23:56 / 10-06-2023
Tokio hava limanında iki təyyarə toqquşub
23:56 / 10-06-2023
Zelenski Kanadaya yanğınların söndürülməsində kömək təklif edib
23:56 / 10-06-2023
Şri-Lanka polisi rus dilini öyrənməyə başlayıb
23:56 / 10-06-2023
Ərdoğan Çempionlar Liqasının finalına tamaşaçı kimi baxır
23:56 / 10-06-2023
"Nijni Novqorod" Premyer Liqadakı yerini qoruyub
23:51 / 10-06-2023
"Unabomber" ləqəbli terrorçu ABŞ həbsxanasında ölüb
23:45 / 10-06-2023
İlk sovet limuzini Estoniyada bərpa edildi
23:37 / 10-06-2023
Rusiya Qvardiyasının Ekspertiza Mərkəzinin rəis müavini dələduzluq işi üzrə həbs edilib
23:27 / 10-06-2023
Putin yanğınlarla bağlı Tokayevə başsağlığı verib
23:20 / 10-06-2023
Mariinski Teatrında bir xanım bibər qazından istifadə edib
23:14 / 10-06-2023
"Bu heyrətamizdir!"- Aktrisa Alla Yuqanova rəqs edən iti haqqında
23:04 / 10-06-2023
Kanada Rusiyaya məxsus "An-124" təyyarəsini Ukraynaya təhvil verib
22:51 / 10-06-2023
Leninqrad vilayətində sirkdə tribunalar uçub, 7 nəfər xəsarət alıb
22:46 / 10-06-2023
Sventek Rolan Qarros çempionu titulunu qorudu
22:38 / 10-06-2023
Ukrayna tankçıları Britaniyada təlim keçdikdən sonra vətənə qayıdıblar
22:34 / 10-06-2023
Fransada toya gələnləri maşın vurub
22:30 / 10-06-2023
Dövlət Departamenti Moskvada amerikalı musiqiçinin həbsindən xəbərdardır
22:24 / 10-06-2023
İsveçlilər Rusiyanı tərk etdikdən sonra tualet kağızı rusların olacaq
22:17 / 10-06-2023
"Mançester Siti" və "İnter" Çempionlar Liqasının finalı üçün heyətlərini açıqlayıb
22:11 / 10-06-2023
Sumqayıtda Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş dəyirmi masa keçirildi
21:58 / 10-06-2023
“15 İyun – Milli Qurtuluş günü”nə həsr edilmiş stolüstü tennis üzrə şəhər birinciliyi keçirilib
21:17 / 10-06-2023
Vəzifəli şəxs barəsində cinayət işinin istintaqı tamamlanıb
21:12 / 10-06-2023
Baş prokuror Hacıqabul rayonunda vətəndaşları qəbul edib
21:02 / 10-06-2023
“SOCAR PETROLEUM” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin vəzifəli şəxsi barəsində cinayət işi məhkəməyə göndərilib
20:58 / 10-06-2023
Rüşvət almaqda təqsirləndirilən vəzifəli şəxs barəsində cinayət işi məhkəməyə göndərilib
20:51 / 10-06-2023
Baş Prokurorluq ekoloji hüquqpozmalara qarşı mübarizəni davam etdirir
20:46 / 10-06-2023
Qəsdən adam öldürməyə cəhd etməkdə şübhəli bilinən şəxs tutulub
20:40 / 10-06-2023
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxs Moldovadan Azərbaycana ekstradisiya edilib
20:12 / 10-06-2023
Sülhə yol açan Şuşa Bəyannaməsi-Zenfira Nurullayeva
20:04 / 10-06-2023
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
23:59 / 09-06-2023
"Spartak" Sobolevin diskvalifikasiya müddətini azaltmaq niyyətindədir
23:59 / 09-06-2023
Britaniya qırıcıları sutka ərzində ikinci dəfə Rusiya təyyarələrini müşayiət edib
23:58 / 09-06-2023
Estoniya Patriarx Kirilin ölkəyə girişinə qadağa qoyub
23:58 / 09-06-2023
Andre Felipe "Torpedo"nu tərk etdi
23:58 / 09-06-2023
Silahla silahlanmış şəxs Mıtişçidə bankı soymağa cəhd edib
23:58 / 09-06-2023
“Vahid Rusiya” Moskva meri postuna Sobyaninin namizədliyini irəli sürüb
XOCALI QƏTLİAMINDAN BƏHS EDƏN“MEŞƏ PƏRİSİ”, “YARALI QADIN”, “MƏSUM”HEKAYƏLƏRİ HAQQINDA FİKİRLƏRİM
Tarix: 24-02-2023 12:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Qədim tarixə və zəngin ənənələrə malik Naxçıvan ədəbi mühiti Azərbaycan söz sənətinin inkişafına zaman-zaman dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Bu ulu diyarın yetirmələri Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlişində, onun yeni mövzu və ideyalarla zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar.XX əsrin 90-cı illərindən vətənpərvərlik, şəhidlik, düşmənə nifrət mövzularının ədəbiyyatda ön plana keçməsi tarixi gerçəkliklərin bədii ədəbiyyata gətirilməsinin məntiqi nəticəsi idi.Çox təəssüflər olsun ki, Qanlı Yanvar faciəsi və Xocalı soyqırımından sonra bədii ədəbiyyatımıza tamamilə yeni bir obraz - Qərənfil obrazı daxil oldu: günahsız insanların qanlarının, şəhid məzarlarının üstünü örtmək üçün! Azad Azərbaycan uğrunda canından keçən şəhidlərimiz və şəhidlik mövzusu bu zamandan ədəbiyyatımızın ana mövzularından biri olmağa başladı. “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında da qeyd olunduğu kimi şəhidlik mövzusu, şəhidlik zirvəsini fəth və tərənnüm edən bədii nümunələr Azərbaycan ədəbiyyatında heç zaman 1990-cı illərdəki qədər olmamışdır. Ümumən Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələri də bu faciələri ümumxalq kədəri, matəmi, həm də qəhrəmanlıq tariximiz kimi dəyərləndirmişlər. İctimai əhəmiyyətli mövzuları bədii ədəbiyyata gətirməkdə daim maraqlı olan Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələrinin demək olar ki, hər birinin yaradıcılığında hansısa bir janrda 20 Yanvar və Xocalı harayı öz bədii əksini tapmışdır.
Bədii yaradıcılığa hekayə və mənsur şeirlərlə başlayan, sonralar “Qaçaq Quşdan”, “Qarabəkir əfsanəsi”, “Kalbalı xan”, “Qan içində işıq” irihəcmli tarixi nəsr əsərləri ilə oxucuların rəğbətini qazanan tanınmış yazıçı Güllü Məmmədovanın (1947) əsərlərində “hər hansı hadisənin təsvirindən daha çox onun oyatdığı duyğuları, obrazların hissi-mənəvi yaşantılarını dolğun bədii səviyyədə təqdim etmək başlıca məziyyət kimi ön planda dayanır” (Professor Hüseyn Həşimli). Onun “Ağır gün”, “Meşə pərisi”, “Körpə” hekayələri müstəqillik uğrunda mübarizədə və erməni qaniçənlərin elan olunmamış müharibəsində törədilmiş faciələrdən – Qanlı Yanvar və Xocalı faciəsindən bəhs edir. Bu hekayələr qanlı tariximiz – erməni terrorizminin ifşasıdır. Çarəsizliyin insana yaşatdığı əzabların ifadəsi olan “Meşə pərisi” və “Körpə” hekayələri isə heç bir zaman və məkanla bağlı qeydlər olmasa belə, Xocalı faciəsinin baş verdiyi günlərin hadisələrindən bəhs edir. Hətta yüzlərlə bu mövzuda bədii əsər qələmə alınsa da, real zəmində Xocalıda günahsız insanlara qarşı törədilən insanlıq adına sığışmayan qəddarlıq, qaniçənlik, faşizm, soyqırım aktlarının mindən birini belə bədii şəkildə ifadə etmək mümkün deyil. Birinci hekayədə reallıqdan daha çox müəllif arzularının əksini daha qabarıq hiss edirik. Hekayə Xocalı şəhərinın sakinlərindən olan gənc, nişanlı bir qızın gecənin qaranlığında isti ocağından “hürüküdülmüş vəhşi at kimi baş götürüb” şəhərin axırıncı evindən sonra başlayan düzənlik boyu və meşəyə doğru qaçmağının təsviri ilə başlayır. İstər yandırılmış şəhərin, istərsə də qızın aldığı fiziki və mənəvi zərbələrin təsviri insan qəlbini parçalayan, həqiqətən baş vermiş tarixi cinayətin bədii sözlə təsvir edilməsində aciz qalınan ifadəsidir: “Üstünü qar örtmüş çöllük qızın yalın ayaqlarının altında ağappaq tikanlığa oxşayırdı. Çünki qız ayağını haraya qoyurdu, elə bil ayaqlarına yüz yerdən iynə sancılırdı. Göynərtisi topuqlarına qədər işləyirdi. Əgər ürəyi sinəsində qorxudan, vahimədən şiddətlə çırpınmasaydı, sakit-sakit döyünsəydi, bəlkə də özünü meşəyə çoxdan yetirmişdi”. Çöllükdə onun kimi ölümlə gizlənpaç oynayanların sayının çoxluğundan xəbərdar olan gənc və qorxmaz qız meşədə qurulan pusqudan xəbərsiz olduğundan orada öz doğma xalqının nümayəndələrindən kimisə tapmaq və birlikdə xilas olmaq ümidiylə dayanmadan irəli qaçırdı. Talada kənardan izlədiyi hadisə - şəhəri qızmar tiyana döndərən erməni şeytanlarından birinin “ovladığı” azyaşlı oğlanı: “Mən türk qanı içməyi xoşlayıram. Səni indi asıb qoyun cəmdəyi kimi parçalayacam. Qanından içib qızışacam” – sözləri ilə cəllad soyuqqanlığı ilə ağacın möhkəm budağından asmağa çalışması gənc qızı hiddətləndirir. İndicə yurd-yuvasını, ev-eşiyini dağıdıb yandırmış, nə qədər insanı qəddarcasına həlak etmiş bu vəhşi dığadan heç olmazsa bir soydaşını xilas etmək arzusu içində baş qaldıran bu gənc qız ona hədəfi nişan almağı öyrədən nişanlısının: “Bir gülləni özün üçün saxla, düşmənə əsir düşməkdənsə, özünü öldür”- sözlərini xatırlayır, lakin bu dəqiqə, bu anda özündən çox düşmən əlində olan yaralı soydaşını xilas etməyi daha üstün hesab edir. Erməni cəlladını kəndiri ağaca asmaq istədiyi anda elə əlindən sərrast nişan alaraq yaralayan qız sonra da öz qanını özünə içirərək türk qanına susamış bu vəhşiyə ibrət dərsi verir. Qarşıda meşədə onları sayı-hesabı bilinməyən erməni quduzlaşmış dığalarını gözlədiyini bilə-bilə oğlanın birinci ölüm təhlükəsindən xilas olmağının sevincini müəllif son dərəcə təbii ifadə edə bilmişdir: “Oğlan söz tapıb deyə bilmirdi. Ona elə gəldi qız nağıllardan uçub gəlmiş pəridi. Gəldi və onu şeytanın caynağından qopardı”. Ayaqları yarıdonmuş vəziyyətdə olan “Meşə pərisi” və oğlanın bir-birinə kömək edə-edə meşəyə daxil olmaqları və kölgələrinin ay işığına bürünmüş ağaclıqda gözdən itməsi ilə hekayə tamamlanır. Hər iki obrazın da sonrakı taleyi, meşədə hansı çətinliklərdən keçib-keçmədikləri barədə oxucu məlumatsız qalır. “Körpə” hekayəsində yenə qanlı faciə günlərində qarlı, şaxtalı havada, düşmənin əlinə keçməmək üçün Ermənistan dağlarından adlayıb Azərbaycan tərəfə keçən bir ananın qundaqda bərk-bərk bükülmüş körpəsini kolluğun altında gizlədərək 4 övladından üçünü çox böyük çətinliklə gətirib bu taya çıxarması, lakin ana qəlbinin heç bir vasitə ilə rahatlıq tapa bilməməsi, sonradan xeyirxah insanların köməyilə həmin yerə qayıdıb körpəsini sağ tapa bilməsinin sevinci əks olunmuşdur.
Gənc şairə, jurnalist Təranə Arifqızının (1971) Vətən müharibəsi mövzusunda “Qıfıl”, ermənilərin zaman-zaman torpaqlarımıza göz dikməsindən bəhs edən “Sirli təbəssüm”, müstəqilliyimizin ilk illərinin çətinliklərini bədii dillə ifadə edən “Keçid”, tutduğu vəzifədən sui-istifadə edənlərin tənqid olunduğu “Təzyiq”, insanın dünyasını dəyişdikdən sonrakı ikinci həyatının təsvir olunduğu “Ürək”, “Son nəfəs” və Xocalı faciəsinin dəhşətlərindən bəhs edən “Yaralı qadın” hekayələri müəllifin hekayə janrında olduqca müxtəlif ictimai məzmunlu, milli və hətta bəşəri mövzulara toxunduğunu göstərir. Sonuncu hekayə bədii təsir gücü baxımından diqqəti cəlb etmiş və əski Azərbaycan əlifbası ilə İranda “Yeniqapı.com” saytında da verilmişdir. Hekayədə düşmənə qan udduran igidin anası ağbirçək qadının cavan gəlini və nəvələrini vəhşi cəlladların əllərinə verməməkçün etdiyi cəhdlər, gəlini və südəmər körpə də daxil olmaqla 2 nəvəsinin, ətrafdakı digər insanların başına gətirilən faciələr, insanlığa yaraşmayan vandalizm və s. erməni vəhşiliklərinin gələcək nəsillərə tanıtdırılması baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Ağbirçək ananın əsərdə bilavasitə iştirak etməsə də, igid, cəsur bir komandir kimi obrazı yaradılmış oğlunu divardan asılmış şəklindən tanıyan saqqallı erməni dığası onun şəklindən belə diksinir: “Gözünün önünə on gün bundan qabaq tək canıyla onların əlliyə yaxın adamını öldürən, iki topunu, bir tankını məhv edən döyüşçü gəldi. Bu, o idi. Onlara qan udduran, ürəklərinə qorxu salan komandir. Son gülləsinə kimi onların gözünün odunu alan qəhrəman tankla bərabər özünü də məhv etmişdi”. Ağsaçlı ananın məğrur baxışları, sözləri, mənfur düşmənin qarşısında qürurla dayanmağı, aldığı zərbələrin dözülməzliyinə baxmayaraq, diz çökməmək üçün israrla duruşu əsl Azərbaycan qadınına xas olan cəhətlər kimi səciyyələnir. Ana özü məhv olsa da, saqqallı vəhşini də düz ürəyinin başından bıçaqla yaralayaraq məhv edə bilir. Daha sonra işgəncələrə məruz qalan həmin ananın cavan gəlini və iki uşağı olur. Müəllif bu vandalizm hadisəsini deyil, onun tükürpədən nəticəsini gözlər önündə canlandırır: “Üz-gözü qana bulaşan körpənin zəif iniltisi donmuş sükutu pozurdu. Qadın balasının hənirini hiss edib, şaxtadan ağaca dönmüş, parça-parça olmuş əlləri ilə onu axtarıb tapdı. Ağrıdan qıvrılaraq, bir əlini yerə dayaq verib dikəlməyə çalışdı. O biri əlilə onu özünə tərəf çəkdi. Anasının qoxusunu almış uşaq boş qalmış yaralı sinəni balaca əlləri ilə qucaqladı. Dəhşətli ağrıdan qadın şüurunu itirdi, amma körpəni buraxmadı. Körpə balaca, titrək dodaqları ilə axtardığını tapmasa da, təzə yaranın ortasından axıb paltarda laxtalanan süd qoxulu qanı acgözlüklə əmməyə başladı. O, qeyri-ixtiyari balasını bağrına basdı. Soyuq hava onu bir az özünə gətirdi. Amma, kaş ki, özünə gəlməsəydi. Qadının gözü biləyinə göy muncuq bağlanmış tək ələ sataşdı. Qan sağılmış gözlərini yumub, bir də açdı. “Demək...oğlumu da...”! Onsuz da nə çığırmağa, nə də ağlamağa heyi qalmamışdı. Nitqi qurudu. Körpəsini bərk-bərk sıxmış qolları yavaş-yavaş boşaldı... Yenidən huşunu itirərkən – “Aman Allah! Allah cəzanızı versin, vəhşilər, əclaflar!” - deyə çığıran doğma səsləri eşitdi”. Daha sonra müəllif “ac qurdların körpə quzuları parçaladığı dumanlı bir qış günü” işgəncələrə məruz qalmış insanların meyitlərinin ürək parçalayan qanlı mənzərəsini canlandırır.
Gənc yazarlardan Leylanın (Səfərova) (1981) “İnsansız küçələr” adlı ilk kitabında müxtəlif illərdə yazdığı “Məsum”, “Şəhidin göz yaşı” hekayələri ictimai əhəmiyyətli mövzularda qələmə alınması ilə diqqəti cəlb edir. Birinci hekayənin əsas obrazlarından biri Xocalı faciəsinin ağrılı anlarını lentin yaddaşına köçürərək Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərini dünyaya yayan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevdir. Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdi Bağırovun Vitali Balasanyanla apardığı danışıqlar nəticəsində hərbi operator Seyidağa Mövsümlü və Çingiz Mustafayevin Xocalı hadisələrinin görüntülərini lentə alması mümkün olmuşdur. Hekayədə Xocalı dəhşətlərinin təsviri ilə yanaşı, Ağdama gətirilmiş meyitlərin içindən bir ananın qucağından zorla qoparılmış körpənin sağ qalmasının yaratdığı sevinc hissinin təsviri azacıq da olsa, oxucunun qəlbinə toxtaqlıq verir.
Qan yaddaşımızı, tarixi keçmişimizi bədii sözün imkanları ilə əks etdirən bu kimi əsərlərin qələmə alınması həm milli ideologiyaya xidmət baxımından, həm də yaşanan tarixi gerçəklikləri dünyaya çatdırmaq, erməni xalqının iç üzünü açıb ortaya qoymaq baxımından çox mühüm məna və əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik və Vətən uğrunda canlarından keçən Şəhidlərimiz əsla ölməmişlər, əbədiyyətə qovuşmuşlar!
AYGÜN ORUCOVA,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 109
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-02-2023 12:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Qədim tarixə və zəngin ənənələrə malik Naxçıvan ədəbi mühiti Azərbaycan söz sənətinin inkişafına zaman-zaman dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Bu ulu diyarın yetirmələri Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlişində, onun yeni mövzu və ideyalarla zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar.XX əsrin 90-cı illərindən vətənpərvərlik, şəhidlik, düşmənə nifrət mövzularının ədəbiyyatda ön plana keçməsi tarixi gerçəkliklərin bədii ədəbiyyata gətirilməsinin məntiqi nəticəsi idi.Çox təəssüflər olsun ki, Qanlı Yanvar faciəsi və Xocalı soyqırımından sonra bədii ədəbiyyatımıza tamamilə yeni bir obraz - Qərənfil obrazı daxil oldu: günahsız insanların qanlarının, şəhid məzarlarının üstünü örtmək üçün! Azad Azərbaycan uğrunda canından keçən şəhidlərimiz və şəhidlik mövzusu bu zamandan ədəbiyyatımızın ana mövzularından biri olmağa başladı. “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında da qeyd olunduğu kimi şəhidlik mövzusu, şəhidlik zirvəsini fəth və tərənnüm edən bədii nümunələr Azərbaycan ədəbiyyatında heç zaman 1990-cı illərdəki qədər olmamışdır. Ümumən Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələri də bu faciələri ümumxalq kədəri, matəmi, həm də qəhrəmanlıq tariximiz kimi dəyərləndirmişlər. İctimai əhəmiyyətli mövzuları bədii ədəbiyyata gətirməkdə daim maraqlı olan Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələrinin demək olar ki, hər birinin yaradıcılığında hansısa bir janrda 20 Yanvar və Xocalı harayı öz bədii əksini tapmışdır.
Bədii yaradıcılığa hekayə və mənsur şeirlərlə başlayan, sonralar “Qaçaq Quşdan”, “Qarabəkir əfsanəsi”, “Kalbalı xan”, “Qan içində işıq” irihəcmli tarixi nəsr əsərləri ilə oxucuların rəğbətini qazanan tanınmış yazıçı Güllü Məmmədovanın (1947) əsərlərində “hər hansı hadisənin təsvirindən daha çox onun oyatdığı duyğuları, obrazların hissi-mənəvi yaşantılarını dolğun bədii səviyyədə təqdim etmək başlıca məziyyət kimi ön planda dayanır” (Professor Hüseyn Həşimli). Onun “Ağır gün”, “Meşə pərisi”, “Körpə” hekayələri müstəqillik uğrunda mübarizədə və erməni qaniçənlərin elan olunmamış müharibəsində törədilmiş faciələrdən – Qanlı Yanvar və Xocalı faciəsindən bəhs edir. Bu hekayələr qanlı tariximiz – erməni terrorizminin ifşasıdır. Çarəsizliyin insana yaşatdığı əzabların ifadəsi olan “Meşə pərisi” və “Körpə” hekayələri isə heç bir zaman və məkanla bağlı qeydlər olmasa belə, Xocalı faciəsinin baş verdiyi günlərin hadisələrindən bəhs edir. Hətta yüzlərlə bu mövzuda bədii əsər qələmə alınsa da, real zəmində Xocalıda günahsız insanlara qarşı törədilən insanlıq adına sığışmayan qəddarlıq, qaniçənlik, faşizm, soyqırım aktlarının mindən birini belə bədii şəkildə ifadə etmək mümkün deyil. Birinci hekayədə reallıqdan daha çox müəllif arzularının əksini daha qabarıq hiss edirik. Hekayə Xocalı şəhərinın sakinlərindən olan gənc, nişanlı bir qızın gecənin qaranlığında isti ocağından “hürüküdülmüş vəhşi at kimi baş götürüb” şəhərin axırıncı evindən sonra başlayan düzənlik boyu və meşəyə doğru qaçmağının təsviri ilə başlayır. İstər yandırılmış şəhərin, istərsə də qızın aldığı fiziki və mənəvi zərbələrin təsviri insan qəlbini parçalayan, həqiqətən baş vermiş tarixi cinayətin bədii sözlə təsvir edilməsində aciz qalınan ifadəsidir: “Üstünü qar örtmüş çöllük qızın yalın ayaqlarının altında ağappaq tikanlığa oxşayırdı. Çünki qız ayağını haraya qoyurdu, elə bil ayaqlarına yüz yerdən iynə sancılırdı. Göynərtisi topuqlarına qədər işləyirdi. Əgər ürəyi sinəsində qorxudan, vahimədən şiddətlə çırpınmasaydı, sakit-sakit döyünsəydi, bəlkə də özünü meşəyə çoxdan yetirmişdi”. Çöllükdə onun kimi ölümlə gizlənpaç oynayanların sayının çoxluğundan xəbərdar olan gənc və qorxmaz qız meşədə qurulan pusqudan xəbərsiz olduğundan orada öz doğma xalqının nümayəndələrindən kimisə tapmaq və birlikdə xilas olmaq ümidiylə dayanmadan irəli qaçırdı. Talada kənardan izlədiyi hadisə - şəhəri qızmar tiyana döndərən erməni şeytanlarından birinin “ovladığı” azyaşlı oğlanı: “Mən türk qanı içməyi xoşlayıram. Səni indi asıb qoyun cəmdəyi kimi parçalayacam. Qanından içib qızışacam” – sözləri ilə cəllad soyuqqanlığı ilə ağacın möhkəm budağından asmağa çalışması gənc qızı hiddətləndirir. İndicə yurd-yuvasını, ev-eşiyini dağıdıb yandırmış, nə qədər insanı qəddarcasına həlak etmiş bu vəhşi dığadan heç olmazsa bir soydaşını xilas etmək arzusu içində baş qaldıran bu gənc qız ona hədəfi nişan almağı öyrədən nişanlısının: “Bir gülləni özün üçün saxla, düşmənə əsir düşməkdənsə, özünü öldür”- sözlərini xatırlayır, lakin bu dəqiqə, bu anda özündən çox düşmən əlində olan yaralı soydaşını xilas etməyi daha üstün hesab edir. Erməni cəlladını kəndiri ağaca asmaq istədiyi anda elə əlindən sərrast nişan alaraq yaralayan qız sonra da öz qanını özünə içirərək türk qanına susamış bu vəhşiyə ibrət dərsi verir. Qarşıda meşədə onları sayı-hesabı bilinməyən erməni quduzlaşmış dığalarını gözlədiyini bilə-bilə oğlanın birinci ölüm təhlükəsindən xilas olmağının sevincini müəllif son dərəcə təbii ifadə edə bilmişdir: “Oğlan söz tapıb deyə bilmirdi. Ona elə gəldi qız nağıllardan uçub gəlmiş pəridi. Gəldi və onu şeytanın caynağından qopardı”. Ayaqları yarıdonmuş vəziyyətdə olan “Meşə pərisi” və oğlanın bir-birinə kömək edə-edə meşəyə daxil olmaqları və kölgələrinin ay işığına bürünmüş ağaclıqda gözdən itməsi ilə hekayə tamamlanır. Hər iki obrazın da sonrakı taleyi, meşədə hansı çətinliklərdən keçib-keçmədikləri barədə oxucu məlumatsız qalır. “Körpə” hekayəsində yenə qanlı faciə günlərində qarlı, şaxtalı havada, düşmənin əlinə keçməmək üçün Ermənistan dağlarından adlayıb Azərbaycan tərəfə keçən bir ananın qundaqda bərk-bərk bükülmüş körpəsini kolluğun altında gizlədərək 4 övladından üçünü çox böyük çətinliklə gətirib bu taya çıxarması, lakin ana qəlbinin heç bir vasitə ilə rahatlıq tapa bilməməsi, sonradan xeyirxah insanların köməyilə həmin yerə qayıdıb körpəsini sağ tapa bilməsinin sevinci əks olunmuşdur.
Gənc şairə, jurnalist Təranə Arifqızının (1971) Vətən müharibəsi mövzusunda “Qıfıl”, ermənilərin zaman-zaman torpaqlarımıza göz dikməsindən bəhs edən “Sirli təbəssüm”, müstəqilliyimizin ilk illərinin çətinliklərini bədii dillə ifadə edən “Keçid”, tutduğu vəzifədən sui-istifadə edənlərin tənqid olunduğu “Təzyiq”, insanın dünyasını dəyişdikdən sonrakı ikinci həyatının təsvir olunduğu “Ürək”, “Son nəfəs” və Xocalı faciəsinin dəhşətlərindən bəhs edən “Yaralı qadın” hekayələri müəllifin hekayə janrında olduqca müxtəlif ictimai məzmunlu, milli və hətta bəşəri mövzulara toxunduğunu göstərir. Sonuncu hekayə bədii təsir gücü baxımından diqqəti cəlb etmiş və əski Azərbaycan əlifbası ilə İranda “Yeniqapı.com” saytında da verilmişdir. Hekayədə düşmənə qan udduran igidin anası ağbirçək qadının cavan gəlini və nəvələrini vəhşi cəlladların əllərinə verməməkçün etdiyi cəhdlər, gəlini və südəmər körpə də daxil olmaqla 2 nəvəsinin, ətrafdakı digər insanların başına gətirilən faciələr, insanlığa yaraşmayan vandalizm və s. erməni vəhşiliklərinin gələcək nəsillərə tanıtdırılması baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Ağbirçək ananın əsərdə bilavasitə iştirak etməsə də, igid, cəsur bir komandir kimi obrazı yaradılmış oğlunu divardan asılmış şəklindən tanıyan saqqallı erməni dığası onun şəklindən belə diksinir: “Gözünün önünə on gün bundan qabaq tək canıyla onların əlliyə yaxın adamını öldürən, iki topunu, bir tankını məhv edən döyüşçü gəldi. Bu, o idi. Onlara qan udduran, ürəklərinə qorxu salan komandir. Son gülləsinə kimi onların gözünün odunu alan qəhrəman tankla bərabər özünü də məhv etmişdi”. Ağsaçlı ananın məğrur baxışları, sözləri, mənfur düşmənin qarşısında qürurla dayanmağı, aldığı zərbələrin dözülməzliyinə baxmayaraq, diz çökməmək üçün israrla duruşu əsl Azərbaycan qadınına xas olan cəhətlər kimi səciyyələnir. Ana özü məhv olsa da, saqqallı vəhşini də düz ürəyinin başından bıçaqla yaralayaraq məhv edə bilir. Daha sonra işgəncələrə məruz qalan həmin ananın cavan gəlini və iki uşağı olur. Müəllif bu vandalizm hadisəsini deyil, onun tükürpədən nəticəsini gözlər önündə canlandırır: “Üz-gözü qana bulaşan körpənin zəif iniltisi donmuş sükutu pozurdu. Qadın balasının hənirini hiss edib, şaxtadan ağaca dönmüş, parça-parça olmuş əlləri ilə onu axtarıb tapdı. Ağrıdan qıvrılaraq, bir əlini yerə dayaq verib dikəlməyə çalışdı. O biri əlilə onu özünə tərəf çəkdi. Anasının qoxusunu almış uşaq boş qalmış yaralı sinəni balaca əlləri ilə qucaqladı. Dəhşətli ağrıdan qadın şüurunu itirdi, amma körpəni buraxmadı. Körpə balaca, titrək dodaqları ilə axtardığını tapmasa da, təzə yaranın ortasından axıb paltarda laxtalanan süd qoxulu qanı acgözlüklə əmməyə başladı. O, qeyri-ixtiyari balasını bağrına basdı. Soyuq hava onu bir az özünə gətirdi. Amma, kaş ki, özünə gəlməsəydi. Qadının gözü biləyinə göy muncuq bağlanmış tək ələ sataşdı. Qan sağılmış gözlərini yumub, bir də açdı. “Demək...oğlumu da...”! Onsuz da nə çığırmağa, nə də ağlamağa heyi qalmamışdı. Nitqi qurudu. Körpəsini bərk-bərk sıxmış qolları yavaş-yavaş boşaldı... Yenidən huşunu itirərkən – “Aman Allah! Allah cəzanızı versin, vəhşilər, əclaflar!” - deyə çığıran doğma səsləri eşitdi”. Daha sonra müəllif “ac qurdların körpə quzuları parçaladığı dumanlı bir qış günü” işgəncələrə məruz qalmış insanların meyitlərinin ürək parçalayan qanlı mənzərəsini canlandırır.
Gənc yazarlardan Leylanın (Səfərova) (1981) “İnsansız küçələr” adlı ilk kitabında müxtəlif illərdə yazdığı “Məsum”, “Şəhidin göz yaşı” hekayələri ictimai əhəmiyyətli mövzularda qələmə alınması ilə diqqəti cəlb edir. Birinci hekayənin əsas obrazlarından biri Xocalı faciəsinin ağrılı anlarını lentin yaddaşına köçürərək Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərini dünyaya yayan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevdir. Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdi Bağırovun Vitali Balasanyanla apardığı danışıqlar nəticəsində hərbi operator Seyidağa Mövsümlü və Çingiz Mustafayevin Xocalı hadisələrinin görüntülərini lentə alması mümkün olmuşdur. Hekayədə Xocalı dəhşətlərinin təsviri ilə yanaşı, Ağdama gətirilmiş meyitlərin içindən bir ananın qucağından zorla qoparılmış körpənin sağ qalmasının yaratdığı sevinc hissinin təsviri azacıq da olsa, oxucunun qəlbinə toxtaqlıq verir.
Qan yaddaşımızı, tarixi keçmişimizi bədii sözün imkanları ilə əks etdirən bu kimi əsərlərin qələmə alınması həm milli ideologiyaya xidmət baxımından, həm də yaşanan tarixi gerçəklikləri dünyaya çatdırmaq, erməni xalqının iç üzünü açıb ortaya qoymaq baxımından çox mühüm məna və əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik və Vətən uğrunda canlarından keçən Şəhidlərimiz əsla ölməmişlər, əbədiyyətə qovuşmuşlar!
AYGÜN ORUCOVA,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 109
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov
28-04-2023, 22:44
Vüqar Əhmədi- İbrahim Yusifoğlu
26-04-2023, 21:13
“Şərur rayonunun tarixi” monoqrafiyası nəşr olunub
18-04-2023, 20:48
Gülbəniz Babayeva: "40 ilə yaxın zəngin və məhsuldar yaradıcılıq yolu keçib Vüqar Əhməd"- VÜQAR ƏHMƏD-60
16-04-2023, 01:19
GETMİŞDİM, YENƏ GƏLDİM,,,-İSMAYIL İMANZADƏ MƏRCANLI
9-04-2023, 01:02
MÜSABİQƏ UĞURLA SONA ÇATDI- HEYDƏR ƏLİYEV-100
5-04-2023, 02:27
Yeni monoqrafiya təqdim olunub
1-04-2023, 19:55
Erməni vandalizmindən bəhs edən toplu çapdan çıxıb
29-03-2023, 22:25
QİSAS - hekayə-Rəna Abdullayeva
29-03-2023, 20:09
Həyat çəkib çox sınağa, gah alqışa, gah qınağa, dönüb sözü nur, çırağa...-VÜQAR ƏHMƏD – 60
28-03-2023, 22:45
İlahiyyat İnstitutu növbəti dərsliyini nəşr etdirib
26-03-2023, 21:36
Aqata Kristinin kitabları senzuraya məruz qalıb
15-03-2023, 00:01
85 yaşı tamam olan Anar: “105 il yaşamaq istəyirəm”
14-03-2023, 08:19
Bakıda Mehmet Akif Ersoyun yubileyi keçirildi
8-03-2023, 23:55
Yazıçı Daria Dontsova ərini itirdi
5-03-2023, 02:49
Qənirə Paşayeva tanınmış şair-tərcüməçi İbrahim İlyaslı ilə görüşüb,onu yubileyi münasibəti ilə təbrik edib
3-03-2023, 01:11
Aşqin Yenisey: "Hacı Şahin adımı telefonda eşidən kimi cavab verdi ki, hardasınız?"
24-02-2023, 20:13
XOCALI FACİƏSİ AZƏRBAYCANLILARA QARŞI SOYQIRIMI AKTI, XALQIMIZIN QƏHRƏMANLIQ NÜMUNƏSİDİR-Ramiz QASIMOV
24-02-2023, 12:07
XOCALI QƏTLİAMINDAN BƏHS EDƏN“MEŞƏ PƏRİSİ”, “YARALI QADIN”, “MƏSUM”HEKAYƏLƏRİ HAQQINDA FİKİRLƏRİM
22-02-2023, 19:27
GÖRKƏMLİ AZƏRBAYCAN YAZIÇISI VƏ ƏDİBİ CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏ-Ramiz QASIMOV
16-02-2023, 21:36
Əkbər Qoşalının şeirləri “Xudafərin”, “İdel” və “Dvina” jurnallarında işıq üzü görüb
16-02-2023, 20:19
ARAZ BİR QOLUMDUR, KÜR BİR QOLUMDUR...-Ramiz QASIMOV
11-02-2023, 21:48
NAXÇIVANIN BƏNZƏRSİZ TƏBİƏTİNİ NƏĞMƏ DİLİ İLƏ İFADƏ EDƏN İSLAM SƏFƏRLİ-İSLAM SƏFƏRLİ - 100-Kamal CAMALOV
10-02-2023, 22:59
İslam Səfərlinin 100 illiyi münasibətilə elmi konfrans olub
10-02-2023, 00:13
İSMAYIL İMANZADƏ: “MƏNİM ƏMƏLİ FƏAYİYYƏTİMDƏ, “MƏN” KƏLMƏSİ, “BİZ” DEYİMİNDƏN AXIRDA GƏLİR...”
6-02-2023, 00:10
"Xalqlar şairi" Qaraxan Əkbəroğlunun yeni şeirləri
29-01-2023, 23:01
“Kəmalə: taleyi və sənəti” kitabının təqdimatı keçirilib
25-01-2023, 12:06
41 yaşlı Paris Hilton ana olub
1-01-2023, 14:29
Sabit Əliyevin Qarabağ dastanı
28-12-2022, 10:40
"Xalqlar şairi" Qaraxan Əkbəroğlunun yeni şeirləri-Sabaha-inamla.az-da
27-12-2022, 23:42
Yeni nəşr olunmuş kitabların təqdimatı keçirilib
10-12-2022, 23:01
MİNGƏÇEVİRDƏ XURŞİDBANU NATƏVANIN YUBİLEYİ KEÇİRİLDİ-CABİR QƏDİMOV
3-12-2022, 21:56
Yazıçı İlya Ştemler Sankt-Peterburqda vəfat edib
29-11-2022, 22:52
“44 günlük müharibənin zirvəsi Şuşa” mövzusunda elmi konfrans olub
29-11-2022, 22:30
Yeni nəşr olunan kitabların təqdimatı olub
25-11-2022, 08:23
“RUHUMUZUN YAZ HAVASI” HAMIYA XOŞ ANLAR BƏXŞ ETDİ