10:20 / 02-08-2021
Naxçıvan istiqamətində mövqelərimiz atəşə tutuldu
08:59 / 02-08-2021
Könül Nurullayeva: “Jirinovski kimi üzdəniraq ünsürlərə öz yerini göstərmək lazımdır”
08:53 / 02-08-2021
Jirinovski həqiqətləri görmək istəmir
02:19 / 02-08-2021
İlham Əliyev Xalq artistinə ev hədiyyə etdi
02:15 / 02-08-2021
Terror təşkilatı Türkiyədəki yanğınlara görə məsuliyyəti üzərinə götürdü
02:14 / 02-08-2021
Jirinovski İlham Əliyevi müdrik insan adlandırdı
02:12 / 02-08-2021
Polisi döyən deputat üzr istədi
17:23 / 01-08-2021
Türkiyə Yunanıstana nota verdi
17:10 / 01-08-2021
Azərbaycan Rusiyaya nota verdi
17:08 / 01-08-2021
Yoluxanların sayı açıqlandı
17:01 / 01-08-2021
DİLİMİZ MİLLİ VARLIĞIMIZDIR-Leyla Səfərova
16:47 / 01-08-2021
“Jirinovski kimdir ki?!” - Deputat
16:27 / 01-08-2021
Sumqayıtda şəhid ailəsi ziyarət olundu-VİDEO
02:00 / 01-08-2021
Naxçıvanda təşkil olunan ekskursiyalarda şəhid övladları da iştirak ediblər
00:24 / 01-08-2021
Marmaris bələdiyyəsi Azərbaycana təşəkkür etdi - Foto
00:22 / 01-08-2021
Ərdoğandan yanğınlarla bağlı növbəti açıqlama
00:19 / 01-08-2021
Daha bir qrup yanğınsöndürən Türkiyəyə göndərildi - Yenilənib
00:16 / 01-08-2021
Türkiyədə iki yanğınsöndürən həlak oldu...
00:14 / 01-08-2021
Qardaşa köməyə gedənlər Türkiyə mediasında - Video
00:11 / 01-08-2021
Türkiyə ilk qızıl medalını qazandı
00:09 / 01-08-2021
“Türkiyənin kədəri bizim kədərimizdir” - General Etibar Mirzəyev+Video
00:07 / 01-08-2021
Prezident Flora Kərimova ilə bağlı sərəncamlar verdi
00:05 / 01-08-2021
Polisi döyən deputata görə sərəncam imzalandı
00:02 / 01-08-2021
Mehriban Əliyeva “Yüksəliş” müsabiqəsinin qaliblərini təbrik etdi
23:59 / 31-07-2021
Yanğınsöndürənlərimiz Türkiyədə dəhşətli anlar yaşadı - Video
23:56 / 31-07-2021
Yoluxanların bu günə olan statistikası açıqlandı
21:43 / 30-07-2021
Əyləşdiyi taksinin sürücüsünü öldürüb həyətdə basdırdı
XALQ ŞAİRİ QABİLİN “NƏSİMİ” POEMASINDA NƏSİMİ OBRAZI-PÜSTƏ ƏHMƏDOVA
Tarix: 23-06-2021 00:43 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan ədəbiyyatında böyük Azərbaycan şairləri və görkəmli şəxsiyyətlərinin obrazları yaradılan çoxsaylı əsərlər var. Ümumiyyətlə, müəyyən görkəmli bir şəxsiyyət və ya sənətkara əsər həsr etmək, onun dövrü, mühiti, həyatı və fəaliyyətini işıqlandırmaq, Azərbaycan tarixi və ya mədəniyyətinin müəyyən bir dövrünü bədii mündəricəyə daxil etmək bir ənənə təşkil etmişdir. Bədii əsərlərin mərkəzinə gətirilən belə görkəmli şəxsiyyətlər arasında Azərbaycanın böyük şairi İmadəddin Nəsiminin özünəməxsus mövqeyi var. Bədii yaradıcılığın müxtəlif sahələrində - kiçik lirik şeirlərdən tutmuş iri poemalara, bədii nəsrə və dramaturgiyaya qədər İmadəddin Nəsiminin həyatı, taleyi və dövrü əks olunan çoxsaylı qiymətli əsərlər vardır. Bu əsərlər içərisində İmadəddin Nəsimini həyatı və idealları ilə mükəmməl şəkildə obrazlaşdıran daha bir əsər müasir Azərbaycan şairi Qabilin “Nəsimi” irihəcmli poemasıdır.
Ümumiyyətlə, “Nəsrdə ən böyük əsər İsa Hüseynovun “Məhşər” romanıdır. Nəzmdə isə Əli Kərimin 1969-cu ildə yazdığı “Şəhidliyin zirvəsi” kiçik poeması, 1972-1973-cü ildə Xalq şairi Rəsul Rzanın yazdığı “Son gecə” poeması və onlarca şeirlər ədəbiyyatımızda özünəməxsus yer tutmaqdadır” (B.Bərdəli). Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” poeması ümummilli ideallara qarşı əks ideologiya yürüdüən sovet cəmiyyətində 70-ci illərdə qələmə alınmışdır. Görünür, 60-cı illərin bədii yeniləşməsinin davam etdiyi ənənələri və Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin Azərbaycanda rəhbərliyə gəlməsinin mühüm təsirinin nəticəsində Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” və digər sənətkarların milli ideyalar əxz edən əsərləri meydana gəlmişdir. Poemada Nəsiminin uşaqlığından tutmuş dövrü, mühiti, həyatı və idealları geniş planda əks etdirilmişdir. Üç hissədən ibarət olan geniş həcmli poemanın birinci hissəsində İmadəddin Nəsiminin uşaqlığından tutmuş ilk gənclik illərinə qədər, ikinci hissədə gənc və istedadlı şair kimi parlamaqda olan Nəsiminin yetişməsi və hürufilər arasında mənəvi məktəb keçməsi, hürufilik fəaliyyəti və Fəzlullah Nəiminin ideyaları naminə mübarizəsi, üçüncü hissədə isə onun Andolu və müxtəlif yerlərə səfəri və səfər təəssüratları, buradakı ictimai fikir və təriqət nümayəndələri ilə görüşü və s. haqqında bəhs olunur.
Əsərdə Nəsiminin həyatı və taleyi ətrafında bir sıra ictimai-mənəvi məsələlər ehtiva olunur. Şəxsiyyətin qüdrəti və idealları məsələsi poemanın başlıca əxz etdiyi ideyadır. Əsərdə həmçinin Şirvanda – Şamaxıda dünyaya göz açmış böyük Azərbaycan şairi Nəsiminin həyatı fonunda ümumvətən ideyası əks olunmuşdur. Çünki şəxsiyyət özünün dəyərləri, dünyagörüşü və tərbiyəsi məsələlərində təkcə dövrü və mühiti deyil, həm də onun mənsub olduğu, sözün geniş mənasında, vətəni də ehtiva edib ortaya çıxarır. Nəsimi də özünün şəxsiyyətindən tutmuş səfərlərinə qədər ümumvətən ideyasını ortaya qoyur. Əlbəttə, bu ideya Azərbaycan şairi Qabilin qələmə aldığı bədii əsər çərçivəsində 70-ci illərdə ortaya qoyduğu vətən ideyasının böyük cəsarət nümunəsi idi. Qabil bir sənətkar olaraq Nəsiminin bütün yaradıcılığına vətənpərvərlik qayəsi verir, ona vətənpərvərlik nöqteyi-nəzərindən yanaşırdı. Anadilli şeirimizin böyük ustadı olan Nəsiminin bütün həyatı, mübarizəsi, əsərləri və qayəsi kontekstində ona vətən mücahidi, insanlıq aşiqi, azadlıq nəğməkarı kimi yanaşırdı. Əsərin birinci hissəsininin “Qiymət” adlanan və müəllif tərəfindən deyilən bölməsində Qabil bu qayədən çıxış edərək yazırdı:
“Vətən” kəlməsinə rast gəlmədim mən,
Bircə beytində də bircə yol barı.
Fəqət haqq uğrunda döyüşlərdə sən
Oldun xalqımızın fəxri, vüqarı.
Xalq şairi əsrlər öncə - dini məhkəmələrin qüdrətli, fanatizm və radikal islamın güclü olduğu bir zamanda azad və kamil insan ideyası uğrunda hayqıran bir filosof-şairin mənəvi mücəssəməsini yaradır. Bircə beyti, bircə sözü də vətən deməyən bu şairin mübarizə idealları və şəxsiyyətində Vətən ümumiləşdirən Xalq şairi Qabil onun ideaya və ideallarından çıxış edərək bir sıra azadlıq və mənəvi dəyərlərindən aşınmış Azərbaycan xalqının 70-ci illərdəki həyat amalına çevirir, onu zəngin tarixli və mədəni inkişaflı Vətən timsalında ümumiləşdirir.
Əsərdə maraqlı cəhət odur ki, Xaq şairinin Nəsiminin obrazı və taleyi əhatəsində təqdim etdiyi vətən idealı kiçik miqyasda qalmır, o, iki məzmunda müəyyənləşir və bütövlükdə Azərbaycan-türk xalqının tarixi taleyinə çevrilir: 1. Kiçik vətən, Ana vətən – buraya tarixi Azərbaycan əraziləri daxildir; 2. Böyük Vətən, Ata vətən, buraya oğuz-türk əraziləri daxildir. Xalq şairi məhz bu kimi ciddi məna, məzmun və ideya kəsb edən məsələlərdən az və ya çox dərəcədə əsərin hər bir hissəsində, xüsusilə birinci və üçüncü hissələrdə bəhs edir. Poemanın birinci hissəsində Nəsimini bir şəxsiyyət olaraq yetişdirən və parlamağına vətənlik edən Şamaxı mühitindən genişliklə bəhs olunur. Şamaxı Nəsimini yetirən, yetişdirən, hürfizmlə tanış edən, Fəzlullah Nəimi kimi ustadla qarşılaşdıran və buradan geniş dünyaya, mübarizə dolu bir həyata yola salan ana vətəndir. Müəllif bir neçə bölmədən ibarət poemanın üçüncü hissəsində də Xalq şairi Nəsimini böyük Rum ellərində, Anadolu ərazilərində gəzdirərək onu həm ideya, həm də mənşə etibarilə doğma olan insanlarla görüşdürür, onun bu mübarək ərazilərə gəlməsini şadyanalıq, bayram kimi təsvir edir. Böyük Mövlana Cəlaləddin Rumini, anadilli türk şeirinin nəhəng siması böyük Yunus Əmrəni, hürufilik cərəyanı və onun ideoloqu Fəzlullah Nəiminin davamçısı olan Əliül Əlanı və başqlarını xatırladan şair İmadəddin Nəsimini onlarla görüşdürür və bu görüşlər ətrafında böyük fikirlər əxz etdirir. Şair Nəsimini qardaş Azərbaycan üçün doğma olan Konya, Ərzurum, Ağ şəhər, Ağ saray, Qaraman, ümumən Rum elini gəzdirib dolaşdırır, onu böyük hörmət və məhəbbətlə qonaq etdirir, görüşdüyü adamlarla odlu, dərin söhbətlərini təqdim edir, iki xalq kimi görünən bədənlərin altında bir mənəviyyat, bir amal, bir dəyər əks və əxz etdirir. Əlbəttə, Sovet dövründə belə bir əsərin yazılması böyük cəsarət tələb edirdi və hələ belə bir qorxunc dövrdə bu əsərin yazılması Azərbaycan ziyalılğı, ədəbiyyatı üçün böyük nailiyyət hesab oluna bilər.
Poemanın üçüncü hisəsinin bir neçə bölməsindən olan “Şirvanlı Murad”, “Zəhra”, “Ağ saray” bölmələri bilavasitə qeyd etdiyimiz ümumvətən və vətən sevgisi ideyalarını ehtiva edir. Adından da göründüyü kimi, Şirvanlı Murad Şamaxılı İmadəddin Nəsiminin dosdoğma həmyerlisidir, bir vətəndən, bir yurddandırlar. Həm də Şirvanlı Muradın da taleyi müəyyən mənada Nəsiminin taleyinə bənzəyir. Doğrudur, Nəsimi ideyaları və mübarizəsi naminə yollara düşüb, dərvişlərin izilə gəlib bu yerlərə çıxıb, mənəvi qardaşlarının səsinə yetişib, amma Şirvanlı Murad qürbət sevdası ilə bu ellərə gəlib çıxıb və buralarda yaşamalı olub:
Səni vətənindən məslək ayırdı,
Səni dərviş etdi böyük bir amal.
Məni vətənimdən fələk ayırdı,
Beynimi, başımı o qan eylədi.
Amma hər ikisi qəribdir və bir vətəndəndirlər. Qabil Şirvanlı Muradın dililə bu ellərin də doğma, canayaxın, dili bir, dini bir, ruhu bir yurd olduğuna işarə edir, bu səbəbdən burada yuva qurduğunu deyir.Xalq şairi Şirvanlı Muradla Nəsiminin alaçıqda görüşləri xüsusunda Azərbaycanı, Şamaxını yada salmaqla “kiçik Vətəni” ümumiləşdirir:
Hər gəbədə bir sürünün yatır qiyməti,
Azərbaycan xalçaları Vətən şöhrəti...
Bu Şamaxı, bu Qəbələ, bu Gəncə, Quba...
Hər butada aləm açıb bir sərvi-tuba.
Güllər vurub, qönçə düzüb neçə el qızı,
Vətən ruhu ruhlandırır qürbətdə bizi.
Şairin bir alaçığın, onun otağının təsvirində qürbət həsrəti, qəriblik psixologiyası ümumiləşdirilib, bir qəriblik həsrətinin sönməsi üçün ehtiyac olan və qəribliyi obrazlaşdıran əşyalar təqdim edilib. Muradla Nəsiminin söhbəti də məhz iki qəribin tipik söhbətini xatırladır və öz el-obasından olan söhbətlə bir qəribin rahatlayan ruhu sanki təsvirini tapıb:
Murad dedi: - Qırx ildir
Şamaxıdan kənaram.
Vətənin həsrətiylə
Gecə-gündüz yanıram.
Şamaxıda kim ölüb,
Kim qalıb indiyədək?
Kimin belini büküb,
Qəddini əyib fələk?
Məhəllələr, küçələr
Yerindəmi eləcə?
Necə görünür şəhər
Həm səhər, həm də gecə?
Heç olmasa bir-iki
Tanış adı çək axı...
Beləliklə, iki həmyerlinin söhbəti, sözü vətən həsrəti və el-oba məhəbbəti əxz edərək təqdim edilir. Bu kimi təsvirlərlə şair “kiçik vətən” ideyasını təzahür etdirmiş olur. Onu ətrafında isə cərəyan edən azad insan – kamil insan ideyası işığında “böyük vətən” amalıdır. Buna görə də müəllif Nəsimini Rum eli boyunca səyahət etdirib ən görkəmli şəxsiyyətlərlə görüşdürür, onların azad və böyük dünya amalını ehtiva edir. Bu civarda, əlbəttə, biz bu gün də yaşayan və inkişaf edən iki türk – Azərbaycan və türk xalqının qardaşca yaxınlaşmasını müşahidə edirik. Bun görə də, fikrimizcə, əsərin müəllifi Xalq şairi Qabil Nəsiminin səyahəti coğrafiyası və xəritəsi böyunca mənəvi bütövlük kəsb edən bir dünyanın fonunda həm də coğrafi bir bütövlük kəsb ediləsi olan “böyük vətən” ideyasını əks etdirmişdir. 70-ci illərin ictimai-tarixi imkanları daxilində şairin bu cür fikirlər ifadə etməsi keçmiş ədəbi ənənələrə sadiqlik və gələcəyi görən uzaqgörənlik nümunəsi idi. Əlbəttə, nəzərə alsaq ki, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan romantikləri Ə.Hüseynzadə, H.Cavid, M.Hadi, Ə.Ağaoğlu və başqaları “böyük və bütöv türk yurdu - Turan” ideyası və idealı işığında fəaliyyət göstərirdilər və bu ideya qardaş Azərbaycanda hər zaman yaşayan başlıca ideal olub, o zaman Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” poeması çərçivəsində bədii imkanlar daxilində məhz bu “vahid ölkə, vahid Turan” ideyasına işarə etdiyini düşünə bilərik. Buna imkan verən isə müəyyən mənada hürufilərin azad və kamil insan ideyasının sovet ideologiyasına imkan verdiyi mənəvi bağlantıdan və Nəsimi də daxil olmaqla hürufilərin fəaliyyət miqyası və coğrafiyası bağlantılarında Türkiyədə də olmaları idi. Bu isə, şair Qabilin təbirincə, qəti fikrimizə görə, siyasi mənada olmasa da, mənəvi anlamda birlik ideyası idi. Əsərdə də bütövlükdə Nəsimi şəxsiyyətini sözün bütün geniş mənasında əhatə edən obrazının yaradılması da məhz onun şəxsiyyəti ilə bağlı olan, həyatını keçən əraziləri vətən mənasında ehtiva etmişdir.
PÜSTƏ ƏHMƏDOVA,
Naxçıvan Dölət Universiteti
Tarix-filologiya fakültəsinin tyutoru
Baxış sayı: 112
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-06-2021 00:43 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan ədəbiyyatında böyük Azərbaycan şairləri və görkəmli şəxsiyyətlərinin obrazları yaradılan çoxsaylı əsərlər var. Ümumiyyətlə, müəyyən görkəmli bir şəxsiyyət və ya sənətkara əsər həsr etmək, onun dövrü, mühiti, həyatı və fəaliyyətini işıqlandırmaq, Azərbaycan tarixi və ya mədəniyyətinin müəyyən bir dövrünü bədii mündəricəyə daxil etmək bir ənənə təşkil etmişdir. Bədii əsərlərin mərkəzinə gətirilən belə görkəmli şəxsiyyətlər arasında Azərbaycanın böyük şairi İmadəddin Nəsiminin özünəməxsus mövqeyi var. Bədii yaradıcılığın müxtəlif sahələrində - kiçik lirik şeirlərdən tutmuş iri poemalara, bədii nəsrə və dramaturgiyaya qədər İmadəddin Nəsiminin həyatı, taleyi və dövrü əks olunan çoxsaylı qiymətli əsərlər vardır. Bu əsərlər içərisində İmadəddin Nəsimini həyatı və idealları ilə mükəmməl şəkildə obrazlaşdıran daha bir əsər müasir Azərbaycan şairi Qabilin “Nəsimi” irihəcmli poemasıdır.
Ümumiyyətlə, “Nəsrdə ən böyük əsər İsa Hüseynovun “Məhşər” romanıdır. Nəzmdə isə Əli Kərimin 1969-cu ildə yazdığı “Şəhidliyin zirvəsi” kiçik poeması, 1972-1973-cü ildə Xalq şairi Rəsul Rzanın yazdığı “Son gecə” poeması və onlarca şeirlər ədəbiyyatımızda özünəməxsus yer tutmaqdadır” (B.Bərdəli). Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” poeması ümummilli ideallara qarşı əks ideologiya yürüdüən sovet cəmiyyətində 70-ci illərdə qələmə alınmışdır. Görünür, 60-cı illərin bədii yeniləşməsinin davam etdiyi ənənələri və Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin Azərbaycanda rəhbərliyə gəlməsinin mühüm təsirinin nəticəsində Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” və digər sənətkarların milli ideyalar əxz edən əsərləri meydana gəlmişdir. Poemada Nəsiminin uşaqlığından tutmuş dövrü, mühiti, həyatı və idealları geniş planda əks etdirilmişdir. Üç hissədən ibarət olan geniş həcmli poemanın birinci hissəsində İmadəddin Nəsiminin uşaqlığından tutmuş ilk gənclik illərinə qədər, ikinci hissədə gənc və istedadlı şair kimi parlamaqda olan Nəsiminin yetişməsi və hürufilər arasında mənəvi məktəb keçməsi, hürufilik fəaliyyəti və Fəzlullah Nəiminin ideyaları naminə mübarizəsi, üçüncü hissədə isə onun Andolu və müxtəlif yerlərə səfəri və səfər təəssüratları, buradakı ictimai fikir və təriqət nümayəndələri ilə görüşü və s. haqqında bəhs olunur.
Əsərdə Nəsiminin həyatı və taleyi ətrafında bir sıra ictimai-mənəvi məsələlər ehtiva olunur. Şəxsiyyətin qüdrəti və idealları məsələsi poemanın başlıca əxz etdiyi ideyadır. Əsərdə həmçinin Şirvanda – Şamaxıda dünyaya göz açmış böyük Azərbaycan şairi Nəsiminin həyatı fonunda ümumvətən ideyası əks olunmuşdur. Çünki şəxsiyyət özünün dəyərləri, dünyagörüşü və tərbiyəsi məsələlərində təkcə dövrü və mühiti deyil, həm də onun mənsub olduğu, sözün geniş mənasında, vətəni də ehtiva edib ortaya çıxarır. Nəsimi də özünün şəxsiyyətindən tutmuş səfərlərinə qədər ümumvətən ideyasını ortaya qoyur. Əlbəttə, bu ideya Azərbaycan şairi Qabilin qələmə aldığı bədii əsər çərçivəsində 70-ci illərdə ortaya qoyduğu vətən ideyasının böyük cəsarət nümunəsi idi. Qabil bir sənətkar olaraq Nəsiminin bütün yaradıcılığına vətənpərvərlik qayəsi verir, ona vətənpərvərlik nöqteyi-nəzərindən yanaşırdı. Anadilli şeirimizin böyük ustadı olan Nəsiminin bütün həyatı, mübarizəsi, əsərləri və qayəsi kontekstində ona vətən mücahidi, insanlıq aşiqi, azadlıq nəğməkarı kimi yanaşırdı. Əsərin birinci hissəsininin “Qiymət” adlanan və müəllif tərəfindən deyilən bölməsində Qabil bu qayədən çıxış edərək yazırdı:
“Vətən” kəlməsinə rast gəlmədim mən,
Bircə beytində də bircə yol barı.
Fəqət haqq uğrunda döyüşlərdə sən
Oldun xalqımızın fəxri, vüqarı.
Xalq şairi əsrlər öncə - dini məhkəmələrin qüdrətli, fanatizm və radikal islamın güclü olduğu bir zamanda azad və kamil insan ideyası uğrunda hayqıran bir filosof-şairin mənəvi mücəssəməsini yaradır. Bircə beyti, bircə sözü də vətən deməyən bu şairin mübarizə idealları və şəxsiyyətində Vətən ümumiləşdirən Xalq şairi Qabil onun ideaya və ideallarından çıxış edərək bir sıra azadlıq və mənəvi dəyərlərindən aşınmış Azərbaycan xalqının 70-ci illərdəki həyat amalına çevirir, onu zəngin tarixli və mədəni inkişaflı Vətən timsalında ümumiləşdirir.
Əsərdə maraqlı cəhət odur ki, Xaq şairinin Nəsiminin obrazı və taleyi əhatəsində təqdim etdiyi vətən idealı kiçik miqyasda qalmır, o, iki məzmunda müəyyənləşir və bütövlükdə Azərbaycan-türk xalqının tarixi taleyinə çevrilir: 1. Kiçik vətən, Ana vətən – buraya tarixi Azərbaycan əraziləri daxildir; 2. Böyük Vətən, Ata vətən, buraya oğuz-türk əraziləri daxildir. Xalq şairi məhz bu kimi ciddi məna, məzmun və ideya kəsb edən məsələlərdən az və ya çox dərəcədə əsərin hər bir hissəsində, xüsusilə birinci və üçüncü hissələrdə bəhs edir. Poemanın birinci hissəsində Nəsimini bir şəxsiyyət olaraq yetişdirən və parlamağına vətənlik edən Şamaxı mühitindən genişliklə bəhs olunur. Şamaxı Nəsimini yetirən, yetişdirən, hürfizmlə tanış edən, Fəzlullah Nəimi kimi ustadla qarşılaşdıran və buradan geniş dünyaya, mübarizə dolu bir həyata yola salan ana vətəndir. Müəllif bir neçə bölmədən ibarət poemanın üçüncü hissəsində də Xalq şairi Nəsimini böyük Rum ellərində, Anadolu ərazilərində gəzdirərək onu həm ideya, həm də mənşə etibarilə doğma olan insanlarla görüşdürür, onun bu mübarək ərazilərə gəlməsini şadyanalıq, bayram kimi təsvir edir. Böyük Mövlana Cəlaləddin Rumini, anadilli türk şeirinin nəhəng siması böyük Yunus Əmrəni, hürufilik cərəyanı və onun ideoloqu Fəzlullah Nəiminin davamçısı olan Əliül Əlanı və başqlarını xatırladan şair İmadəddin Nəsimini onlarla görüşdürür və bu görüşlər ətrafında böyük fikirlər əxz etdirir. Şair Nəsimini qardaş Azərbaycan üçün doğma olan Konya, Ərzurum, Ağ şəhər, Ağ saray, Qaraman, ümumən Rum elini gəzdirib dolaşdırır, onu böyük hörmət və məhəbbətlə qonaq etdirir, görüşdüyü adamlarla odlu, dərin söhbətlərini təqdim edir, iki xalq kimi görünən bədənlərin altında bir mənəviyyat, bir amal, bir dəyər əks və əxz etdirir. Əlbəttə, Sovet dövründə belə bir əsərin yazılması böyük cəsarət tələb edirdi və hələ belə bir qorxunc dövrdə bu əsərin yazılması Azərbaycan ziyalılğı, ədəbiyyatı üçün böyük nailiyyət hesab oluna bilər.
Poemanın üçüncü hisəsinin bir neçə bölməsindən olan “Şirvanlı Murad”, “Zəhra”, “Ağ saray” bölmələri bilavasitə qeyd etdiyimiz ümumvətən və vətən sevgisi ideyalarını ehtiva edir. Adından da göründüyü kimi, Şirvanlı Murad Şamaxılı İmadəddin Nəsiminin dosdoğma həmyerlisidir, bir vətəndən, bir yurddandırlar. Həm də Şirvanlı Muradın da taleyi müəyyən mənada Nəsiminin taleyinə bənzəyir. Doğrudur, Nəsimi ideyaları və mübarizəsi naminə yollara düşüb, dərvişlərin izilə gəlib bu yerlərə çıxıb, mənəvi qardaşlarının səsinə yetişib, amma Şirvanlı Murad qürbət sevdası ilə bu ellərə gəlib çıxıb və buralarda yaşamalı olub:
Səni vətənindən məslək ayırdı,
Səni dərviş etdi böyük bir amal.
Məni vətənimdən fələk ayırdı,
Beynimi, başımı o qan eylədi.
Amma hər ikisi qəribdir və bir vətəndəndirlər. Qabil Şirvanlı Muradın dililə bu ellərin də doğma, canayaxın, dili bir, dini bir, ruhu bir yurd olduğuna işarə edir, bu səbəbdən burada yuva qurduğunu deyir.Xalq şairi Şirvanlı Muradla Nəsiminin alaçıqda görüşləri xüsusunda Azərbaycanı, Şamaxını yada salmaqla “kiçik Vətəni” ümumiləşdirir:
Hər gəbədə bir sürünün yatır qiyməti,
Azərbaycan xalçaları Vətən şöhrəti...
Bu Şamaxı, bu Qəbələ, bu Gəncə, Quba...
Hər butada aləm açıb bir sərvi-tuba.
Güllər vurub, qönçə düzüb neçə el qızı,
Vətən ruhu ruhlandırır qürbətdə bizi.
Şairin bir alaçığın, onun otağının təsvirində qürbət həsrəti, qəriblik psixologiyası ümumiləşdirilib, bir qəriblik həsrətinin sönməsi üçün ehtiyac olan və qəribliyi obrazlaşdıran əşyalar təqdim edilib. Muradla Nəsiminin söhbəti də məhz iki qəribin tipik söhbətini xatırladır və öz el-obasından olan söhbətlə bir qəribin rahatlayan ruhu sanki təsvirini tapıb:
Murad dedi: - Qırx ildir
Şamaxıdan kənaram.
Vətənin həsrətiylə
Gecə-gündüz yanıram.
Şamaxıda kim ölüb,
Kim qalıb indiyədək?
Kimin belini büküb,
Qəddini əyib fələk?
Məhəllələr, küçələr
Yerindəmi eləcə?
Necə görünür şəhər
Həm səhər, həm də gecə?
Heç olmasa bir-iki
Tanış adı çək axı...
Beləliklə, iki həmyerlinin söhbəti, sözü vətən həsrəti və el-oba məhəbbəti əxz edərək təqdim edilir. Bu kimi təsvirlərlə şair “kiçik vətən” ideyasını təzahür etdirmiş olur. Onu ətrafında isə cərəyan edən azad insan – kamil insan ideyası işığında “böyük vətən” amalıdır. Buna görə də müəllif Nəsimini Rum eli boyunca səyahət etdirib ən görkəmli şəxsiyyətlərlə görüşdürür, onların azad və böyük dünya amalını ehtiva edir. Bu civarda, əlbəttə, biz bu gün də yaşayan və inkişaf edən iki türk – Azərbaycan və türk xalqının qardaşca yaxınlaşmasını müşahidə edirik. Bun görə də, fikrimizcə, əsərin müəllifi Xalq şairi Qabil Nəsiminin səyahəti coğrafiyası və xəritəsi böyunca mənəvi bütövlük kəsb edən bir dünyanın fonunda həm də coğrafi bir bütövlük kəsb ediləsi olan “böyük vətən” ideyasını əks etdirmişdir. 70-ci illərin ictimai-tarixi imkanları daxilində şairin bu cür fikirlər ifadə etməsi keçmiş ədəbi ənənələrə sadiqlik və gələcəyi görən uzaqgörənlik nümunəsi idi. Əlbəttə, nəzərə alsaq ki, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan romantikləri Ə.Hüseynzadə, H.Cavid, M.Hadi, Ə.Ağaoğlu və başqaları “böyük və bütöv türk yurdu - Turan” ideyası və idealı işığında fəaliyyət göstərirdilər və bu ideya qardaş Azərbaycanda hər zaman yaşayan başlıca ideal olub, o zaman Xalq şairi Qabilin “Nəsimi” poeması çərçivəsində bədii imkanlar daxilində məhz bu “vahid ölkə, vahid Turan” ideyasına işarə etdiyini düşünə bilərik. Buna imkan verən isə müəyyən mənada hürufilərin azad və kamil insan ideyasının sovet ideologiyasına imkan verdiyi mənəvi bağlantıdan və Nəsimi də daxil olmaqla hürufilərin fəaliyyət miqyası və coğrafiyası bağlantılarında Türkiyədə də olmaları idi. Bu isə, şair Qabilin təbirincə, qəti fikrimizə görə, siyasi mənada olmasa da, mənəvi anlamda birlik ideyası idi. Əsərdə də bütövlükdə Nəsimi şəxsiyyətini sözün bütün geniş mənasında əhatə edən obrazının yaradılması da məhz onun şəxsiyyəti ilə bağlı olan, həyatını keçən əraziləri vətən mənasında ehtiva etmişdir.
PÜSTƏ ƏHMƏDOVA,
Naxçıvan Dölət Universiteti
Tarix-filologiya fakültəsinin tyutoru
Baxış sayı: 112
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 17:01
DİLİMİZ MİLLİ VARLIĞIMIZDIR-Leyla Səfərova
30-07-2021, 12:08
“Zəfər Salnaməsi” kitabı hazırlandı
29-07-2021, 15:08
Azərkitabda “Mətləül-Etiqad” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
29-07-2021, 00:15
Milli Qəhrəman Polad Həşimovun xatirəsinə ithaf edilmiş kitabın təqdimatı keçirilib
28-07-2021, 21:13
Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun “Din araşdırmaları” jurnalının növbəti sayı nəşr olunub
27-07-2021, 19:41
Azərbaycanlı riyaziyyatçı alimlərin məqaləsi impakt faktorlu jurnalda
27-07-2021, 19:33
Epiqraf alimin nəşr edilən yeni əsərləri Naxçıvanşünaslığa töhfədir
27-07-2021, 01:53
“Akademik Vasim Məmmədəliyevin ilahiyyat və şərqşünaslıq elmlərinə verdiyi töhfələr” mövzusunda respublika elmi konfransının materialları çap olunub
18-07-2021, 03:42
Qvami Məhəbbətoğlunun “Alpan etüdləri”
15-07-2021, 04:04
AZAD ELDƏ,AZAD DİLDƏ OXUNAR, ZƏFƏR NƏĞMƏSİ-İbrahim Yusifoğlu
9-07-2021, 11:18
Kamal Abdulla tərcüməçini çətin vəziyyətə saldı - Video
9-07-2021, 01:49
“İslam tarixi” kitabı nəşr olunub
9-07-2021, 01:29
NİCAT TƏK SƏNDƏDİR-Vüqar Əhməd
4-07-2021, 16:00
Leyla Əliyevanın kitabı Ukraynada nəşr olundu - FOTO
30-06-2021, 12:20
İlahiyyat İnstitutu müəllimlərinin həmmüəllif olduqları kitab Türkiyədə işıq üzü görüb
27-06-2021, 00:31
“Yoldaşım dedi darıxma, olan işdir” - Hüseynbala Mirələmov
25-06-2021, 01:50
Hulusi Kılıç yeni kitabından gələn gəliri YAŞAT fonduna hədiyyə edəcək
23-06-2021, 00:43
XALQ ŞAİRİ QABİLİN “NƏSİMİ” POEMASINDA NƏSİMİ OBRAZI-PÜSTƏ ƏHMƏDOVA
20-06-2021, 00:21
Nizami Gəncəvi yaradıcılığı müzakirə olunub
19-06-2021, 15:58
BAYRAĞINI UCA QALDIR, ANA VƏTƏN!..-RAMİZ QASIMOV
17-06-2021, 20:16
Fikrət Qocanın AYB-dəki vəzifəsi ona həvalə olundu
17-06-2021, 01:44
XANƏLİ KƏRİMLİNİN “TANRI MÜJDƏSİ”
17-06-2021, 01:22
" Əzəl gündən könül verib Vətənə"-Ələsgər Talıboğlu
17-06-2021, 01:04
VƏTƏN BÜTÖVLÜYÜNƏ İNAM...-RAMİZ QASIMOV
15-06-2021, 15:23
QURTULUŞ… -IBRAHIM YUSIFOĞLU
12-06-2021, 15:09
Çingiz Qacar vəfat etdi
12-06-2021, 15:00
KÖNLÜMÜN KÖNÜL DOSTU!..
12-06-2021, 10:38
BƏDİİ İFADƏNİN USTAD SƏNƏTKARI-RAMİZ QASIMOV
8-06-2021, 01:50
AŞIQ ƏLƏSGƏRİN SƏNƏTKARLIĞI-RAMİZ QASIMOV
4-06-2021, 11:28
“Onun sonuncu fotosunu Zuğulbada mən çəkmişəm” - Elçin
3-06-2021, 14:27
Gənc alim və mütəxəssislərin yazıçı Şəmil Sadiqlə görüşü olub
1-06-2021, 17:11
Sehirli çörəklər-Fidan Nizaməddin qızı Abdurəhmanova
31-05-2021, 11:57
Sabirin 159-cu doğum günü Şamaxıda qeyd olunub - Foto
30-05-2021, 14:26
İbrahim Yusifoğlu- UŞAQ ŞEİRLƏRİ-Sabaha-inamla.az-da
30-05-2021, 12:50
Əziz Musa vəfat etdi
28-05-2021, 01:44
“İlahiyyat” elmi-publisistik jurnalının növbəti sayında...
26-05-2021, 20:17
“Salam, Şuşa”-Ramiz QASIMOV
25-05-2021, 01:42
KAMAL CAMALOV AZƏRBAYCAN MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKİR TARİXİNİN GƏNC TƏDQİQATÇISI VƏ LAYİQLİ TƏBLİĞATÇISIDIR-ƏBÜLFƏT PƏLƏNGOV
18-05-2021, 23:57
AMEA Naxçıvan Bölməsində “Əli və Nino” əsəri müzakirə olunub
16-05-2021, 15:10
ŞEİRLƏRİNİN HƏR BİR MİSRASINDA HALALLIQ, DÜZLÜK, SƏDAQƏT, DƏYANƏT VƏ ƏZMKARLIQ AŞILAYAN MEHDİ MİLAXLI-KAMAL CAMALOV
15-05-2021, 03:58
BİR ŞAİR ÖMRÜNÜN SÖZ KÖZƏRTİSİ-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
12-05-2021, 05:24
5 övlad atası, ömrünün 16 ilini oteldə keçirən DAHİ
10-05-2021, 02:15
ULU ÖNDƏRİN MÖHTƏŞƏM OBRAZI -Ramiz QASIMOV
8-05-2021, 23:25
ELMDƏN UCA -Ramiz QASIMOV
7-05-2021, 17:54
Xalq şairi Musa Yaqub vəfat edib
6-05-2021, 00:32
Özünü sözündən asan şair-Ələsgər Talıboğlu