19:08 / 12-08-2022
İlham Əliyev “Ağsu Aqropark”ın fəaliyyəti ilə tanış olub
19:04 / 12-08-2022
İlham Əliyev Ağsuda Gənc Sənətkarlar Mərkəzinin və Dövlət Rəmzləri Muzeyinin açılışında iştirak edib
19:01 / 12-08-2022
İlham Əliyev Ağsuda ulu öndər Heydər Əliyevin abidəsini ziyarət edib
11:25 / 12-08-2022
Prezidentlə xanımı “Diri Baba”da aparılan yenidənqurma işləri ilə tanış oldu - Fotolar
11:22 / 12-08-2022
Saakaşvilidə 17 xəstəlik aşkarlandı
11:20 / 12-08-2022
FTB Trampın evində nüvə silahlarına dair sənədləri axtarıb
11:15 / 12-08-2022
“Rusiya Zaporojye AES-də bütün risklərə görə tam məsuliyyət daşıyır” - BMT
03:00 / 12-08-2022
“Neftçi” “Rapid”ə uduzub mübarizəni dayandırdı - Yenilənib
02:40 / 12-08-2022
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az
00:30 / 12-08-2022
Azərbaycan İslamiadada idman gimnastikasında ilk qızıl medalını qazandı
20:07 / 11-08-2022
Ermənistanın keçmiş Baş prokuroru zaminə buraxılacaq
20:03 / 11-08-2022
Şuşada abidələrə təhlükə yaradan işlərin dayandırılması ilə bağlı yazılı göstərişlərin məzmunu təsdiqləndi
20:00 / 11-08-2022
BŞTİ-nin sektor müdiri işdən çıxarıldı
19:56 / 11-08-2022
Qadın güləşçimiz İslamiadanın qalibi oldu - Yenilənib
19:49 / 11-08-2022
Tuğ kəndində Ermənistanın “Mi-8” helikopterinin qalıqları tapıldı
19:47 / 11-08-2022
Xankəndidə yaşayan erməniləri narahat edən mesaj!
19:45 / 11-08-2022
AzTV-nin əməkdaşı 39 yaşında vəfat etdi - Fotolar
19:42 / 11-08-2022
Taekvondoçumuz İslamiadanın finalına yüksəldi
19:39 / 11-08-2022
Para-oxatma üzrə idmançılarımız iki bürünc medal qazandı - Foto
17:44 / 11-08-2022
Müdafiə Nazirliyi Buzduxdan ilk videonu paylaşdı
17:40 / 11-08-2022
Sabiq nazirlər Şuşada diaspor gəncləri ilə görüşdü - Foto
17:32 / 11-08-2022
Yeni icra başçısı Orxan Mürsəlov kimdir?
17:24 / 11-08-2022
Ukraynanın növbəti prezidenti o ola bilər
17:18 / 11-08-2022
Gədəbəyə yeni icra başçısı təyin edildi - Sərəncam
17:01 / 11-08-2022
Aysel Kərim Monteneqronun Fəxri Konsulluğunu ziyarət etmiş və Fəxri Konsul Dr. Vüqar Əliyevlə görüşmüşdür
23:20 / 10-08-2022
Fəridə Əzizova qızıl medal qazandı - Foto
23:16 / 10-08-2022
Günay Novruzqızı bu quruma mətbuat katibi təyin edildi
20:50 / 10-08-2022
Prezidentin fərdi təqaüdçücü baş redaktor haqqında nə dedi və ona nə arzuladı-VİDEO
20:19 / 10-08-2022
Xalq artisti erməninin şərlədiyi qazidən yazdı
20:00 / 10-08-2022
Bu ölkədə meymunçiçəyinə yoluxma halı 5 mini keçdi
XURŞİDBANU NATƏVAN:ƏZİZ VƏ QİYMƏTLİ SİMA-Kamal Həsən oğlu Camalov
Tarix: 23-07-2022 14:25 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Qarabağ xanlığının sonuncu varisi sayılan, zərif lirizmin yaradıcısı, xalqa məhəbbət ruhunu xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə uzlaşdıran, Şuşa şəhərinin abadlığı və mədəni həyatının canlılığı üçün əvəzolunmaz işlər görən Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 190 illiyinin keçirilməsi ilə bağlı 14 mart 2022-ci ildə Sərəncam imzalamışdır.
Xarakter dərketmə nöqteyi-nəzərindən bədənin və üzün quruluşu, dərinin və tükün rəngi, geyim və s. kimi xarici-fiziki əlamətlər, həmçinin adamın ifa etdiyi vəzifə özü haqqındakı rəyi əsas ola bilməz. Bunun üçün daxili-mənəvi əlamətləri diqqətlə öyrənib nəzərə almaq vacibdir. Xurşidbanu Natəvan – Vətən aşiqi, Xurşidbanu Natəvan – şair, Xurşidbanu Natəvan – fədakar, qayğıkeş ana, Xurşidbanu Natəvan – sənətkar, Xurşidbanu Natəvan – rəssam, Xurşidbanu Natəvan – xeyriyyəçi və s. Bu mənada, Xurşidbanu Natəvan Şərq aləmində ilk qadın şairədir ki, 1960-cı ildə Bakıda heykəli, 1982-ci ildə isə ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə Şuşada büstü ucaldılmışdır.
Zəmanəsinin qabaqcıl ziyalısı, maarifçisi sayılan Xurşidbanu Natəvan XIX əsrdə nəinki Qarabağda və ya Azərbaycanda, onun hüdudlarından kənarda da sadə və səmimi lirik şeirləri ilə pedaqoji fikrin inkişafı tarixini zənginləşdirmiş, həmçinin biri-birindən gözəl rəsm və qiymətli sənət nümunələri ilə, xeyriyyəçi işləri ilə özünə ölməz abidə ucaltmışdır. Xurşidbanu Natəvanın lirik şeirlərində elə bir xüsusiyyətlər vardır ki, bu xüsusiyyətlər onun yaradıcılığını başqalarının şeirlərindənfərqləndirir, özünü tanıtdırır. Bu kimi xüsusiyyətə xüsusi obrazla ifadə vermək istəsək onu, ancaq sadəlik adlandıra bilərik.
Xurşidbanu Natəvan öz hiss və fikirlərini, şeirlərinin leytmotivini təşkil edən ictimai mənanı anlaşıqlı, sadə şəkildə ifadə etməyi bacardığı üçün onun şeirlərindəki forma sadəliyi mənanın gözəlliyini qüvvətləndirir. Bu gözəllikdən də şeirin yalnız forması deyil, həmçinin ideya məzmununa aid olan ümumi xüsusiyyət öz əksini tapmış olur.
Xurşidbanu Natəvanın şeirlərinə hopan bu gözəllik xalq pedaqogikasından, islami dəyər və prinsiplərindən, Nizami, Füzuli, Cami, Vaqif kimi və digər klassik poeziya nümunələrindən gəlmişdir desək heç də yanılmarıq. Xurşidbanu Natəvan bu kimi böyük korifeylərin incə lirik şeirləri ilə öz bədii zövqünü təkmilləşdirmişdir.
Həyatı, insanların daxili aləmini, fəaliyyət və mübarizəsinin bütün mürəkkəbliyi ilə düzgün, dolğun əks etdirən realist yaradıcılıq şəxsiyyətin psixologiyası üçün zəngin mənbədir. Bu baxımdan Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığı xüsusilə əhəmiyyətlidir. Əlbətdə, belə bir fikir səhv olardı ki, sənətkar psixologiyanı, onun əsas müddəalarını öyrənmiş və onları yeri gəldikcə öz yaradıcılığında tətbiq etmişdir. Pedaqoji-psixoloji bilik şairin insanları dərindən və dəqiq müşahidə edib topladığı faktları təfəkkür süzgəcindən keçirməklə, ümumiləşdirmələr vasitəsilə unudulmaz xarakterlər yaratmasına müsbət təsir göstərsə də, heç vaxt yaradıcılıq istedadını əvəz edə bilməz. Yüksək istedad və gərgin yaradıcı əmək məhsulu olan realist əsər pedaqojipsixologiyanın müddəalarına uyğun gəlir, onları təsdiq və təsbib edir. Xurşidbanu Natəvanın zəngin irsini bu cəhətdən öyrəndikdə orada ciddi elmi əhəmiyyətə malik material tapırıq. Bu böyük şairimizi, həm də sözün geniş mənasında, psixoloq adlandırmaq üçün əsas verir.
XIX-XX əsrin əvvəllərinin ictimai-siyasi baxışlarına nəzər salan zaman görürük ki, nəinki qadının hüquq, qadının yazıb-oxuması, qadın adının dilə gətirilməsi böyük fəlakətlərə səbəb ola bilərdi. Böyük demokrat Cəlil Məmmədquluzadə dövrün acı həqiqətlərinin təsvirini sadə və anlaşıqlı dillə belə ifadə edir: “Qadın ləfzi islam aləmində indiyədək bir “od” olubdur ki, ona əl vurmaq, barıta əl vurmaq kimi xətalı hesab olunubdur. İslamın şəriəti, necə ki, məlumdur, qadını kişilərə naməhrəm tutubdur və bu qanunu pozmaq günahi-kəbirə (böyük günah – K.C.) qəbilindən sayılıbdır. Mürur ilə məsələ daha da bərkiyibdir, ta o yerə kimi ki, qadın sözünü ağıza alıb danışmaq bilmərrə qədəğən olunubdur... Bu qanunu pozanlar müsəlman içində “yoldan azmış”, “biqeyrət” adı ilə şöhrət tapmışlar və həmin “qeyrət” üstə müsəlman qardaşlar o qədər “qeyrət” göstəriblər ki, bir-birinin qanını içməyə hazır olublar və içiblər də... Onun üçün də cahil islam şairləri dünyanın cəmi bədbəxtliklərini qadınların üstünə yıxıblar: “Viran şüdən mülki-Süleyman əz zən”.
El arasında “Xan qızı”, sarayda isə “Dürrü yekta” (tək inci) kimi tanınan Xurşidbanu Natəvan “islam carçıları” sayılan klerikallar və ya yalançı din adamlarının təsir imkanlarına məhəl qoymayaraq aşiqanə hisslərdə ictimai məna daşıyan şeirlər yazmış, rəsm çəkmiş və musiqidən həzz almışdır. Naqis baxışlara baxmayaraq təşkil etdiyi “Məclisi-üns” adlı şeir məclisində öz şeirlərini, qəzəllərini uca səslə, avazla oxumuşdur.
Şuri-eşqin başıma axırı sövda gətirir,
Bu müşəxxəsdi ki, eşq aşiqə qovğa gətirir.
...Gül üzün görmək əgər mümkün olaydı bir dəm,
Hər zaman görmək onu nuri-mücəlla gətirir.
...Sidqi-qəlb ilə nisar etmiş idin can nəqdin,
Natəvan, müjdə bu gün, qətlinə fərma gətirir.
Yaxud:
Hicran ilə kim, dəməni-qəm dəstrəsimdir,
Şadəm ki, xəyalın, gözəlim, həmnəfəsimdir.
…Görmək üzünü qayəti-hər fikrü xəyalım,
Öpmək ayağın, mayeyi-şövqü həvəsimdir.
Xurşidə yetər başım əgər, çakərin olsam,
Bu rütbə ilə aləm əra fəxr bəsimdir.
Yaxud da:
Eşq sultanı mənim qətlimə fərman gətirib,
Etmədim tərki-vəfa, taəti-fərman etdim.
…Ya təbib, adını tərk eylə, təbabət etmə!
Ya mənim dərdimi tap, gör niyə tüğyan etdim?!
Yoxdu bir kimsə məgər dərdimi bilsin, Ya Rəb!
Ki, mən öz qanım ilə dərdimə dərman etdim.
Natəvanşünas Bəylər Məmmədovun sözləri ilə desək Xurşidbanu Natəvan bu kimi qəzəllər yazarkən “o zamankı şəraitdə qadının öz məhəbbətini izhar etməsinin necə qarşılanacağını yaxşı bilirdi”. “Desəm öldürərlər, deməsəm ölləm” aforizm deyişindən baxsaq, əgər “zəmanəsinin möhnətü-məlalından sinədağlı lalə” olmuş Natəvana yazmaq nə qədər çətin idisə, yazmamaq da bir o qədər qeyri-mümkün idi. Qeyd etdiyimiz kimi dilinin sadəliyi, qəzəllərinin orijinallığı ilə öz müasirlərindən fərqlənən Natəvanın hər bir şeiri Qarabağ, Şirvan, Bakı, Şəki, Naxçıvan (Ordubad) şairlərinin qəlbini dilləndirmiş, onların məhəbbət tellərini ehtizasa gətirmişdir.
Xurşidbanu Natəvanın poetik misralar və ya söhbət arasında dediyi hikmətli kəlamlar, müdrik sözlər vardır ki, bunlardan bəziləri bu gün də xalq arasında aforizm kimi səslənməkdədir. Oğlu Mehdiqulu xan məzuniyyətə Şuşaya gələrkən, anası boynuna sarılıb, qədd-qamətini oxşayaraq kontrastlı ifadələrlə oğlunu aşağıdakı kimi vəsf etmişdir:
Fəda o qamətinə kim, qəza nə xoş çəkmiş,
Qədər büküb belimi, eyləyib kəman, ölürəm!
Məzuniyyəti bitdiyi zaman Şuşadan qayıdanda isə:
Nə böyləvəslin olaydı, nə də öylə hicranın – demişdir.
Xalq arasında belə bir məsəl var: “Olan oldu, torba da doldu”. Xurşidbanu Natəvan oğlu Mir Abbasın ölümü münasibəti ilə başsağlığı, təsəlli verənlərə “Öldü bülbül, soldu gül – istər ağla, istər gül!” sözləri deyilən məsəlin ən gözəl poetik variantı səviyyəsinə qaldırmışdır.
Qeyd etdiyimiz kimi Xurşidbanu Natəvanın şeirlərindəki dərin məna, təravət, üslub aydınlığı və səmimilik o qədər güclü olmuşdur ki, şeirləri el arasında əldən-ələ ötürülərək yayılmış, mağarlarda keçirilən toy şənliklərində, məclislərdə xanəndələr qəzəllərini mahur, şur, təsnif muğamları üzərində oxumuş, həmçinin şeir və qəzəllərinə çoxlu nəzirələr yazılmışdır.
Nə mən olaydım, İlahi, nə də bu aləm olaydı!
Nə də bu aləm əra dil müqəyyədi-qəm olaydı!
Həmçinin,
Varımdı sinəmdə dərdü qəmi-nəhan, ölürəm,
Fəda olum sənə, gəl eylə imtəhan, ölürəm.
– misrası ilə başlanan qəzəllər bizə onu deməyə əsas verir ki, bu qəzəllərdən
görkəmli pedaqoq-alim Hüseyn Cavid və həmçinin pedaqoq-alim, musiqişünas Üzeyir Hacıbəyov da çox təsirlənmişlər. Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsindəki ikinci kor ərəbin:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı,
Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əşki-həsrət olaydı
– sözləri arasındakı məna oxşarlığı və ya məna yaxınlığı hər bir oxucunun nəzər diqqətini cəlb edir. Üzeyir Hacıbəyov da “Leyli və Məcnun” adlı operasında Leylinin ölüm anında dediyi “Ölürəm” qəzəlini Məhəmməd Füzulinin qəzəli ilə deyil, Natəvanın qəzəlinin dili ilə verməsi fikirlərimizə əyani sübutdur. Təbii ki, operada Füzuli əsərinin ruhu ilə Natəvan qəzəllərinin ruhundakı, ahəngindəki xallar biri-birini tamamlayır. Yeri gəlmişkən, buradan bir haşiyə də çıxaraq qeyd edək ki, Üzeyir Hacıbəyov 1896-cı ildə Qori Seminariyasında təhsil almağa gedərkən Xan qızından xeyir-dua almağa gəlmiş, Xan qızı da müqəddəs Quran kitabından ayələr oxuyaraq Üzeyir bəyə xeyir-dua vermişdir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Üzeyir Hacıbəyov sonralar Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığına dərindən bələd olmuşdur. Xalq rəssamı Mikayıl Abdullayevin “Xeyir-dua” adlı gözəl sənət əsərinin repreduksiyası bu gün də Üzeyir Hacıbəyovun ev muzeyində qorunub saxlanılmaqdadır.
Xurşidbanu Natəvanı xalqa sevdirən bir cəhət də “Azərbaycan cəmiyyətinin ən müxtəlif sahəsində göstərdiyi təmənnasız qayğı və münasibət olmuşdur”. Xan qızının xeyriyyə dolu işlərindən “Tərcüman”, “Qafqaz”, “Kaspi” və s. kimi qəzetlər də geniş bəhs etmişlər. Hələ 1856-cı ildə “Qafqaz” qəzeti 44-cü nömrəsində Xurşidbanu Natəvanın anası Bədircahan Bəyimin xeyriyyəçi bir qadın olmasından yazır. Oxuyuruq ki, Bədircahan Bəyim Şamaxıda açılan “Müqəddəs Nina” qız məktəbinə 1.000 manat ianə vermişdir. Bu da ümumilikdə bu ailənin mədəni həyatdakı maarifçi xidmətindən xəbər verir.
1897-ci ilin 42-44-cü nömrələrində “Tərcüman” qəzeti Xurşidbanu Natəvanın şəxsiyyəti və xidmətləri ilə bağlı geniş bəhs etmişdir: “Xurşid banu xanım xan zamanında doğulub Rusiya zamanında yaşamış bir vücud idi. İki zamanın ara yerində qalmış xanım əhvalə görə bir tərz məişət qurub etiqadad və adati-milliyəsini mühafizə etməklə bərabər zəmani-cədidiniqtizasına görə hərəkət edərdi... Müsəlmanların maarifinə dəxi həmiyyəti və müavinəti az deyil idi. Qarabağın rus və milli məktəblərinə və şagirdlərə ianəsi çox idi”. Krımda çıxan “Tərcüman” qəzetinin yazdıqlarından məlum olur ki, “elmü mərifət sahibəsi” Xurşidbanu Natəvan müasir mədəniyyətə yiyələnmiş, zəmanəsinin dünyagörüşlü qabaqcıl adamları ilə bir sırada getmişdir. Bir daha göründüyü kimi, Natəvan təkcə incə təbli şeirləri ilə deyil, həm də dövrünün qabaqcıl meylləri ilə bağlı olması, maarifpərvərliyi, xeyirxahlığı, səxavətliyi, açıq qapısı və qüvvətli nüfuzu sayəsində şöhrət qazanmışdır. 1872-ci ildə altı kilometrlik məsafədən Şuşaya ilk su kəməri çəkdirmişdir. Həmin su kəməri indi də “Xan qızı bulağı” adlanır. Araz çayından Ağcabədiyə qədər su arxı, Bakıdan Şıx kəndinə yol çəkdirmişdir.
Xurşidbanu Natəvan onlarla gəncin mədəni şəhərlərdə təhsilini davam etdirməsinə maddi yardım göstərməklə yanaşı, Qarabağın bir çox tanınmış bəy və şairlərinin də o cümlədən Qasım Bəy Zakirin, Molla İbrahim Qarabağinin, Mirzə Ələsgər Növrəsin və digərlərinin maddi ehtiyac keçirdiyi vaxtlarda onlara kömək əlini uzatmış, maddi yardım göstərmişdir. Qasım Bəy Zakir Xurşidbanu Natəvanın insaniyyət və insansevərliyini yüksək dəyərləndirərək Natəvanın təmənnasız etdiyi yaxşılıqları başa düşməyəni verdiyi çörək kor edər, zəlil edər deyir.
Şikəstə Zakirə veribsiz əmək,
Əmək bilməyəni kor etsin nəmək,
Necə ki, baqidir həyatı, gərək
Unutmaya xeyir-duadan səni.
Xurşidbanu Natəvan Qarabağda atçılığın inkişafı üçün də çox mühüm işlər görmüşdür. Məşhur cins atları ilə tanınmış ilxısı nəinki Azərbaycanda, 1867-ci ildə Parisdə açılmış ümumdünya sərgisində, 1869-cu ildə Moskvada kənd təsərrüfatı sərgisində, 1882-ci ildə isə Tiflisdə nümayiş etdirilmiş və hər bir yarışmada da birinci yeri tutaraq qızıl medallar, fəxri fərmanlar qazanmışdır. Qarabağda yaranan at zavoduna iyirmiyə yaxın gözəl madyan atı və həm də dillərdə gəzən “Ceyran” adlı ayğırını zavoda bağışlamışdır.
Qeyd etdik ki, Xurşidbanu Natəvan bir rəssam kimi təsviri və tətbiqi sənətə də dərindən yiyələnmişdir. Yazdığı şeirlərin çoxu itib-batdığı kimi, çəkdiyi şəkillərin, əl işlərinin də əksəriyyəti təəssüf ki, çağdaş dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Xan qızı Natəvanın məlum olan “Gül dəftəri” adlı bir albomu var ki, o albom da hazırda Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar fondunda saxlanılır. Xan qızının yüksək estetik zövqünü göstərən rəsmlər – qərənfil, süsən, bənövşə, yasəmən, qızılgül etüdlərindən, Bakı, Şuşa, Tiflis peysajlarından Kür qırağının, Metex qalasının, “Narınqala”nın və çay körpülərinin mənzərələri və təbiət lövhələrindən ibarətdir. Qara karandaşla işlənmiş bu şəkillər incəliyi və bədiiliyi ilə adamı valeh edir. Albomun cildində rəngli saplarla toxuduğu qızılgül və qovaq ağacı, habelə sürahiyyə müxtəlif muncuqlarla tikdiyi örtük incəsənət xəzinəmizə qiymətli hədiyyədir. Əşyaları təbii, inandırıcı lövhələrlə əks etdirən, heç vaxt xarici effektə uymayan Natəvanın incə əl işləri fransız səyyah və yazıçı Aleksandr Dümanın da diqqətini çəkmiş, “Qafqaz” adlı əsərində Xurşidbanu Natəvanı və birinci həyat yoldaşı Xasay xan Usmiyevihörmət və ehtiramla yad etmişdir (Bax: Aleksandr Düma. Qafqaz, 2010, səh.186-187).
Xurşidbanu Natəvanın milli heysiyyatı, incə lirizm yaradıcılığı, xeyriyyəçi görüşləri sağlığında və ölümündən sonra da qədirbilən xalqın görkəmli tənqidçi, şair, mütəfəkkir, musiqiçi, rəssam, ictimai-siyasi xadimləri tərəfindən (Firidun Bəy Köçərli, Salman Mümtaz, Hənəfi Zeynallı, Üzeyir Hacıbəyov, Səməd Vurğun, Məmməd Rahim, Əliağa Kürçaylı, Əzizə Cəfərzadə, İlyas Əfəndiyev, HökuməBilluri, Hüseyn Arif, Əkbər Məftun, Şövkət Məmmədova, Bəylər Məmmədov, bəstəkar Vasif Adıgözəlov, Rauf Adıgözəlov, heykəltaraş Eldar Ömərov, Elcan Şamilov, rəssam Altay Hacıyev, Mikayıl Abdullayev, Oqtay Sadıqzadə və b.) dərin elmi araşdırmalar aparılmış, şeirlər, poemalar yazılmış, romanslar, operalar yazılmış, büstlər, heykəllər ucaldılmış, rəsm əsərləri və filmoqrafiyalarçəkilmişdir.
Sonda belə nəticəyə gəlirik:
Kamal Həsən oğlu Camalov,
Pedaqogika üzrə elmlər doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu
Baxış sayı: 469
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-07-2022 14:25 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Qarabağ xanlığının sonuncu varisi sayılan, zərif lirizmin yaradıcısı, xalqa məhəbbət ruhunu xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə uzlaşdıran, Şuşa şəhərinin abadlığı və mədəni həyatının canlılığı üçün əvəzolunmaz işlər görən Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 190 illiyinin keçirilməsi ilə bağlı 14 mart 2022-ci ildə Sərəncam imzalamışdır.
Xarakter dərketmə nöqteyi-nəzərindən bədənin və üzün quruluşu, dərinin və tükün rəngi, geyim və s. kimi xarici-fiziki əlamətlər, həmçinin adamın ifa etdiyi vəzifə özü haqqındakı rəyi əsas ola bilməz. Bunun üçün daxili-mənəvi əlamətləri diqqətlə öyrənib nəzərə almaq vacibdir. Xurşidbanu Natəvan – Vətən aşiqi, Xurşidbanu Natəvan – şair, Xurşidbanu Natəvan – fədakar, qayğıkeş ana, Xurşidbanu Natəvan – sənətkar, Xurşidbanu Natəvan – rəssam, Xurşidbanu Natəvan – xeyriyyəçi və s. Bu mənada, Xurşidbanu Natəvan Şərq aləmində ilk qadın şairədir ki, 1960-cı ildə Bakıda heykəli, 1982-ci ildə isə ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə Şuşada büstü ucaldılmışdır.
Zəmanəsinin qabaqcıl ziyalısı, maarifçisi sayılan Xurşidbanu Natəvan XIX əsrdə nəinki Qarabağda və ya Azərbaycanda, onun hüdudlarından kənarda da sadə və səmimi lirik şeirləri ilə pedaqoji fikrin inkişafı tarixini zənginləşdirmiş, həmçinin biri-birindən gözəl rəsm və qiymətli sənət nümunələri ilə, xeyriyyəçi işləri ilə özünə ölməz abidə ucaltmışdır. Xurşidbanu Natəvanın lirik şeirlərində elə bir xüsusiyyətlər vardır ki, bu xüsusiyyətlər onun yaradıcılığını başqalarının şeirlərindənfərqləndirir, özünü tanıtdırır. Bu kimi xüsusiyyətə xüsusi obrazla ifadə vermək istəsək onu, ancaq sadəlik adlandıra bilərik.
Xurşidbanu Natəvan öz hiss və fikirlərini, şeirlərinin leytmotivini təşkil edən ictimai mənanı anlaşıqlı, sadə şəkildə ifadə etməyi bacardığı üçün onun şeirlərindəki forma sadəliyi mənanın gözəlliyini qüvvətləndirir. Bu gözəllikdən də şeirin yalnız forması deyil, həmçinin ideya məzmununa aid olan ümumi xüsusiyyət öz əksini tapmış olur.
Xurşidbanu Natəvanın şeirlərinə hopan bu gözəllik xalq pedaqogikasından, islami dəyər və prinsiplərindən, Nizami, Füzuli, Cami, Vaqif kimi və digər klassik poeziya nümunələrindən gəlmişdir desək heç də yanılmarıq. Xurşidbanu Natəvan bu kimi böyük korifeylərin incə lirik şeirləri ilə öz bədii zövqünü təkmilləşdirmişdir.
Həyatı, insanların daxili aləmini, fəaliyyət və mübarizəsinin bütün mürəkkəbliyi ilə düzgün, dolğun əks etdirən realist yaradıcılıq şəxsiyyətin psixologiyası üçün zəngin mənbədir. Bu baxımdan Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığı xüsusilə əhəmiyyətlidir. Əlbətdə, belə bir fikir səhv olardı ki, sənətkar psixologiyanı, onun əsas müddəalarını öyrənmiş və onları yeri gəldikcə öz yaradıcılığında tətbiq etmişdir. Pedaqoji-psixoloji bilik şairin insanları dərindən və dəqiq müşahidə edib topladığı faktları təfəkkür süzgəcindən keçirməklə, ümumiləşdirmələr vasitəsilə unudulmaz xarakterlər yaratmasına müsbət təsir göstərsə də, heç vaxt yaradıcılıq istedadını əvəz edə bilməz. Yüksək istedad və gərgin yaradıcı əmək məhsulu olan realist əsər pedaqojipsixologiyanın müddəalarına uyğun gəlir, onları təsdiq və təsbib edir. Xurşidbanu Natəvanın zəngin irsini bu cəhətdən öyrəndikdə orada ciddi elmi əhəmiyyətə malik material tapırıq. Bu böyük şairimizi, həm də sözün geniş mənasında, psixoloq adlandırmaq üçün əsas verir.
XIX-XX əsrin əvvəllərinin ictimai-siyasi baxışlarına nəzər salan zaman görürük ki, nəinki qadının hüquq, qadının yazıb-oxuması, qadın adının dilə gətirilməsi böyük fəlakətlərə səbəb ola bilərdi. Böyük demokrat Cəlil Məmmədquluzadə dövrün acı həqiqətlərinin təsvirini sadə və anlaşıqlı dillə belə ifadə edir: “Qadın ləfzi islam aləmində indiyədək bir “od” olubdur ki, ona əl vurmaq, barıta əl vurmaq kimi xətalı hesab olunubdur. İslamın şəriəti, necə ki, məlumdur, qadını kişilərə naməhrəm tutubdur və bu qanunu pozmaq günahi-kəbirə (böyük günah – K.C.) qəbilindən sayılıbdır. Mürur ilə məsələ daha da bərkiyibdir, ta o yerə kimi ki, qadın sözünü ağıza alıb danışmaq bilmərrə qədəğən olunubdur... Bu qanunu pozanlar müsəlman içində “yoldan azmış”, “biqeyrət” adı ilə şöhrət tapmışlar və həmin “qeyrət” üstə müsəlman qardaşlar o qədər “qeyrət” göstəriblər ki, bir-birinin qanını içməyə hazır olublar və içiblər də... Onun üçün də cahil islam şairləri dünyanın cəmi bədbəxtliklərini qadınların üstünə yıxıblar: “Viran şüdən mülki-Süleyman əz zən”.
El arasında “Xan qızı”, sarayda isə “Dürrü yekta” (tək inci) kimi tanınan Xurşidbanu Natəvan “islam carçıları” sayılan klerikallar və ya yalançı din adamlarının təsir imkanlarına məhəl qoymayaraq aşiqanə hisslərdə ictimai məna daşıyan şeirlər yazmış, rəsm çəkmiş və musiqidən həzz almışdır. Naqis baxışlara baxmayaraq təşkil etdiyi “Məclisi-üns” adlı şeir məclisində öz şeirlərini, qəzəllərini uca səslə, avazla oxumuşdur.
Şuri-eşqin başıma axırı sövda gətirir,
Bu müşəxxəsdi ki, eşq aşiqə qovğa gətirir.
...Gül üzün görmək əgər mümkün olaydı bir dəm,
Hər zaman görmək onu nuri-mücəlla gətirir.
...Sidqi-qəlb ilə nisar etmiş idin can nəqdin,
Natəvan, müjdə bu gün, qətlinə fərma gətirir.
Yaxud:
Hicran ilə kim, dəməni-qəm dəstrəsimdir,
Şadəm ki, xəyalın, gözəlim, həmnəfəsimdir.
…Görmək üzünü qayəti-hər fikrü xəyalım,
Öpmək ayağın, mayeyi-şövqü həvəsimdir.
Xurşidə yetər başım əgər, çakərin olsam,
Bu rütbə ilə aləm əra fəxr bəsimdir.
Yaxud da:
Eşq sultanı mənim qətlimə fərman gətirib,
Etmədim tərki-vəfa, taəti-fərman etdim.
…Ya təbib, adını tərk eylə, təbabət etmə!
Ya mənim dərdimi tap, gör niyə tüğyan etdim?!
Yoxdu bir kimsə məgər dərdimi bilsin, Ya Rəb!
Ki, mən öz qanım ilə dərdimə dərman etdim.
Natəvanşünas Bəylər Məmmədovun sözləri ilə desək Xurşidbanu Natəvan bu kimi qəzəllər yazarkən “o zamankı şəraitdə qadının öz məhəbbətini izhar etməsinin necə qarşılanacağını yaxşı bilirdi”. “Desəm öldürərlər, deməsəm ölləm” aforizm deyişindən baxsaq, əgər “zəmanəsinin möhnətü-məlalından sinədağlı lalə” olmuş Natəvana yazmaq nə qədər çətin idisə, yazmamaq da bir o qədər qeyri-mümkün idi. Qeyd etdiyimiz kimi dilinin sadəliyi, qəzəllərinin orijinallığı ilə öz müasirlərindən fərqlənən Natəvanın hər bir şeiri Qarabağ, Şirvan, Bakı, Şəki, Naxçıvan (Ordubad) şairlərinin qəlbini dilləndirmiş, onların məhəbbət tellərini ehtizasa gətirmişdir.
Xurşidbanu Natəvanın poetik misralar və ya söhbət arasında dediyi hikmətli kəlamlar, müdrik sözlər vardır ki, bunlardan bəziləri bu gün də xalq arasında aforizm kimi səslənməkdədir. Oğlu Mehdiqulu xan məzuniyyətə Şuşaya gələrkən, anası boynuna sarılıb, qədd-qamətini oxşayaraq kontrastlı ifadələrlə oğlunu aşağıdakı kimi vəsf etmişdir:
Fəda o qamətinə kim, qəza nə xoş çəkmiş,
Qədər büküb belimi, eyləyib kəman, ölürəm!
Məzuniyyəti bitdiyi zaman Şuşadan qayıdanda isə:
Nə böyləvəslin olaydı, nə də öylə hicranın – demişdir.
Xalq arasında belə bir məsəl var: “Olan oldu, torba da doldu”. Xurşidbanu Natəvan oğlu Mir Abbasın ölümü münasibəti ilə başsağlığı, təsəlli verənlərə “Öldü bülbül, soldu gül – istər ağla, istər gül!” sözləri deyilən məsəlin ən gözəl poetik variantı səviyyəsinə qaldırmışdır.
Qeyd etdiyimiz kimi Xurşidbanu Natəvanın şeirlərindəki dərin məna, təravət, üslub aydınlığı və səmimilik o qədər güclü olmuşdur ki, şeirləri el arasında əldən-ələ ötürülərək yayılmış, mağarlarda keçirilən toy şənliklərində, məclislərdə xanəndələr qəzəllərini mahur, şur, təsnif muğamları üzərində oxumuş, həmçinin şeir və qəzəllərinə çoxlu nəzirələr yazılmışdır.
Nə mən olaydım, İlahi, nə də bu aləm olaydı!
Nə də bu aləm əra dil müqəyyədi-qəm olaydı!
Həmçinin,
Varımdı sinəmdə dərdü qəmi-nəhan, ölürəm,
Fəda olum sənə, gəl eylə imtəhan, ölürəm.
– misrası ilə başlanan qəzəllər bizə onu deməyə əsas verir ki, bu qəzəllərdən
görkəmli pedaqoq-alim Hüseyn Cavid və həmçinin pedaqoq-alim, musiqişünas Üzeyir Hacıbəyov da çox təsirlənmişlər. Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsindəki ikinci kor ərəbin:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı,
Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əşki-həsrət olaydı
– sözləri arasındakı məna oxşarlığı və ya məna yaxınlığı hər bir oxucunun nəzər diqqətini cəlb edir. Üzeyir Hacıbəyov da “Leyli və Məcnun” adlı operasında Leylinin ölüm anında dediyi “Ölürəm” qəzəlini Məhəmməd Füzulinin qəzəli ilə deyil, Natəvanın qəzəlinin dili ilə verməsi fikirlərimizə əyani sübutdur. Təbii ki, operada Füzuli əsərinin ruhu ilə Natəvan qəzəllərinin ruhundakı, ahəngindəki xallar biri-birini tamamlayır. Yeri gəlmişkən, buradan bir haşiyə də çıxaraq qeyd edək ki, Üzeyir Hacıbəyov 1896-cı ildə Qori Seminariyasında təhsil almağa gedərkən Xan qızından xeyir-dua almağa gəlmiş, Xan qızı da müqəddəs Quran kitabından ayələr oxuyaraq Üzeyir bəyə xeyir-dua vermişdir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Üzeyir Hacıbəyov sonralar Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığına dərindən bələd olmuşdur. Xalq rəssamı Mikayıl Abdullayevin “Xeyir-dua” adlı gözəl sənət əsərinin repreduksiyası bu gün də Üzeyir Hacıbəyovun ev muzeyində qorunub saxlanılmaqdadır.
Xurşidbanu Natəvanı xalqa sevdirən bir cəhət də “Azərbaycan cəmiyyətinin ən müxtəlif sahəsində göstərdiyi təmənnasız qayğı və münasibət olmuşdur”. Xan qızının xeyriyyə dolu işlərindən “Tərcüman”, “Qafqaz”, “Kaspi” və s. kimi qəzetlər də geniş bəhs etmişlər. Hələ 1856-cı ildə “Qafqaz” qəzeti 44-cü nömrəsində Xurşidbanu Natəvanın anası Bədircahan Bəyimin xeyriyyəçi bir qadın olmasından yazır. Oxuyuruq ki, Bədircahan Bəyim Şamaxıda açılan “Müqəddəs Nina” qız məktəbinə 1.000 manat ianə vermişdir. Bu da ümumilikdə bu ailənin mədəni həyatdakı maarifçi xidmətindən xəbər verir.
1897-ci ilin 42-44-cü nömrələrində “Tərcüman” qəzeti Xurşidbanu Natəvanın şəxsiyyəti və xidmətləri ilə bağlı geniş bəhs etmişdir: “Xurşid banu xanım xan zamanında doğulub Rusiya zamanında yaşamış bir vücud idi. İki zamanın ara yerində qalmış xanım əhvalə görə bir tərz məişət qurub etiqadad və adati-milliyəsini mühafizə etməklə bərabər zəmani-cədidiniqtizasına görə hərəkət edərdi... Müsəlmanların maarifinə dəxi həmiyyəti və müavinəti az deyil idi. Qarabağın rus və milli məktəblərinə və şagirdlərə ianəsi çox idi”. Krımda çıxan “Tərcüman” qəzetinin yazdıqlarından məlum olur ki, “elmü mərifət sahibəsi” Xurşidbanu Natəvan müasir mədəniyyətə yiyələnmiş, zəmanəsinin dünyagörüşlü qabaqcıl adamları ilə bir sırada getmişdir. Bir daha göründüyü kimi, Natəvan təkcə incə təbli şeirləri ilə deyil, həm də dövrünün qabaqcıl meylləri ilə bağlı olması, maarifpərvərliyi, xeyirxahlığı, səxavətliyi, açıq qapısı və qüvvətli nüfuzu sayəsində şöhrət qazanmışdır. 1872-ci ildə altı kilometrlik məsafədən Şuşaya ilk su kəməri çəkdirmişdir. Həmin su kəməri indi də “Xan qızı bulağı” adlanır. Araz çayından Ağcabədiyə qədər su arxı, Bakıdan Şıx kəndinə yol çəkdirmişdir.
Xurşidbanu Natəvan onlarla gəncin mədəni şəhərlərdə təhsilini davam etdirməsinə maddi yardım göstərməklə yanaşı, Qarabağın bir çox tanınmış bəy və şairlərinin də o cümlədən Qasım Bəy Zakirin, Molla İbrahim Qarabağinin, Mirzə Ələsgər Növrəsin və digərlərinin maddi ehtiyac keçirdiyi vaxtlarda onlara kömək əlini uzatmış, maddi yardım göstərmişdir. Qasım Bəy Zakir Xurşidbanu Natəvanın insaniyyət və insansevərliyini yüksək dəyərləndirərək Natəvanın təmənnasız etdiyi yaxşılıqları başa düşməyəni verdiyi çörək kor edər, zəlil edər deyir.
Şikəstə Zakirə veribsiz əmək,
Əmək bilməyəni kor etsin nəmək,
Necə ki, baqidir həyatı, gərək
Unutmaya xeyir-duadan səni.
Xurşidbanu Natəvan Qarabağda atçılığın inkişafı üçün də çox mühüm işlər görmüşdür. Məşhur cins atları ilə tanınmış ilxısı nəinki Azərbaycanda, 1867-ci ildə Parisdə açılmış ümumdünya sərgisində, 1869-cu ildə Moskvada kənd təsərrüfatı sərgisində, 1882-ci ildə isə Tiflisdə nümayiş etdirilmiş və hər bir yarışmada da birinci yeri tutaraq qızıl medallar, fəxri fərmanlar qazanmışdır. Qarabağda yaranan at zavoduna iyirmiyə yaxın gözəl madyan atı və həm də dillərdə gəzən “Ceyran” adlı ayğırını zavoda bağışlamışdır.
Qeyd etdik ki, Xurşidbanu Natəvan bir rəssam kimi təsviri və tətbiqi sənətə də dərindən yiyələnmişdir. Yazdığı şeirlərin çoxu itib-batdığı kimi, çəkdiyi şəkillərin, əl işlərinin də əksəriyyəti təəssüf ki, çağdaş dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Xan qızı Natəvanın məlum olan “Gül dəftəri” adlı bir albomu var ki, o albom da hazırda Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar fondunda saxlanılır. Xan qızının yüksək estetik zövqünü göstərən rəsmlər – qərənfil, süsən, bənövşə, yasəmən, qızılgül etüdlərindən, Bakı, Şuşa, Tiflis peysajlarından Kür qırağının, Metex qalasının, “Narınqala”nın və çay körpülərinin mənzərələri və təbiət lövhələrindən ibarətdir. Qara karandaşla işlənmiş bu şəkillər incəliyi və bədiiliyi ilə adamı valeh edir. Albomun cildində rəngli saplarla toxuduğu qızılgül və qovaq ağacı, habelə sürahiyyə müxtəlif muncuqlarla tikdiyi örtük incəsənət xəzinəmizə qiymətli hədiyyədir. Əşyaları təbii, inandırıcı lövhələrlə əks etdirən, heç vaxt xarici effektə uymayan Natəvanın incə əl işləri fransız səyyah və yazıçı Aleksandr Dümanın da diqqətini çəkmiş, “Qafqaz” adlı əsərində Xurşidbanu Natəvanı və birinci həyat yoldaşı Xasay xan Usmiyevihörmət və ehtiramla yad etmişdir (Bax: Aleksandr Düma. Qafqaz, 2010, səh.186-187).
Xurşidbanu Natəvanın milli heysiyyatı, incə lirizm yaradıcılığı, xeyriyyəçi görüşləri sağlığında və ölümündən sonra da qədirbilən xalqın görkəmli tənqidçi, şair, mütəfəkkir, musiqiçi, rəssam, ictimai-siyasi xadimləri tərəfindən (Firidun Bəy Köçərli, Salman Mümtaz, Hənəfi Zeynallı, Üzeyir Hacıbəyov, Səməd Vurğun, Məmməd Rahim, Əliağa Kürçaylı, Əzizə Cəfərzadə, İlyas Əfəndiyev, HökuməBilluri, Hüseyn Arif, Əkbər Məftun, Şövkət Məmmədova, Bəylər Məmmədov, bəstəkar Vasif Adıgözəlov, Rauf Adıgözəlov, heykəltaraş Eldar Ömərov, Elcan Şamilov, rəssam Altay Hacıyev, Mikayıl Abdullayev, Oqtay Sadıqzadə və b.) dərin elmi araşdırmalar aparılmış, şeirlər, poemalar yazılmış, romanslar, operalar yazılmış, büstlər, heykəllər ucaldılmış, rəsm əsərləri və filmoqrafiyalarçəkilmişdir.
Sonda belə nəticəyə gəlirik:
- QarabağüçünəzizvəqiymətlisimaolanXurşidbanuNatəvanhələbalacayaşlarındananadiliiləyanaşı, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilmişdir;
- XanqızıNatəvanxalqpedaqogikasını, islamidəyərlərivəklassikŞərqədəbiyyatınadərindənbələdolmuşdur;
- XurşidbanuNatəvanyaradıcılığındamilliadətvəənənələri, mənəvi-əxlaqi,psixolojixüsusiyyətləriictimai-mədənişəraitlədüzgünsəciyyələndirmişdir;
- Mənəvi-əxlaqikamilliyəvəinsanidavranışaçağırış, mədənivərdişlər, müsbətəxlaqinormalaraşılamaqyollarınınüsul, vasitəvətərzləriXurşidbanuNatəvanyaradıcılığınınəsasleytmotivinitəşkiletmişdir;
- XurşidbanuNatəvanınşeirlərininleytmotivinitəşkiledənictimaimənaözanlaşıqlığı, forma sadəliyiiləmənanıngözəlliyiniqüvvətləndirmişdir;
- XurşidbanuNatəvanınpoetikmisralarıvəyasöhbətlərihikmətlikəlam,müdriksözkimibugündəxalq arasında aforizm kimi səslənməkdədir;
- XurşidbanuNatəvanınmilliheysiyyatı, incəlirizmyaradıcılığı, xeyriyyəçigörüşləri “Tərcüman”, “Qafqaz”, “Kaspi”, “Nor-dar” və s. kimi qəzetlərdə geniş təhlil obyektinə çevrilmişdir;
- Xurşibanununqəzəllərini el şənliklərindəvəməclislərdəŞuşaxanəndələriSeyidŞuşinski, HacıHüsü, Məşədi İsi, MəşədiDadaş, CabbarQaryağdıoğluvəbaşqalarıözməlahətlisəsləriiləoxumuşlar;
- XurşidbanuNatəvanmillitəfəkkürüninkişafındayorulmadançalışmış, millioyanışıntəbliğatçısıolmuşdur;
- AzərbaycanməktəbvəpedaqojifikrinininkişafıtarixindəXurşidbanuNatəvanınmaarifçilikideyalarınınöyrənilməsi və təbliğ edilməsi qarşıda dayanan əsas prioritetdir.
Kamal Həsən oğlu Camalov,
Pedaqogika üzrə elmlər doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu
Baxış sayı: 469
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 02:40
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az
7-08-2022, 00:20
Miraslan Rasim-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az-da
30-07-2022, 22:31
"ƏDALƏT İŞIĞINDA" Ədəbi-bədii məclisində növbəti tədbir
29-07-2022, 13:15
QIRĞIZSTANDAN GƏLƏN XOŞ SORAQ- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
23-07-2022, 14:25
XURŞİDBANU NATƏVAN:ƏZİZ VƏ QİYMƏTLİ SİMA-Kamal Həsən oğlu Camalov
8-07-2022, 02:15
ABAD CƏBRAYILDA GÖRÜŞƏK-TARİYEL ABBASLI
5-07-2022, 23:30
“Qarabağ Azərbaycandır!” kitabının təqdimatı oldu - Fotolar
23-06-2022, 23:16
Yeni nəşr olunan kitabların təqdimatı keçirilib
20-06-2022, 01:11
BİR ŞAİR QƏLBİNİN KÖZƏRTİLƏRİ...- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
13-06-2022, 11:38
“RUHUMUZUN YAZ HAVASI” HAMINI MƏFTUN ETDİ
9-06-2022, 11:05
“Şuşa fatehi” kitabının təqdimatı oldu - Fotolar
7-06-2022, 00:07
YURD AĞRILARINDAN YURD VÜSALINA...-TARİYEL ABBASLI
5-06-2022, 23:35
Vaqif Səmədoğlu medalı həyat yoldaşına tədim edildi
1-06-2022, 18:01
TANRIDAN GƏLƏN SƏSDİ: “QIYMAYIN UŞAQLARA”
27-05-2022, 02:14
Böyük şəxsiyyətin irsinə dəyərli töhfə-İsa HƏBİBBƏYLİ
25-05-2022, 22:22
“İlahiyyatçılar üçün ərəbcə-azərbaycanca lüğət” kitabı nəşr olunub
24-05-2022, 19:52
Şərqşünas alim, yazıçı Əli Rzazadənin “Onun hekayəsi” adlı kitabının təqdimatı keçirilib
23-05-2022, 22:28
Bişkek şəhərində "Qarabağ hekayələri" toplusunun təqdimatı keçrilib
18-05-2022, 03:08
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
15-05-2022, 19:59
SÖZÜN-SƏNƏTİN YUBİLEY SEVİNCİ-MƏHYƏDDİN MƏHƏRRƏMOĞLU – 80
14-05-2022, 22:49
İNAMI GÜLLƏLƏNƏN ŞAİR-Ramiz QASIMOV
13-05-2022, 19:40
“Göy mexanikasında üç cisim məsələsi” monoqrafiyası nəşr olunub
13-05-2022, 00:37
O, günəş ömrüdür, sönməyəcəkdir-Ramiz QASIMOV
12-05-2022, 21:24
BİR ANA YAŞADI BU YER ÜZÜNDƏ!-Əmir Pəhləvan
9-05-2022, 21:32
9 may Qələbə günündə-Fidan Abdurəhmanova
7-05-2022, 20:55
Miraslan Rasim-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az-da
6-05-2022, 20:47
“Taleyi və sənəti” seriyasından 15-ci kitab nəşr olunub
5-05-2022, 21:48
MÜDRİKLİYİN ƏKS-SƏDASI-İSMAYIL İMANZADƏ
5-05-2022, 20:41
“Əhməd Cavad - 130” mövzusunda elmi konfrans olub
29-04-2022, 03:18
BDU-nun professoru vəfat edib
27-04-2022, 22:02
“Qoca və dəniz” əsəri müzakirə olunub
24-04-2022, 01:04
Mir Cəlalın üç kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
22-04-2022, 23:08
XATİRƏLƏR TÜSTÜLƏNƏN OCAQMIŞ...- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
22-04-2022, 22:54
YAZARLARLA GÖRÜŞ HAMIYA SEVİNC BƏXŞ ETDİ
22-04-2022, 00:23
100 yaşlı “Şərq qapısı” qəzeti ilə bağlı yeni kitablar nəşr olunub
21-04-2022, 00:00
SƏRHƏDDƏKİ UŞAQ...-Fidan Nizaməddinqızı
19-04-2022, 23:55
Əkbər Qoşalı: “Şuşaya gedən yollar Şuşada bitmir…”
15-04-2022, 11:23
Miraslan Rasim-Şeirlər
6-04-2022, 22:11
ADPU-DA MÜASİR UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TANINMIŞ SİMASI ZAHİD XƏLİLİN 80 İLLİK YUBİLEYİ QEYD EDİLİB
1-04-2022, 23:34
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR VƏ UŞAQ ŞƏXSİYYƏTİ-KAMAL CAMALOV
30-03-2022, 23:58
Ədəbiyyatşünas alimin 70 illik yubileyi qeyd olunub
27-03-2022, 23:08
“PALİTRA” ƏDƏBİ KLUBUNUN NÖVBƏTİ ADDIMI
19-03-2022, 23:32
Novruzumuz xoş gəlsin-Xanım İsmayılqızı
18-03-2022, 23:13
Türkiyənin Antalya şəhərində V Beynəlxalq Novruz Elmi Araşdırmalar Konfransı keçirilib
17-03-2022, 23:55
MONOQRAFİYA REPRESSİYA QURBANLARININ RUHUNA EHTİRAM İFADƏSİDİR-ƏBÜLFƏZ AMAN oğlu QULİYEV
17-03-2022, 23:39
Zəlimxan Yaqubun “Ələsgər çağırdım, Ələsgər dedim” kitabı gün üzü görüb
17-03-2022, 22:22
BARLI-BƏRƏKƏTLİDİR YAZI AZƏRBAYCANIN-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ