02:11 / 04-12-2022
Zelenski Rusiya neftinin tavan qiymətindən narazı idi
01:41 / 04-12-2022
Hazırda Kliçko administrasiyasında axtarışlar aparılır
01:37 / 04-12-2022
"Oka" ilə qatarın toqquşması nəticəsində iki nəfər ölüb
01:21 / 04-12-2022
Sankt-Peterburq avtomərkəzində güclü yanğın baş verib
01:17 / 04-12-2022
Argentina Avstraliyanı məğlub edərək 1/4 finala yüksəlib
01:08 / 04-12-2022
Lukaşenka: "Moskva və Minsk ordusu vahid ordu kimi hazırlaşır"
01:00 / 04-12-2022
Malıxin One FC titulunu qazandıqdan sonra özünü yaraşıqlı adlandırdı
00:53 / 04-12-2022
Hollandiya ABŞ komandasına qalib gələrək dünya çempionatının 1/4 finalına yüksəlib
00:45 / 04-12-2022
İbrahimoviç zədəsini sağaldır
00:42 / 04-12-2022
Uruqvaylı müdafiəçinin cəzası uzadılıb
00:37 / 04-12-2022
Moskvanın "Çvetnoy" bulvarında restoran yanıb
00:31 / 04-12-2022
Neymar məşqlərə başlayıb
00:27 / 04-12-2022
Messi 1000-ci oyununda qol vurdu
00:21 / 04-12-2022
Mixail Fridman Londonda saxlanılsa da, zaminə buraxılıb
23:33 / 03-12-2022
”Gənclər arasında vətənpərvərlik hissinin təşviqi və düzgün təbliği” layihəsi yekunlaşıb…
22:50 / 03-12-2022
Sumqayıtda “Narkomaniyaya qarşı – Bir kimi birlikdə!” adlı görüş keçirildi
22:14 / 03-12-2022
Peru prezidentinin impiçmenti dekabrın 7-də səsə qoyulacaq
22:07 / 03-12-2022
Makron: Fransa Ukraynanı silahla təmin edir, lakin Rusiyaya zərbələr endirmək üçün deyil
22:04 / 03-12-2022
Dağıstan sahillərində 700-ə yaxın ölü suiti tapılıb
22:01 / 03-12-2022
Rusiyalı zəngin iş adamı Londonda həbs edilib
21:56 / 03-12-2022
Yazıçı İlya Ştemler Sankt-Peterburqda vəfat edib
01:54 / 03-12-2022
Diyetoloq: "ABŞ süni ətin satışına çox erkən icazə verdi"
01:26 / 03-12-2022
Braziliyalılar və isveçrəlilər pley-offun sonuncu iştirakçıları oldu
01:22 / 03-12-2022
Putin Rusiyanın nüvə sistemlərini tərifləyib
01:14 / 03-12-2022
Lukaşenka qayınanasının məsləhətinə qulaq asdığını etiraf edib
01:03 / 03-12-2022
Döyüş Sənətləri İttifaqı NWO zonasına könüllülərdən ibarət dəstə göndərəcək
00:57 / 03-12-2022
Oleq Znarok "Ak Bars"ı tərk edib
00:50 / 03-12-2022
"Forbes": Kolomoyski artıq milyarder deyil
00:40 / 03-12-2022
Aktyor Nuqzar Şariya vəfat edib
00:30 / 03-12-2022
Əfqanıstanın keçmiş baş naziri Kabildə qətlə yetirilib
00:26 / 03-12-2022
Karjakin Rusiya Şahmat Federasiyasına rəhbərlik edə bilər
00:23 / 03-12-2022
Baş Prokurorluq fırıldaqçı saytın necə müəyyən ediləcəyini bildirib
00:18 / 03-12-2022
Portuqaliya Cənubi Koreyaya uduzub- Hər iki komanda pley-off mərhələsinə yüksəlib
00:15 / 03-12-2022
Moskvada Mikoyanovsk Ət Kombinatı yanıb
00:13 / 03-12-2022
Rus Pravoslav Kilsəsi Kiyev-Peçersk Lavrasının şizmatiklərə verilməsi ilə bağlı şayiələri təkzib etdi
00:09 / 03-12-2022
Odessanın mərkəzində sürücü polisə qumbara atıb
00:06 / 03-12-2022
Peleyə tənəffüs yollarının infeksiyası diaqnozu qoyulub
21:00 / 02-12-2022
Fransa Senatından sonra Milli Assambleyanın da Azərbaycan əleyhinə çıxartdıqları qərar riyakarlığın, ikiüzlülüyün ən bariz nümunəsidir-Kamilə Əliyeva
20:15 / 02-12-2022
Şəhid Cavid Cəfərovun doğum günü qeyd olunub-VİDEO+FOTOLAR
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 324
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 324
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 21:56
Yazıçı İlya Ştemler Sankt-Peterburqda vəfat edib
29-11-2022, 22:52
“44 günlük müharibənin zirvəsi Şuşa” mövzusunda elmi konfrans olub
29-11-2022, 22:30
Yeni nəşr olunan kitabların təqdimatı olub
25-11-2022, 08:23
“RUHUMUZUN YAZ HAVASI” HAMIYA XOŞ ANLAR BƏXŞ ETDİ
23-11-2022, 17:54
“Naxçıvanın dövlətçilik tarixi” kitabı çapdan çıxıb
19-11-2022, 21:55
Leyli Nur Novruzova-Hekaylər və şeirlər
16-11-2022, 12:37
Xəlil paşa Kutun xatirələri ana dilimizə tərcümə olunub
15-11-2022, 22:08
Naxçıvan tarixi ilə bağlı araşdırmalar daha iki əsərdə əksini tapıb
14-11-2022, 11:27
Türk dünyasının ana dili amili
3-11-2022, 09:07
“Əbədiyyət yolu” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
3-11-2022, 08:41
Şuşa, salam!-Əkbər Qoşalı
2-11-2022, 20:02
“Vətən bizə oğul dedi” kitabının təqdimat mərasimi oldu - Fotolar
26-10-2022, 23:55
Deputat xalq yazıçısı haqda yazdı:"Azərbaycan insanı 50 ildir onun əsərlərini sevə-sevə oxuyur"
26-10-2022, 23:11
“Elmi əsərlər” jurnalının yeni nömrəsi çapdan çıxıb
26-10-2022, 22:01
TARİX YAZDIQ-Ədalət Əroğlu-Sabaha-inamla.az-da
26-10-2022, 19:30
ADPU-nun Şəki filialında “Türk dünyası” toplusunun təqdimatı olub
25-10-2022, 21:48
Ədalət Əroğlu ildönümü olan şəhidimizə şeir həsr etdi
18-10-2022, 16:40
Hüseyn Cavid yaradıcılığı fəlsəfi və ideoloji baxımdan təhlil olunub
10-10-2022, 23:41
Zəngəzur haqqında ilk xarici müəllifin əsəri təqdim olundu
7-10-2022, 23:14
“Maarifçi, pedaqoq M.T.Sidqinin həyatı və yaradıcılığı” mövzusunda açıq dərs keçirilib
6-10-2022, 22:55
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR
6-10-2022, 22:15
İBRAHİM YUSİFOĞLUNUN VƏTƏN VƏ YURD SEVGİSİ-Gülbəniz Babayeva
5-10-2022, 17:57
“Naxçıvan ədəbi-mühitində Ordubadi yaradıcılığı ” mövzusuna həsr olunmuş tədbir həyata keçirilib
3-10-2022, 22:08
İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ- ŞEİRLƏR
18-09-2022, 22:27
“Türk ruhunun söz bayrağı ƏHMƏD CAVAD” kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
16-09-2022, 11:24
Şəhidim-Xalidə Nuray
15-09-2022, 11:14
Qələmsiz yazılanlar - Rəşad Məcidin status-esseləri
14-09-2022, 00:26
Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu “Din araşdırmaları” jurnalının doqquzuncu sayına məqalə qəbulu elan edir
13-09-2022, 22:53
Qənirə Paşayeva Bərdə rayon Mədəniyyət Mərkəzində Xurşidbanu Natəvanın 190 illiyinə həsr olunmuş tədbirdə və həmmüəllifi olduğu kitabın təqdimatında çıxış edib
13-09-2022, 04:54
“Doğma yurdum”bədii qiraət və orijinal şeir müsabiqəsi keçirildi
13-09-2022, 04:21
Almas İldırımın anadan olmasının 115, vəfatının 70-ci ildönümü münasibəti ilə tədbir keçirilib
13-09-2022, 01:41
Şair Mürvət Qədimoğlu Həkərinin 70 illik yubileyi və "Qayıt yurda, qayıt" kitabının təqdimatı keçirilib -VİDEO
9-09-2022, 21:17
Qənirə Paşayeva şair-pedaqoq Ofelya Babayeva və şair-tərcüməçi İbrahim İlyaslı ilə görüşüb
9-09-2022, 21:08
“Naxçıvan ədəbi mühiti” mövuzusunda tədbir keçirilib
9-09-2022, 20:47
Naxçıvan göycəsi haqqında məqalə “İrs”də dərc olunub
7-09-2022, 19:32
Qənirə Paşayeva qocaman şair-tərcüməçi AĞASƏFA Yəhyayevi 80 illik yubileyi münasibəti ilə təbrik edib
6-09-2022, 21:34
“İlahiyyat” jurnalı çap olunub
2-09-2022, 20:37
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az-da
1-09-2022, 20:09
Uzaqlardakı isti ürək...-Əkbər Qoşalı
15-08-2022, 13:00
Şair Əliyar Mərdiyev Sabaha-inamla.az-ın qonağı olub-VİDEO
12-08-2022, 02:40
Qaraxan Əkbəroğlu-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az
7-08-2022, 00:20
Miraslan Rasim-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az-da
30-07-2022, 22:31
"ƏDALƏT İŞIĞINDA" Ədəbi-bədii məclisində növbəti tədbir
29-07-2022, 13:15
QIRĞIZSTANDAN GƏLƏN XOŞ SORAQ- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
23-07-2022, 14:25
XURŞİDBANU NATƏVAN:ƏZİZ VƏ QİYMƏTLİ SİMA-Kamal Həsən oğlu Camalov
8-07-2022, 02:15
ABAD CƏBRAYILDA GÖRÜŞƏK-TARİYEL ABBASLI
5-07-2022, 23:30
“Qarabağ Azərbaycandır!” kitabının təqdimatı oldu - Fotolar