11:03 / 04-04-2025
14 yaşlı qızını zirzəmidə qətlə yetirilmiş halda tapıb
10:59 / 04-04-2025
Nasaz "Pobeda" təyyarəsi Şeremetyevo hava limanına enib
10:55 / 04-04-2025
"Tolo News": Yer kürəsinin ən yaşlı insanı Əfqanıstanda tapılıb, onun 140 yaşı var
10:35 / 04-04-2025
Xəstəlik məzuniyyəti alıb muzdlu əsgər kimi Konqoya getdilər
10:30 / 04-04-2025
İsveçrəli rejissor Jan-Lui Porşe ad günündən sonra intihar edib
10:20 / 04-04-2025
Yeniyetmələr oğurlanmış avtomobillə reabilitasiya mərkəzindən qaçıblar
10:02 / 04-04-2025
Almaniya prezidenti Ermənistanın törətdiyi təxribatlarla bağlı narahatlıq bildirməli idi-Könül Nurullayeva
09:53 / 04-04-2025
Azərbaycan-Almaniya əlaqələrində yeni mərhələ-Nəbi Ağayev
09:35 / 04-04-2025
Meşəbəyini öldürən və müfəttişə hücum edən pələng güllələnərək öldürüldü
09:30 / 04-04-2025
Baş verən yanğında iki nəfər ölüb, onlarla insan xilas edilib
09:06 / 04-04-2025
"Bloomberg": Vaşinqton Dmitriyevin ABŞ-a səfəri ilə bağlı Putinə hesabat verməsini gözləyir
09:02 / 04-04-2025
Məşhur bas gitara ifaçısı vəfat edib
09:00 / 04-04-2025
Prezidentliyə namizəd olan siyasətçi Nadejdin borclarına görə müflis olub
23:43 / 03-04-2025
Hikmət Hacıyevə ağır itki üz verdi
21:37 / 03-04-2025
Ukrayna UEFA-nı Rusiyanı beynəlxalq turnirlərə qaytarmamağa çağırıb
21:32 / 03-04-2025
Keçmiş vitse-premyerinin oğlu ölü tapılıb
21:15 / 03-04-2025
Sahil Babayev iki rəisi çıxardı - Foto
20:53 / 03-04-2025
Riqada tamaşaçılar Ukrayna dilində tamaşanı tərk etdilər
20:49 / 03-04-2025
Məşhur insanların məzarlarından barelyef oğrusu təcridxanaya göndərilib
20:36 / 03-04-2025
Xırdalanda yanğının səbəbkarı uşaqlar oldu
19:59 / 03-04-2025
Qırğızıstan prezidenti Özbəkistanda Avropa Komissiyasının sədri ilə görüşüb
19:54 / 03-04-2025
UEFA prezidenti Rusiya və İsrailə qarşı sanksiyalardakı fərqlə bağlı sualdan yayındı
17:08 / 03-04-2025
Vens: "Mask Ağ Evdəki işini davam etdirəcək, bürokratiya ilə mübarizəsi hələ də bitməyib"
17:03 / 03-04-2025
Ciddi yanğın baş verib, 900 kvadratmetr sahədə lokallaşdırılıb
16:59 / 03-04-2025
Putinə Nijni Novqorod sənətkarlarının hazırladığı quş hədiyyə etdi
16:54 / 03-04-2025
Millət vəkili narkotik saxlamaqda şübhəli bilinərək saxlanılıb
16:45 / 03-04-2025
Məhkəmə pişiyi dördüncü mərtəbədən atan moskvalıya qarşı həbs-qətimkan tədbiri seçdi
16:37 / 03-04-2025
Niger Rusiyada səfirlik açmağa hazırlaşır
16:29 / 03-04-2025
Bakıda sakinlər zorla evlərindən çıxarılırlar? - Məşhur MTK-nın rəhbərliyindən ŞİKAYƏT
11:35 / 03-04-2025
Banqkok Kral Simfonik Orkestri Moskvada çıxış edəcək
11:28 / 03-04-2025
Mənzildə baş verən yanğında 4 nəfər ölüb
09:21 / 03-04-2025
Moskvada Rusiya Müdafiə Nazirliyinin zabitlərini partlatmağa cəhd edən ukraynalının məhkəməsi başlayıb
09:16 / 03-04-2025
Myanma Səhiyyə Xidmətləri zəlzələdə itkin düşən rusiyalının cəsədini tapıb
09:12 / 03-04-2025
İsrailin baş naziri Netanyahu Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin həbsinə dair orderə baxmayaraq Macarıstana səfər edib
09:08 / 03-04-2025
Boliviya BRICS-ə qoşulmağı prioritet hesab edir
Sözün keçdiyi yerlər- MƏMMƏD ARAZIN ANIM GÜNÜNƏ
Tarix: 05-12-2017 18:58 | Bölmə: Ədəbiyyat
Aydın QACAR
Torpağın üzü soyuq olur, - deyirlər, - söndürür emosiyaları, ovudur kədəri. Üstəgəl, 13 illik bir zaman!? Nə tez ötdü, nə tez gəldi-getdi bu illər...
Ancaq Məmməd Araz kədəri, onun poeziyasının büləndiyi kədər kimidi - duyğusal, nurlu, işıqlı! Özünün dediyi kimi - söz də, kədər də, elə “sözdü, qəhərdi, atdı, cilovdu, yəhərdi” və Məmməd Araz sözü bütün hallarda işıqdı, səhərdi.
Vəfatından sonra, Gülxanım müəllimənin (yoldaşının) bir etirafı məni çox mütəəssir etmişdi:
- Dörd divar arasında qalmaqdan bezirdi son vaxtlar... Adam içinə, çölə-bayıra çıxmaq istəyirdi,... özüm də xəstə idim. Həm də inanmazdım Məmməd belə tez gedə bilər əlimizdən.
Mexaniki olaraq:
- Bəs niyə demirdiz? Mən elə bilirdim gəl-get sizi də, onu da narahat edər...
Və tezcə də sönmüşdüm, bu artıq gecikmiş “qayğıkeşlik” idi.
lll
... Ətrafımda dop-dolu bir səssizlik, sükut yaratmaq istəyirəm. Təkcə ruhumdan, içimdən gələn səslər eşidilsin. Lap yağışla birgə çilənə, küləksiz havada ağappaq qar kimi ələnə də bilər bu səssizlik. Mən də bu sükut içində, çox yox, - bir ya iki Məmməd Araz şeirinin, sözünün keçdiyi yerlərdən keçim; Məmməd Araz poeziyası ilə nəfəs-nəfəsə, ürək-ürəyə qalım. Təsadüfi səhifəni açıb, sıradan ixtiyari iki şeirlə təmas qurum.
Əslində, hər hansı şeiri təkrar oxumağa ehtiyac da yoxdu, Məmməd Araz qələmindən çıxan nə varsa, çoxdan hopub yaddaşıma, canıma; səhifə açmaq təsadüfi seçim etmək üçündü.
Çox dərinə də getməyəcəyəm, tez-tez Məmməd Arazdan söz açmağıma bəzən ağız büzənlər, qısqanclıqla yanaşanlar da olur. Ancaq belə adamlar unudurlar: idealı olmayan insan özü cılızdı, eqoisdi. Bildirmək, yada salmaq istəyirəm: - bioloji sevgi bütün canlılarda olur, mənəvi sevgi isə yalnız insana məxsusdu.
Mənəvi dünyamı sözsüz, poeziyasız, ətəyinə, dizinə baş qoyduğum şeirlərsiz, təsəvvür edə bilmirəm.
Özümü tapdığım yazını, mətni, şeiri oxuyanda, öz ömrümü-günümü oxuyur, yaşadıqlarımı yenidən yaşayır, mənəvi rahatlıq tapıram.
Heç nə məni Söz qədər sərməst edə bilmir, bu sayaq bədii qənaətlərə çoxlarının şərik olduğuna da əminəm. Beləliklə:
YENƏ DƏ MƏMMƏD ARAZDAN!
Onu oxuyanda nəinki insanın, hətta daşın-torpağın, çölün-kövşənin də ağrısını, acısını duya, səsini eşidə bilirəm.
Onun sözləri hər bir oxucu ilə eyni soydan, eyni kökdən olur;
Onun sözlərinin, şeirlərinin canında, qanında deyilən, yazılan, görünən məqamlardan başqa görünməyən, ancaq insan ruhuna yaxın olan, sözün qançəkərliyimi deyim, ya nə deyim bilmirəm, - var ki, onu izah etmək olmur, - yalnız yaşamaq, duymaq olur.
“MƏMMƏD ARAZ QAYASI”, DEKABR 1986.
Eldə-obada daşa, qayaya ad vermək ənənəsi var: Gəlin qaya, Toğlu qaya, Ballı qaya, Çadırdaş, Qaval daş və sair. ...Bir gün Məmməd Araz çobanlardan məktub alır, yazırlar: - Kəlbəcərin “Sarıbulaq” dərəsindəki bir qayaya, sal daşa “Məmməd Araz kürsüsü” adı vermişik.
“Fərmanına, təltifinə alqış, ey çoban” - deyib kövrələn Məmməd Araz, xəyalən o qayanın, o çoban hədiyyəsinin görüşünə gedir:
Məmməd qaya, Qaya Məmməd
Xoş gördük sizi...
Olsa-olsa, mən olaram adi daş çapan:
Çopur qaya, Qara Məmməd,
Xoş gördük sizi!
Beləcə, özünəməxsus salamı, nidası, sözü ilə - daha bir vətən qayasına, vətən daşına əl çəkir, üz qoyur. Sən demə, günlərin birində özü də, üstünə - “Bu daş altda Məmməd Araz yaşayır” yazılmış, Vətən qayasına, Vətən daşına - dönəcəkmiş.
Hər zaman - “Şair qayalara, dağlara söykən” - deyən, dağlara güvənən şair, Məmməd Araz qayasına da üz tutub: - “İnsanlığım, daşlığıma söykən, qürrələn” deyir, daş dilində: “danış görüm, a daş qardaş” sorğusu ilə, o, lal qayanı da dindirir.
Sözün, fikrin zirvəsinə bax:
- Danış, görüm...
Eşidim yox ha!
Əslində bu oxucu yozumundan, fantaziyasından asılıdı, misranı adi formatda da başa düşmək olar, “görmək” mənasında da.
Şeirdə bu qatlar məni daha çox çəkir. Zövq alıram, bu qatlarda gəzişməkdən, açıqlama cəhdləri etməkdən. Ancaq qısa olsun deyə bu təfsirlərə keçməyəcəyəm. Sadəcə şeirin axarına dü
şüb, sözün keçdiyi yerlərdən keçmək, sözlə çəkilmiş təbiət mənzərələrinə tamaşa etmək, bəlkə də yüzüncü dəfə heyrətlənmək istəyirəm:
Bu görüşü göydən baxan qartal da duyur,
Qanadından lələk salır - təbərrük üçün.
Qabaq-qənşər qayalıqda kəklik oxuyur,
Var ol səni, xallı pəri, bu təbrik üçün.
Elə bil mənzərə filminə baxır, kəklik səsi eşidirik, deyilmi...
Sonra itən nitqinin, batan səsinin gileyi, şikayəti səslənir:
A dağ çayı, səs vermişdin səsindən mənə,
Bir yaz günü nəfəsimdən qapdılar onu.
Yumalayıb, tapdalayıb palçıq yerinə
Üzü bomboz divarlara yapdılar onu.
Bilən bilir, son anacan itirdiyi səsi gəzib Məmməd Araz, - əriyib səs, qeyb olub səs ürəyinin vulkanında...
1970-ci ilin o məşum günündən (ədalətsiz qərarla işindən uzaqlaşdırılıb tənqid, təqib olunması, xəstəlik tapmasından) neçə onilliklər ötsə də, - əfsus və əfsus!!! Hələ də “yuxarıdan aşağıya yağan daşları, aşağıdan yuxarıya qaytara” bilmirik! Hələ də tufan olub, külək olub “beyinlərdə, ürəklərdə daş yara” bilmirik! “Fərhad külək” necə yıxsın bu daşları Şair?..
Soruşursan:
- Qılıncımı bürmələyib, qalan səsimi
Şəhriyara pay yolladım, bilməm aldımı?
Nigaransan:
Şəhidlərin qəbri üstə yanan səsimi
Yanan qandı, duyan duydu...
Danan oldumu?”
Və beləcə,.. şair çiyninə yığılmış - “yerin-göyün ağır yığını” ilə şeirin sonuna, yaxınlaşırıq... Çoban hədiyyəsinə, sal daşa söylədiyi, son iki misra isə uvertüradı, daş himnidi, Məmməd Araz harayı, Məmməd Araz mənəmliyidi:
Mən duyuram sən olmağın ağırlığını,
Ey mən-qaya, mən olmaq da asan iş deyil...
Bəli, asan deyil Sən olmaq, Məmməd əmi! Heç sənsiz olmaq da asan deyil, bunu da bilirsənmi?...
Məmməd Araza nə var: daş ömrü də yaşadı, mamır, duman, şeh ömrü də; Quşla quş dilində danışdı, daşla daş dilində, şehlə duman-çən dilində. Biz neyləyək: haqsızlıq, çirkab içində itib batdığımız bu yalan dünyada?..
Yenə də dar ayaqda güvənc yerimiz Məmməd Araz sözü, Məmməd Araz şeiri olur. O, sənəti, sözü, şeiri ilə dünən də, bu gün də, hələ neçə-neçə onilliklər, yüzilliklər sonra da insanlara mənəvi sığınacaq, təskinlik yeri olacaq.
Haşiyə: Yersiz görünsə, bağışlayın! Bu son misraları mən kiçik improvizasiya və yumorla az qala hər gün işlədirəm. Dərs oxumaqdan bezən, tıncıxan nəvəmin də qulağına birinci misranı pıçıldayır, halına acıyıram; - Ev işlərinin çoxluğundan gileylənən xanıma da, - “mən bilirəm sən olmağın çətinliyini,” - deyib guya toxtaqlıq verir, ovudur, sonra da nümayişkaranə divana çöküb: “Ey mən qaya, mən olmaq da asan iş deyil” - söyləyib qıcıqlandırıram...
lll
Daha bir şeirin, - “Duman ömrü” (1967) şeirinin qanadlarında keçək sözün sarılıb keçdiyi yurd yerlərindən, vətən göylərindən:
Ölüm istəyirəm. Qəfil bir ölüm.
Bir kibrit ölümü. Barıt ölümü.
Bir anda bir ovuc dumana dönüm,
İstədiyim səmtə tutum yönümü.
Görüm, hər qonanda dağlar qaşına,
O dağdan, o çəndən necə yazmışam?!
Görüm, hər enəndə bulaq başına,
Çiçəkdən, çəməndən necə yazmışam?!
Görüm dumanlara qoşula bilmək,
Ayrılıb didərgin olmaq, necədir?!
İstəksiz dərədən daşına bilmək,
İstəksiz dərəyə dolmaq, necədir?!
Görüm bir necədir yerlərə hopub,
Vətən torpağının şehinə dönmək.
Kiçik bir qayanın döşündən qopub,
Böyük bir dünyanın mehinə dönmək...
Şeirin rəvan, sakit, canlı ruhu adamın öz ruhunu da çəkib aparır o aləmə. Sözün ağuşunda nə bu dünyadan xəbərin olur, nə də şeirin bitməsindən. Çünki şeir bitsə də xəyal, fikir qanad açıb uçur hələ göylərdə. O ucalıqda isə, sözün sehrindən çıxmaq çətin olur. Əlin - ayağın nərgiz, bənövşə ətirli o dərələrin şehində islanmayınca ayıla bilmirsən. Fikirləşirsən, təəccüblənirsən: doğrudan ha, duman öz istəyi ilə hərəkət etmirmiş ki! “İstəksiz dərədən daşına bilmək, istəksiz dərəyə dolmaq necədi”- qayğısına, intizarına, nigaranlığına heyran olursan!
Təbiətin - qasırğa əlindən, tufan əlindən qaçırıb - dumanı dərədə saxlamasını bilirdim, “Dərə” şeirindən. Hətta “Ürəyi dolanda təbiət hərdən, çəkilib gecələr ağlar burada” - sirrindən də hali idim. Ancaq duman istəyi ağlıma gəlməmişdi. Sözlə çəkilmiş bu təbiət lövhəsinə baxdıqca baxmaq istəyir adam.
Mən də Məmməd Araz kədərini, dağ döşünə yatmış ağappaq dumana bənzədirəm həmişə; bu duman dağı, dərəni tutsa da, bir güntutarlıq şeh qoyub, tez də çəkilib gedir, göylərə qalxıb bulud olur, bulaq olur, nur, işıq, yağış, qar olur; gözəl vətən şeiri, şeirin vəsf etdiyi vətən qayaları, vətən daşları olur. Dağları daha bir boy ucaldır, şairin özü ucalıqda, vətəni vəsf edən şeiri ucalıqda edir!
Musa Urudun iki misrası var:
Dağ var duman altındadı,
Dağ var dumandan ucadı!
Bu şeir tamamıilə başqa anlamda yazılsa da, mən öz yozumumda elə bilirəm, misralarda təsvir olunan hər iki dağ da, bu dağları tutan duman da elə Məmməd Arazdı.
Çox istədiyim bir uşaqlıq dostum var: Mirqadir. Naxçıvanda yaşayır, lirikadan kasaddı bir az, mən Məmməd Araz haqda həyəcanla söz açanda deyir:
- Ə, mınnan olsa, deyəcək, dünyada nə qədər dağ-daş var, hamısını Məmməd Araz tikib-qurub. Təpələri o düzüb bu Qabıllının üstünə... Ə, bəsdi daaa bə... Ta nə qədər Məmməd Araz olar?!
Mənsə ümidləri, gümanları bir-birinə calaya-calaya özümü inandırmağa çalışıram ki, şeirlərində, şeirləri keçən hər bir vətən nişanəsində, vətən rəmzində, çəkilib şeir yazdığı otaqda indi də Məmməd Araz ruhu dolaşır, yaşayır... Və nə qədər o şeirlər yaşayacaq, xatırlanacaqsa, Məmməd Araz da boy verib öz ucalığında duracaq.
Bəlkə də bunlar hamısı, özünü ovutmaq üçün yozulan yuxular, çəkilən ahlardı...
Nə bilim, vallah... Mənim üçün ən gözəl rəsm sözün, poeziyanın dili ilə yaradılan təbiət lövhələridi. Ruhu şad olsun Məmməd Arazın, Allah ömür versin Musa Yaquba, Ramiz Qusarçaylıya! Onlar sözlə təbiət lövhələri yaradıb, şəkil çəkiblər, oxucuya bu lövhələrdən, bu şeirlərdən mənəvi zövq almaq qalır təkcə.
Məmməd Araz, sözü sal qaya kimi necə oynadır, necə tərpədirsə, eləcə də söz başlayır adamı oynatmağa, tərpətməyə.
Deyirlər, hər bir şair ölümü, gedişi ilə dünyanın işığı bir az da azalır. Ancaq tam razılaşmaq olmur bu deyimlə. Cəmi ikicə şeirindən, görün, nə qədər işıq doldu, nur doldu qəlbimizə, dünyamıza... Və Məmməd Araz öz ömründən kəsərək yüzlərlə, belə şeirlər - işıqlar yandırıb dünyamız üçün.
Vəfatının 13-cü ildönümündə, daha bir anım günündə də ruhu şad olsun Məmməd əminin!
525.az
Baxış sayı: 1 105
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-12-2017 18:58 | Bölmə: Ədəbiyyat
MƏMMƏD ARAZIN ANIM GÜNÜNƏ
Aydın QACAR
Torpağın üzü soyuq olur, - deyirlər, - söndürür emosiyaları, ovudur kədəri. Üstəgəl, 13 illik bir zaman!? Nə tez ötdü, nə tez gəldi-getdi bu illər...
Ancaq Məmməd Araz kədəri, onun poeziyasının büləndiyi kədər kimidi - duyğusal, nurlu, işıqlı! Özünün dediyi kimi - söz də, kədər də, elə “sözdü, qəhərdi, atdı, cilovdu, yəhərdi” və Məmməd Araz sözü bütün hallarda işıqdı, səhərdi.
Vəfatından sonra, Gülxanım müəllimənin (yoldaşının) bir etirafı məni çox mütəəssir etmişdi:
- Dörd divar arasında qalmaqdan bezirdi son vaxtlar... Adam içinə, çölə-bayıra çıxmaq istəyirdi,... özüm də xəstə idim. Həm də inanmazdım Məmməd belə tez gedə bilər əlimizdən.
Mexaniki olaraq:
- Bəs niyə demirdiz? Mən elə bilirdim gəl-get sizi də, onu da narahat edər...
Və tezcə də sönmüşdüm, bu artıq gecikmiş “qayğıkeşlik” idi.
lll
... Ətrafımda dop-dolu bir səssizlik, sükut yaratmaq istəyirəm. Təkcə ruhumdan, içimdən gələn səslər eşidilsin. Lap yağışla birgə çilənə, küləksiz havada ağappaq qar kimi ələnə də bilər bu səssizlik. Mən də bu sükut içində, çox yox, - bir ya iki Məmməd Araz şeirinin, sözünün keçdiyi yerlərdən keçim; Məmməd Araz poeziyası ilə nəfəs-nəfəsə, ürək-ürəyə qalım. Təsadüfi səhifəni açıb, sıradan ixtiyari iki şeirlə təmas qurum.
Əslində, hər hansı şeiri təkrar oxumağa ehtiyac da yoxdu, Məmməd Araz qələmindən çıxan nə varsa, çoxdan hopub yaddaşıma, canıma; səhifə açmaq təsadüfi seçim etmək üçündü.
Çox dərinə də getməyəcəyəm, tez-tez Məmməd Arazdan söz açmağıma bəzən ağız büzənlər, qısqanclıqla yanaşanlar da olur. Ancaq belə adamlar unudurlar: idealı olmayan insan özü cılızdı, eqoisdi. Bildirmək, yada salmaq istəyirəm: - bioloji sevgi bütün canlılarda olur, mənəvi sevgi isə yalnız insana məxsusdu.
Mənəvi dünyamı sözsüz, poeziyasız, ətəyinə, dizinə baş qoyduğum şeirlərsiz, təsəvvür edə bilmirəm.
Özümü tapdığım yazını, mətni, şeiri oxuyanda, öz ömrümü-günümü oxuyur, yaşadıqlarımı yenidən yaşayır, mənəvi rahatlıq tapıram.
Heç nə məni Söz qədər sərməst edə bilmir, bu sayaq bədii qənaətlərə çoxlarının şərik olduğuna da əminəm. Beləliklə:
YENƏ DƏ MƏMMƏD ARAZDAN!
Onu oxuyanda nəinki insanın, hətta daşın-torpağın, çölün-kövşənin də ağrısını, acısını duya, səsini eşidə bilirəm.
Onun sözləri hər bir oxucu ilə eyni soydan, eyni kökdən olur;
Onun sözlərinin, şeirlərinin canında, qanında deyilən, yazılan, görünən məqamlardan başqa görünməyən, ancaq insan ruhuna yaxın olan, sözün qançəkərliyimi deyim, ya nə deyim bilmirəm, - var ki, onu izah etmək olmur, - yalnız yaşamaq, duymaq olur.
“MƏMMƏD ARAZ QAYASI”, DEKABR 1986.
Eldə-obada daşa, qayaya ad vermək ənənəsi var: Gəlin qaya, Toğlu qaya, Ballı qaya, Çadırdaş, Qaval daş və sair. ...Bir gün Məmməd Araz çobanlardan məktub alır, yazırlar: - Kəlbəcərin “Sarıbulaq” dərəsindəki bir qayaya, sal daşa “Məmməd Araz kürsüsü” adı vermişik.
“Fərmanına, təltifinə alqış, ey çoban” - deyib kövrələn Məmməd Araz, xəyalən o qayanın, o çoban hədiyyəsinin görüşünə gedir:
Məmməd qaya, Qaya Məmməd
Xoş gördük sizi...
Olsa-olsa, mən olaram adi daş çapan:
Çopur qaya, Qara Məmməd,
Xoş gördük sizi!
Beləcə, özünəməxsus salamı, nidası, sözü ilə - daha bir vətən qayasına, vətən daşına əl çəkir, üz qoyur. Sən demə, günlərin birində özü də, üstünə - “Bu daş altda Məmməd Araz yaşayır” yazılmış, Vətən qayasına, Vətən daşına - dönəcəkmiş.
Hər zaman - “Şair qayalara, dağlara söykən” - deyən, dağlara güvənən şair, Məmməd Araz qayasına da üz tutub: - “İnsanlığım, daşlığıma söykən, qürrələn” deyir, daş dilində: “danış görüm, a daş qardaş” sorğusu ilə, o, lal qayanı da dindirir.
Sözün, fikrin zirvəsinə bax:
- Danış, görüm...
Eşidim yox ha!
Əslində bu oxucu yozumundan, fantaziyasından asılıdı, misranı adi formatda da başa düşmək olar, “görmək” mənasında da.
Şeirdə bu qatlar məni daha çox çəkir. Zövq alıram, bu qatlarda gəzişməkdən, açıqlama cəhdləri etməkdən. Ancaq qısa olsun deyə bu təfsirlərə keçməyəcəyəm. Sadəcə şeirin axarına dü
şüb, sözün keçdiyi yerlərdən keçmək, sözlə çəkilmiş təbiət mənzərələrinə tamaşa etmək, bəlkə də yüzüncü dəfə heyrətlənmək istəyirəm: Bu görüşü göydən baxan qartal da duyur,
Qanadından lələk salır - təbərrük üçün.
Qabaq-qənşər qayalıqda kəklik oxuyur,
Var ol səni, xallı pəri, bu təbrik üçün.
Elə bil mənzərə filminə baxır, kəklik səsi eşidirik, deyilmi...
Sonra itən nitqinin, batan səsinin gileyi, şikayəti səslənir:
A dağ çayı, səs vermişdin səsindən mənə,
Bir yaz günü nəfəsimdən qapdılar onu.
Yumalayıb, tapdalayıb palçıq yerinə
Üzü bomboz divarlara yapdılar onu.
Bilən bilir, son anacan itirdiyi səsi gəzib Məmməd Araz, - əriyib səs, qeyb olub səs ürəyinin vulkanında...
1970-ci ilin o məşum günündən (ədalətsiz qərarla işindən uzaqlaşdırılıb tənqid, təqib olunması, xəstəlik tapmasından) neçə onilliklər ötsə də, - əfsus və əfsus!!! Hələ də “yuxarıdan aşağıya yağan daşları, aşağıdan yuxarıya qaytara” bilmirik! Hələ də tufan olub, külək olub “beyinlərdə, ürəklərdə daş yara” bilmirik! “Fərhad külək” necə yıxsın bu daşları Şair?..
Soruşursan:
- Qılıncımı bürmələyib, qalan səsimi
Şəhriyara pay yolladım, bilməm aldımı?
Nigaransan:
Şəhidlərin qəbri üstə yanan səsimi
Yanan qandı, duyan duydu...
Danan oldumu?”
Və beləcə,.. şair çiyninə yığılmış - “yerin-göyün ağır yığını” ilə şeirin sonuna, yaxınlaşırıq... Çoban hədiyyəsinə, sal daşa söylədiyi, son iki misra isə uvertüradı, daş himnidi, Məmməd Araz harayı, Məmməd Araz mənəmliyidi:
Mən duyuram sən olmağın ağırlığını,
Ey mən-qaya, mən olmaq da asan iş deyil...
Bəli, asan deyil Sən olmaq, Məmməd əmi! Heç sənsiz olmaq da asan deyil, bunu da bilirsənmi?...
Məmməd Araza nə var: daş ömrü də yaşadı, mamır, duman, şeh ömrü də; Quşla quş dilində danışdı, daşla daş dilində, şehlə duman-çən dilində. Biz neyləyək: haqsızlıq, çirkab içində itib batdığımız bu yalan dünyada?..
Yenə də dar ayaqda güvənc yerimiz Məmməd Araz sözü, Məmməd Araz şeiri olur. O, sənəti, sözü, şeiri ilə dünən də, bu gün də, hələ neçə-neçə onilliklər, yüzilliklər sonra da insanlara mənəvi sığınacaq, təskinlik yeri olacaq.
Haşiyə: Yersiz görünsə, bağışlayın! Bu son misraları mən kiçik improvizasiya və yumorla az qala hər gün işlədirəm. Dərs oxumaqdan bezən, tıncıxan nəvəmin də qulağına birinci misranı pıçıldayır, halına acıyıram; - Ev işlərinin çoxluğundan gileylənən xanıma da, - “mən bilirəm sən olmağın çətinliyini,” - deyib guya toxtaqlıq verir, ovudur, sonra da nümayişkaranə divana çöküb: “Ey mən qaya, mən olmaq da asan iş deyil” - söyləyib qıcıqlandırıram...
lll
Daha bir şeirin, - “Duman ömrü” (1967) şeirinin qanadlarında keçək sözün sarılıb keçdiyi yurd yerlərindən, vətən göylərindən:
Ölüm istəyirəm. Qəfil bir ölüm.
Bir kibrit ölümü. Barıt ölümü.
Bir anda bir ovuc dumana dönüm,
İstədiyim səmtə tutum yönümü.
Görüm, hər qonanda dağlar qaşına,
O dağdan, o çəndən necə yazmışam?!
Görüm, hər enəndə bulaq başına,
Çiçəkdən, çəməndən necə yazmışam?!
Görüm dumanlara qoşula bilmək,
Ayrılıb didərgin olmaq, necədir?!
İstəksiz dərədən daşına bilmək,
İstəksiz dərəyə dolmaq, necədir?!
Görüm bir necədir yerlərə hopub,
Vətən torpağının şehinə dönmək.
Kiçik bir qayanın döşündən qopub,
Böyük bir dünyanın mehinə dönmək...
Şeirin rəvan, sakit, canlı ruhu adamın öz ruhunu da çəkib aparır o aləmə. Sözün ağuşunda nə bu dünyadan xəbərin olur, nə də şeirin bitməsindən. Çünki şeir bitsə də xəyal, fikir qanad açıb uçur hələ göylərdə. O ucalıqda isə, sözün sehrindən çıxmaq çətin olur. Əlin - ayağın nərgiz, bənövşə ətirli o dərələrin şehində islanmayınca ayıla bilmirsən. Fikirləşirsən, təəccüblənirsən: doğrudan ha, duman öz istəyi ilə hərəkət etmirmiş ki! “İstəksiz dərədən daşına bilmək, istəksiz dərəyə dolmaq necədi”- qayğısına, intizarına, nigaranlığına heyran olursan!
Təbiətin - qasırğa əlindən, tufan əlindən qaçırıb - dumanı dərədə saxlamasını bilirdim, “Dərə” şeirindən. Hətta “Ürəyi dolanda təbiət hərdən, çəkilib gecələr ağlar burada” - sirrindən də hali idim. Ancaq duman istəyi ağlıma gəlməmişdi. Sözlə çəkilmiş bu təbiət lövhəsinə baxdıqca baxmaq istəyir adam.
Mən də Məmməd Araz kədərini, dağ döşünə yatmış ağappaq dumana bənzədirəm həmişə; bu duman dağı, dərəni tutsa da, bir güntutarlıq şeh qoyub, tez də çəkilib gedir, göylərə qalxıb bulud olur, bulaq olur, nur, işıq, yağış, qar olur; gözəl vətən şeiri, şeirin vəsf etdiyi vətən qayaları, vətən daşları olur. Dağları daha bir boy ucaldır, şairin özü ucalıqda, vətəni vəsf edən şeiri ucalıqda edir!
Musa Urudun iki misrası var:
Dağ var duman altındadı,
Dağ var dumandan ucadı!
Bu şeir tamamıilə başqa anlamda yazılsa da, mən öz yozumumda elə bilirəm, misralarda təsvir olunan hər iki dağ da, bu dağları tutan duman da elə Məmməd Arazdı.
Çox istədiyim bir uşaqlıq dostum var: Mirqadir. Naxçıvanda yaşayır, lirikadan kasaddı bir az, mən Məmməd Araz haqda həyəcanla söz açanda deyir:
- Ə, mınnan olsa, deyəcək, dünyada nə qədər dağ-daş var, hamısını Məmməd Araz tikib-qurub. Təpələri o düzüb bu Qabıllının üstünə... Ə, bəsdi daaa bə... Ta nə qədər Məmməd Araz olar?!
Mənsə ümidləri, gümanları bir-birinə calaya-calaya özümü inandırmağa çalışıram ki, şeirlərində, şeirləri keçən hər bir vətən nişanəsində, vətən rəmzində, çəkilib şeir yazdığı otaqda indi də Məmməd Araz ruhu dolaşır, yaşayır... Və nə qədər o şeirlər yaşayacaq, xatırlanacaqsa, Məmməd Araz da boy verib öz ucalığında duracaq.
Bəlkə də bunlar hamısı, özünü ovutmaq üçün yozulan yuxular, çəkilən ahlardı...
Nə bilim, vallah... Mənim üçün ən gözəl rəsm sözün, poeziyanın dili ilə yaradılan təbiət lövhələridi. Ruhu şad olsun Məmməd Arazın, Allah ömür versin Musa Yaquba, Ramiz Qusarçaylıya! Onlar sözlə təbiət lövhələri yaradıb, şəkil çəkiblər, oxucuya bu lövhələrdən, bu şeirlərdən mənəvi zövq almaq qalır təkcə.
Məmməd Araz, sözü sal qaya kimi necə oynadır, necə tərpədirsə, eləcə də söz başlayır adamı oynatmağa, tərpətməyə.
Deyirlər, hər bir şair ölümü, gedişi ilə dünyanın işığı bir az da azalır. Ancaq tam razılaşmaq olmur bu deyimlə. Cəmi ikicə şeirindən, görün, nə qədər işıq doldu, nur doldu qəlbimizə, dünyamıza... Və Məmməd Araz öz ömründən kəsərək yüzlərlə, belə şeirlər - işıqlar yandırıb dünyamız üçün.
Vəfatının 13-cü ildönümündə, daha bir anım günündə də ruhu şad olsun Məmməd əminin!
525.az
Baxış sayı: 1 105
Bölməyə aid digər xəbərlər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO