23:35 / 05-07-2025
Yüngül təyyarə magistral yola enib
23:30 / 05-07-2025
PSJ "Bavariya"nı məğlub edərək Klublararası Dünya Çempionatının yarımfinalına yüksəlib
23:25 / 05-07-2025
Netanyahu girov müqaviləsini müzakirə etmək üçün dar kabinetin iclasını keçirəcək
23:22 / 05-07-2025
"Reuters": Aİ Ukraynadan taxıl və şəkər idxalını 70-80% azaldacaq
23:18 / 05-07-2025
Balkonun qadının üzərinə uçması ilə bağlı cinayət işi açılıb
23:14 / 05-07-2025
"Kommersant": "Yujuralzoloto" prezidenti Rusiyanı tərk etmək istəyərkən saxlanılıb
23:09 / 05-07-2025
6 yaşlı qız çayda boğulub
23:06 / 05-07-2025
Ronaldo mediada qalmaqal yaratmaq istəmədiyi üçün Jotanın dəfnini buraxıb
22:13 / 05-07-2025
Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası Züqanovu yenidən Mərkəzi Komitənin sədri seçdi
22:09 / 05-07-2025
Fələstin tərəfdarları Londonda keçirilən gey paradını pozmağa cəhd ediblər
22:05 / 05-07-2025
"Bavariya"nın futbolçusu Musiala Klublararası Dünya Çempionatı çərçivəsində PSJ ilə matçda dəhşətli zədə alıb
22:02 / 05-07-2025
Çəkiliş qrupuna hücumdan sonra cinayət işi açıb
21:56 / 05-07-2025
Soçi hava limanında 25 reys təxirə salınıb
21:54 / 05-07-2025
"Sport Baza": Smolov "Kofemaniya"nın qurbanlarına bir milyon ödədi
21:30 / 05-07-2025
Taker Karlson İran prezidentindən müsahibə aldığını deyir
21:24 / 05-07-2025
Rutte: "Si Cinpin" Tayvana hücum halında Putindən kömək istəyəcək"
21:19 / 05-07-2025
"Baza": Akita İnu 9 yaşlı uşağın başını dişləyib
21:10 / 05-07-2025
"Liverpul"un futbolçusu Jota və qardaşı Portuqaliyada dəfn olunub
21:06 / 05-07-2025
Adam oğurluğuna görə üç nəfər həbs edilib
21:02 / 05-07-2025
NATO-nun baş katibi Rutte müdafiə xərclərini artırmağa və ya rus dilini öyrənməyə çağırır
20:57 / 05-07-2025
Prokuror 5 milyon rubl rüşvət işi üzrə həbs edilib
17:27 / 05-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Xankəndi Zirvə görüşü Azərbaycanın ECO timsalında təşəbbüskar mövqeyə malik olduğunu bir daha təsdiqlədi"
22:37 / 04-07-2025
"Spartak"ın sabiq futbolçusu Muxamadiyev reanimasiyadadır
22:32 / 04-07-2025
Britaniyada COVID-19 XFG-nin yeni yoluxucu ştammı yayılır
22:29 / 04-07-2025
Qasırğa nəticəsində 5 nəfər xəsarət alıb
22:25 / 04-07-2025
Kütləvi zəhərlənmədən sonra banket zalının fəaliyyəti dayandırılıb
22:21 / 04-07-2025
"Dinamo" Sergeevin transferini matç zamanı açıqlayıb
15:04 / 04-07-2025
Kriminal avtoritet Zaur Naxçıvanski saxlanılıb
15:01 / 04-07-2025
Zelenski Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Ukraynadakı hədəflərə ən böyük gecə hücumunu açıqlayıb
14:57 / 04-07-2025
Peskov: "Putin BRİKS sammitində iştirak edəcək"
14:54 / 04-07-2025
Peskov: "Putin Trampa deyib ki, Rusiya Kiyevlə danışıqlar üçün yeni tarixlər gözləyir"
14:42 / 04-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan arasında strateji müttəfiqlik münasibətləri- Aybəniz Rüstəmova
11:24 / 04-07-2025
“Maş” şirkəti “Transneft”in vitse-prezidenti Bədəlovun ölüm xəbərini yayıb
11:21 / 04-07-2025
İstintaq Komitəsi: Basayev və Xəttab dəstəsinin daha iki üzvünə hökm oxunub
10:01 / 04-07-2025
Volodin: "Rusiyaya bizneslə məşğul olmaq üçün gələnlərin hamısı rus dilinə hörmət etməlidir"
09:58 / 04-07-2025
Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar pullu yollarda pul ödəmək üçün saxta saytlar yaratmağa başlayıblar
Rusiya mediasında etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaş”dan “terrorçu”ya çevrildi
Tarix: 07-01-2022 22:16 | Bölmə: Dünya
Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olan Qazaxıstanda hökumətin istefası, eks-Prezident, Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nursultan Nazarbayevin istefası ilə nəticələnən proses artıq məntiqi sonluğa yaxınlaşır. Aksiyalar maye qazın qiymətinin yeni ilin ilk günündən 50-60 tengədən 120 təngəyə yüksəlməsi ilə başladı. Təbii ki, iri qaz ixracatçısı olan Qazaxıstan üçün qiymətin belə sıçrayışı xoşagəlməz haldır, amma yeni tarifləri elə qonşu Rusiyadakı qiymətlərlə müqayisə etsək, bu, çox da yüksək kimi görsənmir.
Etirazlar ölkənin müxtəlif hissələrində, əhalinin sosial rifahı, siyasi aktivliyi və s. xüsusiyyətləri aşağı və tam əksinə yüksək olan şəhərlərdə eyni gündə və eyni vaxtda başlayaraq cəmi bir neçə saata kütləvi iğtişaşlara çevrildi. Hadisələrin özəti belədir ki, episentri Aktau və Janaozen olan iğtişaşlar bir göz qırpımında Nur-Sultan, Almatı, Atırau, Şımket, Kokşetau, Taraz şəhərlərinə sıçradı.
Küçədə keçirilən etirazların media yayımı internet resurslar və platformalar üzərindən, günümüzün yeni nəsil mediası, KİV alətləri ilə geniş işıqlandırdı, baş verənlər haqqında doğru və ya təhrif olunmuş məlumatlar dayanmadan tirajlandı. Etirazlar haqqında xəbər agentlikləri, teleqram kanalları, tviter və digər sosial media hesablarının təqdim etdiyi təbliğat elementli təqdimatlar iğtişaşların daha da alovlanmasında əsas körükləyici rol oynadı. Nəticədə, Prezident Tokayevin müraciəti ilə KTMT-nin çətiri altında Rusiya ordusu Qazaxıstana girdi. Bu fakt, özlüyündə, küçələrdə idarə olunan xaosun müəllifi və bu iğtişaşların “sifarişçisi”ni bəlli etdi. Daha öncə də iğtişaşlar haqqında məlumatlar paylaşan kanalların ilkin monitorinqi Qazaxıstanda baş verən bu etirazlarda Kremlin izini üzə çıxartmışdı. Rusiyaya bağlı media resursları isə Qazaxıstandakı etirazları Qərb tərəfindən hazırlanmış süni hadisə kimi təqdim edir, bu istiqamətdə təbliğat aparırdılar.
.jpg)
İnternet resurslarında geniş paylaşılan videoroliklər əsasən Rusiyadan gəlmiş “turistlərin” yerləşdiyi hotellərin eyvanından təqdim olunan videolardan ibarət idi. Rusiya mediasında aparılan kampaniya uzun illər Qazaxıstanda vətəndaşların narazılıq ifadə etdiyi məsələlər üzərindən aparılırdı. Paralel olaraq iddia edilirdi ki, bu, siyasi elita qrupları arası münaqişədir, ölkənin təbii resursları üzərində nəzarət edən klanları arasında münasibətlərin aydınlaşdırılmasıdır, təbii resurlar üzərində nəzarətin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda aparılan mübarizədir. Əlavə olaraq ölkədə demokratik müxalifətin təqib edilməsi, Fransada yaşayan “Qazaxıstan Demokratik Hərəkatı”nın lideri Ablyazovun etiraz aksiyasına rəhbərlik etmək cəhdləri, qazax cəmiyyətində sosial problemlərin qabardılmasına da geniş yer verilmişdi.
Etirazların 48 saatlıq nəticəsi olaraq yanacağın qiyməti endi, ölkənin milli lideri Nazarbayev və Nazirlər Kabineti istefaya getdi, Prezident parlamentin buraxacağı haqqında anonslar verdi. Lakin etirazlar getdikcə siyasiləşərək birbaşa Nursultan Nazarbayevə qarşı yönəldi və etirazların ritorikası sərtləşərək pik həddə çatdı. İğtişaşların ilk saatlarından Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (QRU) işlədiyi telegram kanalları seqmentində kütləvi şəkildə anti-Qazaxıstan hekayələri yayılırdı. Nazarbayev-Tokayev hökuməti rusofob, mübahisəli dost kimi xarakterizə olunurdu. Şəbəkənin təbliğatında əsas yeri “Böyük Britaniya izi”, “Qazax xalqının ədalət naminə üsyanı”, “Maydandan Qazaxıstana qaranlıq ssenarilər”, yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün Qazaxıstanın şimalına Rusiya qoşunlarının göndərilməsi zərurəti” və s. tezislər tuturdu.
Yəqin ölkənin şimalındakı etirazlarda silahların səslənməsi, mərmilərin partlaması görüntüləri də xüsusi məqsədlə paylaşılırdı. Mülki və hərbi idarələrə hücumlarla proses təhlükəli fazaya girdi. Nazarbayevin istefasından, Tokayevin bütün məsuliyyəti öz özərinə götürməsi və KTMT qüvvələrinə müraciətindən dərhal sonra polis və təhlükəsizlik qüvvələri nümayişləri gözyaşardıcı qazla dağıtmağa başladı, etirazçıların həbsləri həyata keçirildi, sosial şəbəkələr, internet saytları və messencerlər bloklandı, öncə Manqistau vilayətində və Almatıda, daha sonra isə bütün ölkədə fövqəladə vəziyyət elan edildi. Hökumətin sərtləşməsi ilə paralel olaraq Rusiya mediasının tonu dərhal dəyişdi, etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaşdan” “terrorçu”ya çevrildi.
.jpg)
Rusiya Qazaxıstana girmək üçün KTMT-nin nizamnaməsi pozuldu
2010-cu ildə Qırğızıstanın cənubunda şiddətli millətlərarası toqquşmalar zamanı rəsmi Bişkek KTMT-dən bir neçə dəfə kömək istədi, lakin təşkilat bu təklifləri rədd etdi. Etnik toqquşmada KTMT hərəkətsizlik strategiyasını seçdi və bunu özünün “laissez-faire” (müdaxilə etməmək) prinsipi ilə izah etdi. Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedyev bildirdi ki, KTMT sülhməramlı qüvvələrinin cəlb olunmasının əsas meyarı müttəfiq dövlətin sərhədlərinin başqa dövlət tərəfindən pozulmasıdır. Baş verənləri qırğız xalqının daxili problemləri kimi adlandıran Medvedyev hökuməti KTMT-yə müraciət etməkdənsə, vətəndaşların ehtiyacları ilə məşğul olmağı məsləhət gördü. Eynilə 2020-ci ilin oktyabrında Qırğızıstanda baş verən üçüncü inqilab zamanı KTMT məsələni Qırğızıstanın daxili işi hesab etdi və bu böhranlı vəziyyətə müdaxilə etməmək siyasətini davam etdirdi. Qeyd edim ki, bu məsələlər KTMT nizamnaməsinin 4-cü bəndi ilə tənzimlənir və Qırğızstanın hər iki müraciəti ilə bağlı qərar məhz bu maddənin 5-ci bəndinə əsasən verilmişdi. Həmin bənddə deyilir ki, təşkilat öz üzvlərinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə əməl edir və müttəfiqləri yalnız üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr zamanı müdafiə etməyə borcludur. Nə Qırğızıstandakı 2010 və 2020-ci illər böhranında, nə də indi Qazaxıstanda baş verənlərdə KTMT-nin müdaxiləsi üçün zəmin yox idi.
İşğala aparan yol
2019-cu ildə Qazaxıstan Prezidenti Tokayev, ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Nazarbayevin təkidi ilə Rusiyanın “Avrasiya Gömrük İttifaqı” in səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi təkliflərinə etiraz etmişdi və görüşün yekun sənədi qəbul olunmamışdı. Nazarbayev bunu, AGİ-nin yaradılması haqqında müqavilənin mahiyyətinə zidd olması ilə izah etmişdi. Rusiyanın təklif etdiyi səhiyyə, təhsil və elm məsələlərinin Avrasiya İqtisadi Komissiyasının səlahiyyətlərinə daxil edilməsi təklifi, əslində, bu sahələr üzrə üzv dövlətlərin suveren hüquqlarının limitlənməsinə yönəlmişdi və Moskvanın təsir imkanlarının genişlənməsinə xidmət edirdi.
.png)
Bu ilin aprel ayının 5-də “New York Times” qəzeti ABŞ rəsmilərinin Mərkəzi Asiya regionunda yeni hərbi bazalar açılması üçün Qazaxıstan, Özbəkistan və Tacikistanın hakimiyyət orqanları ilə danışıqlar aparılması haqqında məlumat paylaşdı. Aprelin 22-də bu məlumatı ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken tviter hesabında təsdiqlədi. Bir az daha geniş məlumatları isə ABŞ-ın Əfqanıstandakı barışıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Zalmay Xəlilzadın Qazaxıstana səfərini təşkil edən ABŞ-ın Qazaxıstandakı səfirliyi bəyan etdi. Səfirliyin mətbuat üçün məlumatında xüsusi nümayəndənin ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması, lakin regionda qalması, bölgədə əməkdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə etmək üçün Qazaxıstana səfər etdiyi haqqında qeydlər yer almışdı. Zalmay Xəlilzad iyunun 13-də keçirdiyi onlayn brifinqdə səfərin detalları haqqında məlumatlar paylaşdı. Məlum oldu ki, ABŞ hökuməti hərbçilərin Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra onların ərazidə yerləşdirilməsi üçün Mərkəzi Asiyanın bəzi ölkələri ilə danışıqlar aparır. Çox maraqlıdır ki, bu danışıqların başlanması ilə Rusiya informasiya məkanında Qazaxıstanın əleyhinə kampaniyaya start verildi. Bu kampaniya ittifaq dövlətinə daxil olmaqla bağlı Rusiyanın təklifindən Qazaxıstanın imtina etməsindən sonra daha da şiddətləndi, Nursultan Nazarbayevə qarşı hücumlar gücləndi, Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması, rusdilli əhalinin hüquqlarının müdafiəsi və digər məsələlər gündəliyə çıxarıldı.
(2).jpg)
Qazaxıstanın şimalındakı “Rus dünyası”
Hələ bu ilin yay aylarında Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması və rusca danışanların təqib olunması ilə bağlı Rusiya informasiya məkanında genişmiqyaslı təbliğatlar getmişdi. İddia olunurdu ki, Qazaxıstanda “dil patrulları” peyda olub, onlar rus dilində danışan sakinlərdən üzr istəməyi tələb edir və bunu videoya çəkirdilər. Özünü qazax dilinin qorunması uğrunda mübarizə aparan bloqer kimi təqdim edən Kuat Axmetov adlı biri “Til Maydani” adlı yutub kanalında çoxlu belə videolar paylaşmışdı. Niyə görə QRU-nun media şəbəkəsini rus qoşunlarının Qazaxıstanın şimalında yeridirilməsi ilə bağlı təbliğat aparmağa başladı? Çünki ölkənin şimal əraziləri Qazaxıstanın mineral-xammal kompleksində aparıcı yerlərdən birini tutan Pavlodar vilayətinə aiddir. Mərkəzi Asiyanın ən böyük su hövzəsindən biri olan İrtış çayının sahilində yerləşən Pavlodar bərəkətli və təbii ressurslarla bol İrtışyanı bölgəyə aiddir. Bu bölgənin bərk faydalı qazıntıların balans ehtiyatının ümumi dəyəri 460 milyard dollar həcmində qiymətləndirilir.
Qazaxıstan dünyada uran ehtiyatlarına görə ikinci yerdə, yanacaq uran istehsalında isə dünya lideridir. 2020-ci ildə dünyada uran tədarükünün 41%-i Qazaxıstanın payına düşür, ölkənin uran ehtiyatları isə təqribən 1,2 milyon tondur. Bu ölkə payına görə dünyanın ikici ən böyük ehtiyatı deməkdir. QRU-nun yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün respublikanın şimalına rus qoşunlarının göndərilməsinin səbəbi də məhz bu resurslardır.
SSRİ-nin bərpası planı
Son dövrlərdə Rusiyada Qazaxıstanın müstəqilliyini şübhə altına alan iddiaların sayı kifayət qədər artmışdı. Jurnalistin bununla bağlı müdafizə naziri Sergey Şoyquya ünvanladığı sualı xatırlamaq kifayətdir ki, məsələnin hansı səviyyəyə qaldırıldığı barədə dolğun təsəvvür formalaşsın.
Kremlin ittifaq dövlətində qalması üçün Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya təzyiqləri hələ unudulmayıb. Eynilə təzyiqlər Qazaxıstan rəhbərliyinə də edilirdi. Nazarbayev isə “Qazaxıstan heç vaxt müstəqilliyinə təhlükə yaradan təşkilatların bir hissəsi olmayacaq” mesajını verirdi. 2014 cü ildə “Seliger-2014” Ümumrusiya Gənclər Forumu günlərində tələbələrin suallarına cavab verən Rusiya prezidenti V.Putin Qazaxıstanın dövlətçilik adət-ənənəsini inkar edərək N.Nazarbayevi ilk qazax dövlətinin qurucusu kimi təsvir etdi. Krımın işğalının ərəfəsində səslənən bu fikirləri Qazaxıstanın suverenliyi üçün hədə kimi qəbul edən Nazarbayev “sazişdə müəyyən edilmiş qaydalara əməl edilmirsə, Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlükdən imtina etmək hüququna malikdir” fikirini səsləndirdi.
2020-ci il iyunun 30-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşündə Nazarbayev ondan qazax xalqının müqəddəs artefaktı hesab edilən Xan Kenesarının qalıqlarını tapıb Qazaxıstana qaytarmağı xahiş etdi. Kenesarı Xan hər üç qazax soyunun sonuncu xanı, dövlət səviyyəsində 1837-1847-ci illərdə Rusiya imperiyasının işğalına qarşı milli-azadlıq hərəkatının lideri kimi tanınır və hörmət edilir. Məsələ də budur ki, Kenesarı Xanın qalıqlarının geri istəməklə Nazarbayev Putinə Qazaxıstanın dövlətçilik tarixinin daha qədim olmasını xatırladırdı. Təbii ki, bütün bunlar Rusiyanın tələbləri fonunda Qazaxıstanın öz müstəqil mövqeyindən çəkilmək istəmədiyini, dirəniş göstərdiyini nümayiş etdirir. Bəzi politoloqlar bildirirdilər ki, Nazarbayevin prezident postunu tərk etməsindən sonra Qazaxıstanda Ukrayna ssenarisinin inkişafı ilə bağlı mülahizələr səslənməyə başladı. Lakin mövcud prezident kimi, Tokayevin ilk imkandaca dövlətin suverenliyindən imtina edib, ölkəni KTMT-nin qismində Rusiyaya tam tərkibdə təhvil verməsi ssenarisi bu mülahizələrin arasında görünmürdü. İndi görünən odur ki, Moskva Ukraynada yol verdiyi səhvi Qazaxıstanda təkrarlamamaq üçün həm filmin ssenari müəllifi, həm də baş rolun ifaçısı oldu. Artıq Rusiyanın 2024-cü ilə kimi hansısa şəkildə SSRİ-ni bərpa etməyə çalışdığı barədə mülahizələr güclənir. Görünən odur ki, Qazaxıstanda baş verən hadisələr bu planın tərkib hissəsidir.
Baxış sayı: 342
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 07-01-2022 22:16 | Bölmə: Dünya
Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olan Qazaxıstanda hökumətin istefası, eks-Prezident, Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nursultan Nazarbayevin istefası ilə nəticələnən proses artıq məntiqi sonluğa yaxınlaşır. Aksiyalar maye qazın qiymətinin yeni ilin ilk günündən 50-60 tengədən 120 təngəyə yüksəlməsi ilə başladı. Təbii ki, iri qaz ixracatçısı olan Qazaxıstan üçün qiymətin belə sıçrayışı xoşagəlməz haldır, amma yeni tarifləri elə qonşu Rusiyadakı qiymətlərlə müqayisə etsək, bu, çox da yüksək kimi görsənmir.
Etirazlar ölkənin müxtəlif hissələrində, əhalinin sosial rifahı, siyasi aktivliyi və s. xüsusiyyətləri aşağı və tam əksinə yüksək olan şəhərlərdə eyni gündə və eyni vaxtda başlayaraq cəmi bir neçə saata kütləvi iğtişaşlara çevrildi. Hadisələrin özəti belədir ki, episentri Aktau və Janaozen olan iğtişaşlar bir göz qırpımında Nur-Sultan, Almatı, Atırau, Şımket, Kokşetau, Taraz şəhərlərinə sıçradı.
Küçədə keçirilən etirazların media yayımı internet resurslar və platformalar üzərindən, günümüzün yeni nəsil mediası, KİV alətləri ilə geniş işıqlandırdı, baş verənlər haqqında doğru və ya təhrif olunmuş məlumatlar dayanmadan tirajlandı. Etirazlar haqqında xəbər agentlikləri, teleqram kanalları, tviter və digər sosial media hesablarının təqdim etdiyi təbliğat elementli təqdimatlar iğtişaşların daha da alovlanmasında əsas körükləyici rol oynadı. Nəticədə, Prezident Tokayevin müraciəti ilə KTMT-nin çətiri altında Rusiya ordusu Qazaxıstana girdi. Bu fakt, özlüyündə, küçələrdə idarə olunan xaosun müəllifi və bu iğtişaşların “sifarişçisi”ni bəlli etdi. Daha öncə də iğtişaşlar haqqında məlumatlar paylaşan kanalların ilkin monitorinqi Qazaxıstanda baş verən bu etirazlarda Kremlin izini üzə çıxartmışdı. Rusiyaya bağlı media resursları isə Qazaxıstandakı etirazları Qərb tərəfindən hazırlanmış süni hadisə kimi təqdim edir, bu istiqamətdə təbliğat aparırdılar.
İnternet resurslarında geniş paylaşılan videoroliklər əsasən Rusiyadan gəlmiş “turistlərin” yerləşdiyi hotellərin eyvanından təqdim olunan videolardan ibarət idi. Rusiya mediasında aparılan kampaniya uzun illər Qazaxıstanda vətəndaşların narazılıq ifadə etdiyi məsələlər üzərindən aparılırdı. Paralel olaraq iddia edilirdi ki, bu, siyasi elita qrupları arası münaqişədir, ölkənin təbii resursları üzərində nəzarət edən klanları arasında münasibətlərin aydınlaşdırılmasıdır, təbii resurlar üzərində nəzarətin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda aparılan mübarizədir. Əlavə olaraq ölkədə demokratik müxalifətin təqib edilməsi, Fransada yaşayan “Qazaxıstan Demokratik Hərəkatı”nın lideri Ablyazovun etiraz aksiyasına rəhbərlik etmək cəhdləri, qazax cəmiyyətində sosial problemlərin qabardılmasına da geniş yer verilmişdi.
Etirazların 48 saatlıq nəticəsi olaraq yanacağın qiyməti endi, ölkənin milli lideri Nazarbayev və Nazirlər Kabineti istefaya getdi, Prezident parlamentin buraxacağı haqqında anonslar verdi. Lakin etirazlar getdikcə siyasiləşərək birbaşa Nursultan Nazarbayevə qarşı yönəldi və etirazların ritorikası sərtləşərək pik həddə çatdı. İğtişaşların ilk saatlarından Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (QRU) işlədiyi telegram kanalları seqmentində kütləvi şəkildə anti-Qazaxıstan hekayələri yayılırdı. Nazarbayev-Tokayev hökuməti rusofob, mübahisəli dost kimi xarakterizə olunurdu. Şəbəkənin təbliğatında əsas yeri “Böyük Britaniya izi”, “Qazax xalqının ədalət naminə üsyanı”, “Maydandan Qazaxıstana qaranlıq ssenarilər”, yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün Qazaxıstanın şimalına Rusiya qoşunlarının göndərilməsi zərurəti” və s. tezislər tuturdu.
Yəqin ölkənin şimalındakı etirazlarda silahların səslənməsi, mərmilərin partlaması görüntüləri də xüsusi məqsədlə paylaşılırdı. Mülki və hərbi idarələrə hücumlarla proses təhlükəli fazaya girdi. Nazarbayevin istefasından, Tokayevin bütün məsuliyyəti öz özərinə götürməsi və KTMT qüvvələrinə müraciətindən dərhal sonra polis və təhlükəsizlik qüvvələri nümayişləri gözyaşardıcı qazla dağıtmağa başladı, etirazçıların həbsləri həyata keçirildi, sosial şəbəkələr, internet saytları və messencerlər bloklandı, öncə Manqistau vilayətində və Almatıda, daha sonra isə bütün ölkədə fövqəladə vəziyyət elan edildi. Hökumətin sərtləşməsi ilə paralel olaraq Rusiya mediasının tonu dərhal dəyişdi, etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaşdan” “terrorçu”ya çevrildi.
Rusiya Qazaxıstana girmək üçün KTMT-nin nizamnaməsi pozuldu
2010-cu ildə Qırğızıstanın cənubunda şiddətli millətlərarası toqquşmalar zamanı rəsmi Bişkek KTMT-dən bir neçə dəfə kömək istədi, lakin təşkilat bu təklifləri rədd etdi. Etnik toqquşmada KTMT hərəkətsizlik strategiyasını seçdi və bunu özünün “laissez-faire” (müdaxilə etməmək) prinsipi ilə izah etdi. Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedyev bildirdi ki, KTMT sülhməramlı qüvvələrinin cəlb olunmasının əsas meyarı müttəfiq dövlətin sərhədlərinin başqa dövlət tərəfindən pozulmasıdır. Baş verənləri qırğız xalqının daxili problemləri kimi adlandıran Medvedyev hökuməti KTMT-yə müraciət etməkdənsə, vətəndaşların ehtiyacları ilə məşğul olmağı məsləhət gördü. Eynilə 2020-ci ilin oktyabrında Qırğızıstanda baş verən üçüncü inqilab zamanı KTMT məsələni Qırğızıstanın daxili işi hesab etdi və bu böhranlı vəziyyətə müdaxilə etməmək siyasətini davam etdirdi. Qeyd edim ki, bu məsələlər KTMT nizamnaməsinin 4-cü bəndi ilə tənzimlənir və Qırğızstanın hər iki müraciəti ilə bağlı qərar məhz bu maddənin 5-ci bəndinə əsasən verilmişdi. Həmin bənddə deyilir ki, təşkilat öz üzvlərinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə əməl edir və müttəfiqləri yalnız üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr zamanı müdafiə etməyə borcludur. Nə Qırğızıstandakı 2010 və 2020-ci illər böhranında, nə də indi Qazaxıstanda baş verənlərdə KTMT-nin müdaxiləsi üçün zəmin yox idi.
İşğala aparan yol
2019-cu ildə Qazaxıstan Prezidenti Tokayev, ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Nazarbayevin təkidi ilə Rusiyanın “Avrasiya Gömrük İttifaqı” in səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi təkliflərinə etiraz etmişdi və görüşün yekun sənədi qəbul olunmamışdı. Nazarbayev bunu, AGİ-nin yaradılması haqqında müqavilənin mahiyyətinə zidd olması ilə izah etmişdi. Rusiyanın təklif etdiyi səhiyyə, təhsil və elm məsələlərinin Avrasiya İqtisadi Komissiyasının səlahiyyətlərinə daxil edilməsi təklifi, əslində, bu sahələr üzrə üzv dövlətlərin suveren hüquqlarının limitlənməsinə yönəlmişdi və Moskvanın təsir imkanlarının genişlənməsinə xidmət edirdi.
Bu ilin aprel ayının 5-də “New York Times” qəzeti ABŞ rəsmilərinin Mərkəzi Asiya regionunda yeni hərbi bazalar açılması üçün Qazaxıstan, Özbəkistan və Tacikistanın hakimiyyət orqanları ilə danışıqlar aparılması haqqında məlumat paylaşdı. Aprelin 22-də bu məlumatı ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken tviter hesabında təsdiqlədi. Bir az daha geniş məlumatları isə ABŞ-ın Əfqanıstandakı barışıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Zalmay Xəlilzadın Qazaxıstana səfərini təşkil edən ABŞ-ın Qazaxıstandakı səfirliyi bəyan etdi. Səfirliyin mətbuat üçün məlumatında xüsusi nümayəndənin ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması, lakin regionda qalması, bölgədə əməkdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə etmək üçün Qazaxıstana səfər etdiyi haqqında qeydlər yer almışdı. Zalmay Xəlilzad iyunun 13-də keçirdiyi onlayn brifinqdə səfərin detalları haqqında məlumatlar paylaşdı. Məlum oldu ki, ABŞ hökuməti hərbçilərin Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra onların ərazidə yerləşdirilməsi üçün Mərkəzi Asiyanın bəzi ölkələri ilə danışıqlar aparır. Çox maraqlıdır ki, bu danışıqların başlanması ilə Rusiya informasiya məkanında Qazaxıstanın əleyhinə kampaniyaya start verildi. Bu kampaniya ittifaq dövlətinə daxil olmaqla bağlı Rusiyanın təklifindən Qazaxıstanın imtina etməsindən sonra daha da şiddətləndi, Nursultan Nazarbayevə qarşı hücumlar gücləndi, Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması, rusdilli əhalinin hüquqlarının müdafiəsi və digər məsələlər gündəliyə çıxarıldı.
Qazaxıstanın şimalındakı “Rus dünyası”
Hələ bu ilin yay aylarında Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması və rusca danışanların təqib olunması ilə bağlı Rusiya informasiya məkanında genişmiqyaslı təbliğatlar getmişdi. İddia olunurdu ki, Qazaxıstanda “dil patrulları” peyda olub, onlar rus dilində danışan sakinlərdən üzr istəməyi tələb edir və bunu videoya çəkirdilər. Özünü qazax dilinin qorunması uğrunda mübarizə aparan bloqer kimi təqdim edən Kuat Axmetov adlı biri “Til Maydani” adlı yutub kanalında çoxlu belə videolar paylaşmışdı. Niyə görə QRU-nun media şəbəkəsini rus qoşunlarının Qazaxıstanın şimalında yeridirilməsi ilə bağlı təbliğat aparmağa başladı? Çünki ölkənin şimal əraziləri Qazaxıstanın mineral-xammal kompleksində aparıcı yerlərdən birini tutan Pavlodar vilayətinə aiddir. Mərkəzi Asiyanın ən böyük su hövzəsindən biri olan İrtış çayının sahilində yerləşən Pavlodar bərəkətli və təbii ressurslarla bol İrtışyanı bölgəyə aiddir. Bu bölgənin bərk faydalı qazıntıların balans ehtiyatının ümumi dəyəri 460 milyard dollar həcmində qiymətləndirilir.
Qazaxıstan dünyada uran ehtiyatlarına görə ikinci yerdə, yanacaq uran istehsalında isə dünya lideridir. 2020-ci ildə dünyada uran tədarükünün 41%-i Qazaxıstanın payına düşür, ölkənin uran ehtiyatları isə təqribən 1,2 milyon tondur. Bu ölkə payına görə dünyanın ikici ən böyük ehtiyatı deməkdir. QRU-nun yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün respublikanın şimalına rus qoşunlarının göndərilməsinin səbəbi də məhz bu resurslardır.
SSRİ-nin bərpası planı
Son dövrlərdə Rusiyada Qazaxıstanın müstəqilliyini şübhə altına alan iddiaların sayı kifayət qədər artmışdı. Jurnalistin bununla bağlı müdafizə naziri Sergey Şoyquya ünvanladığı sualı xatırlamaq kifayətdir ki, məsələnin hansı səviyyəyə qaldırıldığı barədə dolğun təsəvvür formalaşsın.
Kremlin ittifaq dövlətində qalması üçün Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya təzyiqləri hələ unudulmayıb. Eynilə təzyiqlər Qazaxıstan rəhbərliyinə də edilirdi. Nazarbayev isə “Qazaxıstan heç vaxt müstəqilliyinə təhlükə yaradan təşkilatların bir hissəsi olmayacaq” mesajını verirdi. 2014 cü ildə “Seliger-2014” Ümumrusiya Gənclər Forumu günlərində tələbələrin suallarına cavab verən Rusiya prezidenti V.Putin Qazaxıstanın dövlətçilik adət-ənənəsini inkar edərək N.Nazarbayevi ilk qazax dövlətinin qurucusu kimi təsvir etdi. Krımın işğalının ərəfəsində səslənən bu fikirləri Qazaxıstanın suverenliyi üçün hədə kimi qəbul edən Nazarbayev “sazişdə müəyyən edilmiş qaydalara əməl edilmirsə, Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlükdən imtina etmək hüququna malikdir” fikirini səsləndirdi.
2020-ci il iyunun 30-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşündə Nazarbayev ondan qazax xalqının müqəddəs artefaktı hesab edilən Xan Kenesarının qalıqlarını tapıb Qazaxıstana qaytarmağı xahiş etdi. Kenesarı Xan hər üç qazax soyunun sonuncu xanı, dövlət səviyyəsində 1837-1847-ci illərdə Rusiya imperiyasının işğalına qarşı milli-azadlıq hərəkatının lideri kimi tanınır və hörmət edilir. Məsələ də budur ki, Kenesarı Xanın qalıqlarının geri istəməklə Nazarbayev Putinə Qazaxıstanın dövlətçilik tarixinin daha qədim olmasını xatırladırdı. Təbii ki, bütün bunlar Rusiyanın tələbləri fonunda Qazaxıstanın öz müstəqil mövqeyindən çəkilmək istəmədiyini, dirəniş göstərdiyini nümayiş etdirir. Bəzi politoloqlar bildirirdilər ki, Nazarbayevin prezident postunu tərk etməsindən sonra Qazaxıstanda Ukrayna ssenarisinin inkişafı ilə bağlı mülahizələr səslənməyə başladı. Lakin mövcud prezident kimi, Tokayevin ilk imkandaca dövlətin suverenliyindən imtina edib, ölkəni KTMT-nin qismində Rusiyaya tam tərkibdə təhvil verməsi ssenarisi bu mülahizələrin arasında görünmürdü. İndi görünən odur ki, Moskva Ukraynada yol verdiyi səhvi Qazaxıstanda təkrarlamamaq üçün həm filmin ssenari müəllifi, həm də baş rolun ifaçısı oldu. Artıq Rusiyanın 2024-cü ilə kimi hansısa şəkildə SSRİ-ni bərpa etməyə çalışdığı barədə mülahizələr güclənir. Görünən odur ki, Qazaxıstanda baş verən hadisələr bu planın tərkib hissəsidir.
Baxış sayı: 342
Bölməyə aid digər xəbərlər
4-07-2025, 22:32
Britaniyada COVID-19 XFG-nin yeni yoluxucu ştammı yayılır
3-07-2025, 20:49
Səfir Barbin: "Danimarka hakimiyyətinin hərəkətləri Rusiya ilə münasibətlərin bərpasını istisna edir"
3-07-2025, 20:41
"Sky News": Starmer yaxın aylarda baş nazir postunu tərk edə bilər
3-07-2025, 16:00
Rusiya səfirliyi bildirib ki, hazırda İsrailə səfər etmək üçün heç bir maneə yoxdur
2-07-2025, 19:32
Tramp deyir ki, Vyetnam ABŞ-a öz bazarına tam giriş imkanı verəcək
30-06-2025, 23:45
Ağ Ev: Tramp Suriyaya qarşı sanksiyaları ləğv edən sərəncam imzalayacaq
30-06-2025, 15:34
Tramp uşaqlara gender terapiyası verən xəstəxanaları maliyyələşdirməyi dayandıra bilər
29-06-2025, 21:39
Çin elektrik şəbəkələrini sıradan çıxara bilən silah hazırlayıb
29-06-2025, 20:47
Tramp ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin sədrini faiz dərəcələrini aşağı salmaqdan imtina etdiyinə görə axmaq adlandırıb
29-06-2025, 20:36
Tramp: "Kanada ABŞ-ın 51-ci ştatına çevrilməlidir, çünki o, Vaşinqtondan asılıdır"
28-06-2025, 23:03
IDF: Qəzzada HƏMAS-ın qurucularından biri öldürülüb
28-06-2025, 21:23
IDF: Bint Cbeildə "Hizbullah" raketlərinin quraşdırılmasına görə məsul şəxs məhv edilib
28-06-2025, 14:38
Husi sözçüsü Saria, Beersheba'ya raket hücumu ilə bağlı məlumat verdi
28-06-2025, 14:35
CNN: ABŞ İsfahan obyektini bombalamayıb, obyekt çox dərindədir
28-06-2025, 14:20
İranda İsrailin zərbələri nəticəsində həlak olan SEPAH liderlərinin dəfn mərasimi keçirilib
27-06-2025, 20:14
Belçikanın Baş Naziri NATO Sammitində ona verilən maykaya gülür
27-06-2025, 20:09
Mask Xamneyidən ABŞ-ın böyük, yoxsa ən böyük şeytan olduğunu soruşdu
26-06-2025, 22:59
Avropa Parlamenti Macarıstanın veto qoymasını Ukrayna üçün ən pis mesaj adlandırıb
26-06-2025, 13:08
Hollandiyanın baş naziri: "AB-nin Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiya paketi banklara təsir edəcək"
25-06-2025, 20:57
"Associated Press": Makron İranın nüvə proqramı ilə bağlı dialoqu bərpa etmək istəyir
25-06-2025, 19:55
Tramp İsrail və İran arasında qarşıdurmanın bitdiyini bəyan edib
25-06-2025, 19:47
Tramp və Zelenski NATO-nun Haaqa sammitində görüşüb
25-06-2025, 11:44
İran Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-ı respublikaya zərbələr nəticəsində dəymiş ziyanı kompensasiya etməyə çağırıb
24-06-2025, 23:58
Böyük Britaniya öz ərazisində mümkün müharibəyə hazırlaşmağa çağırıb
24-06-2025, 21:21
WP: Avropa Trampı Ukraynaya pul müqabilində silah tədarük etməyə inandırmaq istəyir
24-06-2025, 21:10
MAQATE Fordo və Natanz nüvə obyektlərinə yeni ziyan dəydiyini bildirib
24-06-2025, 09:53
Tramp bildirib ki, İranla İsrail arasında atəşkəs qüvvəyə minib
23-06-2025, 22:16
İranın ABŞ bazalarına endirdiyi zərbələrdən sonra Bəhreyn və BƏƏ hava məkanını bağlayıb
23-06-2025, 16:43
"Rolling Stone": Tramp İranı "vibes" ilə bombalamağı əmr etdi
23-06-2025, 16:09
WSJ: İsrail müharibəyə son qoymağa çalışır, ABŞ İrandan bunu söyləməsini xahiş edib
23-06-2025, 11:39
İran Baş Qərargahı: ABŞ-ın hücumunun gözlənilməz nəticələri olacaq
22-06-2025, 20:21
Rubio İrana ABŞ-ın Hörmüz boğazı ilə bağlı mümkün hərbi cavabı barədə xəbərdarlıq edib
22-06-2025, 17:45
AEOI: İran ABŞ-ın hücumlarından sonra nüvə obyektlərini bərpa edəcək
22-06-2025, 17:41
"Əl-Cəzirə" ABŞ-ın İrandakı "Fordo" nüvə obyektinə endirdiyi zərbələrdən sonra kraterlər göstərib
22-06-2025, 17:30
Heqset: "ABŞ ilk dəfə İrana zərbələr endirmək üçün GBU-57 dəqiqlikli bombalardan istifadə edib"
21-06-2025, 12:14
"Fars": İsrail İranın İsfahan şəhərindəki nüvə obyektini vurub
21-06-2025, 12:12
Vuçiç: "Serbiyadakı etirazlar ölkənin təhsil sisteminə ziyan vurub"
20-06-2025, 22:38
İtaliyanın müdafiə naziri: "NATO-nun hazırkı formada mövcudluğu üçün heç bir səbəb yoxdur"
20-06-2025, 10:36
İran raketi "Microsoft"un İsraildəki ofisinin yaxınlığında yerə düşüb
19-06-2025, 12:59
SEPAH: İsrail ordusu öz bazalarını tərk edərək hava hücumundan müdafiə sistemlərini yaşayış məntəqələrinə köçürüb