23:58 / 24-03-2023
Djiqurda Voloçkovanın zədəli kürəyini öpdü
23:47 / 24-03-2023
Ronaldo milli komandaların oyunçuları arasında rekorda imza atıb
23:35 / 24-03-2023
Ukraynalı futbolçu və “Ufa”nın keçmiş futbolçusu Zinçenko: "Rusiya haqqında heç nə eşitmək istəmirəm"
23:28 / 24-03-2023
BH prezidenti: "Qərb serblərə yaxşı heç nə gətirmədi"
23:23 / 24-03-2023
Hələbdə terrorçular Suriya hərbçilərinə hücum ediblə
23:17 / 24-03-2023
Səfir Kelin bildirib ki, Rusiya Britaniya ilə münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına təşəbbüs göstərməyəcək
23:08 / 24-03-2023
Məktəbli onlayn oyun üçün fırıldaqçılara 200 min rubl köçürüb
22:38 / 24-03-2023
“Parma ürəyi” filmi APKiT mükafatının qalibi olub
22:24 / 24-03-2023
Tuxel "Bavariya"nın baş məşqçisi təyin edilib
22:15 / 24-03-2023
Stiven Siqalın oğlu Rusiya pasportu alıb
22:10 / 24-03-2023
Kriştiano Ronaldo və "Yuventus" İtaliyanın vergi qanunlarını pozub
21:58 / 24-03-2023
Ural məktəblisi pis qiymətlərə görə ölüb
21:40 / 24-03-2023
Reper Snup Doq Çarlz III-ün tacqoyma mərasimində çıxış etmək istəyir
21:33 / 24-03-2023
General və polkovnik külli miqdarda rüşvət iddiasında həbs edilib
21:27 / 24-03-2023
Politoloq Abbas Qallyamov axtarışa verilib
21:22 / 24-03-2023
Teleaparıcı Alla Dövlətova səhhətindəki problemlərdən şikayətlənib
21:16 / 24-03-2023
Andrey Rublev "Tennis Masters" yarışının üçüncü mərhələsinə yüksəlib
21:08 / 24-03-2023
İosif Priqojinin qızı taksidə işlədiyini deyib
21:03 / 24-03-2023
ABŞ Xəzinədarlığı Lukaşenkonu "Boeing"-in bloklanmış əmlakları siyahısına əlavə edib
20:59 / 24-03-2023
Fransız jurnalist Rusiya pasportu alıb
20:54 / 24-03-2023
Slovakiya "MiQ-29"u Ukraynaya təhvil verərkən reksport öhdəliklərini kobud şəkildə pozdu
20:45 / 24-03-2023
Baş prokuror Yunanıstanda işgüzar səfərdə olub
00:32 / 24-03-2023
Prezident Ermənistana rəsmi Bakının şərtlərini növbəti dəfə xatırlatdı
23:59 / 23-03-2023
Maykop administrasiyasının keçmiş rəhbəri dələduzluq cəhdinə görə şərti cəza alıb
23:55 / 23-03-2023
Moskvada lombardın satıcısı münaqişə zamanı müştərilərin üzərinə bibər qazı vurub
23:39 / 23-03-2023
İlham Əliyev TDT-nın yaradılmasında və türk dünyasının birləşməsində müstəsna xidmətlər göstərir-Kamilə Əliyeva
23:28 / 23-03-2023
Bloger Varlamov indi xarici agentdir
23:21 / 23-03-2023
Rusiya və İran yığmaları qalibi açıqlamayıblar
23:15 / 23-03-2023
Sirk onları tərk etdi
23:01 / 23-03-2023
İran - Rusiya- Mirançuk penalti ilə hesabı açıb
22:55 / 23-03-2023
Massaçusets ştatında yük qatarı relsdən çıxıb
22:50 / 23-03-2023
World Athletics transgenderlərin qadın turnirlərində iştirakını qadağan edib
21:32 / 23-03-2023
ABŞ-da Si Çzinpinin Moskvaya səfəri ağrılı qarşılandı
21:21 / 23-03-2023
Sloveniya AVRO-2024-ün seçmə mərhələsində Qazaxıstan üzərində güclü iradəli qələbə qazandı
21:18 / 23-03-2023
Ağ Ev deyir ki, TikTok 'bu və ya digər şəkildə sona çatmalı' bir təhlükədir
21:11 / 23-03-2023
Mişustin çıxış edərək 4 saat 20 dəqiqə ərzində deputatların suallarını cavablandırıb
21:06 / 23-03-2023
Anasını ayaqqabının bağı ilə boğub
20:59 / 23-03-2023
Yeniyetmə naməlum maddədən zəhərlənərək ölüb
Uzaqlardakı isti ürək...-Əkbər Qoşalı
Tarix: 01-09-2022 20:09 | Bölmə: Ədəbiyyat
Bu gün Natalya xanımın – Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley günüdür. Uzaqlardakı Yaxın Ürəyin, mötəbər xanıməfəndinin 70 yaşı tamam olur. Biz ona “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” (Akd. Nizami Cəfərov), “Saxa şeirinin anası”, “Dilbər Xatun”, “Türk Ana” və bu kimi yaraşıqlı sözlərlə müraciət edirik.
Xanım Xarlampyeva incəruhlu lirik şairdir, ictimai xadimdir, mədəniyyət-sənət xadimidir.
O, öz xalqının yığvalı haqqında tarixi düşüncələrlə, quzey türklərinin mənəvi dəyərlərinin qorunması, təbliği işi ilə ardıcıl məşğul olur. Saxa (Yakut) ədəbiyyatının tanıtımı, tərənnümü yönündə onun böyük xidmətləri var. Məhz onun təşəbbüsü ilə Saxa-Yakutiya Respublikasında “Böyük qarın kəraməti” adlı Uluslararası Poeziya Festivalı təşkil edilir. (Mənə də nəsib olub həmin festivalda nümayəndə olmuşam).
1952-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Manqan oymağında doğulan Natalya xanım, Yakutiya Dövlət Universitetinin (indiki M.K.Ammosov adına Quzey-Doğu Federal Universitetinin) Tarix-filologiya fakültəsini bitirib. 1975-ci ildən məqalələri və şerləri dövrü mətbuatda dərc olunur. 15 şer kitabının, 20-dən çox nəsr əsərinin müəllifidir. O, Saxada, Rusiya Federasiyası içində keçirilən çoxsaylı festivallardan başqa, Varşavada, Londonda, Xanoyda keçirilmiş uluslararası poeziya festivallarının, eləcə də, Bakı və Sumqayıtda keçirilmiş tədbirlərin iştirakçısı olub. 2016-cı ildə Natalya xanımın kitabları Londonda (ingiliscə), Kazanda (tatarca), Kızılda (tuva dilində), 2018-ci ildə isə bu sətirlərin müəllifinin təşəbbüsü ilə Bakıda çıxıb (“Mənim rəfiqim Aprel” – Afaq Şıxlı, Rəsmiyyə Sabir, Oqtay Hacımusalı və bu sətirlərin yazarının çevirməsində).
Natalya İvanovna Saxada jurnalist və nəşr işinin təşkilatçısı olaraq da tanınır. O mətbu fəaliyyətə “Severnaya trassa” qəzetində müxbir olaraq başlayıb; yerli gənclər qəzetinin redaktoru, “Kıım” adlı qəzetin mədəniyyət şöbəsinin müdiri, “Saxa-Sire” qəzetinin baş redaktoru (1990-2012), Yakutsk şəhərindəki ən böyük kitab nəşriyyatının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərib. 1994-cü ildə Saxa (Yakut) dilində gün üzü görən “Dilbər Xotun” (“Dilbər Xatun”) adlı qadın jurnalının ilk redaktoru da o, olub. Doqquz mövsüm dövlət televiziyasında “Ааҕар балаҕан”adlı televiziya verilişinin aparıcısı olub, 2015-ci ildən “Saxa” radiokanalında canlı verilişlər aparıb. 2012-ci ildən 2017-ci ilin iyun ayına qədər Saxa-Yakutiya Dövlət başçısının mədəniyyət məsələləri üzrə müşaviri vəzifəsində çalışıb.
Natalya Xarlampyeva Qazaxıstan Respublikasının Uluslararası “Alaş” Ədəbiyyat Ödülü (1998), Rusiyanın “Böyük Ədəbi Ödül”ü (2003), Rusiya Yazıçılar Birliyinin və Smolensk vilayətinin Aleksandr Tvardovski adına ödülü (2003) ilə təltif olunub. Rusiya Federasiyasının Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına, 2002-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Xalq şairi fəxri adına, 2015-ci ildə Rusiya federasiyasının Puşkin medalına, 2021-ci ildə Saxanın Platon Oyunski adına Dövlət Mükafatına layiq görülüb.
***
Bundan tam 4 il öncə Natalya Xarlampyeva Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) dəvəti ilə respublikamızda səfərdə oldu. Natalya xanım səfəröncəsi bir xahişdə bulundu. O, I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi binanı ziyarət etmək istəyirdi. Onun mənəvi babaları bu zalda I Türkoloji Qurultayda iştirak etmişdi. İctimai və dövlət xadimi İsidor Baraxovun (1898-1938) başçılığı ilə 3 Saxalı türkoloq Qurultaya yola düşmüş, onlardan biri sağlıq durumuna görə, yalnız Moskvayadək gələ bilmişdi; digər iki nümayəndə geri döndükdən sonra Saxada müqəddəs ziyarətdən gəlmişlər kimi qarşılanmışdı....
Natalya xanım mənəvi babaları haqqında, onların Bakıya səfəri ilə bağlı xatirələrin işığında böyüyüb... O, Azərbaycanlı araşdırmaçı-yazar Aida Eyvazlıya verdiyi müsahibədə bu mövzuya toxunub:
A.E.: - Bakıya ilk gəlişinizdə 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultayı keçirilən zalda süzülən göz yaşlarınızı xatırlayıram...
N.X.: - Bakıya gəlincə ilk görmək istədiyim yer həmin bina oldu. Siz bilirsiniz ki, biz ruhlara inanırıq. Daşların da ruhu var, yaddaşı var. Mən bizim ədəbiyyatımızı , əlifbamızı yaradan dahilərə minnətdaram. XIX əsrdə Rusiyanın özünün elə alilmləri barmaqla sayaılırdı. Çar Rusiyası elmin bütün sahələrində inkişaf əldə etmək üçün alimləri Almaniyadan, Avropadan dəvət edirdi. Yakutiyanı zəbt etsinlər deyə, buraya da alimlər, ekspedisiyaçılar göndərilirdi; buraya göndərilən əksər ziyalılar isə ya inqilabçılar, ya da siyasi baxışlarına görə rejimə etiraz edənlər idi. Hətta onların qarşısında şərt qoylurdu ki, həmin ziyalı insanlar burada yakut və digər yerli xalqların dillərini öyrənməməlidir. Sürgün olunan insanların içərisində polyak linqvisti Edvard Pekarskiy var idi. Pekarskiy bizim dilimizin yazılışını, transklipsiyasını yaratdı – ilk dördcildlik “Yakut-Rus dili sözlüyü”nün müəllifi oldu. Sizə maraqlı gələ bilər ki, o bizim dili bu qədər incəliklərinə qədər necə bilirdi? Çünki, həyat yoldaşı yakut qızı idi. Bizim ədəbiyyatçılarımız və dilçilərimiz də 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultaya həmin lüğəti gətirmişdilər. Çünki o böyük kişilər ortaq əlifba yaratmaq istəmişdi... Böyük Mustafa Kamal Atatürk də ərəb qrafikalı əlifbasından latın qrafikalı yeni Türk əlifbasına keçid edəndə, Pekarskinin yaratdığı “Yakut-Rus dili sözlüyü” istəmişdi. Yakut dili bir çox türk dillərindən fərqli olaraq, öz ilkinliyini qoruyub saxlamşdı. Ötən yüzilin 20-30-cu illərində yaşayan maarifçi kişilər ancaq xalq üçün, ümumi dil üçün çalışırdı. Onlar həmin zaman kəsiyində bilmirdi ki, 1926-cı ildən az müddət keçəndən sonra türklük ideyalarına görə təqib olunacaq, tarixdən silinmək təhlükəsi yaranacaqdır... İndi filoloq kimi onların nə düşündüklərini daha yaxşı anlayıram, hiss edirəm”...
Natalya xanım öz həyat, sənət kredosu olan, milli dəyərlərə sadiq, bəşəri dəyərlərə sayğılı xanıməfəndidir. Onun şeirlərini oxumaq, onu dinləmək, onunla söhbət etmək çox xoşdur, bir sözlə, zövqün özüdür. İstedad və insanlıq, mötəbərlik və təvazö, ədəbiyyat-sənət və dövlət təfəkkürü bir canda, bir ömürdə ən yaxşı şəkildə necə birləşə bilərsə, o, məhz Natalya xanımın şəxsiyyətində, yaradıcılığında təcalla tapır...
***
Natalya xanımın poeziyasında hansı etnoqatlar, hansı üfüqlər və o üfüqlərə daşıyan möhkəm qanadlar var?
Öz dədə-baba torpaqlarında yaşayan türk xalqlarının çox geniş coğrafiyası zaman-zaman ədəbiyyatda, mədəniyyətdə, bir sözlə, həyatda öz müsbət və mənfi təzahürləri ilə səciyyələnib. Örnəyi, Güneydən Quzeyə, Gündoğardan Günbatara keçidlərin, böyük köçlərin güzərgahı olmuş qaynar Qafqazlardan fərqli olaraq, burdan çox uzaqlardakı Saxa-Yakutiyada uzun, soyuq qış gecələrinin hüznü (Natlya Xarlampyevanın önəmli təmsilçisi olduğu) poeziyaya, nağıl kimi hopub... Saxada milli ərazi çox böyük, əhali çox az, qışlar uzun, yazlar qısa, doğma qardaşlarsa oralardan xeyli uzaqdır... Öz ilkin dini inancı ilə xristian dini inancının, üçqatlı dünya inanc sistemi ilə “Tanrının oğlu İsa”nın təliminin Saxa ədəbiyyatında interperetasiyalara gətirib çıxardığı görünməkdədir – Natalya xanımın yaradıcılığında olduğu kimi... Saxa ədəbiyyatı sözdən artıq səs kimi gəlir adama – elə bil Şaman qımqımısı, gümüldənməsi, sözsüz danışmasıdır...
Natalya xanım həmvətəni olan tanınmış mədəniyyət xadimi – Saxa-Yakutiya Respublikasının Xalq artisti Andrey Borisovun dəyərləndirməsinə diqqət edək: “O bizim olonxosutların, toyuksutların, Kulakov poeziyasının, Alampanın, Oyunskinin, Semyen Danilovun yadigarıdır, onların ocağını qoruyan, yakut poeziyasının anasıdır”.
Akademik Nizami Cəfərovun 2018-ci il sentyabrın 15-də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə yayınlanmış “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” adlı yazısında oxuyuruq: “Saxa (Yakutiya) Respublikasının Xalq şairi Natalya Xarlampyevanın "Mənim rəfiqim aprel" kitabçasında elə bir şeir yoxdur ki, müəllif mənsub olduğu etnosun hamımız üçün doğma hisslərinin arxeoloji dərinliyinə getməsin, bununla belə, elə bir şeirə də rast gəlməzsən ki, ruhuna modern düşüncə texnologiyaları hopmamış olsun. Hər cür müqayisə, xüsusilə şairlə şairin, şeirlə şeirin müqayisəsi, əlbəttə, nöqsanlıdır, ancaq deməliyəm ki, Natalya Xarlampyevanın poeziyasında Oljas Süleymenov üslubuna bənzərlik gördüm. O mənada yox ki, Natalya xanım öz möhtəşəm həmkarını təkrar edir; yox, o baxımdan ki, hər iki sənətkarın yaradıcılığında, təfəkküründə qədimliklə müasirliyin son dərəcədə zərif, həssas, eyni zamanda "akademik sistem"ə çevrilmiş mükəmməl harmoniyası var.
...Natalya Xarlampyevanın poeziyasını həm ideya-məzmun, həm də poetika-forma baxımından səciyyələndirən ən mühüm əlamət etnik-tarixi yaddaşın canlılığı, sağlamlığı və bütövlüyüdür...
Mən də ulu türkün bir parçasıyam -
Kökləri dərindən-dərin,
Qızılı bayrağında boz qurd,
Kültigin dövrünün varisi.
Hansı uğursuzluğun əliylə
Quzeyə üz tutdu
Mənim ulu babam,
Quzeydə məskən saldı?..
Səhralarda qumların sehr dolu pıçıltısı,
Aralın parlaq suyu,
Düzlərin sarı üfüqü,
Qızıl dəvələrin qəmli gözləri
Uzaqlarda qaldı...
...Bu yazını "Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən ürəyi" adlandırdım. Görünür, ona görə ki, burada söhbət xanım şairdən gedir... Ancaq ona eyni müvəffəqiyyətlə "Türk poeziyasının yakut-saxaca düşünən beyni" adını da vermək olardı”...
Saxadan başlamış Tatarıstanadək olan Sibir coğrafiyasındakı azsaylı türk xalqlarının ədəbiyyatı ritm etibarı ilə musiqilidir, nəğmə türündədir. Sibir türküləri ilahi özləmi barındırır...
Natalya xanımın özünə mənəvi ustad qəbul etdiyi Platon Oyunskinin əsərləri, özkeçmişi ilə tanış olduqca, Türk dünyasının XX yüzildə yaşayıb-yaratmış başqa bir mütəfəkkir ədibi – Hüsyen Cavid (və Cavidin yaratdığı obrazlar) gözlərimiz önündə canlanır. Nə təvafüqdür ki, hər iki mütəfəkkir ədibin aqibəti eyni olub, hər ikisi repressiyaya məruz qalıb, hər ikisi İrkutskda öldürülüb. Aida Eyvazlı ömür paralellərinə diqqət çəkir: “Hər ikisi 1955-ci ildə bəraət alıb. Talelərinin başqa bir oxşar cəhəti də ibrətamizdir: Cavidin qızı Turan Cavid və Oyunskinin qızı Sardana Oyunski! –Hər iki xanım öz atasının yolunda ömrünü şam kimi əridərək, ailə həyatı qurmayıb”...
Saxa-Yakutiya ədəbiyyatının klassiki Platon Oyunskinin bizim təşkilatçılığımız, Aida Eyvazlının uyğunlaşdırması ilə Bakıda (2019) və Ankarada (2021) gün üzü görən “Qırmızı şaman” kitabı da Natalya xanımın ideyası əsasında hazırlanıb.
Natalya xanımın öz kitabının Bakı və Sumqayıtda, Oyunskinin kitabının Yakutskda təqdimat törənləri unudulmazdır... Hər üç təqdimatda Natalya xanımın əsaləti özünü parlaq şəkildə göstərdi, oxucular onun sözünün və özünün sehrinə düşdü...
***
“Mən Natalya Xarlampyevanın yazmaq eşqini yaddaşının qut kültür süxurlarından aldığını bilirəm. O qutluluq onun damarlarındakı əsl qanda mövcuddur və elə ona görə şeirləri hər nə qədər insana kövrəkmiş, lirik duyğular üzərində köklənibmiş kimi görünsə də, bu lirikanın, bu kövrəkliyin içində qərib bir təlatüm də var; bu təlatüm türk xatununun ərcə, ərkəkcə, hər zaman meydanlarda olmasından, at minib qılınc qurşanmasından irəli gəlməkdədir. Bu onun qədəridir. Ruhunu, mənliyini, yüzilliklərdir söykəndiyi ulus kimliyini unutmaması, yaddan çıxarmaması, tam tərsi, övladlarına (mənəvi övladlarına) ötürmək istəyi onun qədəridir”. – Natalya xanımın Azərbaycanda çıxmış ilk və hələlik yeganə şeirlər kitabına önsöz yazan dostumuz Oqtay Hacımusalı belə vurğulayır.
Bu fikirlər isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Adilə Nəzərə aiddir: “Bu adda şeirlər toplusu şairin duyğuları olmaqla bərabər onun dünyagörüşü və yazıldığı dövrün sosial, mədəni və siyasi həyatı haqqında məlumat kitabçasıdır. Daha dəqiq desək, şairlər dövrünün nəbzi, şeirlər isə güzgüsüdür. Elə buna görə deyirlər ki, ədəbiyyat ən doğru tarixdir.
Kitab bir qabdır, şeirlər də bir içim su... Suyu içdikdən sonra qabını qırmadığımız kimi, şeirləri oxuyandan sonra da dəyərini vermək gərəkdir. Natalya Xarlampyevanın “Mənim rəfiqim aprel” adlı şeirlər toplusunu oxuduqca şairin könül bağçasına ən gözəl duyğu ortağı oldum. Şair nə qədər desə də ki, “Mən atəşəm! Məni anlamağa çalışmayın! Mənim ruhum alovun tüstüsü kimidir”... Mən yenə də onu anladım”...
***
Natalya xanım deyir (yazır):
Mən də ulu türkün bir parçasıyam -
Canımda, qanımda duyuram bunu,
Hikmətini duyuram daşüstü yazıların,
Elmlərin qüdrətini
Yaddaşıma yazıram mən,
Yazıram ki,
unutmayım kim olduğumu”!
Sizi unutmamışıq, əziz Natalya xanım!
Yubileyiniz qutlu olsun! Çox yaşayın!
URUY-AYXAL!
Əkbər Qoşalı
Baxış sayı: 196
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-09-2022 20:09 | Bölmə: Ədəbiyyat
Bu gün Natalya xanımın – Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley günüdür. Uzaqlardakı Yaxın Ürəyin, mötəbər xanıməfəndinin 70 yaşı tamam olur. Biz ona “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” (Akd. Nizami Cəfərov), “Saxa şeirinin anası”, “Dilbər Xatun”, “Türk Ana” və bu kimi yaraşıqlı sözlərlə müraciət edirik.
Xanım Xarlampyeva incəruhlu lirik şairdir, ictimai xadimdir, mədəniyyət-sənət xadimidir.
O, öz xalqının yığvalı haqqında tarixi düşüncələrlə, quzey türklərinin mənəvi dəyərlərinin qorunması, təbliği işi ilə ardıcıl məşğul olur. Saxa (Yakut) ədəbiyyatının tanıtımı, tərənnümü yönündə onun böyük xidmətləri var. Məhz onun təşəbbüsü ilə Saxa-Yakutiya Respublikasında “Böyük qarın kəraməti” adlı Uluslararası Poeziya Festivalı təşkil edilir. (Mənə də nəsib olub həmin festivalda nümayəndə olmuşam).
1952-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Manqan oymağında doğulan Natalya xanım, Yakutiya Dövlət Universitetinin (indiki M.K.Ammosov adına Quzey-Doğu Federal Universitetinin) Tarix-filologiya fakültəsini bitirib. 1975-ci ildən məqalələri və şerləri dövrü mətbuatda dərc olunur. 15 şer kitabının, 20-dən çox nəsr əsərinin müəllifidir. O, Saxada, Rusiya Federasiyası içində keçirilən çoxsaylı festivallardan başqa, Varşavada, Londonda, Xanoyda keçirilmiş uluslararası poeziya festivallarının, eləcə də, Bakı və Sumqayıtda keçirilmiş tədbirlərin iştirakçısı olub. 2016-cı ildə Natalya xanımın kitabları Londonda (ingiliscə), Kazanda (tatarca), Kızılda (tuva dilində), 2018-ci ildə isə bu sətirlərin müəllifinin təşəbbüsü ilə Bakıda çıxıb (“Mənim rəfiqim Aprel” – Afaq Şıxlı, Rəsmiyyə Sabir, Oqtay Hacımusalı və bu sətirlərin yazarının çevirməsində).
Natalya İvanovna Saxada jurnalist və nəşr işinin təşkilatçısı olaraq da tanınır. O mətbu fəaliyyətə “Severnaya trassa” qəzetində müxbir olaraq başlayıb; yerli gənclər qəzetinin redaktoru, “Kıım” adlı qəzetin mədəniyyət şöbəsinin müdiri, “Saxa-Sire” qəzetinin baş redaktoru (1990-2012), Yakutsk şəhərindəki ən böyük kitab nəşriyyatının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərib. 1994-cü ildə Saxa (Yakut) dilində gün üzü görən “Dilbər Xotun” (“Dilbər Xatun”) adlı qadın jurnalının ilk redaktoru da o, olub. Doqquz mövsüm dövlət televiziyasında “Ааҕар балаҕан”adlı televiziya verilişinin aparıcısı olub, 2015-ci ildən “Saxa” radiokanalında canlı verilişlər aparıb. 2012-ci ildən 2017-ci ilin iyun ayına qədər Saxa-Yakutiya Dövlət başçısının mədəniyyət məsələləri üzrə müşaviri vəzifəsində çalışıb.
Natalya Xarlampyeva Qazaxıstan Respublikasının Uluslararası “Alaş” Ədəbiyyat Ödülü (1998), Rusiyanın “Böyük Ədəbi Ödül”ü (2003), Rusiya Yazıçılar Birliyinin və Smolensk vilayətinin Aleksandr Tvardovski adına ödülü (2003) ilə təltif olunub. Rusiya Federasiyasının Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına, 2002-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Xalq şairi fəxri adına, 2015-ci ildə Rusiya federasiyasının Puşkin medalına, 2021-ci ildə Saxanın Platon Oyunski adına Dövlət Mükafatına layiq görülüb.
***
Bundan tam 4 il öncə Natalya Xarlampyeva Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) dəvəti ilə respublikamızda səfərdə oldu. Natalya xanım səfəröncəsi bir xahişdə bulundu. O, I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi binanı ziyarət etmək istəyirdi. Onun mənəvi babaları bu zalda I Türkoloji Qurultayda iştirak etmişdi. İctimai və dövlət xadimi İsidor Baraxovun (1898-1938) başçılığı ilə 3 Saxalı türkoloq Qurultaya yola düşmüş, onlardan biri sağlıq durumuna görə, yalnız Moskvayadək gələ bilmişdi; digər iki nümayəndə geri döndükdən sonra Saxada müqəddəs ziyarətdən gəlmişlər kimi qarşılanmışdı....
Natalya xanım mənəvi babaları haqqında, onların Bakıya səfəri ilə bağlı xatirələrin işığında böyüyüb... O, Azərbaycanlı araşdırmaçı-yazar Aida Eyvazlıya verdiyi müsahibədə bu mövzuya toxunub:
A.E.: - Bakıya ilk gəlişinizdə 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultayı keçirilən zalda süzülən göz yaşlarınızı xatırlayıram...
N.X.: - Bakıya gəlincə ilk görmək istədiyim yer həmin bina oldu. Siz bilirsiniz ki, biz ruhlara inanırıq. Daşların da ruhu var, yaddaşı var. Mən bizim ədəbiyyatımızı , əlifbamızı yaradan dahilərə minnətdaram. XIX əsrdə Rusiyanın özünün elə alilmləri barmaqla sayaılırdı. Çar Rusiyası elmin bütün sahələrində inkişaf əldə etmək üçün alimləri Almaniyadan, Avropadan dəvət edirdi. Yakutiyanı zəbt etsinlər deyə, buraya da alimlər, ekspedisiyaçılar göndərilirdi; buraya göndərilən əksər ziyalılar isə ya inqilabçılar, ya da siyasi baxışlarına görə rejimə etiraz edənlər idi. Hətta onların qarşısında şərt qoylurdu ki, həmin ziyalı insanlar burada yakut və digər yerli xalqların dillərini öyrənməməlidir. Sürgün olunan insanların içərisində polyak linqvisti Edvard Pekarskiy var idi. Pekarskiy bizim dilimizin yazılışını, transklipsiyasını yaratdı – ilk dördcildlik “Yakut-Rus dili sözlüyü”nün müəllifi oldu. Sizə maraqlı gələ bilər ki, o bizim dili bu qədər incəliklərinə qədər necə bilirdi? Çünki, həyat yoldaşı yakut qızı idi. Bizim ədəbiyyatçılarımız və dilçilərimiz də 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultaya həmin lüğəti gətirmişdilər. Çünki o böyük kişilər ortaq əlifba yaratmaq istəmişdi... Böyük Mustafa Kamal Atatürk də ərəb qrafikalı əlifbasından latın qrafikalı yeni Türk əlifbasına keçid edəndə, Pekarskinin yaratdığı “Yakut-Rus dili sözlüyü” istəmişdi. Yakut dili bir çox türk dillərindən fərqli olaraq, öz ilkinliyini qoruyub saxlamşdı. Ötən yüzilin 20-30-cu illərində yaşayan maarifçi kişilər ancaq xalq üçün, ümumi dil üçün çalışırdı. Onlar həmin zaman kəsiyində bilmirdi ki, 1926-cı ildən az müddət keçəndən sonra türklük ideyalarına görə təqib olunacaq, tarixdən silinmək təhlükəsi yaranacaqdır... İndi filoloq kimi onların nə düşündüklərini daha yaxşı anlayıram, hiss edirəm”...
Natalya xanım öz həyat, sənət kredosu olan, milli dəyərlərə sadiq, bəşəri dəyərlərə sayğılı xanıməfəndidir. Onun şeirlərini oxumaq, onu dinləmək, onunla söhbət etmək çox xoşdur, bir sözlə, zövqün özüdür. İstedad və insanlıq, mötəbərlik və təvazö, ədəbiyyat-sənət və dövlət təfəkkürü bir canda, bir ömürdə ən yaxşı şəkildə necə birləşə bilərsə, o, məhz Natalya xanımın şəxsiyyətində, yaradıcılığında təcalla tapır...
***
Natalya xanımın poeziyasında hansı etnoqatlar, hansı üfüqlər və o üfüqlərə daşıyan möhkəm qanadlar var?
Öz dədə-baba torpaqlarında yaşayan türk xalqlarının çox geniş coğrafiyası zaman-zaman ədəbiyyatda, mədəniyyətdə, bir sözlə, həyatda öz müsbət və mənfi təzahürləri ilə səciyyələnib. Örnəyi, Güneydən Quzeyə, Gündoğardan Günbatara keçidlərin, böyük köçlərin güzərgahı olmuş qaynar Qafqazlardan fərqli olaraq, burdan çox uzaqlardakı Saxa-Yakutiyada uzun, soyuq qış gecələrinin hüznü (Natlya Xarlampyevanın önəmli təmsilçisi olduğu) poeziyaya, nağıl kimi hopub... Saxada milli ərazi çox böyük, əhali çox az, qışlar uzun, yazlar qısa, doğma qardaşlarsa oralardan xeyli uzaqdır... Öz ilkin dini inancı ilə xristian dini inancının, üçqatlı dünya inanc sistemi ilə “Tanrının oğlu İsa”nın təliminin Saxa ədəbiyyatında interperetasiyalara gətirib çıxardığı görünməkdədir – Natalya xanımın yaradıcılığında olduğu kimi... Saxa ədəbiyyatı sözdən artıq səs kimi gəlir adama – elə bil Şaman qımqımısı, gümüldənməsi, sözsüz danışmasıdır...
Natalya xanım həmvətəni olan tanınmış mədəniyyət xadimi – Saxa-Yakutiya Respublikasının Xalq artisti Andrey Borisovun dəyərləndirməsinə diqqət edək: “O bizim olonxosutların, toyuksutların, Kulakov poeziyasının, Alampanın, Oyunskinin, Semyen Danilovun yadigarıdır, onların ocağını qoruyan, yakut poeziyasının anasıdır”.
Akademik Nizami Cəfərovun 2018-ci il sentyabrın 15-də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə yayınlanmış “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” adlı yazısında oxuyuruq: “Saxa (Yakutiya) Respublikasının Xalq şairi Natalya Xarlampyevanın "Mənim rəfiqim aprel" kitabçasında elə bir şeir yoxdur ki, müəllif mənsub olduğu etnosun hamımız üçün doğma hisslərinin arxeoloji dərinliyinə getməsin, bununla belə, elə bir şeirə də rast gəlməzsən ki, ruhuna modern düşüncə texnologiyaları hopmamış olsun. Hər cür müqayisə, xüsusilə şairlə şairin, şeirlə şeirin müqayisəsi, əlbəttə, nöqsanlıdır, ancaq deməliyəm ki, Natalya Xarlampyevanın poeziyasında Oljas Süleymenov üslubuna bənzərlik gördüm. O mənada yox ki, Natalya xanım öz möhtəşəm həmkarını təkrar edir; yox, o baxımdan ki, hər iki sənətkarın yaradıcılığında, təfəkküründə qədimliklə müasirliyin son dərəcədə zərif, həssas, eyni zamanda "akademik sistem"ə çevrilmiş mükəmməl harmoniyası var.
...Natalya Xarlampyevanın poeziyasını həm ideya-məzmun, həm də poetika-forma baxımından səciyyələndirən ən mühüm əlamət etnik-tarixi yaddaşın canlılığı, sağlamlığı və bütövlüyüdür...
Mən də ulu türkün bir parçasıyam -
Kökləri dərindən-dərin,
Qızılı bayrağında boz qurd,
Kültigin dövrünün varisi.
Hansı uğursuzluğun əliylə
Quzeyə üz tutdu
Mənim ulu babam,
Quzeydə məskən saldı?..
Səhralarda qumların sehr dolu pıçıltısı,
Aralın parlaq suyu,
Düzlərin sarı üfüqü,
Qızıl dəvələrin qəmli gözləri
Uzaqlarda qaldı...
...Bu yazını "Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən ürəyi" adlandırdım. Görünür, ona görə ki, burada söhbət xanım şairdən gedir... Ancaq ona eyni müvəffəqiyyətlə "Türk poeziyasının yakut-saxaca düşünən beyni" adını da vermək olardı”...
Saxadan başlamış Tatarıstanadək olan Sibir coğrafiyasındakı azsaylı türk xalqlarının ədəbiyyatı ritm etibarı ilə musiqilidir, nəğmə türündədir. Sibir türküləri ilahi özləmi barındırır...
Natalya xanımın özünə mənəvi ustad qəbul etdiyi Platon Oyunskinin əsərləri, özkeçmişi ilə tanış olduqca, Türk dünyasının XX yüzildə yaşayıb-yaratmış başqa bir mütəfəkkir ədibi – Hüsyen Cavid (və Cavidin yaratdığı obrazlar) gözlərimiz önündə canlanır. Nə təvafüqdür ki, hər iki mütəfəkkir ədibin aqibəti eyni olub, hər ikisi repressiyaya məruz qalıb, hər ikisi İrkutskda öldürülüb. Aida Eyvazlı ömür paralellərinə diqqət çəkir: “Hər ikisi 1955-ci ildə bəraət alıb. Talelərinin başqa bir oxşar cəhəti də ibrətamizdir: Cavidin qızı Turan Cavid və Oyunskinin qızı Sardana Oyunski! –Hər iki xanım öz atasının yolunda ömrünü şam kimi əridərək, ailə həyatı qurmayıb”...
Saxa-Yakutiya ədəbiyyatının klassiki Platon Oyunskinin bizim təşkilatçılığımız, Aida Eyvazlının uyğunlaşdırması ilə Bakıda (2019) və Ankarada (2021) gün üzü görən “Qırmızı şaman” kitabı da Natalya xanımın ideyası əsasında hazırlanıb.
Natalya xanımın öz kitabının Bakı və Sumqayıtda, Oyunskinin kitabının Yakutskda təqdimat törənləri unudulmazdır... Hər üç təqdimatda Natalya xanımın əsaləti özünü parlaq şəkildə göstərdi, oxucular onun sözünün və özünün sehrinə düşdü...
***
“Mən Natalya Xarlampyevanın yazmaq eşqini yaddaşının qut kültür süxurlarından aldığını bilirəm. O qutluluq onun damarlarındakı əsl qanda mövcuddur və elə ona görə şeirləri hər nə qədər insana kövrəkmiş, lirik duyğular üzərində köklənibmiş kimi görünsə də, bu lirikanın, bu kövrəkliyin içində qərib bir təlatüm də var; bu təlatüm türk xatununun ərcə, ərkəkcə, hər zaman meydanlarda olmasından, at minib qılınc qurşanmasından irəli gəlməkdədir. Bu onun qədəridir. Ruhunu, mənliyini, yüzilliklərdir söykəndiyi ulus kimliyini unutmaması, yaddan çıxarmaması, tam tərsi, övladlarına (mənəvi övladlarına) ötürmək istəyi onun qədəridir”. – Natalya xanımın Azərbaycanda çıxmış ilk və hələlik yeganə şeirlər kitabına önsöz yazan dostumuz Oqtay Hacımusalı belə vurğulayır.
Bu fikirlər isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Adilə Nəzərə aiddir: “Bu adda şeirlər toplusu şairin duyğuları olmaqla bərabər onun dünyagörüşü və yazıldığı dövrün sosial, mədəni və siyasi həyatı haqqında məlumat kitabçasıdır. Daha dəqiq desək, şairlər dövrünün nəbzi, şeirlər isə güzgüsüdür. Elə buna görə deyirlər ki, ədəbiyyat ən doğru tarixdir.
Kitab bir qabdır, şeirlər də bir içim su... Suyu içdikdən sonra qabını qırmadığımız kimi, şeirləri oxuyandan sonra da dəyərini vermək gərəkdir. Natalya Xarlampyevanın “Mənim rəfiqim aprel” adlı şeirlər toplusunu oxuduqca şairin könül bağçasına ən gözəl duyğu ortağı oldum. Şair nə qədər desə də ki, “Mən atəşəm! Məni anlamağa çalışmayın! Mənim ruhum alovun tüstüsü kimidir”... Mən yenə də onu anladım”...
***
Natalya xanım deyir (yazır):
Mən də ulu türkün bir parçasıyam -
Canımda, qanımda duyuram bunu,
Hikmətini duyuram daşüstü yazıların,
Elmlərin qüdrətini
Yaddaşıma yazıram mən,
Yazıram ki,
unutmayım kim olduğumu”!
Sizi unutmamışıq, əziz Natalya xanım!
Yubileyiniz qutlu olsun! Çox yaşayın!
URUY-AYXAL!
Əkbər Qoşalı
Baxış sayı: 196
Bölməyə aid digər xəbərlər
15-03-2023, 00:01
85 yaşı tamam olan Anar: “105 il yaşamaq istəyirəm”
14-03-2023, 08:19
Bakıda Mehmet Akif Ersoyun yubileyi keçirildi
8-03-2023, 23:55
Yazıçı Daria Dontsova ərini itirdi
5-03-2023, 02:49
Qənirə Paşayeva tanınmış şair-tərcüməçi İbrahim İlyaslı ilə görüşüb,onu yubileyi münasibəti ilə təbrik edib
3-03-2023, 01:11
Aşqin Yenisey: "Hacı Şahin adımı telefonda eşidən kimi cavab verdi ki, hardasınız?"
24-02-2023, 20:13
XOCALI FACİƏSİ AZƏRBAYCANLILARA QARŞI SOYQIRIMI AKTI, XALQIMIZIN QƏHRƏMANLIQ NÜMUNƏSİDİR-Ramiz QASIMOV
24-02-2023, 12:07
XOCALI QƏTLİAMINDAN BƏHS EDƏN“MEŞƏ PƏRİSİ”, “YARALI QADIN”, “MƏSUM”HEKAYƏLƏRİ HAQQINDA FİKİRLƏRİM
22-02-2023, 19:27
GÖRKƏMLİ AZƏRBAYCAN YAZIÇISI VƏ ƏDİBİ CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏ-Ramiz QASIMOV
16-02-2023, 21:36
Əkbər Qoşalının şeirləri “Xudafərin”, “İdel” və “Dvina” jurnallarında işıq üzü görüb
16-02-2023, 20:19
ARAZ BİR QOLUMDUR, KÜR BİR QOLUMDUR...-Ramiz QASIMOV
11-02-2023, 21:48
NAXÇIVANIN BƏNZƏRSİZ TƏBİƏTİNİ NƏĞMƏ DİLİ İLƏ İFADƏ EDƏN İSLAM SƏFƏRLİ-İSLAM SƏFƏRLİ - 100-Kamal CAMALOV
10-02-2023, 22:59
İslam Səfərlinin 100 illiyi münasibətilə elmi konfrans olub
10-02-2023, 00:13
İSMAYIL İMANZADƏ: “MƏNİM ƏMƏLİ FƏAYİYYƏTİMDƏ, “MƏN” KƏLMƏSİ, “BİZ” DEYİMİNDƏN AXIRDA GƏLİR...”
6-02-2023, 00:10
"Xalqlar şairi" Qaraxan Əkbəroğlunun yeni şeirləri
29-01-2023, 23:01
“Kəmalə: taleyi və sənəti” kitabının təqdimatı keçirilib
25-01-2023, 12:06
41 yaşlı Paris Hilton ana olub
1-01-2023, 14:29
Sabit Əliyevin Qarabağ dastanı
28-12-2022, 10:40
"Xalqlar şairi" Qaraxan Əkbəroğlunun yeni şeirləri-Sabaha-inamla.az-da
27-12-2022, 23:42
Yeni nəşr olunmuş kitabların təqdimatı keçirilib
10-12-2022, 23:01
MİNGƏÇEVİRDƏ XURŞİDBANU NATƏVANIN YUBİLEYİ KEÇİRİLDİ-CABİR QƏDİMOV
3-12-2022, 21:56
Yazıçı İlya Ştemler Sankt-Peterburqda vəfat edib
29-11-2022, 22:52
“44 günlük müharibənin zirvəsi Şuşa” mövzusunda elmi konfrans olub
29-11-2022, 22:30
Yeni nəşr olunan kitabların təqdimatı olub
25-11-2022, 08:23
“RUHUMUZUN YAZ HAVASI” HAMIYA XOŞ ANLAR BƏXŞ ETDİ
23-11-2022, 17:54
“Naxçıvanın dövlətçilik tarixi” kitabı çapdan çıxıb
19-11-2022, 21:55
Leyli Nur Novruzova-Hekaylər və şeirlər
16-11-2022, 12:37
Xəlil paşa Kutun xatirələri ana dilimizə tərcümə olunub
15-11-2022, 22:08
Naxçıvan tarixi ilə bağlı araşdırmalar daha iki əsərdə əksini tapıb
14-11-2022, 11:27
Türk dünyasının ana dili amili
3-11-2022, 09:07
“Əbədiyyət yolu” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
3-11-2022, 08:41
Şuşa, salam!-Əkbər Qoşalı
2-11-2022, 20:02
“Vətən bizə oğul dedi” kitabının təqdimat mərasimi oldu - Fotolar
26-10-2022, 23:55
Deputat xalq yazıçısı haqda yazdı:"Azərbaycan insanı 50 ildir onun əsərlərini sevə-sevə oxuyur"
26-10-2022, 23:11
“Elmi əsərlər” jurnalının yeni nömrəsi çapdan çıxıb
26-10-2022, 22:01
TARİX YAZDIQ-Ədalət Əroğlu-Sabaha-inamla.az-da
26-10-2022, 19:30
ADPU-nun Şəki filialında “Türk dünyası” toplusunun təqdimatı olub
25-10-2022, 21:48
Ədalət Əroğlu ildönümü olan şəhidimizə şeir həsr etdi
18-10-2022, 16:40
Hüseyn Cavid yaradıcılığı fəlsəfi və ideoloji baxımdan təhlil olunub
10-10-2022, 23:41
Zəngəzur haqqında ilk xarici müəllifin əsəri təqdim olundu
7-10-2022, 23:14
“Maarifçi, pedaqoq M.T.Sidqinin həyatı və yaradıcılığı” mövzusunda açıq dərs keçirilib
6-10-2022, 22:55
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR
6-10-2022, 22:15
İBRAHİM YUSİFOĞLUNUN VƏTƏN VƏ YURD SEVGİSİ-Gülbəniz Babayeva
5-10-2022, 17:57
“Naxçıvan ədəbi-mühitində Ordubadi yaradıcılığı ” mövzusuna həsr olunmuş tədbir həyata keçirilib
3-10-2022, 22:08
İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ- ŞEİRLƏR
18-09-2022, 22:27
“Türk ruhunun söz bayrağı ƏHMƏD CAVAD” kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR