23:05 / 23-11-2024
İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub
22:44 / 23-11-2024
COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub
22:39 / 23-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
21:57 / 23-11-2024
"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır
21:36 / 23-11-2024
Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb
21:30 / 23-11-2024
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
21:26 / 23-11-2024
Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib
21:17 / 23-11-2024
Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib
20:59 / 23-11-2024
"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi
20:54 / 23-11-2024
Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək
20:46 / 23-11-2024
Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb
20:43 / 23-11-2024
Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
20:34 / 23-11-2024
Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"
20:28 / 23-11-2024
HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb
20:23 / 23-11-2024
Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"
20:20 / 23-11-2024
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
20:17 / 23-11-2024
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
20:11 / 23-11-2024
Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı
20:07 / 23-11-2024
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
19:59 / 23-11-2024
Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?
14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
14:20 / 23-11-2024
Rusiyanın Qırğızıstandakı səfiri əmək miqrasiyası məsələsini kəskin, lakin çox vacib adlandırıb
14:16 / 23-11-2024
Abxaziya İttifaq dövlətinin vahid valyutasının sınaqdan keçirilməsini təklif edib
14:13 / 23-11-2024
"Yabloko" Şlosberqin saxlanmasının səbəbini açıqlayıb
14:08 / 23-11-2024
Peskov: "Qərbdə söz azadlığı yoxdur, son illərin hadisələri bunu göstərir"
14:03 / 23-11-2024
Ovçu silahını boşaldarkən ovçuya atəş açıb
13:57 / 23-11-2024
Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar
13:52 / 23-11-2024
"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb
13:46 / 23-11-2024
Bastrıkin qızın döyülməsindən sonra cinayət işinin açılmasını əmr edib
13:40 / 23-11-2024
Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək
13:37 / 23-11-2024
"Bloomberg": Avropa növbəti enerji böhranı ilə üz-üzədir, qazın qiyməti 45% artıb
13:02 / 23-11-2024
70 kq qızılla tutulan diplomat bu səfirlikdə işləyir - Bakıya gətirildi
12:58 / 23-11-2024
Azərbaycanda zəlzələ oldu
22:33 / 22-11-2024
Prezidentdən nazirlə bağlı - Sərəncam
22:20 / 22-11-2024
İsrailli nazir Bakıda Aqarunovun məzarını ziyarət etdi - Fotolar
21:58 / 22-11-2024
Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib
21:26 / 22-11-2024
Putin: "Oreşnik zərbəsinin təsiri strateji silahla müqayisə oluna bilər"
21:01 / 22-11-2024
Zaxarova amerikalı senatorun Hollandiyanı işğal etmək çağırışına cavab verib
20:44 / 22-11-2024
Livanın cənubundakı UNIFIL bazasına raket zərbələri endirilib, nəticədə dörd italyan sülhməramlısı yaralanıb
“Onun sonuncu fotosunu Zuğulbada mən çəkmişəm” - Elçin
Tarix: 04-06-2021 11:28 | Bölmə: Ədəbiyyat
Əşyaların da sanki insanlar kimi taleyi var: Əksəri hansısa anın, bir dolu zamanın xatirələri ilə bağlıdır. “Qafqazinfo”nun “Əşyaların taleyi” adlı layihəsinin budəfəki qonağı Xalq yazıçısı Elçindir.
Elçin müəllimlə onun üçün dəyərə, əhəmiyyətə sahib, yaşadığı ömrün ifadələrindən sayıla biləcək bəzi əşyalardan danışdıq...
– Sizin üçün əşyaların dəyəri, önəmi, əzizliyi nədən asılıdır?
– Məktubları, əlyazmaları “əşya” adlandırmaq bilmirəm nə dərəcədə doğrudur. Onları “əşya” adlandırmaq – ünsiyyətə “əşya” demək kimi bir şeydir. İlyas Əfəndiyevin arxiv toplamaqla arası yox idi. Onun əlyazmalarının bir hissəsi Salman Mümtaz adına Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivindədir, bir qismi də məndədir. O, öz kitablarını belə saxlamırdı, amma məndə əksinədir, uşaqlıqdan bəri yazdıqlarım da qalır. Amma təəssüf ki, arxivim çox səliqəsizdir. Kitabxanam da o gündədir. Həm bağ evimdə, həm şəhərdəki mənzilimdə böyük bir kitabxana var. Bəzən bilirəm ki, hansısa kitab məndə var, amma onu axtarıb tapa bilmirəm, zəng vurub xahiş edirəm, Axundov adına kitabxanadan mənə həmin nəşri tapıb yollayırlar. Uzun sözün qısası, bu pandemiya dövründə istədim ki, arxivimi, kitablarımı bir az qaydaya salım. Bu zaman çoxlu maraqlı avtoqraflı kitablar, məktublar, özümün yazıb unutduqlarım, sənədlər çıxdı. Və onları tapdıqca da, xatirələr canlandı, yenə arxivi qaydaya salmaq qaldı bir kənarda, esselər, başqa yazılar yazdım: Mir Cəlal, Əli Vəliyev, Mirvarid Dilbazi, Abbas Zamanov, Tofiq Kazımov haqqında, Şuşa barədə esselər və s.
Misal üçün, Abbas Zamanov bir çox kitabını səmimi avtoqraflarla mənə bağışlayıb. Onunla elə məhrəmanə münasibətimiz vardı ki, hələ qızlarım balaca olanda onlara da məktub yazırdı, təbriklər göndərirdi. Bütün bu cür məktublar, avtoqraflar, o xatirələr bu gün də adamı alıb aparır. Vaxtilə qızım Günay mənə ithaf olunmuş şeirlərdən ibarət “Nədir ömrün mənası?” adlı kitab tərtib etmişdi. Amma son dövrlərdə avtoqraflara baxarkən gördüm ki, mənə başqa şeirlər də həsr edilib, özü də avtoqraflar şəklində. Məsələn, Qabil, Bəxtiyar Vahabzadə, Mədinə Gülgün, Əliağa Kürçaylı, Hikmət Ziya, Rəfiq Zəka və başqaları. Onların şeirləri mənə həsr edilən həmin kitaba salınmayıb, amma onların da hər biri mənim üçün əzizdir. 11 yaşım tamam olanda Mehdi Hüseyn mənə avtoqrafla kitab bağışlayıb və bu mənə bağışlanan ilk avtoqraflı nəşrdir.
Sonralar atama bağışladığı kitablara da avtoqrafı ikimizin adına yazırdı. Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Əli Vəliyev, Mirzə İbrahimov, Əbülhəsən və bir çox başqa nasirlərin, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Nigar Rəfilbəyli, Mirvarid Dilbazi, Mir Mehdi Seyidzadə və yenə də bir çox başqa şairlərin, Qulam Məmmədli, Əziz Şərif, Əbülqasım Hüseynzadə, Əli Səbri, Mikayıl Rzaquluzadə və o dövrün başqa qocaman ədiblərinin mənə verdiyi avtoqraflar özlüyündə bir tarixdir.
Qəribədir ki, mən gənclik illərində də yaşlı nəslin nümayəndələri ilə dostluq edirdim. Əziz Şərif, Qulam Məmmədli, Abbas Zamanov, Əbülqasım Hüseynzadə, unudulmaz Məmməd Cəfər müəllim və başqaları ilə. Qulam Məmmədli dünyadan köçəndə bir yazı yazmışdım. Vaxtilə mən Tunisdə Karfogen xarabalıqlarını gəzmişdim. Orada nəhəng gövdəli bir zeytun ağacını gümüş çərçivəyə almışdılar. Tunis dövləti onu milli sərvət elan etmişdi. O, ağacın 2700 ildən çox yaşı vardı. Həmin ağac böyük bir tarixin şahidi idi və mənə çox təsir etmişdi ki, həmin üç min illik ağac təptəzə bəhrələr verir. Qulam Məmmədli rəhmətə gedəndə yazdığım o yazıda onu həmin ağacla müqayisə etmişdim. Çünki Qulam müəllim doxsan yaşlarında da salnamələr üzə çıxarırdı, yazıb-yaradırdı. Özünün xahişi ilə Nəriman Nərimanov haqqındakı salnaməsinin redaktoru oldum, ön söz də yazdım. Yaxud Əbülqasım kişi mənə bağışladığı avtoqraflarda “gənc dostum Elçinə” yazırdı və bütün bunlara baxıram, onlar mənə çox canlı, az qala diri varlıq təsiri bağışlayır, məni o unudulmaz və gözəl illərə aparır.
– Qızlarınız cəmiyyət tərəfindən tanınan, sayılıb-seçilən insanlardır. Sualım ondan ibarətdir ki, onların bugünkü uğurlarının ifadəsi olan hansı əşyalar var ki, onlar da bu gün sizin üçün qiymətlidir?
– Böyük qızım Günay Bülbül adına orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Təhsilini başa vuran günü həmin medalı mənə bağışladı.
Yaxud o biri qızlarım Humay da, Aysu da, Günayın özü də universitetləri fərqlənmə diplomları ilə bitiriblər və həmin diplomlar da iş otağımdakı şkafda, kitabların yanındadır. Onların da, nəvələrin də kitab rəflərindəki fotoları, uşaq vaxtı çəkdikləri şəkillər, elə bil, unudulmaz bir filmin fraqmentləridir.
– Atanız, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin hansı əşyaları onu sizə daha çox xatırladır?
– O, elə həmişə mənim xatirimdədir. Sənin sualına gəldikdə isə, çoxlu fotoları, kasetləri, diskləri var. Onun sonuncu fotosunu Zuğulbada mən çəkmişəm. Təsbehi də məndədir. Sadə bir üzüyü vardı, gümüş üzükdür, xoşu gəlirdi, həmişə taxırdı. Həmin üzüyü də saxlayıram və s.
Əlyazmaları, mənə yazdığı məktubları... O, məktublaşmağı sevən adam deyildi, yazanda da çox yığcam yazırdı. “Söyüdlü arx” romanı Bakıda, sonra da Moskvada “Drujba narodov” jurnalında dərc edildi, nəşr olundu, ovaxtkı mərkəzi radioda səhnələşdirildi. Oxucular, dinləyicilər hər tərəfdən yüzlərlə məktub yazırdı, bəlkə, tək-tükünə cavab yazıb. Bu, biganəlik deyildi, sadəcə, xasiyyəti belə idi. Özü haqqında yazılmış məqalələri də ötəri gözdən keçirirdi, vəssalam. Bəzən heç gözdən də keçirmirdi. Gündəlik də yazmırdı. Amma mənə bir neçə məktub yazıb və onlar mənim üçün çox qiymətlidir. Elə bil təzədən danışırıq.
O, həm də mənim əsərlərimin ilk oxucusu idi. Özünün də yeni yazılarını mənə oxumağa verirdi. Bizim aramızda bu yöndə yaradıcılıq, həmkarlıq münasibəti var idi. O, dil məsələsində həddən artıq vasvası idi. Mətndə bir sözün yerinə oturmaması o saat diqqətini çəkirdi. “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü” romanlarımın və başqa yazılarımın hamısını oxumuşdu və oxuyandan sonra qeydlərini bildirirdi, bəzən də elə qrankaların kənarında yazırdı. Onlar da durur.
– Sizcə, nə üçün insan həyatdan köçəndən sonra onunla bağlı əşyalar daha fərqli məna daşıyır?
– Biz onlar barədə düşünəndə başa düşürük ki, hansısa uzaq səfərdə deyillər, bu səfərdən geri qayıtmayacaqlar. Əlacsızlıq çox şeyin mahiyyətini başqalaşdırır və nəticədə biz onlarla bağlı çox şeyə başqa gözlə baxmağa başlayırıq. Hər halda, mən belə düşünürəm.
– Hələ 1984-cü ildə çap olunan “Beş dəqiqə və əbədiyyət” adlı kitabınızın ön sözündə yazmışdınız ki, bir dəfə İlyas Əfəndiyev əlini dahilərin kitabları düzülmüş kitab rəfinə uzadıb dedi ki, bunlardan sonra biz niyə yazırıq? Onda İlyas müəllimin xeyli yaşı vardı, siz isə hələ cavan idiniz. Bu gün oxşar fikirlər sizin də ürəyinizdən keçirmi?
– O gün yaxşı yadımdadır. Atamgilə getmişdim. Gördüm ki, çox fikirlidir. Yazı masasının arxasında əyləşmişdi. Əlini kitab rəfinə uzatdı, Şekspir, Stendal, Balzak, Tolstoy, Çexov, Dostoyevskinin kitablarını göstərib, dedi ki, bunlardan sonra, biz niyə yazırıq? Onda mən dedim ki, hər halda hər bir xalqın öz taleyi var, hər yazıçı da öz xalqının taleyini, hiss-həyəcanını ifadə edir. Gülümsəyib bir söz demədi, başqa söhbətə keçdi. Mən bu gün də o fikirdəyəm ki, Azərbaycan yazıçılarının yazdıqlarını gərək Azərbaycan xalqının taleyi və tarixi kontekstində qiymətləndirəsən. Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan mədəniyyəti, taleyi, tarixi kontekstində dahidir, amma onu Bethovenlə, Baxla müqayisə etmək düz olmaz. Səndən gizlətmirəm, buna baxmayaraq, hərdən mən də o dahiyanə kitablara baxanda birdən ağlımdan keçir ki, “bunlardan sonra biz niyə yazırıq?”
Ədəbiyyatın missiyası ki var, o missiyanı biz hələ sonacan dərk edə bilmirik, necə ki, həyatın mənasını axıracan anlamaq gücündə deyilik. “Baş” romanımdan kiçik bir epizod yadıma düşür: gözəl bir bülbül budağa qonub, gözəl də cəh-cəh vurur, bu vaxt ondan bir az aşağıdakı budaqda baramadan bir kəpənək çıxıb, ilk dəfə dünyaya göz açır. Həmin kəpənək baramadan çıxan kimi bülbül onu görür və tutub yeyir. Əgər o kəpənək gözü açılan kimi məhv olacaqdısa, görəsən, həyata niyə gəlmişdi? Hər şeyin bir mənası, missiyası olmalıdır axı. İnsanın bu dünyadakı missiyası nədir? Bunu dəqiq bilən var? Bizim “canlı varlıq” haqqında təsəvvürümüz niyə mütləq olmalıdır?
.jpg)
Məsələn, deyirlər ki, filan planetdə həyat yoxdur, çünki orada oksigen yoxdur. Nə üçün yaşamaq üçün elə hökmən oksigen olmalıdır? Bəlkə, orada hansısa varlıq karbonla, yaxud ayrı bir qazla yaşayır? Hələ 30-40 il bundan əvvəl bir dostumla bu barədə danışırdıq, əlini bir daşa uzadıb dedi: “Onda sənin dediyindən belə çıxır ki, bunun da həyatı var?” Dedim, bəlkə də, var, nə bilirsən? Axı bizim həyatla bağlı təsəvvürümüz nə üçün mütləq olmalıdır? Bəlkə daşların da elə bir həyatı var ki, o cür həyat forması bizim heç ağlımıza gəlmir? Həyatın və ədəbiyyatın missiyasını yəqin biz heç zaman sonacan dərk etməyəcəyik. O vaxt ki sonuncu insan olmayacaq, yəqin onda ədəbiyyatın da missiyası sona çatacaq. Bir əhvalat yadıma düşdü. Mən Nazirlər Kabinetində işləyəndə bir dəfə işim gecəyə qədər uzandı. İş qurtarandan sonra istədim bir az piyada gəzim, gəzə-gəzə də İncəsənət Muzeyinin yanında xətrini istədiyim, hörmət etdiyim görkəmli bir insanla rastlaşdım. Hal-əhval tutandan sonra soruşdum ki, xeyli vaxtdır görünmürsən, haralardasan? Dedi ki, burada yox idim. Soruşdum ki, hara getmişdin? Cavab verdi ki, səndən həmişə müsbət dalğalar gəlir, ona görə də sənə deyə bilərəm. Tam səmimi və ciddi şəkildə barmağını göyə uzadıb dedi ki, Merkuridə idim. Eşitmişdim ki, o, bəzən qəribə şeylər danışır, ona görə də bir söz demədim, başqa məsələlərdən danışdıq və sağollaşıb ayrıldıq. Sonra bağa getdim, o yay İlyas Əfəndiyev bizimlə dincəlirdi, 1996-cı, həyatının sonuncu yayı idi. Oturub ordan-burdan söhbət elədik. Soruşdu ki, şəhərdə nə var-nə yox, kimləri görmüsən? Dedim bayaq filankəsi gördüm. Atam da onun xətrini çox istəyirdi, o saat soruşdu ki, necədir? Dedim ki, yaxşıdır, həmişəki adamdır, ancaq mənə deyirdi ki, Merkuriyə getmişdim. Atam: “– Merkuriyə?” – soruşdu. Dedim: “ – Hə”, sonra başqa söhbətə keçdik, hətta bir az konyak da içdik.
Bir azdan atam yatmağa gedəndə, birdən dayanıb, çox ciddi şəkildə mənə: " – Bura bax, – dedi, – nə bilirsən, bəlkə, o, elə düz deyir?”. İndi hərdən bu söhbət yadıma düşəndə düşünürəm ki, harasa getmək bəyəm elə ancaq təyyarə ilə, maşınla olmalıdır? Bəlkə həqiqətən o insanın göylərlə hansısa əlaqəsi olub? Ədəbiyyatın əzəli mövzularından biri dəlilər və ağıllılar mövzusudur. Don Kixot, elə Hamletin özü kim idi? İnsana kim bu səlahiyyəti verib ki, kimisə dəli hesab etsin, kimisə ağıllı? Bəlkə ən ağıllılar elə dəlilərdir? Ədəbiyyatda obsalyut olmamalıdır. Yəni dərindən düşünəndə dünyanı tabularla yox, görünür, azad şüurla dərk etməyə çalışmaq yazıçı üçün daha düzgün yoldur, çünki mənə görə ağıllılıq da, dəlilik də bizim təsəvvürümüzdəki həyat anlayışı kimi nisbi məvhumlardır.
.jpg)
– Elçin müəllim, gələcəkdə sizin əsərlərinizin personajlar muzeyi hazırlansa, o muzeydə hansı qəhrəmanlarınızı və necə təsəvvür edərdiniz?
– Mən istəmərəm ki, muzeyim öz iştirakımla yaradılsın. Çünki mənim yazdıqlarım da, personajlarım da gərək zamanın, tarixin sınağından çıxsın. Mən öz personajlarımın fiqurlarını təsəvvürümdə canlandıra bilərəm, ancaq Fərid, gəl biz gələcəyin işlərinə qarışmayaq, istəsələr onlar o muzeyi yaradarlar.
– Əməkdar İncəsənət xadimi, Xalq yazıçısı, filologiya elmləri doktoru, professorusunuz, İstiqlal, Şərəf, Şöhrət ordenləri, bir çox mükafatlar almısınız, bir sıra xarici universitetlərin fəxri doktorusunuz. Bu qiymətləndirmələr barədə nə düşünürsünüz, o dəyərləndirmələr yazıçı üçün nə dərəcədə vacibdir?
– Yazıçının əsərlərinin qiymətləndirilməsi onun üçün xoş hadisədir. Xoşbəxtlik yox ha, xoş hadisə! Ancaq bax, Sovet vaxtı ədəbiyyat generalları vardı, onlar deputat təyin olunurdular, Stalin mükafatı alırdılar, yazdıqları dərsliklərə düşürdü. İndi hanı onlar? Əksəriyyəti əsərləri ilə birlikdə yoxdurlar. Sovet ideologiyası Çingiz Aytmatov ilk əsərlərini yazmağa başlayanda sistemin yetişdirdiyi bir gənc qırğız yazıçısı kimi ona Lenin mükafatı və sair ödüllər verdirdi. Ancaq Çingizin istedadı da get-gedə onun əsərlərinin səviyyəsini qaldırırdı. Bu gün Çingiz özü həmin mükafatların fövqündədir. Eyni mükafatlar başqa ədəbiyyat generallarına da verilmişdi, ancaq onların əsəri də, dediyim kimi, sistemlə bərabər getdi. Sənətdə hər şeyi istedad həll edir. Puşkinin dövründə Marinski, yaxud Baron Brambsus ondan da populyar, ondan da çox qiymətləndirilən müəlliflər idi. İndi hardadırlar? Heç rus ədəbiyyatşünasları da onların adlarını düz-əməlli yadda saxlamayıblar.
– Oxşar aqibətin yaxın gələcəkdə təkrarlanması nə dərəcədə realdır, yəni bu gün səlahiyyətli, çox çap olunan yazarlar gələcəkdə unudula bilərlərmi?
– Əlbəttə, hər şey ola bilər, gələcəklə bağlı dəqiq sözü ancaq gələcəyin özü deyəcək. Yazıçının əsərlərinin həqiqi dəyərini onun istedadı müəyyənləşdirir.
– Əgər əşya kimi mövcud olmanız mümkün olsaydı, hansı əşya olmaq istərdiniz?
– Fərid, hələ ki, əşya kimi mövcud olmaq fikrində deyiləm.
Baxış sayı: 484
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-06-2021 11:28 | Bölmə: Ədəbiyyat
Əşyaların da sanki insanlar kimi taleyi var: Əksəri hansısa anın, bir dolu zamanın xatirələri ilə bağlıdır. “Qafqazinfo”nun “Əşyaların taleyi” adlı layihəsinin budəfəki qonağı Xalq yazıçısı Elçindir.
Elçin müəllimlə onun üçün dəyərə, əhəmiyyətə sahib, yaşadığı ömrün ifadələrindən sayıla biləcək bəzi əşyalardan danışdıq...
– Sizin üçün əşyaların dəyəri, önəmi, əzizliyi nədən asılıdır?
– Məktubları, əlyazmaları “əşya” adlandırmaq bilmirəm nə dərəcədə doğrudur. Onları “əşya” adlandırmaq – ünsiyyətə “əşya” demək kimi bir şeydir. İlyas Əfəndiyevin arxiv toplamaqla arası yox idi. Onun əlyazmalarının bir hissəsi Salman Mümtaz adına Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivindədir, bir qismi də məndədir. O, öz kitablarını belə saxlamırdı, amma məndə əksinədir, uşaqlıqdan bəri yazdıqlarım da qalır. Amma təəssüf ki, arxivim çox səliqəsizdir. Kitabxanam da o gündədir. Həm bağ evimdə, həm şəhərdəki mənzilimdə böyük bir kitabxana var. Bəzən bilirəm ki, hansısa kitab məndə var, amma onu axtarıb tapa bilmirəm, zəng vurub xahiş edirəm, Axundov adına kitabxanadan mənə həmin nəşri tapıb yollayırlar. Uzun sözün qısası, bu pandemiya dövründə istədim ki, arxivimi, kitablarımı bir az qaydaya salım. Bu zaman çoxlu maraqlı avtoqraflı kitablar, məktublar, özümün yazıb unutduqlarım, sənədlər çıxdı. Və onları tapdıqca da, xatirələr canlandı, yenə arxivi qaydaya salmaq qaldı bir kənarda, esselər, başqa yazılar yazdım: Mir Cəlal, Əli Vəliyev, Mirvarid Dilbazi, Abbas Zamanov, Tofiq Kazımov haqqında, Şuşa barədə esselər və s.
Misal üçün, Abbas Zamanov bir çox kitabını səmimi avtoqraflarla mənə bağışlayıb. Onunla elə məhrəmanə münasibətimiz vardı ki, hələ qızlarım balaca olanda onlara da məktub yazırdı, təbriklər göndərirdi. Bütün bu cür məktublar, avtoqraflar, o xatirələr bu gün də adamı alıb aparır. Vaxtilə qızım Günay mənə ithaf olunmuş şeirlərdən ibarət “Nədir ömrün mənası?” adlı kitab tərtib etmişdi. Amma son dövrlərdə avtoqraflara baxarkən gördüm ki, mənə başqa şeirlər də həsr edilib, özü də avtoqraflar şəklində. Məsələn, Qabil, Bəxtiyar Vahabzadə, Mədinə Gülgün, Əliağa Kürçaylı, Hikmət Ziya, Rəfiq Zəka və başqaları. Onların şeirləri mənə həsr edilən həmin kitaba salınmayıb, amma onların da hər biri mənim üçün əzizdir. 11 yaşım tamam olanda Mehdi Hüseyn mənə avtoqrafla kitab bağışlayıb və bu mənə bağışlanan ilk avtoqraflı nəşrdir.
Sonralar atama bağışladığı kitablara da avtoqrafı ikimizin adına yazırdı. Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Əli Vəliyev, Mirzə İbrahimov, Əbülhəsən və bir çox başqa nasirlərin, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Nigar Rəfilbəyli, Mirvarid Dilbazi, Mir Mehdi Seyidzadə və yenə də bir çox başqa şairlərin, Qulam Məmmədli, Əziz Şərif, Əbülqasım Hüseynzadə, Əli Səbri, Mikayıl Rzaquluzadə və o dövrün başqa qocaman ədiblərinin mənə verdiyi avtoqraflar özlüyündə bir tarixdir.
Qəribədir ki, mən gənclik illərində də yaşlı nəslin nümayəndələri ilə dostluq edirdim. Əziz Şərif, Qulam Məmmədli, Abbas Zamanov, Əbülqasım Hüseynzadə, unudulmaz Məmməd Cəfər müəllim və başqaları ilə. Qulam Məmmədli dünyadan köçəndə bir yazı yazmışdım. Vaxtilə mən Tunisdə Karfogen xarabalıqlarını gəzmişdim. Orada nəhəng gövdəli bir zeytun ağacını gümüş çərçivəyə almışdılar. Tunis dövləti onu milli sərvət elan etmişdi. O, ağacın 2700 ildən çox yaşı vardı. Həmin ağac böyük bir tarixin şahidi idi və mənə çox təsir etmişdi ki, həmin üç min illik ağac təptəzə bəhrələr verir. Qulam Məmmədli rəhmətə gedəndə yazdığım o yazıda onu həmin ağacla müqayisə etmişdim. Çünki Qulam müəllim doxsan yaşlarında da salnamələr üzə çıxarırdı, yazıb-yaradırdı. Özünün xahişi ilə Nəriman Nərimanov haqqındakı salnaməsinin redaktoru oldum, ön söz də yazdım. Yaxud Əbülqasım kişi mənə bağışladığı avtoqraflarda “gənc dostum Elçinə” yazırdı və bütün bunlara baxıram, onlar mənə çox canlı, az qala diri varlıq təsiri bağışlayır, məni o unudulmaz və gözəl illərə aparır.
– Qızlarınız cəmiyyət tərəfindən tanınan, sayılıb-seçilən insanlardır. Sualım ondan ibarətdir ki, onların bugünkü uğurlarının ifadəsi olan hansı əşyalar var ki, onlar da bu gün sizin üçün qiymətlidir?
– Böyük qızım Günay Bülbül adına orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Təhsilini başa vuran günü həmin medalı mənə bağışladı.
Yaxud o biri qızlarım Humay da, Aysu da, Günayın özü də universitetləri fərqlənmə diplomları ilə bitiriblər və həmin diplomlar da iş otağımdakı şkafda, kitabların yanındadır. Onların da, nəvələrin də kitab rəflərindəki fotoları, uşaq vaxtı çəkdikləri şəkillər, elə bil, unudulmaz bir filmin fraqmentləridir.
– Atanız, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin hansı əşyaları onu sizə daha çox xatırladır?
– O, elə həmişə mənim xatirimdədir. Sənin sualına gəldikdə isə, çoxlu fotoları, kasetləri, diskləri var. Onun sonuncu fotosunu Zuğulbada mən çəkmişəm. Təsbehi də məndədir. Sadə bir üzüyü vardı, gümüş üzükdür, xoşu gəlirdi, həmişə taxırdı. Həmin üzüyü də saxlayıram və s.
Əlyazmaları, mənə yazdığı məktubları... O, məktublaşmağı sevən adam deyildi, yazanda da çox yığcam yazırdı. “Söyüdlü arx” romanı Bakıda, sonra da Moskvada “Drujba narodov” jurnalında dərc edildi, nəşr olundu, ovaxtkı mərkəzi radioda səhnələşdirildi. Oxucular, dinləyicilər hər tərəfdən yüzlərlə məktub yazırdı, bəlkə, tək-tükünə cavab yazıb. Bu, biganəlik deyildi, sadəcə, xasiyyəti belə idi. Özü haqqında yazılmış məqalələri də ötəri gözdən keçirirdi, vəssalam. Bəzən heç gözdən də keçirmirdi. Gündəlik də yazmırdı. Amma mənə bir neçə məktub yazıb və onlar mənim üçün çox qiymətlidir. Elə bil təzədən danışırıq.
O, həm də mənim əsərlərimin ilk oxucusu idi. Özünün də yeni yazılarını mənə oxumağa verirdi. Bizim aramızda bu yöndə yaradıcılıq, həmkarlıq münasibəti var idi. O, dil məsələsində həddən artıq vasvası idi. Mətndə bir sözün yerinə oturmaması o saat diqqətini çəkirdi. “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü” romanlarımın və başqa yazılarımın hamısını oxumuşdu və oxuyandan sonra qeydlərini bildirirdi, bəzən də elə qrankaların kənarında yazırdı. Onlar da durur.
– Sizcə, nə üçün insan həyatdan köçəndən sonra onunla bağlı əşyalar daha fərqli məna daşıyır?
– Biz onlar barədə düşünəndə başa düşürük ki, hansısa uzaq səfərdə deyillər, bu səfərdən geri qayıtmayacaqlar. Əlacsızlıq çox şeyin mahiyyətini başqalaşdırır və nəticədə biz onlarla bağlı çox şeyə başqa gözlə baxmağa başlayırıq. Hər halda, mən belə düşünürəm.
– Hələ 1984-cü ildə çap olunan “Beş dəqiqə və əbədiyyət” adlı kitabınızın ön sözündə yazmışdınız ki, bir dəfə İlyas Əfəndiyev əlini dahilərin kitabları düzülmüş kitab rəfinə uzadıb dedi ki, bunlardan sonra biz niyə yazırıq? Onda İlyas müəllimin xeyli yaşı vardı, siz isə hələ cavan idiniz. Bu gün oxşar fikirlər sizin də ürəyinizdən keçirmi?
– O gün yaxşı yadımdadır. Atamgilə getmişdim. Gördüm ki, çox fikirlidir. Yazı masasının arxasında əyləşmişdi. Əlini kitab rəfinə uzatdı, Şekspir, Stendal, Balzak, Tolstoy, Çexov, Dostoyevskinin kitablarını göstərib, dedi ki, bunlardan sonra, biz niyə yazırıq? Onda mən dedim ki, hər halda hər bir xalqın öz taleyi var, hər yazıçı da öz xalqının taleyini, hiss-həyəcanını ifadə edir. Gülümsəyib bir söz demədi, başqa söhbətə keçdi. Mən bu gün də o fikirdəyəm ki, Azərbaycan yazıçılarının yazdıqlarını gərək Azərbaycan xalqının taleyi və tarixi kontekstində qiymətləndirəsən. Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan mədəniyyəti, taleyi, tarixi kontekstində dahidir, amma onu Bethovenlə, Baxla müqayisə etmək düz olmaz. Səndən gizlətmirəm, buna baxmayaraq, hərdən mən də o dahiyanə kitablara baxanda birdən ağlımdan keçir ki, “bunlardan sonra biz niyə yazırıq?”
Ədəbiyyatın missiyası ki var, o missiyanı biz hələ sonacan dərk edə bilmirik, necə ki, həyatın mənasını axıracan anlamaq gücündə deyilik. “Baş” romanımdan kiçik bir epizod yadıma düşür: gözəl bir bülbül budağa qonub, gözəl də cəh-cəh vurur, bu vaxt ondan bir az aşağıdakı budaqda baramadan bir kəpənək çıxıb, ilk dəfə dünyaya göz açır. Həmin kəpənək baramadan çıxan kimi bülbül onu görür və tutub yeyir. Əgər o kəpənək gözü açılan kimi məhv olacaqdısa, görəsən, həyata niyə gəlmişdi? Hər şeyin bir mənası, missiyası olmalıdır axı. İnsanın bu dünyadakı missiyası nədir? Bunu dəqiq bilən var? Bizim “canlı varlıq” haqqında təsəvvürümüz niyə mütləq olmalıdır?
Məsələn, deyirlər ki, filan planetdə həyat yoxdur, çünki orada oksigen yoxdur. Nə üçün yaşamaq üçün elə hökmən oksigen olmalıdır? Bəlkə, orada hansısa varlıq karbonla, yaxud ayrı bir qazla yaşayır? Hələ 30-40 il bundan əvvəl bir dostumla bu barədə danışırdıq, əlini bir daşa uzadıb dedi: “Onda sənin dediyindən belə çıxır ki, bunun da həyatı var?” Dedim, bəlkə də, var, nə bilirsən? Axı bizim həyatla bağlı təsəvvürümüz nə üçün mütləq olmalıdır? Bəlkə daşların da elə bir həyatı var ki, o cür həyat forması bizim heç ağlımıza gəlmir? Həyatın və ədəbiyyatın missiyasını yəqin biz heç zaman sonacan dərk etməyəcəyik. O vaxt ki sonuncu insan olmayacaq, yəqin onda ədəbiyyatın da missiyası sona çatacaq. Bir əhvalat yadıma düşdü. Mən Nazirlər Kabinetində işləyəndə bir dəfə işim gecəyə qədər uzandı. İş qurtarandan sonra istədim bir az piyada gəzim, gəzə-gəzə də İncəsənət Muzeyinin yanında xətrini istədiyim, hörmət etdiyim görkəmli bir insanla rastlaşdım. Hal-əhval tutandan sonra soruşdum ki, xeyli vaxtdır görünmürsən, haralardasan? Dedi ki, burada yox idim. Soruşdum ki, hara getmişdin? Cavab verdi ki, səndən həmişə müsbət dalğalar gəlir, ona görə də sənə deyə bilərəm. Tam səmimi və ciddi şəkildə barmağını göyə uzadıb dedi ki, Merkuridə idim. Eşitmişdim ki, o, bəzən qəribə şeylər danışır, ona görə də bir söz demədim, başqa məsələlərdən danışdıq və sağollaşıb ayrıldıq. Sonra bağa getdim, o yay İlyas Əfəndiyev bizimlə dincəlirdi, 1996-cı, həyatının sonuncu yayı idi. Oturub ordan-burdan söhbət elədik. Soruşdu ki, şəhərdə nə var-nə yox, kimləri görmüsən? Dedim bayaq filankəsi gördüm. Atam da onun xətrini çox istəyirdi, o saat soruşdu ki, necədir? Dedim ki, yaxşıdır, həmişəki adamdır, ancaq mənə deyirdi ki, Merkuriyə getmişdim. Atam: “– Merkuriyə?” – soruşdu. Dedim: “ – Hə”, sonra başqa söhbətə keçdik, hətta bir az konyak da içdik.
Bir azdan atam yatmağa gedəndə, birdən dayanıb, çox ciddi şəkildə mənə: " – Bura bax, – dedi, – nə bilirsən, bəlkə, o, elə düz deyir?”. İndi hərdən bu söhbət yadıma düşəndə düşünürəm ki, harasa getmək bəyəm elə ancaq təyyarə ilə, maşınla olmalıdır? Bəlkə həqiqətən o insanın göylərlə hansısa əlaqəsi olub? Ədəbiyyatın əzəli mövzularından biri dəlilər və ağıllılar mövzusudur. Don Kixot, elə Hamletin özü kim idi? İnsana kim bu səlahiyyəti verib ki, kimisə dəli hesab etsin, kimisə ağıllı? Bəlkə ən ağıllılar elə dəlilərdir? Ədəbiyyatda obsalyut olmamalıdır. Yəni dərindən düşünəndə dünyanı tabularla yox, görünür, azad şüurla dərk etməyə çalışmaq yazıçı üçün daha düzgün yoldur, çünki mənə görə ağıllılıq da, dəlilik də bizim təsəvvürümüzdəki həyat anlayışı kimi nisbi məvhumlardır.
– Elçin müəllim, gələcəkdə sizin əsərlərinizin personajlar muzeyi hazırlansa, o muzeydə hansı qəhrəmanlarınızı və necə təsəvvür edərdiniz?
– Mən istəmərəm ki, muzeyim öz iştirakımla yaradılsın. Çünki mənim yazdıqlarım da, personajlarım da gərək zamanın, tarixin sınağından çıxsın. Mən öz personajlarımın fiqurlarını təsəvvürümdə canlandıra bilərəm, ancaq Fərid, gəl biz gələcəyin işlərinə qarışmayaq, istəsələr onlar o muzeyi yaradarlar.
– Əməkdar İncəsənət xadimi, Xalq yazıçısı, filologiya elmləri doktoru, professorusunuz, İstiqlal, Şərəf, Şöhrət ordenləri, bir çox mükafatlar almısınız, bir sıra xarici universitetlərin fəxri doktorusunuz. Bu qiymətləndirmələr barədə nə düşünürsünüz, o dəyərləndirmələr yazıçı üçün nə dərəcədə vacibdir?
– Yazıçının əsərlərinin qiymətləndirilməsi onun üçün xoş hadisədir. Xoşbəxtlik yox ha, xoş hadisə! Ancaq bax, Sovet vaxtı ədəbiyyat generalları vardı, onlar deputat təyin olunurdular, Stalin mükafatı alırdılar, yazdıqları dərsliklərə düşürdü. İndi hanı onlar? Əksəriyyəti əsərləri ilə birlikdə yoxdurlar. Sovet ideologiyası Çingiz Aytmatov ilk əsərlərini yazmağa başlayanda sistemin yetişdirdiyi bir gənc qırğız yazıçısı kimi ona Lenin mükafatı və sair ödüllər verdirdi. Ancaq Çingizin istedadı da get-gedə onun əsərlərinin səviyyəsini qaldırırdı. Bu gün Çingiz özü həmin mükafatların fövqündədir. Eyni mükafatlar başqa ədəbiyyat generallarına da verilmişdi, ancaq onların əsəri də, dediyim kimi, sistemlə bərabər getdi. Sənətdə hər şeyi istedad həll edir. Puşkinin dövründə Marinski, yaxud Baron Brambsus ondan da populyar, ondan da çox qiymətləndirilən müəlliflər idi. İndi hardadırlar? Heç rus ədəbiyyatşünasları da onların adlarını düz-əməlli yadda saxlamayıblar.
– Oxşar aqibətin yaxın gələcəkdə təkrarlanması nə dərəcədə realdır, yəni bu gün səlahiyyətli, çox çap olunan yazarlar gələcəkdə unudula bilərlərmi?
– Əlbəttə, hər şey ola bilər, gələcəklə bağlı dəqiq sözü ancaq gələcəyin özü deyəcək. Yazıçının əsərlərinin həqiqi dəyərini onun istedadı müəyyənləşdirir.
– Əgər əşya kimi mövcud olmanız mümkün olsaydı, hansı əşya olmaq istərdiniz?
– Fərid, hələ ki, əşya kimi mövcud olmaq fikrində deyiləm.
Baxış sayı: 484
Bölməyə aid digər xəbərlər
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski