23:50 / 18-03-2024
Prezident xalqı təbrik etdi
22:44 / 18-03-2024
Petr Yan sıradan çıxıb
Bütün xəbərlər
İNAMI GÜLLƏLƏNƏN ŞAİR-Ramiz QASIMOV
Tarix: 14-05-2022 22:49 | Bölmə: Ədəbiyyat

Şair İbrahim Yusifoğlunun poemalarında Azərbaycan xalqının tarixi taleyi məsələsi


    Şair İbrahim Yusifoğlunun bədii yaradıcılığında Azərbaycanın tarixi taleyi məsələsi də əhəmiyyətli şəkildə yer alıb. Şair bu əsərlərində Naxçıvan haqqında xüsusilə bəhs edir. Naxçıvanın sürətlə inkişafı, yenidən qurulması və müasir görkəmə düşməsi poemalarında xüsusi yer almışdır. Bu mövzu və tendensiya şairin digər bir lirik-epik poeması olan “Bu nəğməm sənədi, doğma Naxçıvan” əsərində davam etdirilmişdir. Əsər ideya və məzmunca “O, Günəş ömrüdür, sönməyəcəkdir” lirik-epik poemasının davamı təsirini bağışlayır. Əsər həm də publisistik ballada təsirini bağışlayır. Ulu Öndər Heydər Əliyevin müdrik kəlamlarının epiqraf seçilməsilə başlayan əsər vətənə məhəbbətin himni və marşına çevrilən “Vətən nəğməsi” şeirilə başlayır. Üç bənddən ibarət olan bu şeir forma-janr etibarilə cəngi notları üzərində yazılmaqla marşı xatırladır:

Nəğmələrin ən qədimi, ulusu,
Meyvələrin ən şirini, sulusu,
Bulaqların ayna kimi durusu –
Vətən nəğməsi!
Bu nəğmənin hər misrası “Cəngidir”,
Al qırmızı hər kəlmənin rəngidir,
Dar anında bir oyanış zəngidir –
Vətən nəğməsi!
    Şair “Yollar gəlir Naxçıvana” başlıqlı hissə ilə Ulu Öndər Heydər Əlieyevin xilaskarlıq missiyasının başlanğıcı olan Naxçıvana qayıdışının verdiyi töhfələr haqqında bəhs edilməklə böyük uzaqgörənlik, müdrik fəaliyyət və xalqa məhəbbətin nəticəsi olaraq Naxçıvanın yenidən qurulması, inkişafı və müasirləşməsi hadisəsini təfərrüatı ilə təsvir edən “Bu nəğməm sənədir doğma Naxçıvan” hissəsilə davam etdirilir. Şair “haşiyə”lərlə də fikirlərini inkişaf etdirib zənginləşdirir, “Xalqı bəlalardan qurtardın, baba” hisəsilə müdrik və xilaskar liderə məhəbbətlə edilən ümumxalq alqışlarının ümumiləşdirir, onun nəhəng, nurlu obrazını yaradır. 
    Naxçıvanın quruculuq tədbirlərini, yenilənmiş, müasirləşmiş və gözəlləşmiş yeni halını İbrahim Yusifoğlunun “Bu nəğməm sənədir, doğma Naxçıvan” poemasında daha əhatəli və  məzmunlu görmək mümkündür. Qocaman şair İbrahim Yusifoğlunun bu lirik-epik poemasında təkcə vüsət, təsvir və tərənnüm deyil, həmçininquruculuq ünvan­la­rına nəzərən yenilənmənin təhlili vardır. Bu nümunədə şair tək­cə seyirçi qalaraq təsvir etmir, həm də  vətən­daş məsuliyyəti və mövqeyindən  çıxış edərək prosesi  bilavasitə  cari və perspek­tiv olaraq təhlil etməyə çalışır. Bununla da  insan amili­nə  fikri yönləndirməyə səy göstərir. İbrahim Yusif­oğlu əsərdə Naxçıvan ob­razınatarixilik və müasirlk, köhnəlik və yenilik, qə­dim­lik və müasirlik prizmasından  yanaşaraq əks etdirməyə  mü­vəffəq olur. Məsələn:

Memar Əcəminin gənc nəvələri,
Tikirlər, qururlar, gözəlləşirsən.
Müstəqil günündən ta üzübəri,
Gözəl diyarlara bərabər, birsən.
           

     Şair Naxçıvanın kədərli və qəmli, bəlalı, dumanlı günlərindən bugünkü toy-büsatlı, bər-bəzəkli günlərinə nəzər salaraq da yenilənmə,  inkişaf prosesini canlandırır:

Daha əl götürübsən kədərindən, qəmindən,
Bir əlamət qalmayıb dünənki görkəmindən.
Yöndəmsiz döngələrin təbilləri çalınıb,
Yerlərində qəlb açan xiyabanlar salınıb,
Neçə köhnə tikili yeni görkəm alıbdı,
Milli naxışlarıyla binalar ucalıbdı.
           

    Şair İbrahim Yusifoğlu konkret quruculuq  ünvanlarını göstərmək və təsvir etməklə  müasir Naxçıvanın  əzəmət və yenilik xəritəsini cızır, yenlənmənin inkişaf trayektoriyası, həddi və əhatəsini təqdim edir. Poemada ulu öndərə xitabən yazılmış hissədən sonar böyük quruculuq ünvanlarından olan dahi liderin adına açılmış Naxçıvanın mərkəzindəki əzəmətli Heydər Əliyev Muzeyindən bəhs etməklə, digər mədəniyyət məbədlərinə - Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyi, Hüseyn Cavid məqbərəsi, Əcəmi seyrangahı, Bazargöl və Qızlar bulağı, Böyük bağ, Ədəbiyyat muzeyi və Naxçıvan Dövlət Universitetinə həsr edilən bölmələrlə davam və inkişaf etdirir.
    Şair poemanın “Böyük bağ” adlanan his­səsin­də  köhnə Naxçıvanın, daha doğrusu, köhnəliyi, yön­dəm­sizliyi, əlverişsizliyi tənqid edərək yenilənmənin gətirdiyi  este­tik zövq və mənəvi toxtaqlığı əks etdirir, aparılan işləri təq­dir edərək yenidənqurmaya çağırış səsəlndirir. Şair poemada Naxçı­van şəhərinin  ən gözəl və müasir quruculuq ünvan­ların­dan olan Böyük bağın, Əyləncə Mərkəzinin, Əcəmi Sey­rən­ga­hı­nın, Qızlar Bulağının  və b. adlırını çəkib təsvir edir, konkret yer­lərlə cızdığı yeni  Naxçıvanın doğurduğu  mənəvi zövq və  öyün­cəkliyi təqdim edir. “Tikilir, qurulur qədim Naxçıvan, Hər an gözəlləşir bu xoş günündə”, - deyən müstəqilliyin müasir Naxçı­vana bəxş etdiyi xoşbəxtlik və  səadəti alqışlayır. 
İ.Yusifoğlunun “Mənim inamımı güllələdilər” poeması Azərbaycan tarixinin qanlı qara Yanvar hadisələrinə həsr edilib. 1990-cı ilin 19-dan 20-nə keçən gecə baş verən bu qanlı hadisə Azərbaycan xalqının humanizmə, sülhə və dostluğa olan inamımı güllələməişdi ki, şair İ.Yusifoğlu da məhz bu mövzunu öz əsəri üçün müəyyənləşdrmiş və uğurlu bir poema ortaya qoymuşdur.
    İki hissədən ibarət olan poemada Yanvar hadisələrinə aparan yol, Yanvar hadisələrinin baş verməsi, günahkarları və s. poetik pafosla, acı və kədər dolu misralarla ifadə olunur. Şair bu hadisələrin başlanmasına ideya köməkliyi edən mənfur erməni ideoloqu Zori Balayana müraciətlə yazılmış ““Ocağ”ın müəllifinə” başlıqlı şeiri ilə münasibət bildirir. Bundan sonra baş verən müxtəlif hadisələr poemanın ayrı-ayrı bölmələrində bəhs açılaraq oxucunun ədəbi yaddaşına mənimsədilir. Qorbaçovun yenidənqurma şüarı altında həyata keçirdiyi ikiüzlü siyasət, ermənilərin fəallaşması və Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqqında verilən saxta qərar, aparılan missiya, xalqın bütün gücü və birliyilə 1988-ci ildə kütləvi etirazlara qalxması, hadisələrin milli azadlıq ideyaları ilə daha da inkişafı, meydan hərəkatı poemanın giriş xarakterli birinci hissəsində bəhs edilirvə Qara Yanvara aparan ictimai-siyasi hadisələr olaraq səciyyələndirilir. Şair poemanın ikinci - əsas hissəsində təkcə 20 Yanvar hadisələrindən deyil, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə müdaxilə, hərbi təcavüz istiqamətində xain erməni silahlılarının havadarlarının köməyi ilə Naxçıvan ərazilərinə hücumlarından da ətraflı bəhs açır. Sədərək kəndi ətrafında gedən qanlı döyüşlər və naxçıvanlıların el birliyilə bu döyüşlərdə fəal iştirakı poemanın əsas hadisələrini təşkil edir. “Qeyrət qalası Sədərək kəndi”, “Şərur şəhərindən Sədərəyədək”, “Kimin günahıdır, zəifliyidir”, “Şərur şəhərində, xəstəxanada” kimi bölmələrdə Naxçıvan hadisələri əks etdirilir. Erməni vandalizminə qarşı əhalinin birliyi, mübarizə əzmi, vətənpərvərlik və şücaətlə dolu fəaliyyətlri və s. geniş bəhs mövzusuna çevrilir. Silahsız adamların döyüş qeyrətli ürəyi ilə müharibəyə getməsi bütün zamanlar üçün vətənə məhəbbətin və qəhrəmanlığın nümunəsi olaraq əks olunur. Bütün adamları – cinsindən, yaşından asılı olmayaraq bütün insanların Naxçıvanın ərazi bütövlüyü uğrunda müdafiə hərəkatına qoşularaq qorxmadan döyüşlərəatılması misilsiz qəhrəmanlıq örnəkləri, əsl vətəndaş davranışları olaraq tarixləşdirilir, gələcəyə xədəbi yaddaş formaında olsa da, miras olaraq saxlanılır.  “Elimin matəm günüdə”, “Bura paytaxt Bakıdır” bölmələri bilavasitə Qanlı Yanvar hadisələrindən bəhs açır, onun dəhşətlərini əks etdirir. Bir az sonra müəllif bu dəhşətli günlərin acı və kədərli nəticələrini saxlayan, ifadə edən “Kapitan Seyidov küçəsindəyəm”, “Sağalmaz bala dağı”, “Şəhid bacıları”, “Sizi dərəmmədim, lalə, nərgizim”, “Ölümü tanrıdan gələn qardaşım” kimi hissələrdə yanıqlı ifadələr və kədərli notlarla bəhs açır. “Kapitan Seyidov küçəsindəyəm” hissəsində şair Sədərək döyüşlərinin böyük qəhrəmanlarından olan Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı kapitan Məhərrəm Seyidov haqqındakı təəssürat və xatirələri vərəqləyir, onun igidlik və qəhrəmanlığına işıq tutr. Poemanın adıgedən hissələrindən biri öz kədəri ilə daha çox seçilən bir hadisəyə - mənfir erməni quldurlarının atdığı raket və top zərbələrinin canına qıydığı iki körpə balanın – Elvin və Malik qardaşlarının şəhid düşdüyü qanlı hadisə ələ alınan  bölmə oxucu marağı cəlb etməsi ilə seçilir.“Sağalmaz bala dağı” adlanan bu hissədə şair o dərin kədəri, acını və yanğını əks etdirmək, oxucu qəlbinə sirayət etdirmək üçün 11-lik şeir formasından 7-lik şeir formasına, bayatı janrı tələblərinə keçir. Məsələn:

Tutubdu qala dağı,
Kəməndə sala dağı.
Nə yara var sağalar,
Sağalmaz bala dağı!

    Xalq bayatısının ardından 7-lik şeir şəklini davam etdirən müəllif bu şeir şəklinin imkanları daxilində öz hisslərini bölüşür, bir kədər səhifəsi yazır:

Eşidin, bu qəmli səs,
Bir ananın səsidir.
Bu qəm-kədər, bu nalə,
Dünyamısın bəsidir.
Deyir, topdan, raketdən,
Düşmənlər od ələdi.
Elvinlə Malikimi
Al qanına bələdi!

     Bu misraları oxuyan oxucu erməni zülmünün təkcə bu iki körpə uşağın qanlı faciəsilə bitən qəmli dastanından deyil, əksinə, başlayan dastanından xatırlatma etməli olur: Elvin və Malik qardaşları ilə başlayan körpə balalarımızın qanlı faciəsi 20 Yanvar faciəsilə davam edir, Xocalı hadisələrilə daha da qatılaşır, amansızlaşır, Zəhra balanın ölümü faciə rəngini daha da tündləşdirməli olur. Oxucu bu misraları oxuduqca xatırladığı bu qanlı hadisələrin təsiri altında əxlaqı, heysiyyəti olmayan erməni terrorizminin simasızlığını yaxından müşahidə etmiş olur və əlbəttə, əsl, vətənpərvər oxucunun, qəlbi mərhəmətlə dolu istənilənin oxucunun hislərində ədalət uğruna mübarizə hislərini oyadır. Bu hissənin ardından müəllif “Şəhid bacıları” bölməsilə vətən uğruna can fəda edən şəhid övladlarının bacı kədərlərini təsvir və əks etdirir, Azərbaycan ailəsinin qadın-bacı keyfiyyətlərinə uyğun tələblərlə qardaşları ölən bacıların kədəri və üzüntülərini təqdim edir. Poemnın son hissəsi olan “Ölümü Tanrıdan gələn qardaşım” bölməsi, ümumiyyətlə, yanvar hadisələri zamanı Vətənin ərazi bütövlüyü və istiqlalı uğruna həyatından keçmiş şəhid övladların xatirəsi ümumiləşdirirlir və onların şərəfinə ağı təsirini bağışlayır.
 

Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent



Baxış sayı: 586


Bölməyə aid digər xəbərlər