14:20 / 23-11-2024
Rusiyanın Qırğızıstandakı səfiri əmək miqrasiyası məsələsini kəskin, lakin çox vacib adlandırıb
14:16 / 23-11-2024
Abxaziya İttifaq dövlətinin vahid valyutasının sınaqdan keçirilməsini təklif edib
14:13 / 23-11-2024
"Yabloko" Şlosberqin saxlanmasının səbəbini açıqlayıb
14:08 / 23-11-2024
Peskov: "Qərbdə söz azadlığı yoxdur, son illərin hadisələri bunu göstərir"
14:03 / 23-11-2024
Ovçu silahını boşaldarkən ovçuya atəş açıb
13:57 / 23-11-2024
Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar
13:52 / 23-11-2024
"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb
13:46 / 23-11-2024
Bastrıkin qızın döyülməsindən sonra cinayət işinin açılmasını əmr edib
13:40 / 23-11-2024
Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək
13:37 / 23-11-2024
"Bloomberg": Avropa növbəti enerji böhranı ilə üz-üzədir, qazın qiyməti 45% artıb
13:02 / 23-11-2024
70 kq qızılla tutulan diplomat bu səfirlikdə işləyir - Bakıya gətirildi
12:58 / 23-11-2024
Azərbaycanda zəlzələ oldu
22:33 / 22-11-2024
Prezidentdən nazirlə bağlı - Sərəncam
22:20 / 22-11-2024
İsrailli nazir Bakıda Aqarunovun məzarını ziyarət etdi - Fotolar
21:58 / 22-11-2024
Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib
21:26 / 22-11-2024
Putin: "Oreşnik zərbəsinin təsiri strateji silahla müqayisə oluna bilər"
21:01 / 22-11-2024
Zaxarova amerikalı senatorun Hollandiyanı işğal etmək çağırışına cavab verib
20:44 / 22-11-2024
Livanın cənubundakı UNIFIL bazasına raket zərbələri endirilib, nəticədə dörd italyan sülhməramlısı yaralanıb
20:28 / 22-11-2024
"Guardian": Rusiyanın yeni "Oreşnik" raketi Avropadakı hədəflərə çata bilər
20:23 / 22-11-2024
Vladimirdə kütləvi davanın 4 iştirakçısı həbs edilib
20:13 / 22-11-2024
Bir şagirdin telefonu dərs zamanı yanıb
20:08 / 22-11-2024
Moskvalılar Malay ayı balası üçün ad seçəcəklər
19:18 / 22-11-2024
Fiqurlu konkisürənlər Lopareva və Brissot Polşada keçirilən turnirdə mahnıdan ruslar haqqında olan ifadəni çıxarıblar
19:11 / 22-11-2024
Polşa Ədliyyə Nazirliyi casus proqram işi üzrə keçmiş rəhbərinin həbsini tələb edir
19:00 / 22-11-2024
İki yaşlı uşaq butiratdan zəhərlənərək ölüb
18:56 / 22-11-2024
Qırğızıstanda elektron siqaretlərin çəkilməsi qadağan edilib
18:35 / 22-11-2024
Naməlum şəxs məktəbdə terror aktı törətməklə hədələyib
18:10 / 22-11-2024
Borrell: "Putin və Tramp tezliklə danışıqlar masasına oturub Ukraynanı müzakirə edəcəklər"
17:50 / 22-11-2024
Ənsar Allah hərəkatı İsrail hava bazasına hipersəs raketi atıb
17:42 / 22-11-2024
Zenden ayaqqabılar şəbəkəsinin təsisçisi istintaqla əməkdaşlıq edəcək
17:36 / 22-11-2024
Merkel Putinlə təmasların zəruri olduğunu bildirib
15:33 / 22-11-2024
“Yaşıl dünya naminə inklüzivlik” adlı tədbir keçirilib
12:16 / 22-11-2024
Qazaxıstanın baş naziri Ukraynadakı vəziyyətlə əlaqədar təhlükəsizliklə bağlı iclas keçirib
12:09 / 22-11-2024
Adamı qaçıran iki nəfər həbs edilib
10:26 / 22-11-2024
Xabarovsk diyarının qubernatoru Demeşin: "Regionda 576 həkim çatışmır"
10:13 / 22-11-2024
FT: Avropa Trampın Ukrayna ilə bağlı mövqeyinə ehtiyatlı nikbinliklə baxır
10:08 / 22-11-2024
Xəstə təcili yardımın feldşerini öldürərək qaçıb
09:59 / 22-11-2024
Kəlbəcərin yeni dirçəliş dövrü-Aybəniz Rüstəmova
09:32 / 22-11-2024
“Üzr istəməsini tələb edirik!” - Hikmət Hacıyev
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 657
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 657
Bölməyə aid digər xəbərlər
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski