02:34 / 29-06-2022
Boks üzrə Sumqayıt idmançılarının növbəti uğuru
02:24 / 29-06-2022
Deputatlar Gürcüstanın hakim partiyasından istefa verdilər
02:13 / 29-06-2022
Şagirdlərə dini mahnı oxudan müəllimə və məktəb direktoruna töhmət verildi - Video
02:09 / 29-06-2022
İdman gimnastikası üzrə Sumqayıt şəhər birinciliyinə yekun vuruldu
02:04 / 29-06-2022
Könül Nurullayeva: “Azad olunmuş ərazilərin bərpasına UN-HABİTAT ekspertlərinin cəlb olunması prosesi sürətləndirə bilər”
01:59 / 29-06-2022
Cüneyt Arkın nə vəsiyyət edib?
04:49 / 28-06-2022
Baş redaktor: "Tərkibində xüsusi təyinantlı qazilər olan birlikdən mükafat aldığım ücüün qürur duyuram"-Baş redaktora mükafatı deputat təqdim edib
02:05 / 28-06-2022
Ərdoğan Suriyada antiterror əməliyyatının anonsunu verdi
02:00 / 28-06-2022
“Putin qalib gəlməməlidir” - Mario Draqi
01:47 / 28-06-2022
“Baykar” Ukraynaya 3 ədəd “Bayraktar” bağışladı
17:48 / 27-06-2022
Hikmət Mirzəyev şəhid övladları ilə görüşdü - Fotolar
17:45 / 27-06-2022
“Biz tamamilə dağılmış 10 min kvadratkilometr ərazidə yeni həyat qururuq”
17:42 / 27-06-2022
“Azərbaycan türkün gücünü dünyaya göstərdi” - Çavuşoğlu
17:39 / 27-06-2022
İlham Əliyev Kəlbəcərlə bağlı göstəriş verdi
17:36 / 27-06-2022
Bakı Bəyannaməsi imzalandı
17:34 / 27-06-2022
Prezident Murov dağının altından çəkilən tuneldən danışdı
17:31 / 27-06-2022
“Bu gün mən burada olmalı idim”
17:28 / 27-06-2022
“İstisu suyu ixrac ediləcək” - Prezident
17:25 / 27-06-2022
“Kəlbəcərin qaytarılması məsələsi ayrıca mövzu kimi gündəlikdə idi”
17:22 / 27-06-2022
“Qarabağı və Şərqi Zəngəzuru bərpa edəcəyik”
17:19 / 27-06-2022
“Kəlbəcərin itirilməsi strateji nöqteyi-nəzərdən böyük faciə idi”
17:16 / 27-06-2022
“Ermənistan postmüharibə reallığını qəbul etməlidir” - İlham Əliyev
17:12 / 27-06-2022
“Biz düşməni məcbur etdik ki, ağ bayraq qaldırsın”
17:08 / 27-06-2022
“Biz istəmirdik ki, qan tökülsün”
17:05 / 27-06-2022
“Azərbaycan Ordusunda bir nəfər də döyüş meydanından qaçmadı”
16:59 / 27-06-2022
“Hər zaman deyirdim ki, gün gələcək, öz doğma torpaqlarımızı qaytaracağıq”
16:46 / 27-06-2022
Hadrutda daha bir hərbi hospital istifadəyə veriləcək
13:12 / 27-06-2022
Ukraynanın azərbacyanlı idmançıları “Şuşa – 270” turnirində iştirak ediblər
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 154
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-05-2022 03:08 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şair İbrahim Yusifoğlunun xatirə-memuar səciyyəli poemaları
Şair İbrahim Yusifoğlunun “Analı, anasız dünyam”, “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” kimi poemaları xatirə-memuar tipli avtobiqrafik və etnoqrafik səciyyəli olmaları ilə diqqəti cəlb edir. Hər üç əsəri də bir-birinə bağlayan el-oba məhəbbəti, milli dəyərlərə bağlılıq, insan, vətəndaş sevgisi və nostalji duyğulardır. Bu əsərləri bir-birinə yaxınlaşdıran həm də formalarıdır: bu poemalarda nəsrlə nəzm bir-birini izləyərək dastan təsirini bağışlayır. Nəsrlə verilən izahatlar və ardınca lirik-epik şəkildə təqdim edilən şeir bu əsərlərə dastan janrını yada salır. Bu əsərlər bir daha Xalq şairi Məmməd Arazın “Ata ocağı” kimi lirik-epik poeması və “Anama məktublar” silsiləsini xatırlatmaqla Məmməd Araz ənənələrinin davamı olduğuna işıq tutur. İkihissəli bu poema “Anam Zəhranın əziz xatirəsinə” epiqrafı ilə başlayıb, anaları mədh, tərənnüm misraları ilə davam edir. Bu misralarda saf, səmimi ana məhəbbəti və anaya məhəbbət duyğuları yer alıb. Bu misralardan saçlarını süpürgə edib övladlarının ömür yollarını hər cür bəla-xətərdən təmizləməyə hazır, kipriklərində od götürən, qəlbində sarsılmaz bala məhəbbəti və gözlərində dərin övlad nigarançılığı oxunan əzəmətli, məlahətli ana obrazı, zamana, həyata sinə gərən zərif tənli aslan ürəkli ana siması canlanır. Poemanın:
Biz incik deyilik, ey Tanrı, səndən,
Kaş kimsə atasız yaşa dolmasın.
Ay ana, tez yapış əllərimizdən,
Bizim əlimizdən tutan olmasın–
misraları kədərlə ümidin çulğaşdığı bənd olaraq ana və atanın övlad həyatındakı sarsılmaz mövqeyinə şükürnamədir.
Poemanın ikinci hissəsinin “Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim” və “Anam mənim üçün bütöv şeirdi” bölmələri ana itkisi və ondan doğan kədəri əks etdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyırlar. Müəllif ana itkisi və ondan doğan sonsuz kədəri söz və misra hayqırtısı ilə sanki təqdim edir. Bir övlad üçün ana itkisi hansı kədəri yaşadırsa, burada da məhz həmin hiss və duyğuları yaşamış oluruq. Müəllif fərdi hisləri ictimai duyğulara çevirməyi bacarır və ədəbiyyatın dili ilə bir əvəzsiz ana üçün yas saxlayır, oxucularını da bu təziyəyə qoşmuş olur:
O günü göylərdən kədər yağırdı,
Tanrını bu boyda sərt görməmişdim.
Ay ana, ölümün yaman ağırdı,
Mən hələ bu boyda dərd görməmişdim.
Ay ana, versəm də ömür varımı,
Dərdinə bir əlac edə bilmədim.
Üstünə ələnən göz yaşlarımı
O gün acizlikdən silə bilmədim.
Şair təkcə anaya öykü və vəsf taktikası güdmür, həm də ana məhəbbətinə layiqli bala sədaqəti də nümayiş etdirir, onu öz yaradıcılığı üçün “bütöv şeir” adlandırır:
Qəlbim ovsunlanıb laylalarından,
Onun söz dünyası ünyetməz yerdi.
Sənət dünyasında hər zaman, hər an,
Anam mənim üçün bütöv şeirdi.
200-ci ildə tamamlanmış bu poemanı Naxçıvan ədəbi mühitində ana mövzusunda yazılmış irihəcmli əsərlərin arasında ən yaxşı əsərlərdən biri kimi təmsil olunduğunu deyə bilərik. Əsərdə müəllif ana və bala sevgisini səmimi, inandırıcı şəkildə təqdim edir və ananın övlad dünyasındakı yerini xatirələrilə birlikdə olduqca həssas poetik notlarla təqdim edib.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şair İbrahim Yusifoğlunun yaradıcılığında xüsusi yeri olan “Sulara danışdım yuxularımı”, “Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” və “İydəli dərənin uşaqları” əsərləri özünün məzmun, ideya-estetik təsir və quruluşu etibarilə bir-birilə əlaqələnən və məzmunca tamamlayan əsərlər silsiləsini və ya trilogiyasnı xatırladır. Hər üç əsərdə avtibioqrafik və etniqrafik pafos çoxluq təşkil edir. Müəllifin xatirə-memuar tipində yazdığı bu əsər görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poeması iləəsasını qoyduğu yeni əsər tipinin davamı kimi əhəmiyyətli mövqe təşkil edirlər. Müəllifin “Sulara danışdım yuxularımı” poeması daha geniş, əhatəli və faktoloji baxımdan zəngindir. Sənədli-avtobioqrafik əsərolan bu poemada öz-el obasınının həsrətilə yaşayan yaşlı bir adamın yuxularından ibarət bir əsər təsiri bağışlayır. əsər məəllifin Axura və Havuş kəndlərində dünyasını dəyişmiş insanların əziz xatirəsinə ithaf olunub. Müəllif Axura deyə kəndlərinin adını Zərdüştün xeyir allahının adı ilə əlaqələndirərək ümumiyyətlə Allahın xeyir haqqındakı ayəsilə əsərə giriş edir və müəllifin Allaha yalvarış-duası təsirini bağışlayır. Əsərdə müəllif özü haqda tərcümeyi-hal xarakterli poetik məlumat təqdim edir. Həyat deyilən yolda bütün çətinlikləri ananın əzmi və qeyrətilə aşan və böyüyən atasız uşağın təsvirini də həssas və kədərli misralarla oxucusuna çatdırır. “Özüm haqqında”, “Məni kövrəldidi kövrək yuxular”, “Ana kəndim, qayıtmışam qoynuna”, “Novruz bayramında”, “Çiçəklə, çiçəklə, Badam ağacı”, “Qaradaş ocağı”, “Sırfa daş hekayəti”, “Hadıqayıb əfsanəsi”, “Danaqalası yayalağında”, “Təkarmud”, “Havuş kəndi”, “Qaçaq İbrahim”, “Tamaşalı yaylağında”, “Sarıbulaq yaylağında”, “Mail xan”, “Son söz” başlıqlarından ibarət qurulmuş poemada sanki müəllifin doğulduğu Axura kəndinin həm coğrafiyası, həm onomastikası, həm də etnoqrafiyası çox uğurla bəhs edilmişdir. İnsanların sosial həyatı, həyat və düşüncə tərzi, güzəranı və psixologiyası, inamı və adət-ənənələri, yaşadıqları yerlər və s. çox ustalıqla özünə yer almış və əhatələndirilmişdir. Əhalinin məşquliyyəti, yer-yurd adları, əfsanə və ianmları onların düşüncə tərzi və psixologiyasının təzahürü olaraq məharətlə mənalandırılıb. Bir insanın taleyi bir elin-obanın taleyi olaraq ümumiləşdirildiyi kimi, bir elin öz yaşayış yerinə olan məhəbbəti, bağlılığı, qarşılıqlı ünsiyyəti və s. vətənə məhəbbət, ictmiai birlik və həmrəylik kimi mənalandırılmışdır. İnsanların həyat tərzi, xüsusilə əxlaqı, isməti və qeyrəti möhkəm törələrə sahib bir oğuz-türk elinin nişanəsi olaraq çox ustalıqla əks edilmişdir.
“Armud ağacıyla yarımçıq dərdləşmələrim” qeyd edilən “Sulara danışdım yuxularımı”əsərinin davamı təsirini bağışlayır. Burada bir insanın həyat hekayəsi əsas mövzudur. Müəyyən mənada, didərginlik və vətən həsrəti başlıca yeri tutub. Müəllif öz timsalında bir evdən digər evə köçmənin psixologiyası və duyğularını, yeni evdəki əhvalı və yaşantılarını əks etdiribsə, qonşusunun taleyi timslında erməni işğalçılığının nəticəsində Qərbi Azərbaycandan didərgin olmuş bir insanın daha geniş və daha çətin olan hiss, duyğu və çətinliklərini ümumiləşdirib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında hər hansı bir obyektə - ağaca, dağa, dənizə, çaya, quş qatarına və s.müraciətlə yazılmış əsərər az deyil və bu, bir ədəbi ənənə, bir vasitədir. Ağaclar arasında ən çox çinar və tut ağaclarına əsərlər yazılmışdır. Mənən təklənmiş həsrət dolu bir adamın bir ağacla dərləşməsi əsərin zahiri quruluşu, formasıdır. Müəllif bütün yaşantılarını burada əks etdirir və dilə gətirir. Burada həm el-oba məhəbbətini ifadə edir, həm də vətənin məruz qaldığı faciəvi günlərin, işğalçılıq döyüşlərinin, erməni fitnələrinin kədərli nəticələrini də əks etdirir. Əsərdə maraqlı nüanslardan biri də şairin nənəsinin dilindən nəvə-nəticələrin taleyinin babalarının taleyinə oxşamaması, müharibə görməmələi arzusunu ifadə etmə məharətidir. Poemada:
Nənənm qorxa-qorxa baxır
Sonbeşik oğluna, nəvələrinə.
İlahi, bir cüt almadılar elə bil.
Necə dəoxşayırlar onun
41-45 davasından
Qayıtmayan oğlanlarına, ərinə.
Müəllif Böyük Vətən müharibəsində həlak olan doğmalarının faciəvi taleyinin onun övladlarının, nəvə və nəticələrinin taleyində təkrarlanmamasını istəyir. Çox məharətlə ifadə edilən bu uğurlu misra İbrahim Yusifoğlunun şairlik istedadı və təbinin əyani ifadəsi kimi təzahür tapır. Əsərin sonunda nənəsinin adından təqdim etdiyi “Qurbanlar deyir Gələcək aylara, illərə, Xoşbəxtlik diləyir Gələcək günlərə!” misraları ilə əsəri ümidverici sözlər və nikbin fikirlərlə tamamlayır, xoş niyyət və arzularını ifadə edir.
Memuar-etnoqrafik tipə daxil olan “İydəli dərənin uşaqları” poeması da müəllifin uşaqlıq xatirələri əsasında yazdığı nostalji duyğularının ifadəsi olan növbəti əsəri, əvvəlki əsərlərinin davamı təsirini bağışlayan poemasıdır. Bu poemada da müəllif doğma kəndi və uğaqlığından qalan xatirələri ümumiləşdirir, uşaqların oyun və asudə vaxt mədəniyyətlərini, yer-yurd adlarını, uşaqlıqda olan həyat tərzi kimi məsələləri əks etdirir. Uşaqlığına qayıtmaq və nostalji duyğulara dalmaq istəyənlər üçün gözəl nümunələrdən olan bu əsərdə 4 hissədə ümumi fikirlərini çatdıra bilir. Şair birinci hissədə kəndləri haqqında bəhs açır. Kəndin müxtəlif yerlərindən biri də əsərin adı ümumiləşdirilmiş “İydəli dərə”dir ki, uşaqların ən çox gün-güzəran, vaxt keçirdikləri bir yerdir. Müəllif təntənə, sevinc və uşaq həvəsini poetik biçimdə ifdə etmək məqsədilə “İydəli” dərə haqqındakı tanıtma, tərənnüm, təsvir və vəsf hissəsini beş hesalı dördmisralı şeir şəklində əks etdirir. Oynaqlıq bu şeir şəklinin ahəngindən doğur və buna görə də şairin həvəslə söz açdığı uşaqlıq duyğularını bu ölçü uğurla təzahür etdirir və oxucusuna da yaşatmağa nail olur. Lakin ikinci hissədə müəllif xatirə danışır və uşaqlıq xatirələrini oxucuları ilə bölüşmək istəyir. Burada təsvir və təqdim ön plandadır: şair dostları, kənd uşaqları, onların xasiyyət və davranışları və s. haqda məlumat verici bir pafos güdür. Yeddihecalı şeir forması axıcılığı və sürəkliliyi ilə bu hissləri oxuculara çatdırmağa imkan verir. Poemada uşaqların ən çox oynadığı “gizlənparç”, “qərcimədaş”, “çiling-ağac”, “qayışagirmə” və s. oyunlarının adı çəkilir və icra tərzi göstərilir. əsərdə bir kənd uşağının həyat tərzi mükəmməl göstərilməklə, kəndin bütün coğrafiyası, toponimikası, dağ, dərə və təpələri – “Dikarx”, “Qumbaralı dərə”, “İydəli dərə”, “Ərdağı” və b. yerləri uşaqların məşğuliyyəti kontekstində təqdim edilir, içərisində macəra olan mükəmməl bir xatirə əsəri ortaya qoyulur. Müəllifin bu və buna oxşar əvvəlki iki əsəri də Xaql şairi Məmməd Arazın “Atamın kitabı” poemsası və “Mənim Naxçıvanım” sənədli-publisitik məqaləsini çox xatırladır. Xalq şairi Məmməd Arazın ənənələrinin davamı olan belə əsər nümunələri Naxçıvan ədəbi mühitində sabitləşmiş və özünə bir ədəbi ənənə yaratmıdrı. Əsərin maraqlı yerlərindən biri də poemadkı uşaqlara öz “qəhrəmanlıq dolu macəraları”ndan bəhs edən Musa kişidir. Məlumdur ki, hər kənddə bu xarakterdə bir adam olur və özünün “yalan hekayələri” ilə uşaqları əyləndirir. Bu, həm də xalq ədəbiyyatında bir janrdır. Uşaqları şirin yalanlar içərisində əyləndirmək və onlara haqla nahaqqı, yaxşı ilə pisi, doğru ilə yanlışı, qorxaqlıqla igidliyi, xeyirlə şəri və s. göstərmək, öyrətmək baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqların xəyal dünyasının inkişafı və qəhrəman xarakterinin formalaşması istiqamətində bu “şirin yalan”ların böyük əhəmiyyəti çoxdan qeyd edilmişdir. Bu bxımdan Musa kişi də Axura kəndinin uşaqlrı üçün “macəraçı nağılbaz” obrazını uğurla yerinə yetirən insanlardan biri kimi ümumiləşib və yadda qalıb. Poemanın sonundakı misralar isə əsəri bir nağıl tipi olduğunun ifadəçisi olan misralar olaraq təsir bağışlayır:
Hə, uşaqlar. Ta bəsdi.
Çox çağladım, çox daşdım.
Görün sizə nə qədər
Xatirələr danışdım.
Son istəyim budur, bu,
Tezcə yaşa dolasız.
El-obanı sevməkdə
Bizim kimi olasız.
Bu misralar və söylənilən əhvalatlar həm də əsərin vətənpərvərlik ideyalarını ehtiva etdiyinə əyani təsdiqdir. Vətəni, el-obanı sevmək, harada olursansa-olasan, öz elinə, kəndinə, xalqına bağlı qalmaq əsərin başlıca ideyasını təşkil edir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 154
Bölməyə aid digər xəbərlər
23-06-2022, 23:16
Yeni nəşr olunan kitabların təqdimatı keçirilib
20-06-2022, 01:11
BİR ŞAİR QƏLBİNİN KÖZƏRTİLƏRİ...- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
13-06-2022, 11:38
“RUHUMUZUN YAZ HAVASI” HAMINI MƏFTUN ETDİ
9-06-2022, 11:05
“Şuşa fatehi” kitabının təqdimatı oldu - Fotolar
7-06-2022, 00:07
YURD AĞRILARINDAN YURD VÜSALINA...-TARİYEL ABBASLI
5-06-2022, 23:35
Vaqif Səmədoğlu medalı həyat yoldaşına tədim edildi
1-06-2022, 18:01
TANRIDAN GƏLƏN SƏSDİ: “QIYMAYIN UŞAQLARA”
27-05-2022, 02:14
Böyük şəxsiyyətin irsinə dəyərli töhfə-İsa HƏBİBBƏYLİ
25-05-2022, 22:22
“İlahiyyatçılar üçün ərəbcə-azərbaycanca lüğət” kitabı nəşr olunub
24-05-2022, 19:52
Şərqşünas alim, yazıçı Əli Rzazadənin “Onun hekayəsi” adlı kitabının təqdimatı keçirilib
23-05-2022, 22:28
Bişkek şəhərində "Qarabağ hekayələri" toplusunun təqdimatı keçrilib
18-05-2022, 03:08
Sulara danışdım yuxularımı-Ramiz QASIMOV
15-05-2022, 19:59
SÖZÜN-SƏNƏTİN YUBİLEY SEVİNCİ-MƏHYƏDDİN MƏHƏRRƏMOĞLU – 80
14-05-2022, 22:49
İNAMI GÜLLƏLƏNƏN ŞAİR-Ramiz QASIMOV
13-05-2022, 19:40
“Göy mexanikasında üç cisim məsələsi” monoqrafiyası nəşr olunub
13-05-2022, 00:37
O, günəş ömrüdür, sönməyəcəkdir-Ramiz QASIMOV
12-05-2022, 21:24
BİR ANA YAŞADI BU YER ÜZÜNDƏ!-Əmir Pəhləvan
9-05-2022, 21:32
9 may Qələbə günündə-Fidan Abdurəhmanova
7-05-2022, 20:55
Miraslan Rasim-ŞEİRLƏR-Sabaha-inamla.az-da
6-05-2022, 20:47
“Taleyi və sənəti” seriyasından 15-ci kitab nəşr olunub
5-05-2022, 21:48
MÜDRİKLİYİN ƏKS-SƏDASI-İSMAYIL İMANZADƏ
5-05-2022, 20:41
“Əhməd Cavad - 130” mövzusunda elmi konfrans olub
29-04-2022, 03:18
BDU-nun professoru vəfat edib
27-04-2022, 22:02
“Qoca və dəniz” əsəri müzakirə olunub
24-04-2022, 01:04
Mir Cəlalın üç kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
22-04-2022, 23:08
XATİRƏLƏR TÜSTÜLƏNƏN OCAQMIŞ...- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
22-04-2022, 22:54
YAZARLARLA GÖRÜŞ HAMIYA SEVİNC BƏXŞ ETDİ
22-04-2022, 00:23
100 yaşlı “Şərq qapısı” qəzeti ilə bağlı yeni kitablar nəşr olunub
21-04-2022, 00:00
SƏRHƏDDƏKİ UŞAQ...-Fidan Nizaməddinqızı
19-04-2022, 23:55
Əkbər Qoşalı: “Şuşaya gedən yollar Şuşada bitmir…”
15-04-2022, 11:23
Miraslan Rasim-Şeirlər
6-04-2022, 22:11
ADPU-DA MÜASİR UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TANINMIŞ SİMASI ZAHİD XƏLİLİN 80 İLLİK YUBİLEYİ QEYD EDİLİB
1-04-2022, 23:34
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR VƏ UŞAQ ŞƏXSİYYƏTİ-KAMAL CAMALOV
30-03-2022, 23:58
Ədəbiyyatşünas alimin 70 illik yubileyi qeyd olunub
27-03-2022, 23:08
“PALİTRA” ƏDƏBİ KLUBUNUN NÖVBƏTİ ADDIMI
19-03-2022, 23:32
Novruzumuz xoş gəlsin-Xanım İsmayılqızı
18-03-2022, 23:13
Türkiyənin Antalya şəhərində V Beynəlxalq Novruz Elmi Araşdırmalar Konfransı keçirilib
17-03-2022, 23:55
MONOQRAFİYA REPRESSİYA QURBANLARININ RUHUNA EHTİRAM İFADƏSİDİR-ƏBÜLFƏZ AMAN oğlu QULİYEV
17-03-2022, 23:39
Zəlimxan Yaqubun “Ələsgər çağırdım, Ələsgər dedim” kitabı gün üzü görüb
17-03-2022, 22:22
BARLI-BƏRƏKƏTLİDİR YAZI AZƏRBAYCANIN-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
16-03-2022, 23:52
Pedaqoji Universitetdə görkəmli şair-dramaturq, ictimai xadim Hidayət Orucov ilə görüş keçirildi
16-03-2022, 23:40
Deputat kitab təqdimatında iştirakından yazdı
16-03-2022, 23:05
Qənirə Paşayeva görkəmli yazıçı Seyran Səxavətlə görüşüb
16-03-2022, 16:25
Pedaqoji fikir səlnaməmizin yaddaqalan səhifəsi İrəvan müəllimlər seminariyası və Firudin bəy Köçərli
14-03-2022, 22:11
Deputat həmkarının “Addım-addım Albaniya” kitabından yazdı
14-03-2022, 20:35
Naxçıvan folkloru ilə bağlı araşdırmalar iki monoqrafiyada əksini tapıb
12-03-2022, 21:49
Deputat "Payızda dadı" kitabının təqdimatında iştirak edib