23:47 / 09-04-2025
Güləşçimiz Avropa çempionu oldu
23:42 / 09-04-2025
Leyla Əliyeva Əminəni belə təbrik etdi - Fotolar
23:38 / 09-04-2025
"The Times": İran İraq şiə qruplarına uzaqmənzilli raketlər verib
23:31 / 09-04-2025
Zelenski 150-yə yaxın Çin vətəndaşının Ukraynadakı hərbi əməliyyatlarda iştirak etdiyini açıqlayıb
20:49 / 09-04-2025
Məktəblini bıçaqlayaraq öldürən yeniyetmə özünə qəsdə cəhd edib
20:38 / 09-04-2025
Zaxaryan zədə səbəbindən bu mövsüm oynamayacaq
20:31 / 09-04-2025
TASS: Brüssel Vuçiçdən Vulini yeni hökumətdən kənarlaşdırmağı tələb edir
20:27 / 09-04-2025
Kislovodsk Texniki Məktəbinin keçmiş direktoru 5 milyon rubldan çox pul mənimsəməkdə ittiham olunur
20:17 / 09-04-2025
Leyla və Arzu Əliyevalar Qəbələdə - Fotolar
20:12 / 09-04-2025
“Mən əsgərəm, ölkə başçısı nə məsləhət görəcəksə, hazıram”
20:05 / 09-04-2025
“Dedilər ki, üzr istəməyəcəklər, elə deyil, Hikmət?” - Prezident
19:58 / 09-04-2025
Kəmaləddin Heydərov BƏƏ-də sammitdə iştirak etdi - Video - Fotolar
19:45 / 09-04-2025
Prezident onu rektor təyin etdi - Sərəncam
19:41 / 09-04-2025
Nazir onu direktor təyin etdi
16:02 / 09-04-2025
Jurova: "Trampın Oveçkinlə bağlı sözləri Ukraynanı nokaut etdi
15:56 / 09-04-2025
Şmıqal: "Ukrayna Rusiyanın aktivləri hesabına Aİ-dən daha 1 milyard avro tranş alıb"
15:52 / 09-04-2025
Federal Penitensiar Xidmətinin rəhbəri Vladislav Dzyuba saxlanılıb
15:48 / 09-04-2025
Ded Xasanın qətli zamanı yaralanan ofisiant 50 milyon rubl tələb edir
15:44 / 09-04-2025
Klubun damının uçması nəticəsində ölənlərin sayı 113-ə çatıb
11:14 / 09-04-2025
Pnevmatik tapança ilə avtobusun şüşələrinə atəş açdığı üçün saxlanılıb
11:10 / 09-04-2025
Yaşayış binasının uçması nəticəsində 2 uşaq ölüb
11:06 / 09-04-2025
Fermada köləlikdən xilas edilənlərdən birinin vəziyyəti ağır olaraq qalır
10:35 / 09-04-2025
Doğum evində yanğın zamanı mühafizəçi yaralanıb
10:31 / 09-04-2025
Terrorizmi maliyyələşdirməyə görə 11 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
10:28 / 09-04-2025
6 yaşayış məntəqəsində baş verən yanğınların qarşısı 24 saat ərzində alınıb
10:25 / 09-04-2025
ABŞ İnterpol fırıldaqçını Rusiyaya ekstradisiya edib
10:22 / 09-04-2025
Qerkus hesab edir ki, rusiyalı futbolçular Asiya turnirlərində iştirak etməlidirlər
10:18 / 09-04-2025
Mixail Efremov koloniyanı tərk edərək Moskvaya getdi
09:37 / 09-04-2025
Prezident ADA-da çıxış edir - Canlı
09:27 / 09-04-2025
“Əlil Qadınlar Cəmiyyəti” İctimai Birliyi uğurlu layihəsinin dəstəyi ilə növbəti seminarını Bakıda təşkil etdi
09:10 / 09-04-2025
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
08:50 / 09-04-2025
Millət vəkili Könül Nurullayeva vətəndaşlarla görüş keçirib
21:07 / 08-04-2025
Görkəmli dövlət xadimi İlyas Vəkilovun məzarı ziyarət edildi - FOTOLAR
20:55 / 08-04-2025
Abxaziya prezidenti administrasiyasının yeni rəhbərini təyin edib
20:51 / 08-04-2025
Qadın və uşaq asma körpüdən yıxılıb
20:41 / 08-04-2025
Universitetinin rektoru 10 milyon rublu mənimsəməkdə şübhəli bilinir
20:37 / 08-04-2025
"Mash": Çuvaşiyanın başçısı Çeboksarıda qəzaya düşüb
20:34 / 08-04-2025
"Mash": Federal Vergi Xidməti Həbib Nurməhəmmədovun bank hesabını yenidən bloklayıb
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 764
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 764
Bölməyə aid digər xəbərlər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...