20:00 / 18-05-2024
Fransada baget ətirli brend buraxılıb
19:55 / 18-05-2024
Baxımsız qalan körpə bataqlıqda boğulub
19:48 / 18-05-2024
Senator Kovitidi: "Zelenski üçün ölmək ukraynalıların ürəyincə deyil"
16:41 / 18-05-2024
Məhkəmədə müdafiə nazirinin müavini İvanovun şəriki ilə bağlı yeni faktlar üzə çıxıb
16:36 / 18-05-2024
Belqorod rayonu Fransa bombaları və Amerika raketləri ilə vurulub
16:32 / 18-05-2024
Lavrov: "Avropa ən azı bir nəsil Rusiyanın tərəfdaşı olmayacaq"
16:25 / 18-05-2024
Yük maşını sürücüləri səfərbərlik haqqında qanuna etiraz olaraq aksiya keçiriblər
00:26 / 18-05-2024
Şəhid Elgin Abbaslının mövludu qeyd olunub-VİDEO+FOTOLAR
23:55 / 17-05-2024
RS: Blinken Ukraynaya səfəri zamanı Donbass və Krımın adını çəkmədi
23:48 / 17-05-2024
Çeçenistan Ombudsmanı: "Ailələrdə qız uşaqlarının hüquqlarının pozulması cəmiyyət tərəfindən qəti şəkildə pislənir"
23:32 / 17-05-2024
HEYDƏR ƏLİYEVİN QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞ SİYASƏTİ: MÖVCUD REALLIQLAR
23:24 / 17-05-2024
Məhkəmə Nensi Pelosinin evinə hücum edən şəxsə 30 il həbs cəzası verib
23:06 / 17-05-2024
Sankt-Peterburqda akademiyanın ərazisində baş verən partlayış nəticəsində 7 hərbçi yaralanıb
23:00 / 17-05-2024
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ, Aİ, Böyük Britaniya və Ukraynaya odla oynamaq barədə xəbərdarlıq edib
22:52 / 17-05-2024
Sankt-Peterburqda Budyonnıy Rabitə Akademiyasının yaxınlığında partlayış baş verib
22:38 / 17-05-2024
Baş prokuror Düşənbədə ikitərəfli görüşlər keçirib
21:31 / 17-05-2024
Deputatlar valideynlərinin övladlarının siqaret çəkməsinə görə cərimələnməsini təklif ediblər
21:26 / 17-05-2024
İrkutsk həkimləri qələvi udan uşağın həyatı üçün 17 il mübarizə aparıblar
21:10 / 17-05-2024
Messinin ilk müqaviləsinin mətni olan salfet 900 min avroya satılıb
21:05 / 17-05-2024
Aslan ailələri Namibiyada məktəblərin bağlanmasına səbəb olub
21:01 / 17-05-2024
Bəhreyn kralı Putinə ərəb ölkələri ilə əlaqələri gücləndirdiyinə görə təşəkkür edib
20:34 / 17-05-2024
Çeçenistandan olan Liya Zaurbekova adlı qız onu axtarmamağı xahiş edib
20:26 / 17-05-2024
Poliqonda polis tərəfindən öldürülən ovçunun meyiti tapılıb
20:15 / 17-05-2024
Kuleba İsveçrədə keçirilən sammitin bütün iştirakçılarının adını açıq şəkildə çəkməkdən imtina edib
20:01 / 17-05-2024
Məhkəmə müğənni Şerin 47 yaşlı oğlunun himayəsindən imtina edib
19:54 / 17-05-2024
"Reuters": ABŞ Rusiya almazlarına qarşı sanksiyaları yumşalda bilər
19:49 / 17-05-2024
İDF səhvən İsrail kəndi yaxınlığında sursat atıb
19:43 / 17-05-2024
Robert Fikonu vuran şəxsin məhkəməsi mayın 18-də keçiriləcək
19:33 / 17-05-2024
NATO uzun illər Rusiya ilə böyük problem yaşayacağına əmindir
19:28 / 17-05-2024
FT: Putin və Si-nin bəyanatları ABŞ-ın üzünə yumruq oldu
19:23 / 17-05-2024
Qonaq yoldan keçəni bıçaqlayıb
23:59 / 16-05-2024
Qrossi: "MAQATE lazım olduğu müddətcə Zaporojye AES-də mövcudluğunu davam etdirəcək"
23:52 / 16-05-2024
Ukraynalını xüsusi amansızlıqla qətlə yetirib
23:48 / 16-05-2024
Qətl törətməkdə şübhəli bilinən şəxs saxlanılıb
23:20 / 16-05-2024
Baş prokuror Düşənbəyə işgüzar səfərə gedib
23:15 / 16-05-2024
Donetskin mərkəzində DXR-in birinci rəhbəri Aleksandr Zaxarçenkonun abidəsi ucaldılıb
22:56 / 16-05-2024
Klinikanın cərrahları ev dustaqlığına buraxılıb
22:49 / 16-05-2024
Pekindən sonra Putin Harbinə gəlib
Sözün keçdiyi yerlər- MƏMMƏD ARAZIN ANIM GÜNÜNƏ
Tarix: 05-12-2017 18:58 | Bölmə: Ədəbiyyat
Aydın QACAR
Torpağın üzü soyuq olur, - deyirlər, - söndürür emosiyaları, ovudur kədəri. Üstəgəl, 13 illik bir zaman!? Nə tez ötdü, nə tez gəldi-getdi bu illər...
Ancaq Məmməd Araz kədəri, onun poeziyasının büləndiyi kədər kimidi - duyğusal, nurlu, işıqlı! Özünün dediyi kimi - söz də, kədər də, elə “sözdü, qəhərdi, atdı, cilovdu, yəhərdi” və Məmməd Araz sözü bütün hallarda işıqdı, səhərdi.
Vəfatından sonra, Gülxanım müəllimənin (yoldaşının) bir etirafı məni çox mütəəssir etmişdi:
- Dörd divar arasında qalmaqdan bezirdi son vaxtlar... Adam içinə, çölə-bayıra çıxmaq istəyirdi,... özüm də xəstə idim. Həm də inanmazdım Məmməd belə tez gedə bilər əlimizdən.
Mexaniki olaraq:
- Bəs niyə demirdiz? Mən elə bilirdim gəl-get sizi də, onu da narahat edər...
Və tezcə də sönmüşdüm, bu artıq gecikmiş “qayğıkeşlik” idi.
lll
... Ətrafımda dop-dolu bir səssizlik, sükut yaratmaq istəyirəm. Təkcə ruhumdan, içimdən gələn səslər eşidilsin. Lap yağışla birgə çilənə, küləksiz havada ağappaq qar kimi ələnə də bilər bu səssizlik. Mən də bu sükut içində, çox yox, - bir ya iki Məmməd Araz şeirinin, sözünün keçdiyi yerlərdən keçim; Məmməd Araz poeziyası ilə nəfəs-nəfəsə, ürək-ürəyə qalım. Təsadüfi səhifəni açıb, sıradan ixtiyari iki şeirlə təmas qurum.
Əslində, hər hansı şeiri təkrar oxumağa ehtiyac da yoxdu, Məmməd Araz qələmindən çıxan nə varsa, çoxdan hopub yaddaşıma, canıma; səhifə açmaq təsadüfi seçim etmək üçündü.
Çox dərinə də getməyəcəyəm, tez-tez Məmməd Arazdan söz açmağıma bəzən ağız büzənlər, qısqanclıqla yanaşanlar da olur. Ancaq belə adamlar unudurlar: idealı olmayan insan özü cılızdı, eqoisdi. Bildirmək, yada salmaq istəyirəm: - bioloji sevgi bütün canlılarda olur, mənəvi sevgi isə yalnız insana məxsusdu.
Mənəvi dünyamı sözsüz, poeziyasız, ətəyinə, dizinə baş qoyduğum şeirlərsiz, təsəvvür edə bilmirəm.
Özümü tapdığım yazını, mətni, şeiri oxuyanda, öz ömrümü-günümü oxuyur, yaşadıqlarımı yenidən yaşayır, mənəvi rahatlıq tapıram.
Heç nə məni Söz qədər sərməst edə bilmir, bu sayaq bədii qənaətlərə çoxlarının şərik olduğuna da əminəm. Beləliklə:
YENƏ DƏ MƏMMƏD ARAZDAN!
Onu oxuyanda nəinki insanın, hətta daşın-torpağın, çölün-kövşənin də ağrısını, acısını duya, səsini eşidə bilirəm.
Onun sözləri hər bir oxucu ilə eyni soydan, eyni kökdən olur;
Onun sözlərinin, şeirlərinin canında, qanında deyilən, yazılan, görünən məqamlardan başqa görünməyən, ancaq insan ruhuna yaxın olan, sözün qançəkərliyimi deyim, ya nə deyim bilmirəm, - var ki, onu izah etmək olmur, - yalnız yaşamaq, duymaq olur.
“MƏMMƏD ARAZ QAYASI”, DEKABR 1986.
Eldə-obada daşa, qayaya ad vermək ənənəsi var: Gəlin qaya, Toğlu qaya, Ballı qaya, Çadırdaş, Qaval daş və sair. ...Bir gün Məmməd Araz çobanlardan məktub alır, yazırlar: - Kəlbəcərin “Sarıbulaq” dərəsindəki bir qayaya, sal daşa “Məmməd Araz kürsüsü” adı vermişik.
“Fərmanına, təltifinə alqış, ey çoban” - deyib kövrələn Məmməd Araz, xəyalən o qayanın, o çoban hədiyyəsinin görüşünə gedir:
Məmməd qaya, Qaya Məmməd
Xoş gördük sizi...
Olsa-olsa, mən olaram adi daş çapan:
Çopur qaya, Qara Məmməd,
Xoş gördük sizi!
Beləcə, özünəməxsus salamı, nidası, sözü ilə - daha bir vətən qayasına, vətən daşına əl çəkir, üz qoyur. Sən demə, günlərin birində özü də, üstünə - “Bu daş altda Məmməd Araz yaşayır” yazılmış, Vətən qayasına, Vətən daşına - dönəcəkmiş.
Hər zaman - “Şair qayalara, dağlara söykən” - deyən, dağlara güvənən şair, Məmməd Araz qayasına da üz tutub: - “İnsanlığım, daşlığıma söykən, qürrələn” deyir, daş dilində: “danış görüm, a daş qardaş” sorğusu ilə, o, lal qayanı da dindirir.
Sözün, fikrin zirvəsinə bax:
- Danış, görüm...
Eşidim yox ha!
Əslində bu oxucu yozumundan, fantaziyasından asılıdı, misranı adi formatda da başa düşmək olar, “görmək” mənasında da.
Şeirdə bu qatlar məni daha çox çəkir. Zövq alıram, bu qatlarda gəzişməkdən, açıqlama cəhdləri etməkdən. Ancaq qısa olsun deyə bu təfsirlərə keçməyəcəyəm. Sadəcə şeirin axarına düşüb, sözün keçdiyi yerlərdən keçmək, sözlə çəkilmiş təbiət mənzərələrinə tamaşa etmək, bəlkə də yüzüncü dəfə heyrətlənmək istəyirəm:
Bu görüşü göydən baxan qartal da duyur,
Qanadından lələk salır - təbərrük üçün.
Qabaq-qənşər qayalıqda kəklik oxuyur,
Var ol səni, xallı pəri, bu təbrik üçün.
Elə bil mənzərə filminə baxır, kəklik səsi eşidirik, deyilmi...
Sonra itən nitqinin, batan səsinin gileyi, şikayəti səslənir:
A dağ çayı, səs vermişdin səsindən mənə,
Bir yaz günü nəfəsimdən qapdılar onu.
Yumalayıb, tapdalayıb palçıq yerinə
Üzü bomboz divarlara yapdılar onu.
Bilən bilir, son anacan itirdiyi səsi gəzib Məmməd Araz, - əriyib səs, qeyb olub səs ürəyinin vulkanında...
1970-ci ilin o məşum günündən (ədalətsiz qərarla işindən uzaqlaşdırılıb tənqid, təqib olunması, xəstəlik tapmasından) neçə onilliklər ötsə də, - əfsus və əfsus!!! Hələ də “yuxarıdan aşağıya yağan daşları, aşağıdan yuxarıya qaytara” bilmirik! Hələ də tufan olub, külək olub “beyinlərdə, ürəklərdə daş yara” bilmirik! “Fərhad külək” necə yıxsın bu daşları Şair?..
Soruşursan:
- Qılıncımı bürmələyib, qalan səsimi
Şəhriyara pay yolladım, bilməm aldımı?
Nigaransan:
Şəhidlərin qəbri üstə yanan səsimi
Yanan qandı, duyan duydu...
Danan oldumu?”
Və beləcə,.. şair çiyninə yığılmış - “yerin-göyün ağır yığını” ilə şeirin sonuna, yaxınlaşırıq... Çoban hədiyyəsinə, sal daşa söylədiyi, son iki misra isə uvertüradı, daş himnidi, Məmməd Araz harayı, Məmməd Araz mənəmliyidi:
Mən duyuram sən olmağın ağırlığını,
Ey mən-qaya, mən olmaq da asan iş deyil...
Bəli, asan deyil Sən olmaq, Məmməd əmi! Heç sənsiz olmaq da asan deyil, bunu da bilirsənmi?...
Məmməd Araza nə var: daş ömrü də yaşadı, mamır, duman, şeh ömrü də; Quşla quş dilində danışdı, daşla daş dilində, şehlə duman-çən dilində. Biz neyləyək: haqsızlıq, çirkab içində itib batdığımız bu yalan dünyada?..
Yenə də dar ayaqda güvənc yerimiz Məmməd Araz sözü, Məmməd Araz şeiri olur. O, sənəti, sözü, şeiri ilə dünən də, bu gün də, hələ neçə-neçə onilliklər, yüzilliklər sonra da insanlara mənəvi sığınacaq, təskinlik yeri olacaq.
Haşiyə: Yersiz görünsə, bağışlayın! Bu son misraları mən kiçik improvizasiya və yumorla az qala hər gün işlədirəm. Dərs oxumaqdan bezən, tıncıxan nəvəmin də qulağına birinci misranı pıçıldayır, halına acıyıram; - Ev işlərinin çoxluğundan gileylənən xanıma da, - “mən bilirəm sən olmağın çətinliyini,” - deyib guya toxtaqlıq verir, ovudur, sonra da nümayişkaranə divana çöküb: “Ey mən qaya, mən olmaq da asan iş deyil” - söyləyib qıcıqlandırıram...
lll
Daha bir şeirin, - “Duman ömrü” (1967) şeirinin qanadlarında keçək sözün sarılıb keçdiyi yurd yerlərindən, vətən göylərindən:
Ölüm istəyirəm. Qəfil bir ölüm.
Bir kibrit ölümü. Barıt ölümü.
Bir anda bir ovuc dumana dönüm,
İstədiyim səmtə tutum yönümü.
Görüm, hər qonanda dağlar qaşına,
O dağdan, o çəndən necə yazmışam?!
Görüm, hər enəndə bulaq başına,
Çiçəkdən, çəməndən necə yazmışam?!
Görüm dumanlara qoşula bilmək,
Ayrılıb didərgin olmaq, necədir?!
İstəksiz dərədən daşına bilmək,
İstəksiz dərəyə dolmaq, necədir?!
Görüm bir necədir yerlərə hopub,
Vətən torpağının şehinə dönmək.
Kiçik bir qayanın döşündən qopub,
Böyük bir dünyanın mehinə dönmək...
Şeirin rəvan, sakit, canlı ruhu adamın öz ruhunu da çəkib aparır o aləmə. Sözün ağuşunda nə bu dünyadan xəbərin olur, nə də şeirin bitməsindən. Çünki şeir bitsə də xəyal, fikir qanad açıb uçur hələ göylərdə. O ucalıqda isə, sözün sehrindən çıxmaq çətin olur. Əlin - ayağın nərgiz, bənövşə ətirli o dərələrin şehində islanmayınca ayıla bilmirsən. Fikirləşirsən, təəccüblənirsən: doğrudan ha, duman öz istəyi ilə hərəkət etmirmiş ki! “İstəksiz dərədən daşına bilmək, istəksiz dərəyə dolmaq necədi”- qayğısına, intizarına, nigaranlığına heyran olursan!
Təbiətin - qasırğa əlindən, tufan əlindən qaçırıb - dumanı dərədə saxlamasını bilirdim, “Dərə” şeirindən. Hətta “Ürəyi dolanda təbiət hərdən, çəkilib gecələr ağlar burada” - sirrindən də hali idim. Ancaq duman istəyi ağlıma gəlməmişdi. Sözlə çəkilmiş bu təbiət lövhəsinə baxdıqca baxmaq istəyir adam.
Mən də Məmməd Araz kədərini, dağ döşünə yatmış ağappaq dumana bənzədirəm həmişə; bu duman dağı, dərəni tutsa da, bir güntutarlıq şeh qoyub, tez də çəkilib gedir, göylərə qalxıb bulud olur, bulaq olur, nur, işıq, yağış, qar olur; gözəl vətən şeiri, şeirin vəsf etdiyi vətən qayaları, vətən daşları olur. Dağları daha bir boy ucaldır, şairin özü ucalıqda, vətəni vəsf edən şeiri ucalıqda edir!
Musa Urudun iki misrası var:
Dağ var duman altındadı,
Dağ var dumandan ucadı!
Bu şeir tamamıilə başqa anlamda yazılsa da, mən öz yozumumda elə bilirəm, misralarda təsvir olunan hər iki dağ da, bu dağları tutan duman da elə Məmməd Arazdı.
Çox istədiyim bir uşaqlıq dostum var: Mirqadir. Naxçıvanda yaşayır, lirikadan kasaddı bir az, mən Məmməd Araz haqda həyəcanla söz açanda deyir:
- Ə, mınnan olsa, deyəcək, dünyada nə qədər dağ-daş var, hamısını Məmməd Araz tikib-qurub. Təpələri o düzüb bu Qabıllının üstünə... Ə, bəsdi daaa bə... Ta nə qədər Məmməd Araz olar?!
Mənsə ümidləri, gümanları bir-birinə calaya-calaya özümü inandırmağa çalışıram ki, şeirlərində, şeirləri keçən hər bir vətən nişanəsində, vətən rəmzində, çəkilib şeir yazdığı otaqda indi də Məmməd Araz ruhu dolaşır, yaşayır... Və nə qədər o şeirlər yaşayacaq, xatırlanacaqsa, Məmməd Araz da boy verib öz ucalığında duracaq.
Bəlkə də bunlar hamısı, özünü ovutmaq üçün yozulan yuxular, çəkilən ahlardı...
Nə bilim, vallah... Mənim üçün ən gözəl rəsm sözün, poeziyanın dili ilə yaradılan təbiət lövhələridi. Ruhu şad olsun Məmməd Arazın, Allah ömür versin Musa Yaquba, Ramiz Qusarçaylıya! Onlar sözlə təbiət lövhələri yaradıb, şəkil çəkiblər, oxucuya bu lövhələrdən, bu şeirlərdən mənəvi zövq almaq qalır təkcə.
Məmməd Araz, sözü sal qaya kimi necə oynadır, necə tərpədirsə, eləcə də söz başlayır adamı oynatmağa, tərpətməyə.
Deyirlər, hər bir şair ölümü, gedişi ilə dünyanın işığı bir az da azalır. Ancaq tam razılaşmaq olmur bu deyimlə. Cəmi ikicə şeirindən, görün, nə qədər işıq doldu, nur doldu qəlbimizə, dünyamıza... Və Məmməd Araz öz ömründən kəsərək yüzlərlə, belə şeirlər - işıqlar yandırıb dünyamız üçün.
Vəfatının 13-cü ildönümündə, daha bir anım günündə də ruhu şad olsun Məmməd əminin!
525.az
Baxış sayı: 956
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-12-2017 18:58 | Bölmə: Ədəbiyyat
MƏMMƏD ARAZIN ANIM GÜNÜNƏ
Aydın QACAR
Torpağın üzü soyuq olur, - deyirlər, - söndürür emosiyaları, ovudur kədəri. Üstəgəl, 13 illik bir zaman!? Nə tez ötdü, nə tez gəldi-getdi bu illər...
Ancaq Məmməd Araz kədəri, onun poeziyasının büləndiyi kədər kimidi - duyğusal, nurlu, işıqlı! Özünün dediyi kimi - söz də, kədər də, elə “sözdü, qəhərdi, atdı, cilovdu, yəhərdi” və Məmməd Araz sözü bütün hallarda işıqdı, səhərdi.
Vəfatından sonra, Gülxanım müəllimənin (yoldaşının) bir etirafı məni çox mütəəssir etmişdi:
- Dörd divar arasında qalmaqdan bezirdi son vaxtlar... Adam içinə, çölə-bayıra çıxmaq istəyirdi,... özüm də xəstə idim. Həm də inanmazdım Məmməd belə tez gedə bilər əlimizdən.
Mexaniki olaraq:
- Bəs niyə demirdiz? Mən elə bilirdim gəl-get sizi də, onu da narahat edər...
Və tezcə də sönmüşdüm, bu artıq gecikmiş “qayğıkeşlik” idi.
lll
... Ətrafımda dop-dolu bir səssizlik, sükut yaratmaq istəyirəm. Təkcə ruhumdan, içimdən gələn səslər eşidilsin. Lap yağışla birgə çilənə, küləksiz havada ağappaq qar kimi ələnə də bilər bu səssizlik. Mən də bu sükut içində, çox yox, - bir ya iki Məmməd Araz şeirinin, sözünün keçdiyi yerlərdən keçim; Məmməd Araz poeziyası ilə nəfəs-nəfəsə, ürək-ürəyə qalım. Təsadüfi səhifəni açıb, sıradan ixtiyari iki şeirlə təmas qurum.
Əslində, hər hansı şeiri təkrar oxumağa ehtiyac da yoxdu, Məmməd Araz qələmindən çıxan nə varsa, çoxdan hopub yaddaşıma, canıma; səhifə açmaq təsadüfi seçim etmək üçündü.
Çox dərinə də getməyəcəyəm, tez-tez Məmməd Arazdan söz açmağıma bəzən ağız büzənlər, qısqanclıqla yanaşanlar da olur. Ancaq belə adamlar unudurlar: idealı olmayan insan özü cılızdı, eqoisdi. Bildirmək, yada salmaq istəyirəm: - bioloji sevgi bütün canlılarda olur, mənəvi sevgi isə yalnız insana məxsusdu.
Mənəvi dünyamı sözsüz, poeziyasız, ətəyinə, dizinə baş qoyduğum şeirlərsiz, təsəvvür edə bilmirəm.
Özümü tapdığım yazını, mətni, şeiri oxuyanda, öz ömrümü-günümü oxuyur, yaşadıqlarımı yenidən yaşayır, mənəvi rahatlıq tapıram.
Heç nə məni Söz qədər sərməst edə bilmir, bu sayaq bədii qənaətlərə çoxlarının şərik olduğuna da əminəm. Beləliklə:
YENƏ DƏ MƏMMƏD ARAZDAN!
Onu oxuyanda nəinki insanın, hətta daşın-torpağın, çölün-kövşənin də ağrısını, acısını duya, səsini eşidə bilirəm.
Onun sözləri hər bir oxucu ilə eyni soydan, eyni kökdən olur;
Onun sözlərinin, şeirlərinin canında, qanında deyilən, yazılan, görünən məqamlardan başqa görünməyən, ancaq insan ruhuna yaxın olan, sözün qançəkərliyimi deyim, ya nə deyim bilmirəm, - var ki, onu izah etmək olmur, - yalnız yaşamaq, duymaq olur.
“MƏMMƏD ARAZ QAYASI”, DEKABR 1986.
Eldə-obada daşa, qayaya ad vermək ənənəsi var: Gəlin qaya, Toğlu qaya, Ballı qaya, Çadırdaş, Qaval daş və sair. ...Bir gün Məmməd Araz çobanlardan məktub alır, yazırlar: - Kəlbəcərin “Sarıbulaq” dərəsindəki bir qayaya, sal daşa “Məmməd Araz kürsüsü” adı vermişik.
“Fərmanına, təltifinə alqış, ey çoban” - deyib kövrələn Məmməd Araz, xəyalən o qayanın, o çoban hədiyyəsinin görüşünə gedir:
Məmməd qaya, Qaya Məmməd
Xoş gördük sizi...
Olsa-olsa, mən olaram adi daş çapan:
Çopur qaya, Qara Məmməd,
Xoş gördük sizi!
Beləcə, özünəməxsus salamı, nidası, sözü ilə - daha bir vətən qayasına, vətən daşına əl çəkir, üz qoyur. Sən demə, günlərin birində özü də, üstünə - “Bu daş altda Məmməd Araz yaşayır” yazılmış, Vətən qayasına, Vətən daşına - dönəcəkmiş.
Hər zaman - “Şair qayalara, dağlara söykən” - deyən, dağlara güvənən şair, Məmməd Araz qayasına da üz tutub: - “İnsanlığım, daşlığıma söykən, qürrələn” deyir, daş dilində: “danış görüm, a daş qardaş” sorğusu ilə, o, lal qayanı da dindirir.
Sözün, fikrin zirvəsinə bax:
- Danış, görüm...
Eşidim yox ha!
Əslində bu oxucu yozumundan, fantaziyasından asılıdı, misranı adi formatda da başa düşmək olar, “görmək” mənasında da.
Şeirdə bu qatlar məni daha çox çəkir. Zövq alıram, bu qatlarda gəzişməkdən, açıqlama cəhdləri etməkdən. Ancaq qısa olsun deyə bu təfsirlərə keçməyəcəyəm. Sadəcə şeirin axarına düşüb, sözün keçdiyi yerlərdən keçmək, sözlə çəkilmiş təbiət mənzərələrinə tamaşa etmək, bəlkə də yüzüncü dəfə heyrətlənmək istəyirəm:
Bu görüşü göydən baxan qartal da duyur,
Qanadından lələk salır - təbərrük üçün.
Qabaq-qənşər qayalıqda kəklik oxuyur,
Var ol səni, xallı pəri, bu təbrik üçün.
Elə bil mənzərə filminə baxır, kəklik səsi eşidirik, deyilmi...
Sonra itən nitqinin, batan səsinin gileyi, şikayəti səslənir:
A dağ çayı, səs vermişdin səsindən mənə,
Bir yaz günü nəfəsimdən qapdılar onu.
Yumalayıb, tapdalayıb palçıq yerinə
Üzü bomboz divarlara yapdılar onu.
Bilən bilir, son anacan itirdiyi səsi gəzib Məmməd Araz, - əriyib səs, qeyb olub səs ürəyinin vulkanında...
1970-ci ilin o məşum günündən (ədalətsiz qərarla işindən uzaqlaşdırılıb tənqid, təqib olunması, xəstəlik tapmasından) neçə onilliklər ötsə də, - əfsus və əfsus!!! Hələ də “yuxarıdan aşağıya yağan daşları, aşağıdan yuxarıya qaytara” bilmirik! Hələ də tufan olub, külək olub “beyinlərdə, ürəklərdə daş yara” bilmirik! “Fərhad külək” necə yıxsın bu daşları Şair?..
Soruşursan:
- Qılıncımı bürmələyib, qalan səsimi
Şəhriyara pay yolladım, bilməm aldımı?
Nigaransan:
Şəhidlərin qəbri üstə yanan səsimi
Yanan qandı, duyan duydu...
Danan oldumu?”
Və beləcə,.. şair çiyninə yığılmış - “yerin-göyün ağır yığını” ilə şeirin sonuna, yaxınlaşırıq... Çoban hədiyyəsinə, sal daşa söylədiyi, son iki misra isə uvertüradı, daş himnidi, Məmməd Araz harayı, Məmməd Araz mənəmliyidi:
Mən duyuram sən olmağın ağırlığını,
Ey mən-qaya, mən olmaq da asan iş deyil...
Bəli, asan deyil Sən olmaq, Məmməd əmi! Heç sənsiz olmaq da asan deyil, bunu da bilirsənmi?...
Məmməd Araza nə var: daş ömrü də yaşadı, mamır, duman, şeh ömrü də; Quşla quş dilində danışdı, daşla daş dilində, şehlə duman-çən dilində. Biz neyləyək: haqsızlıq, çirkab içində itib batdığımız bu yalan dünyada?..
Yenə də dar ayaqda güvənc yerimiz Məmməd Araz sözü, Məmməd Araz şeiri olur. O, sənəti, sözü, şeiri ilə dünən də, bu gün də, hələ neçə-neçə onilliklər, yüzilliklər sonra da insanlara mənəvi sığınacaq, təskinlik yeri olacaq.
Haşiyə: Yersiz görünsə, bağışlayın! Bu son misraları mən kiçik improvizasiya və yumorla az qala hər gün işlədirəm. Dərs oxumaqdan bezən, tıncıxan nəvəmin də qulağına birinci misranı pıçıldayır, halına acıyıram; - Ev işlərinin çoxluğundan gileylənən xanıma da, - “mən bilirəm sən olmağın çətinliyini,” - deyib guya toxtaqlıq verir, ovudur, sonra da nümayişkaranə divana çöküb: “Ey mən qaya, mən olmaq da asan iş deyil” - söyləyib qıcıqlandırıram...
lll
Daha bir şeirin, - “Duman ömrü” (1967) şeirinin qanadlarında keçək sözün sarılıb keçdiyi yurd yerlərindən, vətən göylərindən:
Ölüm istəyirəm. Qəfil bir ölüm.
Bir kibrit ölümü. Barıt ölümü.
Bir anda bir ovuc dumana dönüm,
İstədiyim səmtə tutum yönümü.
Görüm, hər qonanda dağlar qaşına,
O dağdan, o çəndən necə yazmışam?!
Görüm, hər enəndə bulaq başına,
Çiçəkdən, çəməndən necə yazmışam?!
Görüm dumanlara qoşula bilmək,
Ayrılıb didərgin olmaq, necədir?!
İstəksiz dərədən daşına bilmək,
İstəksiz dərəyə dolmaq, necədir?!
Görüm bir necədir yerlərə hopub,
Vətən torpağının şehinə dönmək.
Kiçik bir qayanın döşündən qopub,
Böyük bir dünyanın mehinə dönmək...
Şeirin rəvan, sakit, canlı ruhu adamın öz ruhunu da çəkib aparır o aləmə. Sözün ağuşunda nə bu dünyadan xəbərin olur, nə də şeirin bitməsindən. Çünki şeir bitsə də xəyal, fikir qanad açıb uçur hələ göylərdə. O ucalıqda isə, sözün sehrindən çıxmaq çətin olur. Əlin - ayağın nərgiz, bənövşə ətirli o dərələrin şehində islanmayınca ayıla bilmirsən. Fikirləşirsən, təəccüblənirsən: doğrudan ha, duman öz istəyi ilə hərəkət etmirmiş ki! “İstəksiz dərədən daşına bilmək, istəksiz dərəyə dolmaq necədi”- qayğısına, intizarına, nigaranlığına heyran olursan!
Təbiətin - qasırğa əlindən, tufan əlindən qaçırıb - dumanı dərədə saxlamasını bilirdim, “Dərə” şeirindən. Hətta “Ürəyi dolanda təbiət hərdən, çəkilib gecələr ağlar burada” - sirrindən də hali idim. Ancaq duman istəyi ağlıma gəlməmişdi. Sözlə çəkilmiş bu təbiət lövhəsinə baxdıqca baxmaq istəyir adam.
Mən də Məmməd Araz kədərini, dağ döşünə yatmış ağappaq dumana bənzədirəm həmişə; bu duman dağı, dərəni tutsa da, bir güntutarlıq şeh qoyub, tez də çəkilib gedir, göylərə qalxıb bulud olur, bulaq olur, nur, işıq, yağış, qar olur; gözəl vətən şeiri, şeirin vəsf etdiyi vətən qayaları, vətən daşları olur. Dağları daha bir boy ucaldır, şairin özü ucalıqda, vətəni vəsf edən şeiri ucalıqda edir!
Musa Urudun iki misrası var:
Dağ var duman altındadı,
Dağ var dumandan ucadı!
Bu şeir tamamıilə başqa anlamda yazılsa da, mən öz yozumumda elə bilirəm, misralarda təsvir olunan hər iki dağ da, bu dağları tutan duman da elə Məmməd Arazdı.
Çox istədiyim bir uşaqlıq dostum var: Mirqadir. Naxçıvanda yaşayır, lirikadan kasaddı bir az, mən Məmməd Araz haqda həyəcanla söz açanda deyir:
- Ə, mınnan olsa, deyəcək, dünyada nə qədər dağ-daş var, hamısını Məmməd Araz tikib-qurub. Təpələri o düzüb bu Qabıllının üstünə... Ə, bəsdi daaa bə... Ta nə qədər Məmməd Araz olar?!
Mənsə ümidləri, gümanları bir-birinə calaya-calaya özümü inandırmağa çalışıram ki, şeirlərində, şeirləri keçən hər bir vətən nişanəsində, vətən rəmzində, çəkilib şeir yazdığı otaqda indi də Məmməd Araz ruhu dolaşır, yaşayır... Və nə qədər o şeirlər yaşayacaq, xatırlanacaqsa, Məmməd Araz da boy verib öz ucalığında duracaq.
Bəlkə də bunlar hamısı, özünü ovutmaq üçün yozulan yuxular, çəkilən ahlardı...
Nə bilim, vallah... Mənim üçün ən gözəl rəsm sözün, poeziyanın dili ilə yaradılan təbiət lövhələridi. Ruhu şad olsun Məmməd Arazın, Allah ömür versin Musa Yaquba, Ramiz Qusarçaylıya! Onlar sözlə təbiət lövhələri yaradıb, şəkil çəkiblər, oxucuya bu lövhələrdən, bu şeirlərdən mənəvi zövq almaq qalır təkcə.
Məmməd Araz, sözü sal qaya kimi necə oynadır, necə tərpədirsə, eləcə də söz başlayır adamı oynatmağa, tərpətməyə.
Deyirlər, hər bir şair ölümü, gedişi ilə dünyanın işığı bir az da azalır. Ancaq tam razılaşmaq olmur bu deyimlə. Cəmi ikicə şeirindən, görün, nə qədər işıq doldu, nur doldu qəlbimizə, dünyamıza... Və Məmməd Araz öz ömründən kəsərək yüzlərlə, belə şeirlər - işıqlar yandırıb dünyamız üçün.
Vəfatının 13-cü ildönümündə, daha bir anım günündə də ruhu şad olsun Məmməd əminin!
525.az
Baxış sayı: 956
Bölməyə aid digər xəbərlər
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib