdur. Sovet hakimiyyətinin son 3 ilində – 1988-ci ildə ölüm cəzasına məhkum olunmuş 5, 1989-cu ildə 6, 1990-cı ildə 3 şəxs barəsində ölüm hökmü icra edilmişdi. Bundan sonrakı üç il ərzində ölüm hökmü icra olunmadığı halda, 1993-cü ilin fevralında 8 nəfər barəsində ölüm hökmü tələsik icra edildi.
Ulu öndər Heydər Əliyev 1998-ci il yanvarın 22-də ölüm hökmünün ləğv olunması haqqında təşəbbüsü və Milli Məclisə müvafiq müraciətində cinayət-hüquq siyasətini hərtərəfli təhlil edərək ədalət, azadlıq, humanizm və insanpərvərlik kimi yüksək idealları rəhbər tutmaqla, ölkədə ölüm cəzasının ləğv edilməsi qənaətinə gəldiyini bildirdi və öz məvqeyinin zəruriliyini əsaslandırdı. Milli Məclis dövlət başçısının ölüm hökmü ilə əlaqədar təklifini dəstəklədi və onun 1998-ci il fevralın 10-da qəbul etdiyi ölüm hökmünün ləğvi qərarı ilə Azərbaycanın adı Şərqdə, o cümlədən türk dövlətləri arasında ilk olaraq bu cəzanı ləğv edən ölkə kimi tarixə düşdü. Ulu öndər ölüm hökmünü ləğv etməklə, bəşəri humanizmə və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Həmin qərarla o vaxtadək 128 nəfər ölümə məhkum edilmiş şəxsin cəzası ömürlük azadlıqdan məhrumetmə ilə əvəzləndi. Ulu öndər qeyd edirdi ki, “Ölüm hökmünün ləğv edilməsi hansısa bir cinayətkara rəhm etmək məqsədi daşımır. O, ümumbəşəri, ümumxalq əhəmiyyətinə malik bir məsələdir. Ğlüm hökmünün ləğv olunması onu göstərir ki, respublikamız, müstəqil Azərbaycan dövləti humanist siyasət aparan bir dövlətdir”.
Ölüm hökmünün ləğvinin ardınca sovet hakimiyyəti illərindən mövcud olan mətbuat üzərindəki senzura da qaldırıldı. Ümummilli liderin “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 1998-ci il 6 avqust tarixli Fərmanı ilə senzura ləğv edildi. 1999-cu il dekabrın 7-də isə “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında təsbit olunan söz, fikir və mətbuat azadlığına münasibətdə müdrik dövlət rəhbəri deyirdi: “Bizim ümumi məqsədimiz mətbuata daha çox azadlıq verməkdir. Söz azadlığını daha da geniş təmin etmək və Azərbaycanda demokratiyanı bütün sahələrdə inkişaf etdirməkdən ibarətdir”.
Ölkəmizdə məhkəmə-hüquq islahatlarının başlanması, məhkəmə sisteminin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, Azərbaycanın daxil olduğu kontinental hüquq sisteminə xas məcəllələşdirmə prosesinin 1997-2003-cü illərdə həyata keçirilməsi də ulu öndər Heydər Əliyevin hüquqi dövlət quruculuğundakı danılmaz xidmətləridir. Milli Konstitusiyanın qəbulundan sonra 1996-cı ildə Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması da bu sahədə həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən idi.
Ümummilli lider özünün müəllifi olduğu məhkəmə-hüquq sistemindəki islahatların əsas məramını belə açıqlayırdı: “Biz bu hüquqi dövləti, demokratik dövləti yaradırıq və onu pillə-pillə yüksəklərə qaldırırıq. Bunun da ən prinsipial bir hissəsi məhkəmə sistemində islahatların keçirilməsi, bütün məhkəmə sisteminin beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdırılmasıdır”.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlət proqramının təsdiq olunması, ölkəmizdə aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsi olaraq dövlət və yerli özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxslər tərəfindən pozulan insan hüquqları və azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədilə 2001-ci ildə qeyri-məhkəmə müdafiə mexanizmi olan yeni institut – Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) institutunun yaradılması da ulu öndərin hüquqi dövlət quruculuğu konsepsiyasının mühüm tədbirlərindən hesab olunmalıdır.
Ümummilli lider, tamamilə haqlı olaraq, beynəlxalq hüquq normalarının tətbiqinə iki aspektdə diqqətlə yanaşırdı. Birinci aspekt bu sahədə belə milliliklə bəşəriliyin vəhdətini nəzərdə tuturdu. Dahi rəhbər bu barədə fikirlərini belə ifadə edirdi: “Biz demokratik, dünyəvi, sivilizasiyalı dövlət quraraq, bütün bəşəri dəyərlərdən istifadə edərək, ümumbəşəri dəyərlərin xalqımız üçün və milli mentalitetimiz üçün, mənəviyyatımız üçün uyğun cəhətlərini götürüb tətbiq edərək, heç vaxt dinimizdən, dini adət-ənənələrimizdən ayrıla bilmərik və imtina edə bilmərik”.
Məsələnin beynəlxalq aspektinə münasibətdə isə ölkəmizin müstəqillik əldə etdiyi gündən bu günədək qarşılaşdığı haqsızlığı, beynəlxalq hüquq normalarının təbiqində “ikili standartlar” problemi daxil idi. Ümummilli lider bu haqda deyirdi: “Demokratik, hüquqi dövlət qurarkən, biz eyni zamanda əmin olmalıyıq ki, beynəlxalq aləmdə beynəlxalq hüquq normaları da təmin edilir və onların pozulmasına yol verilmir”.
Bütün deyilənlərə rəğmən, cəmiyyətdə insan hüquqlarının qeyri-məhdud və mütləq olduğunu düşünmək düzgün yanaşma olmazdı. Belə ki, insan hüquq və azadlıqları özbaşınalıq, hərc-mərclik və məsuliyyətsizlik demək deyildir. Hər bir şəxs malik olduğu hüquq və azadlıqlardan yalnız o halda tam bəhrələnə bilər ki, o bu zaman sui-istifadəyə yol verməsin. Müasir dövrdə, qloballaşma dövründə insan hüquqlarının məsuliyyətlə bağlılığı xüsusilə aktuallaşır. Bu baxımdan ulu öndər Heydər Əliyev mövqeyini belə ifadə edirdi: “Şəxsiyyətindən, keçmiş xidmətlərindən, adından-sanından asılı olmayaraq, hər kəs qanuna tabe olmalıdır. Qanunun aliliyi hamı üçün eyni olmalıdır: adi vətəndaş üçün də, vəzifəli şəxs üçün də, Prezident üçün də”. Və ya: “Kimin nə qədər böyük xidməti olsa da, kim nə qədər böyük hünər, cəsarət sahibi olsa da, nə qədər ülvi amalı olsa da, cəmiyyət üçün gərəkli və dəyərli adam olsa da, onların hamısı qanuna tabe olmalıdır”. Yaxud da: “Qanun hamı üçün qanundur. Həm adi vətəndaş üçün, həm hakimiyyət məmuru üçün, həm dövlət məmuru üçün, həm əlil üçün, həm də şəhid ailəsi üçün”.
Beləliklə ümummilli lider Heydər Əliyevin milli dövlətçilik konsepsiyasında “hüquqi dövlət” ideyası xüsusi bir istiqamət kimi diqqəti cəlb edir. Böyük lider əminliklə həmin ideyanın artıq həyata keçirildiyi bugünkü Azərbaycanı əvvəlcədən görərək deyirdi: “Əminəm ki, Azərbaycanın ilk demokratik konstitusiyası xalqımızın demokratiya, milli dövlətçilik yolu ilə getməsini təmin edəcək və gələcək nəsillərə sivilizasiyalı, yüksək səviyyəli, dünya demokratiyasında özünəməxsus yer tutan müstəqil Azərbaycan dövləti miras qoyacağıq”.
Elman Cəfərli,
Naxçıvan Dövlət Universiteti
"Hüquq fənləri" kafedrasının dosenti
Baxış sayı: 938
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-05-2021 22:39 | Bölmə: Siyasət
Bu artıq əlahəzrət tarixin danılmaz faktına çevrilmişdir ki, Azərbaycanda müstəqil hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu görkəmli dövlət xadiminin həyat və fəaliyyətinin bir-birinə zidd, fərqli tarixi mərhələlərdə keçməsinə baxmayaraq, həm sovet hakimiyyəti illərində, həm də müstəqil dövlətçilik dövründə Heydər Əliyevin həyatının və siyasi fəaliyyətinin mərhələləri arasında heyrətamiz bir bağlılıq da vardır. Təsadüfi deyildir ki, ulu öndərin irsini və ölkəmizdə müstəqil dövlətçiliyin bərpası prosesini əlaqəli şəkildə araşdıran bütün tədqiqatçılar Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi mövcudluğunu təmin edə bilməsini birmənalı şəkildə 1970-1985-ci illərdə respublikamızda yaradılmış sosial-iqtisadi potensialla əlaqələndirirlər.
Bu baxımdan ümummilli liderin dövlətçilik təliminin bir çox istiqamətləri onun fəaliyyətinin hər iki dövrü ilə üzvi şəkildə bağlıdır. Başqa sözlə, Heydər Əliyev nəhəng siyasi xadim kimi həm sovet hakimiyyəti illərində də Azərbaycanda, totalitar sovet rejimində mümkün olan ən yüksək səviyyədə, dövlət quruculuğunun bütün cəhətlərinə özünün novator imzasını atmışdır. Bu imza özünü müasir terminologiya ilə ifadə etsək, hüquq dövlətinin yaradılması, qanunun aliliyi, habelə ümummilli liderin öz təbirincə desək, “hüquqi aliliy”in təmin edilməsi haqqında Heydər Əliyevin ideyalarında da özünün varisliyini qoruyub saxlamışdır.
Tarix yaddaşında yaxşı saxlamışdır ki, 1969-cu il iyulun 14-də ilk dəfə Azərbaycanda rəhbərliyə gələn Heydər Əliyev cəmi bir ay sonra o zaman respublikada hakimiyyətin ən yüksək eşalonundan tutmuş ən aşağılaradək geniş yayılmış cinayətkarlığını bir çox təzahürlərinə, o cümlədən, rüşvətxorluq, korrupsiya, fırıldaqçılıq, möhtəkirlik kimi naqis hallara qarşı sözün əsl mənasında müharibə elan etmişdi.
Bu baxımdan ulu öndərin siyasi irsinin mühüm bir mərhələsinin yekunu olan “Literaturnaya qazeta”ya “Qoy ədalət zəfər çalsın...” devizi altında verdiyi müsahibə 1969-1981-ci illərdə Azərbaycanda cinayətkarlıqla, hüquqsuzluqla mübarizədə əldə edilmiş mühüm göstəricilərin təcrübə kimi yayılmasına yönəlmişdi. Təbii ki, sosialist dövləti olan sovet hakimiyyəti ilə müasir hüquqi dövləti eyniləşdirmək olmaz. Lakin nəzərə alsaq ki, 1960-cı illərdə Azərbaycanda siyasi rəhbərlik səviyyəsində xaos, cəmiyyətdə isə özbaşınalıq hökm sürürdü, o zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin hüququn, qanunun aliliyi uğrunda başlatdığı mübarizə prosesinin əhəmiyyəti tamamilə aydın olar. Ulu öndər özü də bu vəziyyəti həmin müsahibəsində belə dəyərləndirmişdi: “Biz idealist deyilik və iddia etmirik ki, xeyirin şər üzərində əbədi mütləq qələbəsinə nail olacağıq. Lakin tərəzinin haqq-ədalət, qanunçuluq, ideyalılıq qoyulan gözünün ağır gəlməsinə nail ola bilərik və olmalıyıq”.
Hələ sovet hakimiyyəti dövründə Heydər Əliyev cəmiyyətdə hüququn aliliyi ideyasına münasibətini belə ifadə etmişdi: “Hər hansı qanun yalnız o zaman yaşayır ki, yerinə yetirilsin – özü də hamı tərəfindən və hər yerdə”. Böyük dövlət xadimi qanunun aliliyi ilə hüquqi maarifləndirmə, hüquqi tərbiyə məsələsinə kompleks şəkildə, eyni zamanda, şəxsin və cəmiyyətin mənəvi problemi kimi baxırdı: “Qeyd etmək istəyirəm ki, biz qanunçuluq deyəndə, Cinayət Məcəlləsindən çox, cəmiyyətimizin əxlaq kodeksini nəzərdə tuturuq. Özü də bu baxımdan hüquq pozuntuları, onların profilaktikası bizim üçün təkcə hüquqa aid məsələ deyildir. Bu, sosial və mənəvi məsələdir, çünki söhbət ən əvvəl insan uğrunda mübarizədən, sovet adamının hüquqlarına hörmətdən, ləyaqət və şərəfinin qorunmasından, onda ən yaxı vətəndaşlıq keyfiyyətləri, yüksək əxlaq prinsipləri tərbiyə edilməsindən gedir”.
Tarix Azərbaycana və xalqımıza XX əsrdə ikinci dəfə özünün müstəqil demokratik dövlətini qurmaq şansını bəxş etdi. Bu dəfə ölkəmiz nəzəri baxımdan XIX əsrə aid olsa da, real təcrübədə əsasən II Dünya müharibəsindən sonra meydana çıxan hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə başladı. Lakin təəssüf ki, onsuz da ölkədə müstəqilliyin ilk illərində ermənilərlə məlum münaqişənin yaratdığı gərginlik azmış kimi, bir də xaos və özbaşınalıq baş alıb gedir, ayrı-ayrı siyasi qruplara, hətta fərdlərə tabe olan qanunsuz silahlı dəstələr siyasi hakimiyyətə yiyələnmək vasitəsi kimi meydan sulayırdı.
Belə bir şəraitdə xalqın təkidli tələbləri və obyektiv tarixi şəraitin diktəsi ilə ölkədə hakimiyyətə qayıdan böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev – “Bundan sonra Azərbaycanda silahla, zorakılıqla heç bir iş görmək olmaz!” – deyərək, 1993-1995-ci illərdə bir neçə dəfə onun özünə qarşı çevriliş cəhdləri planlaşdıran qanunsuz silahlı dəstələri qətiyyətlə ləğv etdi. Və tezliklə, bu addımın nəticəsi özünü insanların həyatında, cəmiyyətdəki sabitlikdə biruzə verdi: “İndi artıq aydın görünür ki, hər bir vətəndaşın həyatı naminə respublikadakı bu cinayətkarların qarşısının alınması, ayrı-ayrı silahlı dəstələrin zərərsizləşdirilməsi, ayrı-ayrı qrupların aradan götürülməsi nə qədər lazım imiş. İndi insanlar rahat işləyirlər, yaşayırlar və istirahət edirlər”.
Müstəqillik ərəfəsi və müstəqilliyin ilk iki ilini əhatə edən, anarxiyadan nizam-intizam, ictimai-siyasi sabitlik dövrünə keçid dövrü adlandıra biləcəyimiz bu mərhələyə uğurla yekun vurduqdan sonra ulu öndər qətiyyətlə bəyan etdi: “Azərbaycanda zorla, güc işlətməklə, silah gücünə hakimiyyət əldə etmək mümkün deyildir. Bunu hamı bilməlidir, hamı dərk etməlidir və belə cinayət əməllərindən çəkinməlidir”.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanda hüquqi islahatların başlanması və onun böyük bir mərhələsinin uğurla başa çatdırılması bilavasitə ümummilli liderin adı və fəaliyyəti ilə bağlı oldu. Heydər Əliyev ilk növbədə bəyan etdi ki, ölkədə “Azərbaycan cəmiyyətinin əksəriyyəti kommunist ideologiyasından, sosializm cəmiyyətindən imtina etmişdir və Azərbaycanın müstəqil, dünyəvi dövlət kimi, ümumbəşəri dəyərlər əsasında, eyni zamanda, milli ənənələr əsasında hüquqi dövlət qurmaq yolu ilə getməsinin tərəfdarıdır”. Həmçinin, milli dövlət quruculuğunun istiqaməti qəti şəkildə elan edildi: “Azərbaycan Respublikası öz dövlət quruculuğunda sosial-iqtisadi problemlərin həllində tutduğu strateji yolla gedir. Bizim bu yolumuz Azərbaycanda demokratik, hüquqi, sivilizasiyalı dövlət qurmaqdan, demokratik prinsipləri gündən-günə inkişaf etdirməkdən, dünyanın əldə etdiyi bütün demokratik nailiyyətləri Azərbaycanda yaymaqdan, onlardan bəhrələnməkdən ibarətdir”.
Burada haşiyə çıxaraq “hüquqi dövlət” anlayışının mahiyyətini və prinsiplərini açıqlamaq üçün bir haşiyə çıxmaq istərdim.
Hüquqi dövlət – qanunun aliliyinin, hamının qanun qarşısında bərabərliyinin və məhkəmələrin müstəqilliyinin, insan hüquq və azadlıqlarının tanındığı və təmin olunduğu, dövlət hakimiyyətinin əsasında hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin dayandığı dövlətdir.
Hüquqi dövlətin başlıca prinsipləri aşağıdakılardır:
– Hüquqla məhdudlaşdırılmış dövlət hakimiyyəti;
– Hakimiyyətin bölünməsi;
– Əsas hüquq və azadlıqların təminatı;
– Qanunun aliliyi;
– Müstəqil ədalət mühakiməsi.
Bu baxımdan, – “Biz istəyirik ki, dövlətimiz tam demokratik, tam hüquqi, tam dünyəvi bir dövlət olsun. Bunun üçün də Azərbaycanda demokratiyanın bərqərar olması, inkişaf etdirilməsi, hüquqi aliliyin təmin olunması bizim başlıca vəzifəmizdir və bunu yerinə yetirməyə çalışırıq”, – deyən ulu öndər ilk növbədə əsas insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasını, siyasi plüralizmi, çoxpartiyalı sistemi, sivilizasiyalı vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu, siyasi azadlıları Azərbaycan dövlətinin əsas prinsipləri, demokratik hüquqi cəmiyyət yaradılmasının əsas şərtləri elan etdi. Ümummilli liderin “Əgər hər hansı ölkənin xalqları öz hüquqlarını anlayır və onları qoruya bilirsə, o zaman ən kiçik dövlət belə ən böyük məmləkət qədər güclü olar”, – fikri bütün zamanlar üçün aktual olmaqla, hüququn aliliyinin indiyədək işlədilən analoji fikirlərdən fərqli formada və dəqiq təsbiti kimi tarixə düşdü.
Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu prosesində 1995-ci il noyabrın 12-də müstəqillik dövrü Konstitusiyasının müstəsna əhəmiyyəti vardır. Məhz bu ali hüquqi sənədlə müasir müstəqil, demokratik milli dövlətin bütün zəruri əsasları yaradıldı. Ölkəmizdə hakimiyyətin bölünməsi, əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları, onların təminatı sistemi təsbit edildi, qanunun aliliyi bərqərar oldu. Konstitusiyanın qəbulundan sonra ümummilli lider hüquqi dövlət quruculuğunu dövlətin, onun başçısının, yaxud da hansısa hakimiyyət qolunun deyil, bütövlükdə cəmiyyətin hamılıqla iştirak edəcəyi böyük bir proses sayaraq deyirdi: “Hər bir şəxs konstitusiyaya, qanunlara dönmədən əməl etməlidir, ondan irəli gələn dövlət və cəmiyyət qarşısında vəzifələri layiqincə yerinə yetirmək, ölkəmizdə gedən demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesində yaxından iştirak etməlidir”.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, Azərbaycan vətəndaşlarının şərəf və ləyaqətinin qorunması, demokratik prinsiplərin inkişafı məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər ölkəmizin beynəlxalq aləmə sürətli inteqrasiyasını təmin etdi. Məhz bu səbəbdən 1993-cü ildən ölüm hökmü cəzası üzərində moratorium qoyuldu, 1996-cı ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsünü dəstəkləyərək yaşı 65-dən çox olanların ölüm cəzasından azad olunması ilə bağlı qərar qəbul etdi, eyni zamanda, ölüm cəzasının tətbiqini nəzərdə tutan cinayətlərin sayı qanunvericilikdə 33-dən 12-yə endirildi.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ölüm cəzası sovet hakimiyyəti dövründə uzun müddət tətbiq olunmuşdur. Sovet hakimiyyətinin son 3 ilində – 1988-ci ildə ölüm cəzasına məhkum olunmuş 5, 1989-cu ildə 6, 1990-cı ildə 3 şəxs barəsində ölüm hökmü icra edilmişdi. Bundan sonrakı üç il ərzində ölüm hökmü icra olunmadığı halda, 1993-cü ilin fevralında 8 nəfər barəsində ölüm hökmü tələsik icra edildi.
Ulu öndər Heydər Əliyev 1998-ci il yanvarın 22-də ölüm hökmünün ləğv olunması haqqında təşəbbüsü və Milli Məclisə müvafiq müraciətində cinayət-hüquq siyasətini hərtərəfli təhlil edərək ədalət, azadlıq, humanizm və insanpərvərlik kimi yüksək idealları rəhbər tutmaqla, ölkədə ölüm cəzasının ləğv edilməsi qənaətinə gəldiyini bildirdi və öz məvqeyinin zəruriliyini əsaslandırdı. Milli Məclis dövlət başçısının ölüm hökmü ilə əlaqədar təklifini dəstəklədi və onun 1998-ci il fevralın 10-da qəbul etdiyi ölüm hökmünün ləğvi qərarı ilə Azərbaycanın adı Şərqdə, o cümlədən türk dövlətləri arasında ilk olaraq bu cəzanı ləğv edən ölkə kimi tarixə düşdü. Ulu öndər ölüm hökmünü ləğv etməklə, bəşəri humanizmə və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Həmin qərarla o vaxtadək 128 nəfər ölümə məhkum edilmiş şəxsin cəzası ömürlük azadlıqdan məhrumetmə ilə əvəzləndi. Ulu öndər qeyd edirdi ki, “Ölüm hökmünün ləğv edilməsi hansısa bir cinayətkara rəhm etmək məqsədi daşımır. O, ümumbəşəri, ümumxalq əhəmiyyətinə malik bir məsələdir. Ğlüm hökmünün ləğv olunması onu göstərir ki, respublikamız, müstəqil Azərbaycan dövləti humanist siyasət aparan bir dövlətdir”.
Ölüm hökmünün ləğvinin ardınca sovet hakimiyyəti illərindən mövcud olan mətbuat üzərindəki senzura da qaldırıldı. Ümummilli liderin “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 1998-ci il 6 avqust tarixli Fərmanı ilə senzura ləğv edildi. 1999-cu il dekabrın 7-də isə “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında təsbit olunan söz, fikir və mətbuat azadlığına münasibətdə müdrik dövlət rəhbəri deyirdi: “Bizim ümumi məqsədimiz mətbuata daha çox azadlıq verməkdir. Söz azadlığını daha da geniş təmin etmək və Azərbaycanda demokratiyanı bütün sahələrdə inkişaf etdirməkdən ibarətdir”.
Ölkəmizdə məhkəmə-hüquq islahatlarının başlanması, məhkəmə sisteminin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, Azərbaycanın daxil olduğu kontinental hüquq sisteminə xas məcəllələşdirmə prosesinin 1997-2003-cü illərdə həyata keçirilməsi də ulu öndər Heydər Əliyevin hüquqi dövlət quruculuğundakı danılmaz xidmətləridir. Milli Konstitusiyanın qəbulundan sonra 1996-cı ildə Hüquq İslahatları Komissiyasının yaradılması da bu sahədə həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən idi.
Ümummilli lider özünün müəllifi olduğu məhkəmə-hüquq sistemindəki islahatların əsas məramını belə açıqlayırdı: “Biz bu hüquqi dövləti, demokratik dövləti yaradırıq və onu pillə-pillə yüksəklərə qaldırırıq. Bunun da ən prinsipial bir hissəsi məhkəmə sistemində islahatların keçirilməsi, bütün məhkəmə sisteminin beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdırılmasıdır”.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlət proqramının təsdiq olunması, ölkəmizdə aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsi olaraq dövlət və yerli özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxslər tərəfindən pozulan insan hüquqları və azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədilə 2001-ci ildə qeyri-məhkəmə müdafiə mexanizmi olan yeni institut – Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) institutunun yaradılması da ulu öndərin hüquqi dövlət quruculuğu konsepsiyasının mühüm tədbirlərindən hesab olunmalıdır.
Ümummilli lider, tamamilə haqlı olaraq, beynəlxalq hüquq normalarının tətbiqinə iki aspektdə diqqətlə yanaşırdı. Birinci aspekt bu sahədə belə milliliklə bəşəriliyin vəhdətini nəzərdə tuturdu. Dahi rəhbər bu barədə fikirlərini belə ifadə edirdi: “Biz demokratik, dünyəvi, sivilizasiyalı dövlət quraraq, bütün bəşəri dəyərlərdən istifadə edərək, ümumbəşəri dəyərlərin xalqımız üçün və milli mentalitetimiz üçün, mənəviyyatımız üçün uyğun cəhətlərini götürüb tətbiq edərək, heç vaxt dinimizdən, dini adət-ənənələrimizdən ayrıla bilmərik və imtina edə bilmərik”.
Məsələnin beynəlxalq aspektinə münasibətdə isə ölkəmizin müstəqillik əldə etdiyi gündən bu günədək qarşılaşdığı haqsızlığı, beynəlxalq hüquq normalarının təbiqində “ikili standartlar” problemi daxil idi. Ümummilli lider bu haqda deyirdi: “Demokratik, hüquqi dövlət qurarkən, biz eyni zamanda əmin olmalıyıq ki, beynəlxalq aləmdə beynəlxalq hüquq normaları da təmin edilir və onların pozulmasına yol verilmir”.
Bütün deyilənlərə rəğmən, cəmiyyətdə insan hüquqlarının qeyri-məhdud və mütləq olduğunu düşünmək düzgün yanaşma olmazdı. Belə ki, insan hüquq və azadlıqları özbaşınalıq, hərc-mərclik və məsuliyyətsizlik demək deyildir. Hər bir şəxs malik olduğu hüquq və azadlıqlardan yalnız o halda tam bəhrələnə bilər ki, o bu zaman sui-istifadəyə yol verməsin. Müasir dövrdə, qloballaşma dövründə insan hüquqlarının məsuliyyətlə bağlılığı xüsusilə aktuallaşır. Bu baxımdan ulu öndər Heydər Əliyev mövqeyini belə ifadə edirdi: “Şəxsiyyətindən, keçmiş xidmətlərindən, adından-sanından asılı olmayaraq, hər kəs qanuna tabe olmalıdır. Qanunun aliliyi hamı üçün eyni olmalıdır: adi vətəndaş üçün də, vəzifəli şəxs üçün də, Prezident üçün də”. Və ya: “Kimin nə qədər böyük xidməti olsa da, kim nə qədər böyük hünər, cəsarət sahibi olsa da, nə qədər ülvi amalı olsa da, cəmiyyət üçün gərəkli və dəyərli adam olsa da, onların hamısı qanuna tabe olmalıdır”. Yaxud da: “Qanun hamı üçün qanundur. Həm adi vətəndaş üçün, həm hakimiyyət məmuru üçün, həm dövlət məmuru üçün, həm əlil üçün, həm də şəhid ailəsi üçün”.
Beləliklə ümummilli lider Heydər Əliyevin milli dövlətçilik konsepsiyasında “hüquqi dövlət” ideyası xüsusi bir istiqamət kimi diqqəti cəlb edir. Böyük lider əminliklə həmin ideyanın artıq həyata keçirildiyi bugünkü Azərbaycanı əvvəlcədən görərək deyirdi: “Əminəm ki, Azərbaycanın ilk demokratik konstitusiyası xalqımızın demokratiya, milli dövlətçilik yolu ilə getməsini təmin edəcək və gələcək nəsillərə sivilizasiyalı, yüksək səviyyəli, dünya demokratiyasında özünəməxsus yer tutan müstəqil Azərbaycan dövləti miras qoyacağıq”.
Elman Cəfərli,
Naxçıvan Dövlət Universiteti
"Hüquq fənləri" kafedrasının dosenti
Baxış sayı: 938
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 22:16
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin Liderliyi ilə yeni-yeni Zəfərlərə doğru inamla irəliləyir"
Dünən, 08:57
Ukraynanın NATO-dakı səfiri: "Tramp Kiyevə yardıma qoyulan məhdudiyyətləri aradan qaldırdı"
14-10-2025, 17:36
Moldovanın hakim partiyası Muntyanunun baş nazirliyə namizədliyini Sanduya təklif edəcək
14-10-2025, 17:13
"Politico": Kiyev Avropanın Ukraynadakı münaqişədən yorulmasından qorxur
14-10-2025, 10:49
Qardaşlıq və strateji tərəfdaşlıq yolu
13-10-2025, 19:46
Rusiyanın Latviyadakı səfirliyi deportasiya ilə üzləşən rusların nə etməli olduqlarını izah edib
13-10-2025, 09:28
Tokayev ABŞ-dakı keçmiş səfir Aşıkbayevi Qazaxıstan xarici işlər nazirinin birinci müavini təyin edib
12-10-2025, 22:36
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi rusiyalılara İspaniyaya daxil olarkən barmaq izinin götürülməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib
12-10-2025, 22:28
Kahin Lukyanov: "NATO Komandanlığı uşaqların Ukraynadan qanunsuz çıxarılmasında şərikdir"
12-10-2025, 17:45
Vens: "Tramp üsyan aktı altında Hərbi Daxili İşlərdən istifadə edəcəyini istisna etmir"
12-10-2025, 16:54
Tramp nəvəsi ilə qolf oynayarkən Rusiya və Ukraynanı barışdırmaq arzusunda olduğunu bildirib
12-10-2025, 16:39
Timoşenko bəyan edib ki, Ukraynada münaqişənin sonu göz qabağındadır
11-10-2025, 17:20
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan-Tacikistan münasibətləri qardaşlıq, dostluq və qarşılıqlı dəstək prinsiplərinə əsaslanır"
11-10-2025, 17:02
Ali Radanın deputatı Amerikanın nüvə silahlarının Ukraynada yerləşdirilməsini təklif edib
11-10-2025, 10:35
Lukaşenko Belarus Silahlı Qüvvələrini ən yüksək döyüş hazırlığı səviyyəsinə qaldırıb
11-10-2025, 10:33
Medvedev Kim Çen Ina Kim İr Senin Stalinə arxiv məktubunu verib
10-10-2025, 17:46
Putin: "Rusiya Fələstin dövlətinin yaradılmasına kömək etməyə hazırdır"
9-10-2025, 19:23
Poddubnı: "Makronun Fransası Rusiya ilə qarşıdurmaya can atır"
9-10-2025, 13:09
Peskov: "Moskva İsrail və HƏMAS-ın Qəzza münaqişəsinin həlli istiqamətində səylərini dəstəkləyir"
9-10-2025, 10:47
III MDB Oyunları həm nüfuzlu idman ölkəsi, həm də qalib ölkə kimi Azərbaycanın təqdimatı oldu-Könül Nurullayeva
9-10-2025, 10:31
"Politico": Belçika Rusiya aktivləri ilə bağlı qırmızı xətlər qoyur
9-10-2025, 10:16
Türk Dünyasının nəqliyyat körpüsü
9-10-2025, 10:12
Bakıda beynəlxalq konfrans keçirilir
8-10-2025, 16:40
Vüqar Rəhimzadə: "Qəbələ Zirvə Görüşündə qəbul edilən qərarlar Türk Dövlətləri Təşkilatının mövqeyini daha da gücləndirəcək"
8-10-2025, 16:25
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: Aİ-nin Rusiyanın Ukraynaya bir növ təzminat ödəməsi ilə bağlı fikirləri reallığa uyğun deyil
8-10-2025, 16:15
Deputat Beynəlxalq Tolerantlıq və Sülh Parlamentinin 13-cü Plenar Sessiyasında çıxış edib
7-10-2025, 19:02
İlham Əliyev Qəbələdə TDT-nin Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşündə iştirak edən dövlət və hökumət başçılarını qarşılayıb
7-10-2025, 11:38
Qunba Putini ad günü münasibətilə təbrik edib və Abxaziyaya verdiyi dəstəyə görə təşəkkür edib
7-10-2025, 09:18
FT: Aİ ölkələri Rusiya diplomatlarının blok daxilində səyahətini məhdudlaşdırmağa razılaşır
6-10-2025, 14:16
Politoloq Quşçin: "Seçkilər Gürcüstanın Rusiya ilə münaqişələri minimuma endirmək siyasətini nümayiş etdirir"
4-10-2025, 20:51
Zyuqanov: "Rusiyanı böyük sınaq gözləyir"
4-10-2025, 20:04
Kobaxidze: "Gürcüstanın hakim partiyası bütün bələdiyyələrdə seçkilərdə qalib gəlib"
4-10-2025, 19:20
Vüqar Rəhimzadə: "Kopenhagen görüşləri Azərbaycanın qlobal siyasətdə artan rolunun və ölkə Prezidentinin böyük nüfuzunun göstəricisidir"
3-10-2025, 16:17
Enerji diplomatiyasının zəfəri-Aybəniz Rüstəmova