12:13 / 19-12-2025
Ankarada qətlə yetirilmiş Rusiya səfiri Andrey Karlovun xatirəsinə həsr olunmuş anım mərasimi keçirilib
12:10 / 19-12-2025
Uşaqların avtomobil oturacağı olmadan daşınmasına görə cərimələr artırılıb
12:08 / 19-12-2025
Dmitriyev fon der Leyeni və Merzi istefaya çağırdı
12:05 / 19-12-2025
İntim salon təşkilatçıları saxlanılıb
11:58 / 19-12-2025
Pilotsuz təyyarə hücumundan sonra matəm günü elan etdi
11:56 / 19-12-2025
Jurnalist Karlson: "Qərb öz qərarı ilə Putini özünə qarşı qaldırdı"
23:31 / 18-12-2025
Rutte Polşanın ordusunu 300.000 əsgərə çatdırmaq planını dəstəklədi
23:29 / 18-12-2025
Aİ liderləri Ukrayna istisna olmaqla, sammitin bütün gündəm maddələri üzrə razılığa gəliblər
23:18 / 18-12-2025
İki azyaşlıya təcavüz edən qadın həbs edilib
23:15 / 18-12-2025
ABŞ-ın Şimali Karolina ştatında "Cessna C550" təyyarəsi qəzaya uğrayıb
23:11 / 18-12-2025
Boqdanov ABŞ hava limanında Rusiya təyyarəsinin peyda olmasını izah edib
20:00 / 18-12-2025
Göldən iki balıqçı cəsədi çıxarılıb
19:57 / 18-12-2025
Ekspert Stepanov hesab edir ki, Venesuelanın dəniz blokadası ABŞ-Çin münaqişəsinin proyeksiyasıdır
18:35 / 18-12-2025
Tusk: "Rusiya aktivlərinin müsadirə edilməsi məsələsi AB sammitində dönüş nöqtəsinə çatdı
18:29 / 18-12-2025
Zelenski Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bir neçə hava hücumundan müdafiə sistemi üçün raket çatışmazlığını təsdiqlədi
18:26 / 18-12-2025
İsveçli muzdlu əsgər qiyabi olaraq 27 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
18:22 / 18-12-2025
Lukaşenko: "Qərb istənilən ölkənin qızıl və valyuta ehtiyatlarını sadəcə oğurlaya bilər"
18:19 / 18-12-2025
Ukraynaya kömək etdiyinə görə 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum etdi
17:58 / 18-12-2025
Belçikanın Merksplas şəhərindəki həbsxana rəhbərliyi girov götürmə hadisəsi barədə məlumat verib
17:55 / 18-12-2025
Zelenski: "ABŞ hazırda Ukraynanı NATO üzvü kimi görmür"
12:15 / 18-12-2025
"Daily Express": Putin Ukraynaya sərt xəbərdarlıq etdi
12:11 / 18-12-2025
Tramp Kiyev üçün milyonlarla dollarlıq ABŞ müdafiə büdcəsini imzalayacaq
12:03 / 18-12-2025
Belçika Baş naziri: "Rusiya aktivlərinin müsadirə edilməsi beynəlxalq hüququ pozardı"
11:57 / 18-12-2025
Müəllimi bıçaqlayan şagird günahını qismən etiraf edib
11:23 / 18-12-2025
"Axios": Ukrayna nümayəndə heyəti həftənin sonuna qədər danışıqlar üçün Mayamiyə gələcək
10:53 / 18-12-2025
Yeni dəyişikliklər vətəndaşların əmək hüquqlarının təmin edilməsinə yönəlib-Könül Nurullayeva
22:31 / 17-12-2025
Ədəbiyyatşünas-alim Asiya Elmlər Akademiyasına üzv seçilib
22:26 / 17-12-2025
Slutski miqrant taksi sürücülərinin rəqəmsal reyestrinin yaradılmasını təklif etdi
22:01 / 17-12-2025
Medianın İnkişafı Agentliyinin Müşahidə Şurasının ilin yekunlarına dair iclası keçirilib
21:39 / 17-12-2025
19 yaşlı kişi terror aktı hazırlamaqda şübhəli bilinir
21:36 / 17-12-2025
Merz: "Almaniya sülh yolu ilə həll edildikdən sonra Ukraynada təhlükəsizliyi təmin edə bilər"
21:32 / 17-12-2025
Orban: "AB Rusiya aktivlərini müsadirə etmək əvəzinə Kiyev üçün birgə kredit təklif edir"
21:27 / 17-12-2025
Məktəbdə asma tavan uçub
21:24 / 17-12-2025
Safonov PSJ-də "Flamenqo" ilə Qitələrarası Kubok Finalında əsas heyətdə yer alacaq
XOCALI QƏTLİAMINDAN BƏHS EDƏN“MEŞƏ PƏRİSİ”, “YARALI QADIN”, “MƏSUM”HEKAYƏLƏRİ HAQQINDA FİKİRLƏRİM
Tarix: 24-02-2023 12:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Qədim tarixə və zəngin ənənələrə malik Naxçıvan ədəbi mühiti Azərbaycan söz sənətinin inkişafına zaman-zaman dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Bu ulu diyarın yetirmələri Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlişində, onun yeni mövzu və ideyalarla zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar.XX əsrin 90-cı illərindən vətənpərvərlik, şəhidlik, düşmənə nifrət mövzularının ədəbiyyatda ön plana keçməsi tarixi gerçəkliklərin bədii ədəbiyyata gətirilməsinin məntiqi nəticəsi idi.Çox təəssüflər olsun ki, Qanlı Yanvar faciəsi və Xocalı soyqırımından sonra bədii ədəbiyyatımıza tamamilə yeni bir obraz - Qərənfil obrazı daxil oldu: günahsız insanların qanlarının, şəhid məzarlarının üstünü örtmək üçün! Azad Azərbaycan uğrunda canından keçən şəhidlərimiz və şəhidlik mövzusu bu zamandan ədəbiyyatımızın ana mövzularından biri olmağa başladı. “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında da qeyd olunduğu kimi şəhidlik mövzusu, şəhidlik zirvəsini fəth və tərənnüm edən bədii nümunələr Azərbaycan ədəbiyyatında heç zaman 1990-cı illərdəki qədər olmamışdır. Ümumən Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələri də bu faciələri ümumxalq kədəri, matəmi, həm də qəhrəmanlıq tariximiz kimi dəyərləndirmişlər. İctimai əhəmiyyətli mövzuları bədii ədəbiyyata gətirməkdə daim maraqlı olan Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələrinin demək olar ki, hər birinin yaradıcılığında hansısa bir janrda 20 Yanvar və Xocalı harayı öz bədii əksini tapmışdır.
Bədii yaradıcılığa hekayə və mənsur şeirlərlə başlayan, sonralar “Qaçaq Quşdan”, “Qarabəkir əfsanəsi”, “Kalbalı xan”, “Qan içində işıq” irihəcmli tarixi nəsr əsərləri ilə oxucuların rəğbətini qazanan tanınmış yazıçı Güllü Məmmədovanın (1947) əsərlərində “hər hansı hadisənin təsvirindən daha çox onun oyatdığı duyğuları, obrazların hissi-mənəvi yaşantılarını dolğun bədii səviyyədə təqdim etmək başlıca məziyyət kimi ön planda dayanır” (Professor Hüseyn Həşimli). Onun “Ağır gün”, “Meşə pərisi”, “Körpə” hekayələri müstəqillik uğrunda mübarizədə və erməni qaniçənlərin elan olunmamış müharibəsində törədilmiş faciələrdən – Qanlı Yanvar və Xocalı faciəsindən bəhs edir. Bu hekayələr qanlı tariximiz – erməni terrorizminin ifşasıdır. Çarəsizliyin insana yaşatdığı əzabların ifadəsi olan “Meşə pərisi” və “Körpə” hekayələri isə heç bir zaman və məkanla bağlı qeydlər olmasa belə, Xocalı faciəsinin baş verdiyi günlərin hadisələrindən bəhs edir. Hətta yüzlərlə bu mövzuda bədii əsər qələmə alınsa da, real zəmində Xocalıda günahsız insanlara qarşı törədilən insanlıq adına sığışmayan qəddarlıq, qaniçənlik, faşizm, soyqırım aktlarının mindən birini belə bədii şəkildə ifadə etmək mümkün deyil. Birinci hekayədə reallıqdan daha çox müəllif arzularının əksini daha qabarıq hiss edirik. Hekayə Xocalı şəhərinın sakinlərindən olan gənc, nişanlı bir qızın gecənin qaranlığında isti ocağından “hürüküdülmüş vəhşi at kimi baş götürüb” şəhərin axırıncı evindən sonra başlayan düzənlik boyu və meşəyə doğru qaçmağının təsviri ilə başlayır. İstər yandırılmış şəhərin, istərsə də qızın aldığı fiziki və mənəvi zərbələrin təsviri insan qəlbini parçalayan, həqiqətən baş vermiş tarixi cinayətin bədii sözlə təsvir edilməsində aciz qalınan ifadəsidir: “Üstünü qar örtmüş çöllük qızın yalın ayaqlarının altında ağappaq tikanlığa oxşayırdı. Çünki qız ayağını haraya qoyurdu, elə bil ayaqlarına yüz yerdən iynə sancılırdı. Göynərtisi topuqlarına qədər işləyirdi. Əgər ürəyi sinəsində qorxudan, vahimədən şiddətlə çırpınmasaydı, sakit-sakit döyünsəydi, bəlkə də özünü meşəyə çoxdan yetirmişdi”. Çöllükdə onun kimi ölümlə gizlənpaç oynayanların sayının çoxluğundan xəbərdar olan gənc və qorxmaz qız meşədə qurulan pusqudan xəbərsiz olduğundan orada öz doğma xalqının nümayəndələrindən kimisə tapmaq və birlikdə xilas olmaq ümidiylə dayanmadan irəli qaçırdı. Talada kənardan izlədiyi hadisə - şəhəri qızmar tiyana döndərən erməni şeytanlarından birinin “ovladığı” azyaşlı oğlanı: “Mən türk qanı içməyi xoşlayıram. Səni indi asıb qoyun cəmdəyi kimi parçalayacam. Qanından içib qızışacam” – sözləri ilə cəllad soyuqqanlığı ilə ağacın möhkəm budağından asmağa çalışması gənc qızı hiddətləndirir. İndicə yurd-yuvasını, ev-eşiyini dağıdıb yandırmış, nə qədər insanı qəddarcasına həlak etmiş bu vəhşi dığadan heç olmazsa bir soydaşını xilas etmək arzusu içində baş qaldıran bu gənc qız ona hədəfi nişan almağı öyrədən nişanlısının: “Bir gülləni özün üçün saxla, düşmənə əsir düşməkdənsə, özünü öldür”- sözlərini xatırlayır, lakin bu dəqiqə, bu anda özündən çox düşmən əlində olan yaralı soydaşını xilas etməyi daha üstün hesab edir. Erməni cəlladını kəndiri ağaca asmaq istədiyi anda elə əlindən sərrast nişan alaraq yaralayan qız sonra da öz qanını özünə içirərək türk qanına susamış bu vəhşiyə ibrət dərsi verir. Qarşıda meşədə onları sayı-hesabı bilinməyən erməni quduzlaşmış dığalarını gözlədiyini bilə-bilə oğlanın birinci ölüm təhlükəsindən xilas olmağının sevincini müəllif son dərəcə təbii ifadə edə bilmişdir: “Oğlan söz tapıb deyə bilmirdi. Ona elə gəldi qız nağıllardan uçub gəlmiş pəridi. Gəldi və onu şeytanın caynağından qopardı”. Ayaqları yarıdonmuş vəziyyətdə olan “Meşə pərisi” və oğlanın bir-birinə kömək edə-edə meşəyə daxil olmaqları və kölgələrinin ay işığına bürünmüş ağaclıqda gözdən itməsi ilə hekayə tamamlanır. Hər iki obrazın da sonrakı taleyi, meşədə hansı çətinliklərdən keçib-keçmədikləri barədə oxucu məlumatsız qalır. “Körpə” hekayəsində yenə qanlı faciə günlərində qarlı, şaxtalı havada, düşmənin əlinə keçməmək üçün Ermənistan dağlarından adlayıb Azərbaycan tərəfə keçən bir ananın qundaqda bərk-bərk bükülmüş körpəsini kolluğun altında gizlədərək 4 övladından üçünü çox böyük çətinliklə gətirib bu taya çıxarması, lakin ana qəlbinin heç bir vasitə ilə rahatlıq tapa bilməməsi, sonradan xeyirxah insanların köməyilə həmin yerə qayıdıb körpəsini sağ tapa bilməsinin sevinci əks olunmuşdur.
Gənc şairə, jurnalist Təranə Arifqızının (1971) Vətən müharibəsi mövzusunda “Qıfıl”, ermənilərin zaman-zaman torpaqlarımıza göz dikməsindən bəhs edən “Sirli təbəssüm”, müstəqilliyimizin ilk illərinin çətinliklərini bədii dillə ifadə edən “Keçid”, tutduğu vəzifədən sui-istifadə edənlərin tənqid olunduğu “Təzyiq”, insanın dünyasını dəyişdikdən sonrakı ikinci həyatının təsvir olunduğu “Ürək”, “Son nəfəs” və Xocalı faciəsinin dəhşətlərindən bəhs edən “Yaralı qadın” hekayələri müəllifin hekayə janrında olduqca müxtəlif ictimai məzmunlu, milli və hətta bəşəri mövzulara toxunduğunu göstərir. Sonuncu hekayə bədii təsir gücü baxımından diqqəti cəlb etmiş və əski Azərbaycan əlifbası ilə İranda “Yeniqapı.com” saytında da verilmişdir. Hekayədə düşmənə qan udduran igidin anası ağbirçək qadının cavan gəlini və nəvələrini vəhşi cəlladların əllərinə verməməkçün etdiyi cəhdlər, gəlini və südəmər körpə də daxil olmaqla 2 nəvəsinin, ətrafdakı digər insanların başına gətirilən faciələr, insanlığa yaraşmayan vandalizm və s. erməni vəhşiliklərinin gələcək nəsillərə tanıtdırılması baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Ağbirçək ananın əsərdə bilavasitə iştirak etməsə də, igid, cəsur bir komandir kimi obrazı yaradılmış oğlunu divardan asılmış şəklindən tanıyan saqqallı erməni dığası onun şəklindən belə diksinir: “Gözünün önünə on gün bundan qabaq tək canıyla onların əlliyə yaxın adamını öldürən, iki topunu, bir tankını məhv edən döyüşçü gəldi. Bu, o idi. Onlara qan udduran, ürəklərinə qorxu salan komandir. Son gülləsinə kimi onların gözünün odunu alan qəhrəman tankla bərabər özünü də məhv etmişdi”. Ağsaçlı ananın məğrur baxışları, sözləri, mənfur düşmənin qarşısında qürurla dayanmağı, aldığı zərbələrin dözülməzliyinə baxmayaraq, diz çökməmək üçün israrla duruşu əsl Azərbaycan qadınına xas olan cəhətlər kimi səciyyələnir. Ana özü məhv olsa da, saqqallı vəhşini də düz ürəyinin başından bıçaqla yaralayaraq məhv edə bilir. Daha sonra işgəncələrə məruz qalan həmin ananın cavan gəlini və iki uşağı olur. Müəllif bu vandalizm hadisəsini deyil, onun tükürpədən nəticəsini gözlər önündə canlandırır: “Üz-gözü qana bulaşan körpənin zəif iniltisi donmuş sükutu pozurdu. Qadın balasının hənirini hiss edib, şaxtadan ağaca dönmüş, parça-parça olmuş əlləri ilə onu axtarıb tapdı. Ağrıdan qıvrılaraq, bir əlini yerə dayaq verib dikəlməyə çalışdı. O biri əlilə onu özünə tərəf çəkdi. Anasının qoxusunu almış uşaq boş qalmış yaralı sinəni balaca əlləri ilə qucaqladı. Dəhşətli ağrıdan qadın şüurunu itirdi, amma körpəni buraxmadı. Körpə balaca, titrək dodaqları ilə axtardığını tapmasa da, təzə yaranın ortasından axıb paltarda laxtalanan süd qoxulu qanı acgözlüklə əmməyə başladı. O, qeyri-ixtiyari balasını bağrına basdı. Soyuq hava onu bir az özünə gətirdi. Amma, kaş ki, özünə gəlməsəydi. Qadının gözü biləyinə göy muncuq bağlanmış tək ələ sataşdı. Qan sağılmış gözlərini yumub, bir də açdı. “Demək...oğlumu da...”! Onsuz da nə çığırmağa, nə də ağlamağa heyi qalmamışdı. Nitqi qurudu. Körpəsini bərk-bərk sıxmış qolları yavaş-yavaş boşaldı... Yenidən huşunu itirərkən – “Aman Allah! Allah cəzanızı versin, vəhşilər, əclaflar!” - deyə çığıran doğma səsləri eşitdi”. Daha sonra müəllif “ac qurdların körpə quzuları parçaladığı dumanlı bir qış günü” işgəncələrə məruz qalmış insanların meyitlərinin ürək parçalayan qanlı mənzərəsini canlandırır.
Gənc yazarlardan Leylanın (Səfərova) (1981) “İnsansız küçələr” adlı ilk kitabında müxtəlif illərdə yazdığı “Məsum”, “Şəhidin göz yaşı” hekayələri ictimai əhəmiyyətli mövzularda qələmə alınması ilə diqqəti cəlb edir. Birinci hekayənin əsas obrazlarından biri Xocalı faciəsinin ağrılı anlarını lentin yaddaşına köçürərək Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərini dünyaya yayan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevdir. Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdi Bağırovun Vitali Balasanyanla apardığı danışıqlar nəticəsində hərbi operator Seyidağa Mövsümlü və Çingiz Mustafayevin Xocalı hadisələrinin görüntülərini lentə alması mümkün olmuşdur. Hekayədə Xocalı dəhşətlərinin təsviri ilə yanaşı, Ağdama gətirilmiş meyitlərin içindən bir ananın qucağından zorla qoparılmış körpənin sağ qalmasının yaratdığı sevinc hissinin təsviri azacıq da olsa, oxucunun qəlbinə toxtaqlıq verir.
Qan yaddaşımızı, tarixi keçmişimizi bədii sözün imkanları ilə əks etdirən bu kimi əsərlərin qələmə alınması həm milli ideologiyaya xidmət baxımından, həm də yaşanan tarixi gerçəklikləri dünyaya çatdırmaq, erməni xalqının iç üzünü açıb ortaya qoymaq baxımından çox mühüm məna və əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik və Vətən uğrunda canlarından keçən Şəhidlərimiz əsla ölməmişlər, əbədiyyətə qovuşmuşlar!
AYGÜN ORUCOVA,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 1 089
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-02-2023 12:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Qədim tarixə və zəngin ənənələrə malik Naxçıvan ədəbi mühiti Azərbaycan söz sənətinin inkişafına zaman-zaman dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Bu ulu diyarın yetirmələri Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlişində, onun yeni mövzu və ideyalarla zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar.XX əsrin 90-cı illərindən vətənpərvərlik, şəhidlik, düşmənə nifrət mövzularının ədəbiyyatda ön plana keçməsi tarixi gerçəkliklərin bədii ədəbiyyata gətirilməsinin məntiqi nəticəsi idi.Çox təəssüflər olsun ki, Qanlı Yanvar faciəsi və Xocalı soyqırımından sonra bədii ədəbiyyatımıza tamamilə yeni bir obraz - Qərənfil obrazı daxil oldu: günahsız insanların qanlarının, şəhid məzarlarının üstünü örtmək üçün! Azad Azərbaycan uğrunda canından keçən şəhidlərimiz və şəhidlik mövzusu bu zamandan ədəbiyyatımızın ana mövzularından biri olmağa başladı. “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında da qeyd olunduğu kimi şəhidlik mövzusu, şəhidlik zirvəsini fəth və tərənnüm edən bədii nümunələr Azərbaycan ədəbiyyatında heç zaman 1990-cı illərdəki qədər olmamışdır. Ümumən Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələri də bu faciələri ümumxalq kədəri, matəmi, həm də qəhrəmanlıq tariximiz kimi dəyərləndirmişlər. İctimai əhəmiyyətli mövzuları bədii ədəbiyyata gətirməkdə daim maraqlı olan Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələrinin demək olar ki, hər birinin yaradıcılığında hansısa bir janrda 20 Yanvar və Xocalı harayı öz bədii əksini tapmışdır.
Bədii yaradıcılığa hekayə və mənsur şeirlərlə başlayan, sonralar “Qaçaq Quşdan”, “Qarabəkir əfsanəsi”, “Kalbalı xan”, “Qan içində işıq” irihəcmli tarixi nəsr əsərləri ilə oxucuların rəğbətini qazanan tanınmış yazıçı Güllü Məmmədovanın (1947) əsərlərində “hər hansı hadisənin təsvirindən daha çox onun oyatdığı duyğuları, obrazların hissi-mənəvi yaşantılarını dolğun bədii səviyyədə təqdim etmək başlıca məziyyət kimi ön planda dayanır” (Professor Hüseyn Həşimli). Onun “Ağır gün”, “Meşə pərisi”, “Körpə” hekayələri müstəqillik uğrunda mübarizədə və erməni qaniçənlərin elan olunmamış müharibəsində törədilmiş faciələrdən – Qanlı Yanvar və Xocalı faciəsindən bəhs edir. Bu hekayələr qanlı tariximiz – erməni terrorizminin ifşasıdır. Çarəsizliyin insana yaşatdığı əzabların ifadəsi olan “Meşə pərisi” və “Körpə” hekayələri isə heç bir zaman və məkanla bağlı qeydlər olmasa belə, Xocalı faciəsinin baş verdiyi günlərin hadisələrindən bəhs edir. Hətta yüzlərlə bu mövzuda bədii əsər qələmə alınsa da, real zəmində Xocalıda günahsız insanlara qarşı törədilən insanlıq adına sığışmayan qəddarlıq, qaniçənlik, faşizm, soyqırım aktlarının mindən birini belə bədii şəkildə ifadə etmək mümkün deyil. Birinci hekayədə reallıqdan daha çox müəllif arzularının əksini daha qabarıq hiss edirik. Hekayə Xocalı şəhərinın sakinlərindən olan gənc, nişanlı bir qızın gecənin qaranlığında isti ocağından “hürüküdülmüş vəhşi at kimi baş götürüb” şəhərin axırıncı evindən sonra başlayan düzənlik boyu və meşəyə doğru qaçmağının təsviri ilə başlayır. İstər yandırılmış şəhərin, istərsə də qızın aldığı fiziki və mənəvi zərbələrin təsviri insan qəlbini parçalayan, həqiqətən baş vermiş tarixi cinayətin bədii sözlə təsvir edilməsində aciz qalınan ifadəsidir: “Üstünü qar örtmüş çöllük qızın yalın ayaqlarının altında ağappaq tikanlığa oxşayırdı. Çünki qız ayağını haraya qoyurdu, elə bil ayaqlarına yüz yerdən iynə sancılırdı. Göynərtisi topuqlarına qədər işləyirdi. Əgər ürəyi sinəsində qorxudan, vahimədən şiddətlə çırpınmasaydı, sakit-sakit döyünsəydi, bəlkə də özünü meşəyə çoxdan yetirmişdi”. Çöllükdə onun kimi ölümlə gizlənpaç oynayanların sayının çoxluğundan xəbərdar olan gənc və qorxmaz qız meşədə qurulan pusqudan xəbərsiz olduğundan orada öz doğma xalqının nümayəndələrindən kimisə tapmaq və birlikdə xilas olmaq ümidiylə dayanmadan irəli qaçırdı. Talada kənardan izlədiyi hadisə - şəhəri qızmar tiyana döndərən erməni şeytanlarından birinin “ovladığı” azyaşlı oğlanı: “Mən türk qanı içməyi xoşlayıram. Səni indi asıb qoyun cəmdəyi kimi parçalayacam. Qanından içib qızışacam” – sözləri ilə cəllad soyuqqanlığı ilə ağacın möhkəm budağından asmağa çalışması gənc qızı hiddətləndirir. İndicə yurd-yuvasını, ev-eşiyini dağıdıb yandırmış, nə qədər insanı qəddarcasına həlak etmiş bu vəhşi dığadan heç olmazsa bir soydaşını xilas etmək arzusu içində baş qaldıran bu gənc qız ona hədəfi nişan almağı öyrədən nişanlısının: “Bir gülləni özün üçün saxla, düşmənə əsir düşməkdənsə, özünü öldür”- sözlərini xatırlayır, lakin bu dəqiqə, bu anda özündən çox düşmən əlində olan yaralı soydaşını xilas etməyi daha üstün hesab edir. Erməni cəlladını kəndiri ağaca asmaq istədiyi anda elə əlindən sərrast nişan alaraq yaralayan qız sonra da öz qanını özünə içirərək türk qanına susamış bu vəhşiyə ibrət dərsi verir. Qarşıda meşədə onları sayı-hesabı bilinməyən erməni quduzlaşmış dığalarını gözlədiyini bilə-bilə oğlanın birinci ölüm təhlükəsindən xilas olmağının sevincini müəllif son dərəcə təbii ifadə edə bilmişdir: “Oğlan söz tapıb deyə bilmirdi. Ona elə gəldi qız nağıllardan uçub gəlmiş pəridi. Gəldi və onu şeytanın caynağından qopardı”. Ayaqları yarıdonmuş vəziyyətdə olan “Meşə pərisi” və oğlanın bir-birinə kömək edə-edə meşəyə daxil olmaqları və kölgələrinin ay işığına bürünmüş ağaclıqda gözdən itməsi ilə hekayə tamamlanır. Hər iki obrazın da sonrakı taleyi, meşədə hansı çətinliklərdən keçib-keçmədikləri barədə oxucu məlumatsız qalır. “Körpə” hekayəsində yenə qanlı faciə günlərində qarlı, şaxtalı havada, düşmənin əlinə keçməmək üçün Ermənistan dağlarından adlayıb Azərbaycan tərəfə keçən bir ananın qundaqda bərk-bərk bükülmüş körpəsini kolluğun altında gizlədərək 4 övladından üçünü çox böyük çətinliklə gətirib bu taya çıxarması, lakin ana qəlbinin heç bir vasitə ilə rahatlıq tapa bilməməsi, sonradan xeyirxah insanların köməyilə həmin yerə qayıdıb körpəsini sağ tapa bilməsinin sevinci əks olunmuşdur.
Gənc şairə, jurnalist Təranə Arifqızının (1971) Vətən müharibəsi mövzusunda “Qıfıl”, ermənilərin zaman-zaman torpaqlarımıza göz dikməsindən bəhs edən “Sirli təbəssüm”, müstəqilliyimizin ilk illərinin çətinliklərini bədii dillə ifadə edən “Keçid”, tutduğu vəzifədən sui-istifadə edənlərin tənqid olunduğu “Təzyiq”, insanın dünyasını dəyişdikdən sonrakı ikinci həyatının təsvir olunduğu “Ürək”, “Son nəfəs” və Xocalı faciəsinin dəhşətlərindən bəhs edən “Yaralı qadın” hekayələri müəllifin hekayə janrında olduqca müxtəlif ictimai məzmunlu, milli və hətta bəşəri mövzulara toxunduğunu göstərir. Sonuncu hekayə bədii təsir gücü baxımından diqqəti cəlb etmiş və əski Azərbaycan əlifbası ilə İranda “Yeniqapı.com” saytında da verilmişdir. Hekayədə düşmənə qan udduran igidin anası ağbirçək qadının cavan gəlini və nəvələrini vəhşi cəlladların əllərinə verməməkçün etdiyi cəhdlər, gəlini və südəmər körpə də daxil olmaqla 2 nəvəsinin, ətrafdakı digər insanların başına gətirilən faciələr, insanlığa yaraşmayan vandalizm və s. erməni vəhşiliklərinin gələcək nəsillərə tanıtdırılması baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Ağbirçək ananın əsərdə bilavasitə iştirak etməsə də, igid, cəsur bir komandir kimi obrazı yaradılmış oğlunu divardan asılmış şəklindən tanıyan saqqallı erməni dığası onun şəklindən belə diksinir: “Gözünün önünə on gün bundan qabaq tək canıyla onların əlliyə yaxın adamını öldürən, iki topunu, bir tankını məhv edən döyüşçü gəldi. Bu, o idi. Onlara qan udduran, ürəklərinə qorxu salan komandir. Son gülləsinə kimi onların gözünün odunu alan qəhrəman tankla bərabər özünü də məhv etmişdi”. Ağsaçlı ananın məğrur baxışları, sözləri, mənfur düşmənin qarşısında qürurla dayanmağı, aldığı zərbələrin dözülməzliyinə baxmayaraq, diz çökməmək üçün israrla duruşu əsl Azərbaycan qadınına xas olan cəhətlər kimi səciyyələnir. Ana özü məhv olsa da, saqqallı vəhşini də düz ürəyinin başından bıçaqla yaralayaraq məhv edə bilir. Daha sonra işgəncələrə məruz qalan həmin ananın cavan gəlini və iki uşağı olur. Müəllif bu vandalizm hadisəsini deyil, onun tükürpədən nəticəsini gözlər önündə canlandırır: “Üz-gözü qana bulaşan körpənin zəif iniltisi donmuş sükutu pozurdu. Qadın balasının hənirini hiss edib, şaxtadan ağaca dönmüş, parça-parça olmuş əlləri ilə onu axtarıb tapdı. Ağrıdan qıvrılaraq, bir əlini yerə dayaq verib dikəlməyə çalışdı. O biri əlilə onu özünə tərəf çəkdi. Anasının qoxusunu almış uşaq boş qalmış yaralı sinəni balaca əlləri ilə qucaqladı. Dəhşətli ağrıdan qadın şüurunu itirdi, amma körpəni buraxmadı. Körpə balaca, titrək dodaqları ilə axtardığını tapmasa da, təzə yaranın ortasından axıb paltarda laxtalanan süd qoxulu qanı acgözlüklə əmməyə başladı. O, qeyri-ixtiyari balasını bağrına basdı. Soyuq hava onu bir az özünə gətirdi. Amma, kaş ki, özünə gəlməsəydi. Qadının gözü biləyinə göy muncuq bağlanmış tək ələ sataşdı. Qan sağılmış gözlərini yumub, bir də açdı. “Demək...oğlumu da...”! Onsuz da nə çığırmağa, nə də ağlamağa heyi qalmamışdı. Nitqi qurudu. Körpəsini bərk-bərk sıxmış qolları yavaş-yavaş boşaldı... Yenidən huşunu itirərkən – “Aman Allah! Allah cəzanızı versin, vəhşilər, əclaflar!” - deyə çığıran doğma səsləri eşitdi”. Daha sonra müəllif “ac qurdların körpə quzuları parçaladığı dumanlı bir qış günü” işgəncələrə məruz qalmış insanların meyitlərinin ürək parçalayan qanlı mənzərəsini canlandırır.
Gənc yazarlardan Leylanın (Səfərova) (1981) “İnsansız küçələr” adlı ilk kitabında müxtəlif illərdə yazdığı “Məsum”, “Şəhidin göz yaşı” hekayələri ictimai əhəmiyyətli mövzularda qələmə alınması ilə diqqəti cəlb edir. Birinci hekayənin əsas obrazlarından biri Xocalı faciəsinin ağrılı anlarını lentin yaddaşına köçürərək Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərini dünyaya yayan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevdir. Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdi Bağırovun Vitali Balasanyanla apardığı danışıqlar nəticəsində hərbi operator Seyidağa Mövsümlü və Çingiz Mustafayevin Xocalı hadisələrinin görüntülərini lentə alması mümkün olmuşdur. Hekayədə Xocalı dəhşətlərinin təsviri ilə yanaşı, Ağdama gətirilmiş meyitlərin içindən bir ananın qucağından zorla qoparılmış körpənin sağ qalmasının yaratdığı sevinc hissinin təsviri azacıq da olsa, oxucunun qəlbinə toxtaqlıq verir.
Qan yaddaşımızı, tarixi keçmişimizi bədii sözün imkanları ilə əks etdirən bu kimi əsərlərin qələmə alınması həm milli ideologiyaya xidmət baxımından, həm də yaşanan tarixi gerçəklikləri dünyaya çatdırmaq, erməni xalqının iç üzünü açıb ortaya qoymaq baxımından çox mühüm məna və əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik və Vətən uğrunda canlarından keçən Şəhidlərimiz əsla ölməmişlər, əbədiyyətə qovuşmuşlar!
AYGÜN ORUCOVA,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 1 089
Bölməyə aid digər xəbərlər
17-12-2025, 22:31
Ədəbiyyatşünas-alim Asiya Elmlər Akademiyasına üzv seçilib
27-10-2025, 17:07
ŞAMİL ƏNVƏROĞLUNUN YENİ KİTABLARININ TƏQDİMATI KEÇİRİLİB-VİDEO+FOTOLAR
1-10-2025, 15:32
Məhkəmə yazıçını qiyabi olaraq 7 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib
16-09-2025, 15:30
Azərbaycan və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin prezidentləri Şuşada Azərbaycanın tanınmış şəxsiyyətlərinin güllələnmiş heykəllərinə baxıblar
12-09-2025, 19:34
Ədliyyə Nazirliyi yazıçı Topol və daha üç nəfəri xarici agentlərin reyestrinə daxil edib
25-08-2025, 18:34
HÜSEYN ARİFLƏ İSMAYIL İMANZADƏNİN CƏBRAYIL SƏRGÜZƏŞTLƏRİ
12-08-2025, 23:11
Haqqdan yanan çıraq- Vüqar Vüqarlı-70
31-07-2025, 16:40
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu növbəti layihəsinə yekun vurub
17-07-2025, 08:33
Lev Tolstoyun şəxsi əşyaları ilk dəfə Saxalində təqdim olunacaq
15-06-2025, 20:02
Sumqayıtda şairə-jurnalist İlhamə Məhəmmədqızının 55 illik yubileyi qeyd olundu-VİDEO+FOTOLAR
11-06-2025, 11:03
38 yaşlı şairə vəfat edib
3-06-2025, 07:39
DƏYƏRLİ ŞAİRİN YENİ SÖZ SOVQATI- TARİYEL ABBASLI
31-05-2025, 16:06
Sumqayıtda şair Rafiq Yusifoğlunun 75 illik yubileyinə həsr olunmuş ədəbi bədii gecə keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
31-05-2025, 15:15
Ukraynada ABŞ yazıçısının 30 min kitabı rus mafiyasını “romantikləşdirdiyinə” görə məhv edilib
17-05-2025, 18:21
Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfi Sumqayıtda-Kitab təqdimatı və mükafatlandırma-VİDEO+FOTOLAR
9-05-2025, 10:00
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
8-05-2025, 23:12
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
7-05-2025, 10:44
Sumqayıt şəhərində Güləmail Muradın "Beş Ulduz" adlı kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
2-05-2025, 10:58
ŞAHLAR GÖYTÜRKÜN ALİM – ŞAİR– VƏTƏNDAŞ MİSSİYASI-Vüqar Əhməd
18-04-2025, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar