14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
Bütün xəbərlər
ƏDƏBİYYATIN DÖYÜŞƏN ƏSGƏRİ – XALQ ŞAİRİ MƏMMƏD ARAZ
Tarix: 15-10-2020 01:20 | Bölmə: Ədəbiyyat

Vətənpərvər şair xalqın döyüşən əsgəridir. Xalq şairi Məmməd Arazın yardıcılığında bu ideyanı tamamilə aydın görmək mümkündür. Onun lirik məni Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, milli istiqlalı və birliyi uğrunda babaların ruhu ilə birləşərək keşikdə dayanan və mübarizə aparan qüvvətli bir əsgər-döyüşçünü xatırladır. Məmməd Arazın yaradıcılığı istiqlal ideyaları ilə zəngin, vətənpərvərlik çağırışları ehtiva edən bir yaradıcılıq hadisəsidir. Vətənə məhəbbət, vətəndaşlıq borcu və azadlıq istəyi onun yaradıcılığının kredosunu təşkil edir. Məmməd Arazın vətəndaşlıq himnlərini, marş təsiri xatırladan əsərləri böyük və azad bir Vətən naminə əsgər yürüyüşü edən döyüşçünün nəğmələri kimi diqqət mərkəzinə çıxır.  
Xalq şairi Məmməd Arazın yaradıcılıq aləmində Vətən mövzusunu Vətən – Vətəndaşlıq – Vətənpərvərlik konseptual üçbucağında təsvir etmək daha doğru olar. Qarabağ mövzusu da Vətən mövzusunu yeni bir üçbucaqda tamamlayan başlıca mövzulardandır. Ümumiyyətlə, Xalq şairi Məmməd Araz özünün vətən məzmunlu şeirləri, əsərlərilə azərbaycançılıq məfkurəsinin təbliğinə və Azərbaycanın istiqalılana görkəmli xidmət göstərmiş əbədiyaşar sənət adamıdır. Onun “Ayağa dur, Azərbaycan” şeiri 90-cı illər Azərbaycanın milli müstəqillik uğrunda apardığı mücadilə dönəmində böyük mənəvi güc rolunu oynayıb. Ümumiyyətlə, görkəmli şairin “Ayağa dur, Azərbaycan”, “Ata millət, ana millət, ağlama”, “Bizi vətən çağırır”, “Bu millətin dərdi-səri”, “Bu millətə nə verdik ki”, “Ulu şahım, qılıncına söykənim” kimi şeirləri milli istiqlal şeirimizin ən sanballı nümunələri sırasında özünə layiqli yer tutur. “Heç bir mükafatın yetmədi mənə, Bircə sağolun da bəsimdir, Vətən”, - deyən şair təmənnasız, lakin böyük bir vətən sevgisini əks etdirir misralarında.
Əsgər yürüşüdür mənim yürüşüm...
Vətən sevgisində birinci ada
Birinci çatmağa pay yetər mənə.
Burda birincilik: Vətən yolunda
Birinci ölməyi öyrədər mənə, –
deyə ustad şair vətən qarşısında xidmətlərə görə birincilik mübarizəsində bir əsgər kimi parad edərək həmişə əmrə, xidmətə hazır şəkildə dayanmağı əsl vətəndaşlıq vəzifəsi olaraq təqdim edir.
Ümumiyyətlə, milli müqəddərat və birlik məsələsi, həmrəylik ideyası Məmməd Araz yaradıcılığının başlıca qayəsini təşkil edir. Təsadüfi deyildi ki, 1988-90-cı illərin milli azadlıq hərəkatı dönəmində öz əsərlərilə yaxından iştirak edən və xalqı birliyə, həmrəyliyə çağıran görkəmli simalardan biri də məhz Məmməd Araz idi. “Ayağa dur, Azərbaycan” və başqa şeirləri 1988-90-cı illər Azərbaycanın milli müstəqillik uğrunda apardığı mücadilə dönəmində böyük mənəvi güc rolunu oynayıb. Görkəmli şairin “Ayağa dur, Azərbaycan” şeirində bütövlükdə Azərbaycan xalqının milli istiqlal idealları və düşüncəsi özünü əks etdirib. Şeirdə:
Nə yatmısan, qoca vulkan, səninləyəm!
Ayağa dur, Azərbaycan, səninləyəm!
Səndən qeyri
biz hər şeyi bölə billik!
Səndən qeyri
biz hamımız ölə billik!
– çağırışları əsas yer tuturdu və xalq azadlıq hərəkatı dönəmində hər bir azərbaycanlının, demək olar, əzbərinə çevrilmişdi.
Gözünü sil, Vətən oğlu,
ayağa qalx!
Üfiqinə bir yaxşı bax.
Sərhəddinə bir yaxşı bax.
Sərhəddinin kəməndinə bir yaxşı bax! –
səslənişi xalqın bütün qüvvələrini milli mənafe baxımından birləşdirməyə və bir ideala, bir amala istiqamətləndirməyə çağırış edən şüar, ata nəsihəti idi.
Xalq şairi Məmməd Araz Azərbaycan poeziyasında xüsusi və əhəmiyyətli bir yer tutan dövlət atributlarının tərənnümü mövzusunda da öncüllərdən biri idi. Görkəmli söz ustadının şüarçı səslənişi - diksiyası, müraciət pafosu ilə xüsusi diqqət cəlb edən “Qalx ayağa, Azərbaycan” şeirindəki bu misralar da məhz heraldik poeziyamıza gözəl örnək ola biləcək nümunələrdəndir:
Çək sinənə-qayaları yamaq elə,
Haqq yolunu ayağına dolaq elə,
Bayrağını Xəzər boyda bayraq elə,
Enməzliyə qalxmış olan bayrağını!
Azərbaycan,
Azərbaycan,
Azərbaycan bayrağını!
Şair böyük məhəbbətlə tərənnüm, vəsf edib öydüyü Azərbaycan bayrağını mavi gözlü Xəzərlə müqayisələndirir: Azərbaycan bayrağının türklük simvolikasını sətiraltı, rəmzi şəkildə Xəzərlə müqayisədə, metanimik formada təqdim edir. Göygözlü, mavi Xəzər türk adının yadigarıdır. Xəzər - Kas türklərinin adını özündə daşlaşdıran və yadigarlaşdıran uğur, nailiyyət, güc, qüdrət simvoludur. Bir tərəfdən adı ilə türk adını daşıması, digər tərəfdən türklük rəmzinə çevrilmiş mavilik rəmzi daşıyan Xəzər öz genişliyi, dünyanı əhatə etməsilə Azərbaycan bayrağının genişlik, qüdrət, əzəmət, şöhrət rəmzinə çevrilir. Burda həm də alt qatdakı birlik, həmrəylik, bütövlük və böyüklük məzmununu da müşahidə etmək, üzə çıxarmaq olar. Nəzərə alanda ki, Xəzər həm də azərbaycanlıların sıx, kompakt yaşadığı İran ərazisi, habelə türk olkələrindən Türkmənistan, vaxtilə Azərbaycan ərazisi olmuş Dəmirqapı Dərbənd olaraq tanınmış Dağıstan ilə həmsərhəddir, bir az da geniş düşünsək, Xəzər vasitəsilə türk dünyası, ümumən dünya-aləm ilə əlaqələri təmin olunur, məhz Xəzər idealı ilə öz böyüklüyü və bütövlüyünə qovuşur, bütövləşir, böyükləşir. Bu zaman vətənpərvər şairin “Bayrağını Xəzər boyda bayraq eylə” vəsfi və bənzətməsini daha aydın başa düşmək və mənalandırmaq olar.
Yeri gəlmişkən, bu şeir forma-məzmun etibarilə Xalq şairi Məmməd Arazı ideya-fikir ustadı olan böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarla birləşdirir. Bu görkəmli ustad vaxtilə farsca yazdığı “Əsir Azərbaycanıma xitab” əsərində:
Fədakarlıq günüdür, qalx, anam Azərbaycan!
...Ey min-min bəlalara sinə gərən, mərd duran – misrası, eləcə də adı ilə də, məzmunu ilə də məşhurluq qazanmış “Azərbaycan” şeirindəki:
Əl-ələ ver, üsyan elə, oyan, oyan, Azərbaycan!
Bəsdir fəraq odlarından kül aləndi başımıza.
Dur ayağa! Ya azad ol, ya tamam yan, Azərbaycan! – kimi fikirləri, çağırışları ilə bütövləşərək Azərbaycan xalqını milli azadlıq yolunda üsyana, mübarizəyə, oyanış və birliyə çağırırdı.
Bəli, bu gün – oktyabrın 14-ü Naxçıvan Muxtar Respulikasının Şahbuz rayonunun Nursu kəndində dünyaya göz açan Xalq şairi Məmməd Araz özünün dərin vətəndaşlıq duyğuları ilə zəngin misraları ilə azad və böyük Vətən yolundakı müsəlləh bir əsgər təsirini bağışlayır. Bu vətən sevdalı şairimizi həm də o günü xatırlayırıq ki, Milli Ordumuz Qarabağ və işğal altında olan ərazilərimizin azad olması uğrunda müsəlləh bir zəfər mücadiləsinə çıxıb. Bu gün məhz o gündür ki, torpaqlarımızn yağı düşmənlərdən azad edilməsi üçün qəlbimizdən olmaq və ya ölmək keçib. Bu gün məhz o gündür ki, Babək hünərli, Xətai qılınclı, Koroğlu nərəli igid əsgərlərimiz Azərbaycanın işğalda olan torpaqlarını azad edərək yeni bir tarix, zəfər günü yazırlar. Xalq şairi Məmməd Arazın da qələbə çağırışlı misraları sanki Vətən tribunasının önündə hərbi parad nizamına düzülüblər. Onun hər sözü, misrası, şeiri “Vətən!” çağırır, milli qeyrətə, heysiyyət və birliyə dəvət edir. Necə ki Xalq şairinin “Vətən desin!” şeirində Vətən uğrunda birlik və mübarizəyə çağırış edilərək deyilirdi:
Bu gün gərək
Hər anımız Vətən! – desin!
Qılıncımız, qalxanımız
Vətən! – desin!
Ölənlərin əvəzinə
Qalanımız Vətən – desin.
Vətən – desin
Qəlbimizin hər duyğusu,
hər vurğusu
Vətən! – desin.
Fərqi yoxdur, harda olaq,
Zamanımız, məkanımız
Vətən! – desin!
…Qoca millət, hər andımız,
Amanımız,
Əgər varsa,
Zərrə qədər imanımız,
İmanımız Vətən – desin!
…Daha möhkəm, daha ötkəm
gəlsin səsin,
Vətən – desin
Qoca millət,
Bu gün gərək
Hər anımız Vətən – desin!

Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Sabaha-inamla.az







Baxış sayı: 671


Bölməyə aid digər xəbərlər