Əhməd bəy Ağaoğlu yaradıcılığında qadına verilən dəyər- Həcər Atakişiyeva

Xəbər lenti

23:05 / 23-11-2024

İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub

22:44 / 23-11-2024

COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub

22:39 / 23-11-2024

Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib

21:57 / 23-11-2024

"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır

21:46 / 23-11-2024

“Sumqayıtın inkişafında Qərbi azərbaycanlıların iştirakı” adlı tədbir keçirilib

21:36 / 23-11-2024

Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb

21:30 / 23-11-2024

Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video

21:26 / 23-11-2024

Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib

21:17 / 23-11-2024

Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib

20:59 / 23-11-2024

"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi

20:54 / 23-11-2024

Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək

20:46 / 23-11-2024

Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb

20:43 / 23-11-2024

Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb

20:34 / 23-11-2024

Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"

20:28 / 23-11-2024

HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb

20:23 / 23-11-2024

Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"

20:20 / 23-11-2024

Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb

20:17 / 23-11-2024

Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib

20:11 / 23-11-2024

Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı

20:07 / 23-11-2024

Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman

19:59 / 23-11-2024

Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?

14:26 / 23-11-2024

Şeyx Portuqaliyaya gedir

14:20 / 23-11-2024

Rusiyanın Qırğızıstandakı səfiri əmək miqrasiyası məsələsini kəskin, lakin çox vacib adlandırıb

14:16 / 23-11-2024

Abxaziya İttifaq dövlətinin vahid valyutasının sınaqdan keçirilməsini təklif edib

14:13 / 23-11-2024

"Yabloko" Şlosberqin saxlanmasının səbəbini açıqlayıb

14:08 / 23-11-2024

Peskov: "Qərbdə söz azadlığı yoxdur, son illərin hadisələri bunu göstərir"

14:03 / 23-11-2024

Ovçu silahını boşaldarkən ovçuya atəş açıb

13:57 / 23-11-2024

Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar

13:52 / 23-11-2024

"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb

13:46 / 23-11-2024

Bastrıkin qızın döyülməsindən sonra cinayət işinin açılmasını əmr edib

13:40 / 23-11-2024

Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək

13:37 / 23-11-2024

"Bloomberg": Avropa növbəti enerji böhranı ilə üz-üzədir, qazın qiyməti 45% artıb

13:02 / 23-11-2024

70 kq qızılla tutulan diplomat bu səfirlikdə işləyir - Bakıya gətirildi

12:58 / 23-11-2024

Azərbaycanda zəlzələ oldu

22:33 / 22-11-2024

Prezidentdən nazirlə bağlı - Sərəncam

22:20 / 22-11-2024

İsrailli nazir Bakıda Aqarunovun məzarını ziyarət etdi - Fotolar

21:58 / 22-11-2024

Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib

21:26 / 22-11-2024

Putin: "Oreşnik zərbəsinin təsiri strateji silahla müqayisə oluna bilər"

21:01 / 22-11-2024

Zaxarova amerikalı senatorun Hollandiyanı işğal etmək çağırışına cavab verib

20:44 / 22-11-2024

Livanın cənubundakı UNIFIL bazasına raket zərbələri endirilib, nəticədə dörd italyan sülhməramlısı yaralanıb

Bütün xəbərlər

Ən çox oxunanlar

Sumqayıt şəhərində şəhid Elgün Abbaslının ildönümü keçirilib-VİDEO+FOTOLAR

Sumqayıt şəhərində şəhid Səbuhi Həsənquliyevin ildönümü keçirilib-VİDEO+FOTOLAR

Sumqayıtda şəhid Rəhman Məmmədovun ildönümü keçirilib-VİDEO+FOTOLAR

Heydər Əliyev Fondunun nəşri təqdim olundu - Fotolar+Video

Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib

İlham Əliyev İslam İnkişaf Bankının prezidenti ilə görüşüb

Səməd Vəkilovun kitabının təqdimatı keçirilib

Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin hakimi futbol matçında vəfat etdi

Prezidentin nəvəsi Ronaldinyo ilə - Foto

Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Video - Fotolar

Mədəni irsin təbliğinə bələdiyyələrin dəstəyi ilə bağlı videoçarx hazırlanıb

“Vətəndaş A” serialına görə İTV-yə - Rəsmi xəbərdarlıq

Əhməd bəy Ağaoğlu yaradıcılığında qadına verilən dəyər- Həcər Atakişiyeva
Tarix: 10-08-2021 21:52 | Bölmə: Ədəbiyyat

Əhməd bəy Ağaoğlu bir çox əsərlərində qadın mövzusuna toxunmuşdur. Əhməd bəy say-seçmə ədiblərdəndir ki, yaradıcılığında gender məsələsində tarazlığı qoruya bilmişdir. O, ilk kitabı olan 1901-ci ildə Tiflisdə rus dilində çap etdirdiyi “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərində qadın mövzusunu tam ətraflı işləmiş, islamaqədərki vaxtlardan son dövrlərədək qadının ictimai mövqeyini müəyyənləşdirməyə nail olmuşdur. Əhməd bəy Ağaoğlunun fikrincə, qadının Hz. Məhəmməd zamanında tutduğu mövqe, qədim İran və İslam öncəsi ərəb qəbilələrinin halı ilə müqayisə olunmayacaq qədər yüksəkdir. Ailə həyatı və qadın məsələsinə Ağaoğlu çox böyük həssaslıqla yanaşmışdır. İslamda qadına verilən dəyərlər Əhməd bəyin yaradıcılığında bitkin bir şəkildə işlənmişdir. İslamda qadınların sosial vəziyyəti iki yerə ayrılır: 1. İslamdan öncəki dövrdə qadın; 2. İslamda qadın. Bu ayrılmada qadınların hüquq və vəzifələri, eyni zamanda kişinin qadın qarşısında daşıdığı vəzifələr yer alır. Əhməd bəy Ağaoğlunun “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərində İslam qanunlarında tətbiq olunan dəyərləri sistemləşdirək.                                               Yaşamaq hüququ - İslam qanunlarının tədbiq olunması ilə doğulan qız uşaqlarını quma basdırmaq adəti zamanla sıradan çıxdı. Qızların yaşamaq hüququ onlara qaytarıldı.             Cəmiyyətdə iştirak etmək hüququ - İslamdan öncə də bəzi varlı qadınlar cəmiyyətdə söz haqqına malik idilər. Bütünlükdə isə qadınlar ictimai həyatda nəinki söz haqqına, heç öz haqqlarına belə sahib çıxa bilmirdilər. İslam qəbul edildikdən sonra isə təbəqəsindən asılı olmayaraq bütün qadınlara cəmiyyətdə iştirak hüququ verildi. Tarixə Məkkə şəhərinə içməli su çəkdirməyi ilə düşmüş Harun ər-Rəşidin arvadı Zübeydə xanım İslamda qadına verilən dəyərin nümayəndələrindəndir.
Ayrıseçkiliyə məruz qalmamaq hüququ - İslam dini üçün qadın və ya kişi olmaq yox, vacib olan yaxşı və təmiz bir insan olmaqdır. İslam dini ancaq kişilərin mənafeyini təmin etsəydi Qurani Kərimdə “Kişilər” adlanan surə olardı. Lakin İslam dini əzilənin, haqqı tapdalananın yanında olduğu üçün Quranda kişilər yox, “Qadınlar” adlanan surədə qadınların hüquqları tənzimlənir.
Seçmək və seçilmək hüququ - İslam yarandıqdan sonra qadınlar müstəqil şəkildə Hz. Məhəmmədə biət edə bilirdilər. Bu qadınların azad bir şəkildə öz rəhbərlərini seçməsi demək idi.Təhsil hüququ - İslam dinində qadınların təhsil almaq hüququ tamamilə təmin olunur. İslamda “Elm üçün cinsin heç bir fərqi yoxdur” prinsipi əsas götürülür.İqtisadi müstəqillik hüququ - Qadın öz mülkündən istədiyi kimi istifadə edə bilər.                              Xərclərini tələb etmək hüququ - Kişi öz qadınını maddi cəhətdən təmin etməlidir. Qadın ehtiyaclarını təmin etməyi ərindən tələb edə bilər. Nikahda sərbəstlik hüququ - İslam dinində qadın izdivac istəyində azaddır. İstədiyi kişi ilə evlənə bilər. Qadının razılığı olmazsa nikah etibarlı hesab olunmur.
Miras hüququ - Miras hüququ “Nisa” surəsində dəqiq şəkildə qeyd olunur. Burada yazılır ki, bir oğlan övladının mirasdan payı iki qız övladının payına bərabər götürülür.   Eyni haqq və cəzanın verilməsi- Günahkar olan hər bir şəxsin özünü müdafiə, peşmançılıq, günahını etiraf etmək hüququ və s. vardır. Əhməd bəy qeyd edir ki, İslam dini İsanın iztirabları, onun mövludu, Məryəm, “İlahi ruh”un anası haqqında bəhs edərkən elə dərin həyəcan, şəfqət və ehtiram ifadə edir ki, o qədər ülvi və əzəmətli hisslərlə bunu ifadə edir ki, buna Quranın üslubunda çox az hallarda rast gəlinir. Müsəlmanlar arasında Məryəmə bəzi Xristian sektalarının bəslədiyi ehtiramdan daha çox hörmət olunur. Məryəm İslamda seçilmiş pak, günahsız, saf bir qızdır. İslam peyğəmbəri Hz. Məhəmməd Məryəmə qarşı dərin hörmət hissləri bəsləyir, onun pak və müqəddəs olduğunu öz fikirləri ilə təsdiqləyir. Hz. Məhəmməd qızı Fatimə haqqında deyir: “İlahi ruhun anası olan Məryəmdən sonra qızım Fatimə ikinci qadındır”. O, Hz. İsanın fikir, düşüncə və amalını bütünlükdə dərk etmişdi və bu amala daim sədaqətli olmuşdur. Əhməd bəy qeyd edir ki, İslamda qadına verilən dəyəri müəyyən etmək üçün mütləqdir ki, islamaqədərki ərəblərin həyat tərzini tədqiq edəsən, o dövrdə ərəb qadınının və qonşu xalqlarda qadınların vəziyyəti ilə tanış olasan, islamın qadına münasibəti məhz bu zaman tam aydınlığı ilə görünər. Yalnız o zaman islamın qadın hüquqsuzluğunun inkişafındakı rolu haqqında Hz. Məhəmmədin ümumiyyətlə, qadın və xüsusilə, ərəb qadını üçün gördüyü işlər haqqında tam, hərtərəfli müzakirə aparmaq olar. İslam dinində qadına münasibət məsələsini araşdırmaq üçün əvvəlcə Hz. Məhəmmədin dövründəki Ərəbistanda və ümumiyyətlə, Şərqdə qadının vəziyyəti ilə tanış olmaq lazımdır, daha sonra isə Peyğəmbərin qadınlar üçün gördüyü, yaxud görmək istədiyi tədbirlər haqqında danışıla bilər. Ərəbistanda və onu əhatə edən ölkələrdə islamaqədərki dövrlərdə qadının vəziyyəti olduqca ağır, acınacaqlı və dəhşətli idi. Məsələn, İranda qadın tamamilə qula çevrilmiş vəziyyətdə idi. Qadın hətta işığa həsrət idi; bütün hüquqları əlindən alınmışdı, hətta mülki qanunlara görə qadınlar satıla da bilərdi və satılırdı. İranda ilahi və mədəni qaydalara əməl edilmirdi. Cəmiyyət ağıl və məntiq xaricində idarə olunurdu. Ehtiras hər şeyə hakim olmuşdu. Qüvvət və təcavüz yeganə yol kimi görünürdü. Hökmdarlar qan tökməkdən zövq alırdılar. Namusa təcavüz etmək onların əyləncəsinə çevrilmişdi. Dul və yetimlərin malı talanırdı, qadınların həyatı oyun-oyuncaq halına gəlmişdi. Qadınları kişilərə tabe olmadığı halda saçlarından asırdılar. İranda islamaqədərki dövrdə dini qanunlar, ana, bacı və digər yaxın qohumlarla ailə qurmağa icazə verirdi. İranda qadınlar hamıya məlum olan özəl günlərində evlərindən qovulurdu və hamıdan uzaqlaşıb daxmalarda yaşamağa məcbur edilirdi; onlara ölməsinlər deyə məcburiyyətdən qida gətirilirdi və qida gətirən adamlar burun və qulaqlarını tıxayıb, əllərinə isə əski bağlayırdılar və heç kim o qadınlara toxunmurdu, hətta onların udduğu hava və istifadə etdikləri əşyalar belə murdarlanmış sayılırdı. Qadınlar islamaqədərki dövrdə tamamilə kişilərdən asılı idi, ərləri isə onların mütləq sahibləri hesab olunurdu. Qadınlarla ev əşyaları ilə rəftar etdikləri kimi rəftar edirdilər. Ərəbistanın özündə isə qadınların vəziyyəti daha da acınacaqlı vəziyyətdə idi. Qız uşağının dünyaya gəlməsi bəd əlamət, uğursuzluq, bədbəxtçilik, allahların insanları cəzalandırmaq yolu kimi başa düşülürdü. Ərəblər yeni doğulan qız uşaqların quma basdırır, satır, yaxud hər hansı bir ev heyvanına dəyişdirirdilər. Kəbinlər kəsilmirdi, təsadüfi birləşmələr şəklində qadınlarla münasibətlər qurulurdu. Kişilər heç bir qanuna, yaxud adətə əsaslanmırdı və hər hansı maddi ya əxlaqi öhdəlikləri olmurdu. Ərəblər başqa xalqlara ehtiraslı və temperamentə malik olmalarını əsas gətirərək bu münasibətlərə müəyyən mənada azad məhəbbət adı altında qəbul etdirə bilmişdilər. Qadın və kişilər istədiyi anda bir-birini tərk edə bilərdilər. Ailə anlayışı yox idi. Ərəb münasibətlərində qadınların lazımsız əşya kimi atılmasının qarşısını alan yeganə məfhum qadının qohumlarının qisas ala biləcəyi qorxusu idi. Ərəbistanda demək olar ki, bütün varlı şəxslərin ən azı 15, 20, bəzən isə hətta 100 və daha çox arvadı olurdu. Hüquqlarını tamamilə itirmiş qadınlar zaman keçdikcə hətta öz insan simalarını belə itirirdilər. Qadınlar ərlərinə və kişi cinsinə mənsub olan valideynlərinə aid olan malın varisi olmaq hüququna malik deyildilər. Atalar qızları ilə istədikləri kimi rəftar edə bilərdi; əksər hallarda ərəb kişiləri qızlarını beşikdə ikən kiməsə nişanlayırdı və qız böyüyəndə atanın sözündən çıxa bilmirdi. Artıq onun taleyi körpəlikdən qaraldılmışdı. Hz. Məhəmməd ilk çıxışlarında belə cəmiyyətdə hökm sürən qadına qarşı vəhşi adətlərə qarşı sərt şəkildə etiraz edirdi; qadınların acınacaqlı vəziyyəti qədər heç bir şey İslam peyğəmbərinin alicənab qəlbini bu qədər narahat etmirdi; arxasız qalmış qadınların, yetim uşaqların və yurdsuz əcnəbilərin taleyi onu hədsiz nigaran edirdi və mənəvi əzablar verirdi. İslam dininin qadınlara verdiyi dəyərlər “Qurani-Kərim”in 16 surəsində (“Bəqərə”, “Ali İmran”, “Nisa”, “Maidə”, “Yusif”, “İbrahim”, “Nəhl”, “Məryəm”, “Nur”, “Nəml”, “Qəsəs”, “Əhzab”, “Rəhman”, “Mücadilə”, “Təlaq”, “Buruc”) öz əksini tapmışdı. İslam kitabı olan Quranın “Sureyi-Nisa” adlanan böyük bir surəsi qadına həsr olunmuşdu; bu onu sübut edir ki, Hz. Məhəmməd qadın hüquqsuzluğu məsələsini olduqca mühüm bir məsələ hesab edirdi. Quranın “Sureyi-Nisa” surəsi öz gözlənilməz və cəsarətli cümlələri ilə o dövrün cahil ərəb kişilərini mat qoydu. Surə cahiliyyə dövrü kişilərinə hədlərini bildirəcək cümlə ilə başlayırdı: “İnsanlar! Sizi eyni maddədən yaratmış Allahdan qorxun!” Bu fikirlər bütpərəstliyə siyayiş edən ərəblərin əsrlərlə qoruyub saxladıqları, müqəddəs saydıqları adət və ənənələrini, ulu babalarının onlara ötürdükləri mirasları, müqəddəs saydıqları ideyalarını və bütövlüklə dünyagörüşlərini məhv edə biləcək gücdə idi. Bu fikirlər cəmiyyəti inqilabi vəziyyətə gətirə bilmək qüdrətində idi. Bu çağırış qadınlar üçün xilasa bərabər idi.Bu cümlələr ərəb kişilərini rüsvay edirdi, onların yadına salırdı ki, qadın və kişilər eyni maddədən yaradıldığına görə bərabər hüquqa malikdirlər. Sosial-əxlaqi varlıq kimi eyniyyətə malikdirlər və öz hərəkətlərinə görə eyni dərəcədə Allah qarşısında cavabdehdirlər. Lakin, müqəddəs Quranda qadın məsələsilə paralel olaraq, müqəddəslik, Allaha xatir edilən xeyirxah əməllər, yetim uşaqları himayəyə götürmək, köməyə möhtac vəziyyətdə olan əcnəbilərə və başqa məsələlər də təhlil olunur. Quran, öncəliklə, bəşəriyyət üçün rüsvayçılıq olan qızların diri-diri quma basdırılması kimi vəhşi bir adətin əleyhinə çıxırdı; bu haqda Quranda iki yerdə bəhs olunur. Birinci məqamda cəhənnəmin canlı təsvirində, valideynləri tərəfindən diri-diri torpağa basdırılan qız uşaqları valideynlərinin ətəyindən tutub haqqını tələb edir: “Məni hansı günahıma görə öldürmüsən?” – sualı bütün bəşəriyyəti silkələmək gücündədir. İkinci məqamda cənnətin təsvirində isə “Öz uşaqlarınızı öldürməyin!” nidası yüksəlir. Müqəddəs Məkkə şəhəri fəth edildikdən sonra, bütpərəstlər islamı qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Məkkə müşriklərinin təntənəli şəkildə andlarından biri də “Daha öz qız uşaqlarımızıdiri-diri quma basdırıb öldürməyəcəyik!” andı idi. Hz. Məhəmmədin adı ilə bağlanan bir çox hədislər də dövrümüzə çatmışdır ki, burada da qadının ucaldılması meylləri açıq bir şəkildə hiss olunur. Bu hədislərin bəzilərində qız övladının doğulması Allahın neməti, töhfəsi kimi təsvir olunur. Dünyasını dəyişmiş qızların ruhları belə hətta valideynlərinin günahlarının bağışlanması üçün Allaha yalvaran mələklərə çevrilirlər. İslamın yenicə yayıldığı zamanlarda yenicə İslam dinini qəbul edib müsəlman olmuş Benu-teminov tayfasının başçısı Kays-bin Asima peyğəmbərin yanına gələrkən görür ki, Hz. Məhəmməd dizlərinin üstündə oturaraq körpə bir qızcığazı öpüb oxşayır. Gördüyü mənzərədən heyrətə düşən qonaq peyğəmbərdən soruşur ki,“Bu qızcığaz kimdir ki, sən onu belə əzizləyirsən?” “Bu - mənim qızımdır,” - deyərək peyğəmbər cavab verir. “Allah! Mənim də belə çoxlu qızlarım olub. Heç birinin heç bir zaman bir dəfə də olsun üzündən öpməmişəm, hamısını öz əllərimlə acımadan diri-diri torpağa basdırmışam.” Peyğəmbər həyəcanla: “Ay bədbəxt! - dedi. - Deməli, Allah sənin qəlbini insan hisslərindən məhrum etmişdir”.                                                                 Peyğəmbər deyirdi: “Cənnət - anaların ayaqları altındadır”. Hz Məhəmməd VII əsrdə qadının mənəvi dəyərini o dərəcə yüksəldib, qadına o qədər səlahiyyətlər vermişdir ki, bugünün müasir qanunvericilikləri, məsələn, Fransa qanunvericiliyi belə bu ədalətli qanunları xəyallarına belə gətirilə bilməz. İslamda qız övladıda oğul övladı ilə eyni hüquqa malikdir və qızlarda tam hüquqlu varisdirlər. Valideynlərinə həddi-buluğa çatana qədər qız övladlarını satmaq və ya istədiyi kimi rəftar etmək tamamilə qadağan olunur. Həddi-buluğa çatdıqdan sonra isə qadın tam hüquqlu vətəndaş olur. Qızın razılığı olmadan bağlanmış nikah qanunsuz sayılır. Qadınlar bütün azad insanlar kimi vətəndaşlıq hüquqlarına malikdirlər və istədiyi qanuni fəaliyyətlə məşğul ola bilərlər. Qurana görə, ərli qadın həmçinin tam hüquqlu vətəndaşdır. Ərli qadında öz əmlakı ilə, ərindən icazə almadan, istədiyi tərzdə rəftar edə bilər. Ər isə öz qadınından uşaqlarının əmizdirilməsindən başqa heç bir şey tələb edə bilməz, qadının da borcudur ki, ailə qurduğu ərinə sadiq olsun. Ərinə xidmət etməsi isə yalnız onun xoş məramının, ərinə məhəbbətinin təzahürüdür.
Bütün ailə daxili mübahisəli məsələlər ailə daxilində, hər iki tərəfdən iki nümayəndənin iştirakı ilə həll olunmalıdır. Qadınlar öz ərlərinin və uşaqlarının varisləridir. Kəbinin əsası isə - məhəbbətdir. Kəbin pozulan zaman ər keçmiş qadınına müntəzəm olaraq kəbin məbləğini ödəməlidir və ən azı üç ay müddətində həmin qadının tələbatlarını qarşılamalıdır. Boşanmış qadın kiçik yaşlı uşaqlarını da öz yanında saxlaya bilər və ər onların bütün ehtiyaclarını təmin etməlidir. Düzdür, Quran boşanmağa icazə verir, lakin, eyni zamanda, onu lənətləyir: “Mənim üçün (Allah üçün) boşanmadan pis, iyrənc bir şey yoxdur. Ərlər hətta sevmədiyi qadınları ilə humanistcəsinə, xoş rəftar etməlidirlər”, “onlarla məhəbbət və sülh şəraitində yaşayın, onlardan zəhləniz getsə də, dözün və Allah sizin bu əməllərinizi layiqincə qiymətləndirər”. Kişilər, hətta onlara xəyanət etmiş qadınları belə bağışlamağı bacarmalıdırlar. Xəyanətə aid şübhələr dedi-qodulara, ara söhbətlərə deyil, tutarlı sübutlara əsaslanmalıdır. Qadının ərinə xəyanət məsələsi səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən araşdırılmalı və dörd şahidin şəhadətilə təsdiq olunmalıdır; yalnız ondan sonra hakim qadının günahını təsdiq edir və nəticədə qadın etdiyi əməldən peşman olub, tövbə edərsə Allah da qadını bağışlamağı buyurur. Bu kəlmələr vəhşi, ehtiraslı, öz qadınlarını hər bir xırda şübhəyə görə daşqalaq edən bədəvilər üçün yeni münasibətləri əks etdirən sözlər idi. İslam qəbul olunduqdan sonra qanunla kəbinlərin sayı dörd kəbinə kimi məhdudlaşdırılmışdı. Bununla yanaşı, irəli sürülən şərtlər o dərəcədə qəliz idi ki, bu şərtlər faktiki olaraq, təkarvadlılıqla nəticələnməli idi. Əsas şərt bundan ibarət idi ki, ər bütün qadınlarına qarşı eyni münasibətdə olmalı, eyni dərəcədə ədalətli rəftar etməlidir. Ədalətlilik anlayışı ərlərin qadınlarına qarşı zahiri münasibətləri ilə yanaşı, həm də onların hissi münasibətlərini də əhatə etməlidir. Ər, nəinki bütün qadınları ilə eyni tərzdə rəftar etməli, hətta onları eyni dərəcədə sevməlidir.      Lakin bu fikir məntiqlə mümkün deyildir. Məhz bunun mümkünsüzlüyünə görə Quran bu şərti irəli sürür. Bunun üçün də yeganə yol bir qadınla evlənməkdir. Bu zaman ədalətsizliyə yol verməyib, günah işlətməmiş olarsınız. Bu fikirlər islamın monoqamiya tərəfdarı olduğunu təsdiq edir; bu, həm də onu göstərir ki, gələcəkdə müsəlmanlar öz dinini, onun mahiyyəti və yönümünü dərk edəndən sonra, monoqamiya qələbə qazanacaq. Ona görə də Quranı və Hz. Məhəmmədi qadına qarşı düşmənçilik münasibətində günahlandıran bəzi Avropalılar haqsızdırlar; onlar həm də ayrı-ayrı müsəlmanların qüsur və eyiblərini İslam dini ilə bağlayanda da haqsızlığa yol verirlər; əksinə - bütün bu qüsurlar islama ziddir. Quran, Asiya qadınını yüksəltmək istiqamətində təşəbbüs göstərdi. İslam qadına o dövrə qədər Şərqdə heç bir yerdə görünməyən hüquqlar verdi, Şərq qadınını qul vəziyyətindən çıxarıb, ana səviyyəsinə qaldırdı. Qadınların, artıq öz hüquqlarını nə dərəcədə mənimsədikləri Molla Fətullahın aşağıdakı qeydində aydın görsənir. Hz. Məhəmmədin ölümündən sonra Ömər məsciddəki çıxışlarının birində kəbin məbləğinin ləğv edilməsini təklif etmişdi. Qadınlardan biri, etiraz edərək dedi: “Ey möminlərin böyüyü! Siz, Allah və onun peyğəmbəri tərəfindən verilmiş hüquqlardan bizi məhrum edə bilməzsiniz”. Xəlifə Hz. Məhəmmədin qadınlara vermiş olduğu bu hüquqlardan onları məhrum edə bilməyəcəyini anlayıb, geriyə çəkildi.      Hz. Məhəmmədin, qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məsələsinə qayğısı qadınları xeyli sevindirirdi. Bəşər tarixində iki qadının siması - Ayişə və Fatimənin simaları özünə layiq yer tuta bilmişdir. Hz. Məhəmmədin birinci xanımı olan Xədicənin surəti müqəddəslik dərəcəsinə yüksəlmişdi. Xədicə anamızın şəxsiyyətinin nuru Peyğəmbərin bütün həyatını işıqlandırmışdı. Xədicə ilk adam idi ki, ona inanmış və ömrünün sonuna qədər ona sadiq həyat yoldaşı olmuşdur. Onun vəfatından xeyli zaman keçməsinə baxmayaraq, Hz. Məhəmməd onu böyük həyəcan və göz yaşları ilə xatırlayırdı. İslama qədər haqqını istəməyə qorxan qadınlar, əşya kimi satılan qadınlar artıq İslam dininin onlara verdiyi səlahiyyətlər sayəsində haqqlarını tələb edə bilirdilər. Həbibə adlı bir ərəb qadın ərindən gizli bir şəkildə islamı qəbul etmiş və digər zülmə uğrayan müsəlmanlarla birlikdə Həbəşistana pənah aparmışdı və ədalətli Həbəşistan Nəcaşinin himayəsi onları ölümdən xilas edə bilmişdi. Böyük məşəqqətlərdən sonra Ərəbistana qayıda bilmişdi və atası Əbu Süfyanla peyğəmbərin evində rastlaşan zaman atasını peyğəmbərin həmişə əyləşdiyi xalçada oturmaq istəyən görüb, ona etiraz edib demişdi: “Orada əyləşmək olmaz!” Əbu Süfyan təəccüblə soruşmuşdu: “Nə üçün?” “Ona görə ki, bu xalının üzərində peyğəmbər Ulu Xaliqə ibadət edir və sən - bütpərəst - bu xalıda oturmağa layiq deyilsən”. Bu hadisə İslamın qadına verdiyi azad söz haqqının açıq sübutudur. Ömərin İslam dinini qəbul etməsinə görə müsəlmanlar qadına minnətdar olmalıdırlar. Ömər İslamı qəbul edənə qədər müsəlmanların qatı düşməni idi. Onun alovlu qəzəbi o dövrdə gizlənməyə məcbur olan müsəlmanları hədsiz qorxudurdu. Bir dəfə o, hövsələdən çıxıb Hz. Məhəmmədi öldürmək qərarına gəlir. Yolda o, qohumu olan Noaimlə rastlaşır və Noaim, onun qılıncını görüb, haraya və nə məqsədlə getdiyini xəbər alır. Cavabı eşitdikdə Noaim dilləndi: “Ehtiras səni bürümüşdür. Nə üçün səndən xəbərsiz dədə-babalarının dinindən imtina etmiş öz ailə üzvlərini cəzalandırmırsan?” Ömər soruşdu: “Kimdir onlar?” “Sənin kürəkənin Səid və bacın Fatimə”, - deyərək Noaim cavab verdi. Ömər dərhal bacısı evinə yollandı. Bu zaman isə Səid və Fatimə Quranın perqament vərəqində yazılmış nəsihətlərinə qulaq asırdılar. Addımların səsini eşidən Fatimə vərəqi tez paltarının altında gizlədir. Ömər, otağa daxil olub soruşur: “Eşitdiyimə görə siz burada nə isə oxuyurdunuz?” “Xeyr! Sən səhv edirsən!” “Siz nə oxuyurdunuz? Bildiyimə görə, siz Məhəmmədin təriqətini qəbul etmişsiniz”. Bunu deyib, Ömər kürəkəninə doğru atıldı. Fatimə özünü qabağa verdi və hər ikisi dedi: “Bəli, biz müsəlmanıq. Biz Allaha və onun peyğəmbərinə inanırıq. İstəyirsənsə, öldür bizi”. Ömər, sanki kor olmuş kimi qılıncını oynadaraq, bacısını yaralamışdı.     Qadının qanını gördükdə o, dərhal yumşaldı. “Oxuduğunuzu mənə göstərin” - dedi.       “Qorxuram ki, onu cırarsan”, - deyə Fatimə cavab verdi. Ömər and içir ki, vərəqi oxuyub qaytaracaq. Bir neçə sətir oxuyandan sonra o çığırdı: “Bunlar necə hikmətli sözlərdir! Nə ali sözlərdir! Deyin görüm, peyğəmbər haradadır? Mən indicə onun hüzuruna getmək istəyirəm”. Müsəlman qadınlarının ümumiləşdirilmiş nümayəndəsi Hz. Məhəmmədin qızı Fatimə idi. Fatimənin yumşaq xasiyyəti, ailəsinə sadiqliyi, ictimai nüfuzu, xanımı bütün dövrlər və ölkələrdə qadınların ideallıq simvoluna çevirirdi. Oğullarının vəfatından sonra Hz. Məhəmmədin bütün məhəbbəti qızı Fatiməyə yönəlmişdi. Gördüyü tərbiyə onu, dövrünün və vətəninin ən yaxşı tərbiyə görmüş kişiləri səviyyəsinə yüksəltmişdi. Qadın ağıl və əxlaq cəhətdən kişilərə bərabər tutulur, hətta onlardan qat-qat üstün olduğu açıq bir şəkildə görünürdü. Bu hadisə qızlarını diri-diri basdıranlar üçün ölümdəndə betər rüsvayçılıq idi. Xanım Fatimə evinin həyətində müsəlmanların hidayət olunması üçün tez-tez çıxışlar edərdi. Bilikli olmaq istəyi mənsəbindən asılı olmayaraq o dövrün bütün müsəlman qadınları üçün xarakterik idi. Məşhur Fəxrun-Nisə Bağdad mədrəsələrində ədəbiyyata dair mühazirələr oxuyurdu, iki qadın - Ümmül-Xeyr Fatimə və Ümmul- İbrahim Əl-Yezdanı - kişi və qadınlar üçün teologiya kursunu keçmişdilər; Seidey Nəfisə məşhur Şafinin müəlliməsi idi və onun tabutu önündə son duanı məhz bu qadın oxumuşdu. Bu dövrdə qadın şəxsi azadlığın digər təzahürlərindən də tamamilə azad idi. Əmir Asama öz tərcümeyi-halında deyir ki, xaç yürüşləri zamanı onun anası və bacısı ona həmişə kömək etmişdilər. Xəlifə Mənsur dövründə onun iki yaxın qadın qohumu hərbi geyimdə Bizansa qarşı müharibədə iştirak edirdilər. Əhməd bəyin araşdırmasına görə Hz. Məhəmməd peyğəmbər qadını İslamdan öncəki ərəb adətləri ilə müqayisədə yüksəltmişdir.İslam dininin qadına verdiyi dəyərlər ədalətliliyinə, çoxluğuna, bitkinliliyinə, zərurililiyə baxmayaraq yenə də Şərqin qədim mədəniyyətlərindən olan İran və Suryanilərin mədəniyyətlərinə bütünlükdə qalib gələ bilməmişdir. Məhz buna görə də qadın yenə mədəni və sosial tərəfdən geriləməyə məhkum olmuşdur.

Həcər Atakişiyeva

Baxış sayı: 580