07:00 / 19-09-2025
Prokurorluq məktəblinin döyülməsi ilə bağlı araşdırmalara başlayıb
06:56 / 19-09-2025
Solodov: "Kamçatka zəlzələsi uzun müddət davam edən afterşok seriyasının bir hissəsidir"
23:12 / 18-09-2025
Azərbaycana səfərindən bu görüntüləri paylaşdı - Video
23:05 / 18-09-2025
“Pul almışam, yaxşı eləmişəm” - Daha bir direktorun səs yazısı yayıldı
22:59 / 18-09-2025
Uşağının yanında canlı yayımda qeyri-etik ifadələr işlədən ana ilə bağlı - DİN-dən açıqlama
22:51 / 18-09-2025
Vüqar Rəhimzadə: “Əsrin müqaviləsi” iqtisadi inkişafın təməl prinsiplərini müəyyən etdi"
22:43 / 18-09-2025
Fransada keçirilən etiraz aksiyalarında 500 mindən çox insan iştirak edib
22:39 / 18-09-2025
11 yaşlı uşağı güllələyən şəxs saxlanılıb
15:45 / 18-09-2025
Professor Fenenko: "Almaniya Şərqi Avropada qisas almağa susamışdır"
15:26 / 18-09-2025
"Zenit"in futbolçusu Santos uzun müddətdir ki, Braziliya millisində oynamaq arzusunda olduğunu bildirib
15:07 / 18-09-2025
Paşinyan: "Türkiyənin tələbi ilə Ağrı dağı viza möhürlərindən çıxarılmayıb"
15:04 / 18-09-2025
İkinci sinif riyaziyyat dərsliklərində dronlarla bağlı problem yaranıb
14:48 / 18-09-2025
Məhkəmə Vasili Sizikovu etimadı itirdiyinə görə vəzifəsindən kənarlaşdırıb
14:46 / 18-09-2025
Peskov Putinin fraksiya liderləri ilə bu gün görüşəcəyini təsdiqləyib
14:10 / 18-09-2025
Səfir Meşkov: "Fransanın Rusiya ilə təmaslara açıq şəkildə qadağası var"
14:07 / 18-09-2025
Məktəblilərin valideynləri hicablı şagirdlərdən hiddətlənib
11:54 / 18-09-2025
TASS: Keçmiş nazir yeni cinayət ittihamları ilə üzləşə bilər
11:49 / 18-09-2025
Üç nəfərin öldüyü Elbrus kanatının bağlanması iki il əvvəl tövsiyə olunub
11:46 / 18-09-2025
Polşanın keçmiş baş naziri Miller: "Zelenski NATO-nu Rusiya ilə müharibəyə sürükləməyə çalışır"
11:41 / 18-09-2025
Dalğıclar Amudisa gölündə batmış geoloqları daşıyan avtomobilin görüntülərini çəkiblər
11:35 / 18-09-2025
Əsaslı Təmir Fondunun keçmiş rəhbəri hava limanında saxlanılıb
11:17 / 18-09-2025
Viktor But: "Tramp Ukraynaya görə avropalıları blef edir"
11:11 / 18-09-2025
Ailə Cənubi Afrikada istirahət edərkən ölümcül malyariyaya yoluxub
11:05 / 18-09-2025
"Sektor": Antalyada rus qadın küçə gülləsinə tuş gəlib
10:59 / 18-09-2025
Neçayevanın vəkili: "Dudayevlə bağlı fikirlərinə görə Puqaçova 5 ilə qədər həbs oluna bilər"
10:56 / 18-09-2025
Politoloq Noqinski Fransadakı etirazların səbəblərini açıqlayıb
10:50 / 18-09-2025
Peskov: "Putinlə birbaşa xətt dekabrda baş tutacaq"
20:06 / 17-09-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azad edilmiş digər torpaqlarımız kimi, Xankəndi, Xocalı, Xocavənd, Ağdərə də yeni inkişaf dövrünü yaşayır"
20:01 / 17-09-2025
Mariya Zaxarova Çin filmindəki rolundan danışıb
14:00 / 17-09-2025
İKI RAS: Ən böyük asteroidlərdən biri sentyabrın 18-də Yerin yaxınlığından keçəcək
13:56 / 17-09-2025
Putin Hindistanın baş naziri Modini ad günü münasibətilə təbrik edib
13:54 / 17-09-2025
Kreml komissiyası Krasnovun Ali Məhkəmənin rəhbəri vəzifəsinə namizədliyini dəstəkləyib
13:50 / 17-09-2025
Ekspert Qəzzada əməliyyatın bir neçə il çəkə biləcəyini bildirib
13:34 / 17-09-2025
“Ay nazir, sənə yazmışam, niyə cavab vermirsən?”
13:24 / 17-09-2025
Estoniya Rusiya sərhədi yaxınlığında tərk edilmiş avtomobilləri oktyabr ayından satışa çıxaracaq
13:18 / 17-09-2025
Lavrov: "Qərb qoşunları ora göndərilsə, Ukrayna işğal olunmuş əraziyə çevriləcək"
13:15 / 17-09-2025
Lavrov: "Qərb dövlətlərin suveren bərabərliyini heç vaxt nəzərə almayıb"
13:12 / 17-09-2025
Boks üzrə ikiqat Avropa çempionu Viktor Ageyev vəfat edib
Rusiya mediasında etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaş”dan “terrorçu”ya çevrildi
Tarix: 07-01-2022 22:16 | Bölmə: Dünya
Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olan Qazaxıstanda hökumətin istefası, eks-Prezident, Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nursultan Nazarbayevin istefası ilə nəticələnən proses artıq məntiqi sonluğa yaxınlaşır. Aksiyalar maye qazın qiymətinin yeni ilin ilk günündən 50-60 tengədən 120 təngəyə yüksəlməsi ilə başladı. Təbii ki, iri qaz ixracatçısı olan Qazaxıstan üçün qiymətin belə sıçrayışı xoşagəlməz haldır, amma yeni tarifləri elə qonşu Rusiyadakı qiymətlərlə müqayisə etsək, bu, çox da yüksək kimi görsənmir.
Etirazlar ölkənin müxtəlif hissələrində, əhalinin sosial rifahı, siyasi aktivliyi və s. xüsusiyyətləri aşağı və tam əksinə yüksək olan şəhərlərdə eyni gündə və eyni vaxtda başlayaraq cəmi bir neçə saata kütləvi iğtişaşlara çevrildi. Hadisələrin özəti belədir ki, episentri Aktau və Janaozen olan iğtişaşlar bir göz qırpımında Nur-Sultan, Almatı, Atırau, Şımket, Kokşetau, Taraz şəhərlərinə sıçradı.
Küçədə keçirilən etirazların media yayımı internet resurslar və platformalar üzərindən, günümüzün yeni nəsil mediası, KİV alətləri ilə geniş işıqlandırdı, baş verənlər haqqında doğru və ya təhrif olunmuş məlumatlar dayanmadan tirajlandı. Etirazlar haqqında xəbər agentlikləri, teleqram kanalları, tviter və digər sosial media hesablarının təqdim etdiyi təbliğat elementli təqdimatlar iğtişaşların daha da alovlanmasında əsas körükləyici rol oynadı. Nəticədə, Prezident Tokayevin müraciəti ilə KTMT-nin çətiri altında Rusiya ordusu Qazaxıstana girdi. Bu fakt, özlüyündə, küçələrdə idarə olunan xaosun müəllifi və bu iğtişaşların “sifarişçisi”ni bəlli etdi. Daha öncə də iğtişaşlar haqqında məlumatlar paylaşan kanalların ilkin monitorinqi Qazaxıstanda baş verən bu etirazlarda Kremlin izini üzə çıxartmışdı. Rusiyaya bağlı media resursları isə Qazaxıstandakı etirazları Qərb tərəfindən hazırlanmış süni hadisə kimi təqdim edir, bu istiqamətdə təbliğat aparırdılar.
.jpg)
İnternet resurslarında geniş paylaşılan videoroliklər əsasən Rusiyadan gəlmiş “turistlərin” yerləşdiyi hotellərin eyvanından təqdim olunan videolardan ibarət idi. Rusiya mediasında aparılan kampaniya uzun illər Qazaxıstanda vətəndaşların narazılıq ifadə etdiyi məsələlər üzərindən aparılırdı. Paralel olaraq iddia edilirdi ki, bu, siyasi elita qrupları arası münaqişədir, ölkənin təbii resursları üzərində nəzarət edən klanları arasında münasibətlərin aydınlaşdırılmasıdır, təbii resurlar üzərində nəzarətin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda aparılan mübarizədir. Əlavə olaraq ölkədə demokratik müxalifətin təqib edilməsi, Fransada yaşayan “Qazaxıstan Demokratik Hərəkatı”nın lideri Ablyazovun etiraz aksiyasına rəhbərlik etmək cəhdləri, qazax cəmiyyətində sosial problemlərin qabardılmasına da geniş yer verilmişdi.
Etirazların 48 saatlıq nəticəsi olaraq yanacağın qiyməti endi, ölkənin milli lideri Nazarbayev və Nazirlər Kabineti istefaya getdi, Prezident parlamentin buraxacağı haqqında anonslar verdi. Lakin etirazlar getdikcə siyasiləşərək birbaşa Nursultan Nazarbayevə qarşı yönəldi və etirazların ritorikası sərtləşərək pik həddə çatdı. İğtişaşların ilk saatlarından Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (QRU) işlədiyi telegram kanalları seqmentində kütləvi şəkildə anti-Qazaxıstan hekayələri yayılırdı. Nazarbayev-Tokayev hökuməti rusofob, mübahisəli dost kimi xarakterizə olunurdu. Şəbəkənin təbliğatında əsas yeri “Böyük Britaniya izi”, “Qazax xalqının ədalət naminə üsyanı”, “Maydandan Qazaxıstana qaranlıq ssenarilər”, yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün Qazaxıstanın şimalına Rusiya qoşunlarının göndərilməsi zərurəti” və s. tezislər tuturdu.
Yəqin ölkənin şimalındakı etirazlarda silahların səslənməsi, mərmilərin partlaması görüntüləri də xüsusi məqsədlə paylaşılırdı. Mülki və hərbi idarələrə hücumlarla proses təhlükəli fazaya girdi. Nazarbayevin istefasından, Tokayevin bütün məsuliyyəti öz özərinə götürməsi və KTMT qüvvələrinə müraciətindən dərhal sonra polis və təhlükəsizlik qüvvələri nümayişləri gözyaşardıcı qazla dağıtmağa başladı, etirazçıların həbsləri həyata keçirildi, sosial şəbəkələr, internet saytları və messencerlər bloklandı, öncə Manqistau vilayətində və Almatıda, daha sonra isə bütün ölkədə fövqəladə vəziyyət elan edildi. Hökumətin sərtləşməsi ilə paralel olaraq Rusiya mediasının tonu dərhal dəyişdi, etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaşdan” “terrorçu”ya çevrildi.
.jpg)
Rusiya Qazaxıstana girmək üçün KTMT-nin nizamnaməsi pozuldu
2010-cu ildə Qırğızıstanın cənubunda şiddətli millətlərarası toqquşmalar zamanı rəsmi Bişkek KTMT-dən bir neçə dəfə kömək istədi, lakin təşkilat bu təklifləri rədd etdi. Etnik toqquşmada KTMT hərəkətsizlik strategiyasını seçdi və bunu özünün “laissez-faire” (müdaxilə etməmək) prinsipi ilə izah etdi. Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedyev bildirdi ki, KTMT sülhməramlı qüvvələrinin cəlb olunmasının əsas meyarı müttəfiq dövlətin sərhədlərinin başqa dövlət tərəfindən pozulmasıdır. Baş verənləri qırğız xalqının daxili problemləri kimi adlandıran Medvedyev hökuməti KTMT-yə müraciət etməkdənsə, vətəndaşların ehtiyacları ilə məşğul olmağı məsləhət gördü. Eynilə 2020-ci ilin oktyabrında Qırğızıstanda baş verən üçüncü inqilab zamanı KTMT məsələni Qırğızıstanın daxili işi hesab etdi və bu böhranlı vəziyyətə müdaxilə etməmək siyasətini davam etdirdi. Qeyd edim ki, bu məsələlər KTMT nizamnaməsinin 4-cü bəndi ilə tənzimlənir və Qırğızstanın hər iki müraciəti ilə bağlı qərar məhz bu maddənin 5-ci bəndinə əsasən verilmişdi. Həmin bənddə deyilir ki, təşkilat öz üzvlərinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə əməl edir və müttəfiqləri yalnız üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr zamanı müdafiə etməyə borcludur. Nə Qırğızıstandakı 2010 və 2020-ci illər böhranında, nə də indi Qazaxıstanda baş verənlərdə KTMT-nin müdaxiləsi üçün zəmin yox idi.
İşğala aparan yol
2019-cu ildə Qazaxıstan Prezidenti Tokayev, ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Nazarbayevin təkidi ilə Rusiyanın “Avrasiya Gömrük İttifaqı” in səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi təkliflərinə etiraz etmişdi və görüşün yekun sənədi qəbul olunmamışdı. Nazarbayev bunu, AGİ-nin yaradılması haqqında müqavilənin mahiyyətinə zidd olması ilə izah etmişdi. Rusiyanın təklif etdiyi səhiyyə, təhsil və elm məsələlərinin Avrasiya İqtisadi Komissiyasının səlahiyyətlərinə daxil edilməsi təklifi, əslində, bu sahələr üzrə üzv dövlətlərin suveren hüquqlarının limitlənməsinə yönəlmişdi və Moskvanın təsir imkanlarının genişlənməsinə xidmət edirdi.
.png)
Bu ilin aprel ayının 5-də “New York Times” qəzeti ABŞ rəsmilərinin Mərkəzi Asiya regionunda yeni hərbi bazalar açılması üçün Qazaxıstan, Özbəkistan və Tacikistanın hakimiyyət orqanları ilə danışıqlar aparılması haqqında məlumat paylaşdı. Aprelin 22-də bu məlumatı ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken tviter hesabında təsdiqlədi. Bir az daha geniş məlumatları isə ABŞ-ın Əfqanıstandakı barışıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Zalmay Xəlilzadın Qazaxıstana səfərini təşkil edən ABŞ-ın Qazaxıstandakı səfirliyi bəyan etdi. Səfirliyin mətbuat üçün məlumatında xüsusi nümayəndənin ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması, lakin regionda qalması, bölgədə əməkdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə etmək üçün Qazaxıstana səfər etdiyi haqqında qeydlər yer almışdı. Zalmay Xəlilzad iyunun 13-də keçirdiyi onlayn brifinqdə səfərin detalları haqqında məlumatlar paylaşdı. Məlum oldu ki, ABŞ hökuməti hərbçilərin Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra onların ərazidə yerləşdirilməsi üçün Mərkəzi Asiyanın bəzi ölkələri ilə danışıqlar aparır. Çox maraqlıdır ki, bu danışıqların başlanması ilə Rusiya informasiya məkanında Qazaxıstanın əleyhinə kampaniyaya start verildi. Bu kampaniya ittifaq dövlətinə daxil olmaqla bağlı Rusiyanın təklifindən Qazaxıstanın imtina etməsindən sonra daha da şiddətləndi, Nursultan Nazarbayevə qarşı hücumlar gücləndi, Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması, rusdilli əhalinin hüquqlarının müdafiəsi və digər məsələlər gündəliyə çıxarıldı.
(2).jpg)
Qazaxıstanın şimalındakı “Rus dünyası”
Hələ bu ilin yay aylarında Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması və rusca danışanların təqib olunması ilə bağlı Rusiya informasiya məkanında genişmiqyaslı təbliğatlar getmişdi. İddia olunurdu ki, Qazaxıstanda “dil patrulları” peyda olub, onlar rus dilində danışan sakinlərdən üzr istəməyi tələb edir və bunu videoya çəkirdilər. Özünü qazax dilinin qorunması uğrunda mübarizə aparan bloqer kimi təqdim edən Kuat Axmetov adlı biri “Til Maydani” adlı yutub kanalında çoxlu belə videolar paylaşmışdı. Niyə görə QRU-nun media şəbəkəsini rus qoşunlarının Qazaxıstanın şimalında yeridirilməsi ilə bağlı təbliğat aparmağa başladı? Çünki ölkənin şimal əraziləri Qazaxıstanın mineral-xammal kompleksində aparıcı yerlərdən birini tutan Pavlodar vilayətinə aiddir. Mərkəzi Asiyanın ən böyük su hövzəsindən biri olan İrtış çayının sahilində yerləşən Pavlodar bərəkətli və təbii ressurslarla bol İrtışyanı bölgəyə aiddir. Bu bölgənin bərk faydalı qazıntıların balans ehtiyatının ümumi dəyəri 460 milyard dollar həcmində qiymətləndirilir.
Qazaxıstan dünyada uran ehtiyatlarına görə ikinci yerdə, yanacaq uran istehsalında isə dünya lideridir. 2020-ci ildə dünyada uran tədarükünün 41%-i Qazaxıstanın payına düşür, ölkənin uran ehtiyatları isə təqribən 1,2 milyon tondur. Bu ölkə payına görə dünyanın ikici ən böyük ehtiyatı deməkdir. QRU-nun yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün respublikanın şimalına rus qoşunlarının göndərilməsinin səbəbi də məhz bu resurslardır.
SSRİ-nin bərpası planı
Son dövrlərdə Rusiyada Qazaxıstanın müstəqilliyini şübhə altına alan iddiaların sayı kifayət qədər artmışdı. Jurnalistin bununla bağlı müdafizə naziri Sergey Şoyquya ünvanladığı sualı xatırlamaq kifayətdir ki, məsələnin hansı səviyyəyə qaldırıldığı barədə dolğun təsəvvür formalaşsın.
Kremlin ittifaq dövlətində qalması üçün Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya təzyiqləri hələ unudulmayıb. Eynilə təzyiqlər Qazaxıstan rəhbərliyinə də edilirdi. Nazarbayev isə “Qazaxıstan heç vaxt müstəqilliyinə təhlükə yaradan təşkilatların bir hissəsi olmayacaq” mesajını verirdi. 2014 cü ildə “Seliger-2014” Ümumrusiya Gənclər Forumu günlərində tələbələrin suallarına cavab verən Rusiya prezidenti V.Putin Qazaxıstanın dövlətçilik adət-ənənəsini inkar edərək N.Nazarbayevi ilk qazax dövlətinin qurucusu kimi təsvir etdi. Krımın işğalının ərəfəsində səslənən bu fikirləri Qazaxıstanın suverenliyi üçün hədə kimi qəbul edən Nazarbayev “sazişdə müəyyən edilmiş qaydalara əməl edilmirsə, Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlükdən imtina etmək hüququna malikdir” fikirini səsləndirdi.
2020-ci il iyunun 30-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşündə Nazarbayev ondan qazax xalqının müqəddəs artefaktı hesab edilən Xan Kenesarının qalıqlarını tapıb Qazaxıstana qaytarmağı xahiş etdi. Kenesarı Xan hər üç qazax soyunun sonuncu xanı, dövlət səviyyəsində 1837-1847-ci illərdə Rusiya imperiyasının işğalına qarşı milli-azadlıq hərəkatının lideri kimi tanınır və hörmət edilir. Məsələ də budur ki, Kenesarı Xanın qalıqlarının geri istəməklə Nazarbayev Putinə Qazaxıstanın dövlətçilik tarixinin daha qədim olmasını xatırladırdı. Təbii ki, bütün bunlar Rusiyanın tələbləri fonunda Qazaxıstanın öz müstəqil mövqeyindən çəkilmək istəmədiyini, dirəniş göstərdiyini nümayiş etdirir. Bəzi politoloqlar bildirirdilər ki, Nazarbayevin prezident postunu tərk etməsindən sonra Qazaxıstanda Ukrayna ssenarisinin inkişafı ilə bağlı mülahizələr səslənməyə başladı. Lakin mövcud prezident kimi, Tokayevin ilk imkandaca dövlətin suverenliyindən imtina edib, ölkəni KTMT-nin qismində Rusiyaya tam tərkibdə təhvil verməsi ssenarisi bu mülahizələrin arasında görünmürdü. İndi görünən odur ki, Moskva Ukraynada yol verdiyi səhvi Qazaxıstanda təkrarlamamaq üçün həm filmin ssenari müəllifi, həm də baş rolun ifaçısı oldu. Artıq Rusiyanın 2024-cü ilə kimi hansısa şəkildə SSRİ-ni bərpa etməyə çalışdığı barədə mülahizələr güclənir. Görünən odur ki, Qazaxıstanda baş verən hadisələr bu planın tərkib hissəsidir.
Baxış sayı: 356
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 07-01-2022 22:16 | Bölmə: Dünya
Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olan Qazaxıstanda hökumətin istefası, eks-Prezident, Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nursultan Nazarbayevin istefası ilə nəticələnən proses artıq məntiqi sonluğa yaxınlaşır. Aksiyalar maye qazın qiymətinin yeni ilin ilk günündən 50-60 tengədən 120 təngəyə yüksəlməsi ilə başladı. Təbii ki, iri qaz ixracatçısı olan Qazaxıstan üçün qiymətin belə sıçrayışı xoşagəlməz haldır, amma yeni tarifləri elə qonşu Rusiyadakı qiymətlərlə müqayisə etsək, bu, çox da yüksək kimi görsənmir.
Etirazlar ölkənin müxtəlif hissələrində, əhalinin sosial rifahı, siyasi aktivliyi və s. xüsusiyyətləri aşağı və tam əksinə yüksək olan şəhərlərdə eyni gündə və eyni vaxtda başlayaraq cəmi bir neçə saata kütləvi iğtişaşlara çevrildi. Hadisələrin özəti belədir ki, episentri Aktau və Janaozen olan iğtişaşlar bir göz qırpımında Nur-Sultan, Almatı, Atırau, Şımket, Kokşetau, Taraz şəhərlərinə sıçradı.
Küçədə keçirilən etirazların media yayımı internet resurslar və platformalar üzərindən, günümüzün yeni nəsil mediası, KİV alətləri ilə geniş işıqlandırdı, baş verənlər haqqında doğru və ya təhrif olunmuş məlumatlar dayanmadan tirajlandı. Etirazlar haqqında xəbər agentlikləri, teleqram kanalları, tviter və digər sosial media hesablarının təqdim etdiyi təbliğat elementli təqdimatlar iğtişaşların daha da alovlanmasında əsas körükləyici rol oynadı. Nəticədə, Prezident Tokayevin müraciəti ilə KTMT-nin çətiri altında Rusiya ordusu Qazaxıstana girdi. Bu fakt, özlüyündə, küçələrdə idarə olunan xaosun müəllifi və bu iğtişaşların “sifarişçisi”ni bəlli etdi. Daha öncə də iğtişaşlar haqqında məlumatlar paylaşan kanalların ilkin monitorinqi Qazaxıstanda baş verən bu etirazlarda Kremlin izini üzə çıxartmışdı. Rusiyaya bağlı media resursları isə Qazaxıstandakı etirazları Qərb tərəfindən hazırlanmış süni hadisə kimi təqdim edir, bu istiqamətdə təbliğat aparırdılar.
İnternet resurslarında geniş paylaşılan videoroliklər əsasən Rusiyadan gəlmiş “turistlərin” yerləşdiyi hotellərin eyvanından təqdim olunan videolardan ibarət idi. Rusiya mediasında aparılan kampaniya uzun illər Qazaxıstanda vətəndaşların narazılıq ifadə etdiyi məsələlər üzərindən aparılırdı. Paralel olaraq iddia edilirdi ki, bu, siyasi elita qrupları arası münaqişədir, ölkənin təbii resursları üzərində nəzarət edən klanları arasında münasibətlərin aydınlaşdırılmasıdır, təbii resurlar üzərində nəzarətin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda aparılan mübarizədir. Əlavə olaraq ölkədə demokratik müxalifətin təqib edilməsi, Fransada yaşayan “Qazaxıstan Demokratik Hərəkatı”nın lideri Ablyazovun etiraz aksiyasına rəhbərlik etmək cəhdləri, qazax cəmiyyətində sosial problemlərin qabardılmasına da geniş yer verilmişdi.
Etirazların 48 saatlıq nəticəsi olaraq yanacağın qiyməti endi, ölkənin milli lideri Nazarbayev və Nazirlər Kabineti istefaya getdi, Prezident parlamentin buraxacağı haqqında anonslar verdi. Lakin etirazlar getdikcə siyasiləşərək birbaşa Nursultan Nazarbayevə qarşı yönəldi və etirazların ritorikası sərtləşərək pik həddə çatdı. İğtişaşların ilk saatlarından Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (QRU) işlədiyi telegram kanalları seqmentində kütləvi şəkildə anti-Qazaxıstan hekayələri yayılırdı. Nazarbayev-Tokayev hökuməti rusofob, mübahisəli dost kimi xarakterizə olunurdu. Şəbəkənin təbliğatında əsas yeri “Böyük Britaniya izi”, “Qazax xalqının ədalət naminə üsyanı”, “Maydandan Qazaxıstana qaranlıq ssenarilər”, yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün Qazaxıstanın şimalına Rusiya qoşunlarının göndərilməsi zərurəti” və s. tezislər tuturdu.
Yəqin ölkənin şimalındakı etirazlarda silahların səslənməsi, mərmilərin partlaması görüntüləri də xüsusi məqsədlə paylaşılırdı. Mülki və hərbi idarələrə hücumlarla proses təhlükəli fazaya girdi. Nazarbayevin istefasından, Tokayevin bütün məsuliyyəti öz özərinə götürməsi və KTMT qüvvələrinə müraciətindən dərhal sonra polis və təhlükəsizlik qüvvələri nümayişləri gözyaşardıcı qazla dağıtmağa başladı, etirazçıların həbsləri həyata keçirildi, sosial şəbəkələr, internet saytları və messencerlər bloklandı, öncə Manqistau vilayətində və Almatıda, daha sonra isə bütün ölkədə fövqəladə vəziyyət elan edildi. Hökumətin sərtləşməsi ilə paralel olaraq Rusiya mediasının tonu dərhal dəyişdi, etirazçılar “xalq”, “haqqını tələb edən vətəndaşdan” “terrorçu”ya çevrildi.
Rusiya Qazaxıstana girmək üçün KTMT-nin nizamnaməsi pozuldu
2010-cu ildə Qırğızıstanın cənubunda şiddətli millətlərarası toqquşmalar zamanı rəsmi Bişkek KTMT-dən bir neçə dəfə kömək istədi, lakin təşkilat bu təklifləri rədd etdi. Etnik toqquşmada KTMT hərəkətsizlik strategiyasını seçdi və bunu özünün “laissez-faire” (müdaxilə etməmək) prinsipi ilə izah etdi. Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedyev bildirdi ki, KTMT sülhməramlı qüvvələrinin cəlb olunmasının əsas meyarı müttəfiq dövlətin sərhədlərinin başqa dövlət tərəfindən pozulmasıdır. Baş verənləri qırğız xalqının daxili problemləri kimi adlandıran Medvedyev hökuməti KTMT-yə müraciət etməkdənsə, vətəndaşların ehtiyacları ilə məşğul olmağı məsləhət gördü. Eynilə 2020-ci ilin oktyabrında Qırğızıstanda baş verən üçüncü inqilab zamanı KTMT məsələni Qırğızıstanın daxili işi hesab etdi və bu böhranlı vəziyyətə müdaxilə etməmək siyasətini davam etdirdi. Qeyd edim ki, bu məsələlər KTMT nizamnaməsinin 4-cü bəndi ilə tənzimlənir və Qırğızstanın hər iki müraciəti ilə bağlı qərar məhz bu maddənin 5-ci bəndinə əsasən verilmişdi. Həmin bənddə deyilir ki, təşkilat öz üzvlərinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə əməl edir və müttəfiqləri yalnız üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr zamanı müdafiə etməyə borcludur. Nə Qırğızıstandakı 2010 və 2020-ci illər böhranında, nə də indi Qazaxıstanda baş verənlərdə KTMT-nin müdaxiləsi üçün zəmin yox idi.
İşğala aparan yol
2019-cu ildə Qazaxıstan Prezidenti Tokayev, ölkənin Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Nazarbayevin təkidi ilə Rusiyanın “Avrasiya Gömrük İttifaqı” in səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi təkliflərinə etiraz etmişdi və görüşün yekun sənədi qəbul olunmamışdı. Nazarbayev bunu, AGİ-nin yaradılması haqqında müqavilənin mahiyyətinə zidd olması ilə izah etmişdi. Rusiyanın təklif etdiyi səhiyyə, təhsil və elm məsələlərinin Avrasiya İqtisadi Komissiyasının səlahiyyətlərinə daxil edilməsi təklifi, əslində, bu sahələr üzrə üzv dövlətlərin suveren hüquqlarının limitlənməsinə yönəlmişdi və Moskvanın təsir imkanlarının genişlənməsinə xidmət edirdi.
Bu ilin aprel ayının 5-də “New York Times” qəzeti ABŞ rəsmilərinin Mərkəzi Asiya regionunda yeni hərbi bazalar açılması üçün Qazaxıstan, Özbəkistan və Tacikistanın hakimiyyət orqanları ilə danışıqlar aparılması haqqında məlumat paylaşdı. Aprelin 22-də bu məlumatı ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken tviter hesabında təsdiqlədi. Bir az daha geniş məlumatları isə ABŞ-ın Əfqanıstandakı barışıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Zalmay Xəlilzadın Qazaxıstana səfərini təşkil edən ABŞ-ın Qazaxıstandakı səfirliyi bəyan etdi. Səfirliyin mətbuat üçün məlumatında xüsusi nümayəndənin ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması, lakin regionda qalması, bölgədə əməkdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə etmək üçün Qazaxıstana səfər etdiyi haqqında qeydlər yer almışdı. Zalmay Xəlilzad iyunun 13-də keçirdiyi onlayn brifinqdə səfərin detalları haqqında məlumatlar paylaşdı. Məlum oldu ki, ABŞ hökuməti hərbçilərin Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra onların ərazidə yerləşdirilməsi üçün Mərkəzi Asiyanın bəzi ölkələri ilə danışıqlar aparır. Çox maraqlıdır ki, bu danışıqların başlanması ilə Rusiya informasiya məkanında Qazaxıstanın əleyhinə kampaniyaya start verildi. Bu kampaniya ittifaq dövlətinə daxil olmaqla bağlı Rusiyanın təklifindən Qazaxıstanın imtina etməsindən sonra daha da şiddətləndi, Nursultan Nazarbayevə qarşı hücumlar gücləndi, Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması, rusdilli əhalinin hüquqlarının müdafiəsi və digər məsələlər gündəliyə çıxarıldı.
Qazaxıstanın şimalındakı “Rus dünyası”
Hələ bu ilin yay aylarında Qazaxıstanda rus dilinin sıxışdırılması və rusca danışanların təqib olunması ilə bağlı Rusiya informasiya məkanında genişmiqyaslı təbliğatlar getmişdi. İddia olunurdu ki, Qazaxıstanda “dil patrulları” peyda olub, onlar rus dilində danışan sakinlərdən üzr istəməyi tələb edir və bunu videoya çəkirdilər. Özünü qazax dilinin qorunması uğrunda mübarizə aparan bloqer kimi təqdim edən Kuat Axmetov adlı biri “Til Maydani” adlı yutub kanalında çoxlu belə videolar paylaşmışdı. Niyə görə QRU-nun media şəbəkəsini rus qoşunlarının Qazaxıstanın şimalında yeridirilməsi ilə bağlı təbliğat aparmağa başladı? Çünki ölkənin şimal əraziləri Qazaxıstanın mineral-xammal kompleksində aparıcı yerlərdən birini tutan Pavlodar vilayətinə aiddir. Mərkəzi Asiyanın ən böyük su hövzəsindən biri olan İrtış çayının sahilində yerləşən Pavlodar bərəkətli və təbii ressurslarla bol İrtışyanı bölgəyə aiddir. Bu bölgənin bərk faydalı qazıntıların balans ehtiyatının ümumi dəyəri 460 milyard dollar həcmində qiymətləndirilir.
Qazaxıstan dünyada uran ehtiyatlarına görə ikinci yerdə, yanacaq uran istehsalında isə dünya lideridir. 2020-ci ildə dünyada uran tədarükünün 41%-i Qazaxıstanın payına düşür, ölkənin uran ehtiyatları isə təqribən 1,2 milyon tondur. Bu ölkə payına görə dünyanın ikici ən böyük ehtiyatı deməkdir. QRU-nun yerli “rus dünyası”nı qorumaq üçün respublikanın şimalına rus qoşunlarının göndərilməsinin səbəbi də məhz bu resurslardır.
SSRİ-nin bərpası planı
Son dövrlərdə Rusiyada Qazaxıstanın müstəqilliyini şübhə altına alan iddiaların sayı kifayət qədər artmışdı. Jurnalistin bununla bağlı müdafizə naziri Sergey Şoyquya ünvanladığı sualı xatırlamaq kifayətdir ki, məsələnin hansı səviyyəyə qaldırıldığı barədə dolğun təsəvvür formalaşsın.
Kremlin ittifaq dövlətində qalması üçün Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya təzyiqləri hələ unudulmayıb. Eynilə təzyiqlər Qazaxıstan rəhbərliyinə də edilirdi. Nazarbayev isə “Qazaxıstan heç vaxt müstəqilliyinə təhlükə yaradan təşkilatların bir hissəsi olmayacaq” mesajını verirdi. 2014 cü ildə “Seliger-2014” Ümumrusiya Gənclər Forumu günlərində tələbələrin suallarına cavab verən Rusiya prezidenti V.Putin Qazaxıstanın dövlətçilik adət-ənənəsini inkar edərək N.Nazarbayevi ilk qazax dövlətinin qurucusu kimi təsvir etdi. Krımın işğalının ərəfəsində səslənən bu fikirləri Qazaxıstanın suverenliyi üçün hədə kimi qəbul edən Nazarbayev “sazişdə müəyyən edilmiş qaydalara əməl edilmirsə, Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlükdən imtina etmək hüququna malikdir” fikirini səsləndirdi.
2020-ci il iyunun 30-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşündə Nazarbayev ondan qazax xalqının müqəddəs artefaktı hesab edilən Xan Kenesarının qalıqlarını tapıb Qazaxıstana qaytarmağı xahiş etdi. Kenesarı Xan hər üç qazax soyunun sonuncu xanı, dövlət səviyyəsində 1837-1847-ci illərdə Rusiya imperiyasının işğalına qarşı milli-azadlıq hərəkatının lideri kimi tanınır və hörmət edilir. Məsələ də budur ki, Kenesarı Xanın qalıqlarının geri istəməklə Nazarbayev Putinə Qazaxıstanın dövlətçilik tarixinin daha qədim olmasını xatırladırdı. Təbii ki, bütün bunlar Rusiyanın tələbləri fonunda Qazaxıstanın öz müstəqil mövqeyindən çəkilmək istəmədiyini, dirəniş göstərdiyini nümayiş etdirir. Bəzi politoloqlar bildirirdilər ki, Nazarbayevin prezident postunu tərk etməsindən sonra Qazaxıstanda Ukrayna ssenarisinin inkişafı ilə bağlı mülahizələr səslənməyə başladı. Lakin mövcud prezident kimi, Tokayevin ilk imkandaca dövlətin suverenliyindən imtina edib, ölkəni KTMT-nin qismində Rusiyaya tam tərkibdə təhvil verməsi ssenarisi bu mülahizələrin arasında görünmürdü. İndi görünən odur ki, Moskva Ukraynada yol verdiyi səhvi Qazaxıstanda təkrarlamamaq üçün həm filmin ssenari müəllifi, həm də baş rolun ifaçısı oldu. Artıq Rusiyanın 2024-cü ilə kimi hansısa şəkildə SSRİ-ni bərpa etməyə çalışdığı barədə mülahizələr güclənir. Görünən odur ki, Qazaxıstanda baş verən hadisələr bu planın tərkib hissəsidir.
Baxış sayı: 356
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 11:46
Polşanın keçmiş baş naziri Miller: "Zelenski NATO-nu Rusiya ilə müharibəyə sürükləməyə çalışır"
17-09-2025, 11:51
Jurnalist Paşkov: "Minlərlə Qəzza sakini şəhərdən təxliyə edilib"
17-09-2025, 09:35
İran İsrailin xeyrinə casusluqda ittiham olunan şəxsi edam edib
16-09-2025, 18:01
"Əl Məsirə": İsrail Yəmənin Hodeydə limanını vurdu
16-09-2025, 17:49
Taylandda 100-dən çox meymun uşaq bağçasından qaçıb
16-09-2025, 17:40
"Rzeczpospolita": Polşada yaşayış binasını vuran pilotsuz uçan aparat deyil, "F-16" qırıcısının raketi olub
16-09-2025, 17:13
"Politico": Navrocki səfər zamanı Almaniyadan təzminat tələb edəcək
15-09-2025, 14:10
Çin Rusiya ilə ticarətdə NATO-nun rüsumlarına qarşı cavab tədbirləri ilə hədələyib
15-09-2025, 14:07
Tramp hakimiyyət orqanlarının miqrasiya ilə bağlı əməkdaşlıqdan imtinasına görə fövqəladə vəziyyət tətbiq etməklə hədələyib
15-09-2025, 10:00
Polşa Hərbi Hava Qüvvələri "Su-22" qırıcı-bombardmançı təyyarələrini sıradan çıxarır
15-09-2025, 09:53
İsrail ordusu Livanda Hizbullahın silah istehsalçısını öldürüb
14-09-2025, 17:56
Avstriya XİN rəhbəri bitərəf statusun üstünlüyü olduğunu bildirib
14-09-2025, 17:44
Yəhudi Muxtar Vilayətinin rəhbəri vəzifəsini icra edən Kostyuk bildirib ki, bölgədə seçkilər pozuntusuz keçirilib
14-09-2025, 15:33
DR: Danimarka FirePoint zavodunu tikmək üçün qanunu pozdu
13-09-2025, 16:17
Tramp NATO-nu Ukraynadakı münaqişəni həll etmək üçün Çinə tariflər tətbiq etməyə çağırıb
12-09-2025, 19:28
Kirk qətlində şübhəli bilinən şəxs Tramp kimi geyinib
12-09-2025, 16:43
Almaniya Xarici İşlər Nazirliyi Rusiya səfirini Polşada PUA insidentinə görə çağırıb
12-09-2025, 16:12
Fransada 104 deputat Makronun impiçmentinə səs verib
11-09-2025, 22:39
BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri Qətərə hava hücumlarını pisləyib
9-09-2025, 21:34
Həmas liderinin oğlu və köməkçisi Dohadakı partlayışlarda həlak olub
9-09-2025, 16:32
Maduro: "Üçüncü Dünya Müharibəsi artıq başlayıb"
9-09-2025, 16:27
Nepalda etirazçılar Baş Prokurorluğun ofisinə və Katmandu Rayon Məhkəməsinə hücum ediblər
9-09-2025, 16:14
Tusk: "Polşa "Zapad-2025" təlimlərinə görə Belarusla sərhədini tamamilə bağlayacaq"
9-09-2025, 15:05
Parisdə məscidlərin qarşısında donuz başları tapılıb
9-09-2025, 14:59
Suriya Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Dəməşqdə Rusiya nümayəndə heyəti ilə görüşüb
9-09-2025, 12:00
IDF: Qəzza sakinləri şəhərin bütün bölgələrindən təxliyə edilməlidir
8-09-2025, 16:52
Yeraltı işçilərin tətili Londonu iflic edib
8-09-2025, 16:24
FT: Əgər blok Rusiya qazından imtina edərsə, ABŞ Aİ-nin Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edəcəyini vəd edir
7-09-2025, 16:22
Zarubin Kim Çen Inın təhlükəsizlik xidmətinin Putinlə görüşə necə hazırlaşdığını göstərib
7-09-2025, 11:18
NHK: Yaponiyanın Baş naziri LDP-nin parçalanmasının qarşısını almaq üçün istefa vermək niyyətindədir
6-09-2025, 20:22
"Welt": Avropa üçün NATO qoşunlarının Ukraynaya yeridilməsi ilə bağlı Rusiyanın fikrini nəzərə almaq vacibdir
6-09-2025, 16:10
Tramp seks qalmaqalı ilə bağlı şayiələrdən sonra Epşteyni Mar-a-Laqodakı malikanəsindən qovub
5-09-2025, 14:48
RS: Paris “istəklilər koalisiyası”nın toplaşmaq üçün uğursuz yerdi
5-09-2025, 14:39
Mühafizəkar Çarnvirakul Taylandın yeni baş naziri seçilib
5-09-2025, 12:43
Futbol üzrə Almaniya millisi DÇ-2026-nın seçmə mərhələsi çərçivəsində Slovakiyaya uduzub
5-09-2025, 12:38
Almaniyanın xarici işlər naziri Vadeful “Şimal axını”nın partladılmasını terror aktı adlandırıb