11:36 / 11-02-2025
Polyanski: "Rusiya ABŞ-la silahlara nəzarət danışıqlarına hazırdır"
11:29 / 11-02-2025
Bayden ləğv edildikdən sonra Tramp amerikalılara plastik samanları qaytarır
11:23 / 11-02-2025
Kriptovalyuta alverçilərini 1,2 milyon rublu qarət ediblər
11:17 / 11-02-2025
Yaşayış binasında baş verən yanğın nəticəsində iki nəfər ölüb
11:13 / 11-02-2025
Məhkəmə keçmiş polisinin qanunsuz gəlirlərini müsadirə edib
23:45 / 10-02-2025
Finlandiya Xarici İşlər Nazirliyi hava məkanını pozduğu iddiası ilə Rusiya səfirini çağırıb
23:38 / 10-02-2025
Bir kişi AUE simvolları ilə döymələrə görə 1,5 il həbs cəzası aldı
21:12 / 10-02-2025
Qeyri-qanuni dövriyyədən 450-dən çox brilyant götürülüb
21:08 / 10-02-2025
Xilasedicilər 300 kq ağırlığında olan kişini xəstəxanaya çatdırıblar
21:04 / 10-02-2025
HƏMAS: Girovların azad edilməsi İsrailin hərəkətləri ilə təxirə salınıb
21:01 / 10-02-2025
Aeroflot: Phuket-Moskva reysi eniş qurğusunda problemlər səbəbindən Banqkokda eniş edib
20:57 / 10-02-2025
Kişi iki yerli sakini döyərək öldürüb
20:49 / 10-02-2025
"Maş": Bir molla məsciddə Hitler haqqında kitaba görə cərimələnib
20:44 / 10-02-2025
Sərxoş qız taksidə ajiotaj yaradıb və rəfiqəsini döyüb
20:17 / 10-02-2025
Yanğınsöndürənlər restoranda yanğını lokallaşdırıblar
20:14 / 10-02-2025
Tramp Truth Social-da Putinin Avropa ilə bağlı bəyanatına keçid paylaşıb
14:07 / 10-02-2025
Məktəblərdə şagirdlərə narkotik təklif edilməsi iddiasına - Rəsmi cavab
14:02 / 10-02-2025
Qıza təcavüz edən kişilər həbs edilib
13:59 / 10-02-2025
Peskov: "Moskva hələ Trampın Qəzza planının təfərrüatlarını bilmir"
13:43 / 10-02-2025
Avropa Komissiyası ABŞ-ın Aİ mallarına mümkün rüsum tətbiqini qeyri-qanuni hesab edir
13:37 / 10-02-2025
Şərqşünas Maslov: "ABŞ və Çin danışıqlardan əvvəl münasibətləri korlamaq istəmir"
13:34 / 10-02-2025
Müdafiə Nazirliyinin keçmiş hərbi nümayəndəsi dələduzluq işi ilə bağlı həbs edilib
13:02 / 10-02-2025
Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edən çinli qardaşlarla bağlı - Maraqlı fakt
12:37 / 10-02-2025
Rusiya Qod Nisanovla Araz Ağalarova problem yarada bilər?
12:32 / 10-02-2025
“İbrahim Nisəyə deyib ki, gəl evlənək, Türkiyədə qal…” - Video
12:26 / 10-02-2025
Bu şəxslərin maaşına vergi güzəştləri edilir
12:17 / 10-02-2025
“Azərişıq” rəhbərliyi Fəxri və Şəhidlər xiyabanlarında - Fotolar
12:10 / 10-02-2025
“Bakı Metropoliteni”ndə yeni təyinat - Oksfordun tələbəsidir
11:50 / 10-02-2025
Litva Prezidenti Nauseda BRELL ilə əlaqəni kəsdikdən sonra Rusiya və Leninlə vidalaşır
11:40 / 10-02-2025
Zaxarova: "Rusiya Suriyanın yeni rəhbərliyi ilə əlaqə saxlayır"
11:36 / 10-02-2025
Universitetə hücum gününü orada insanların çox olduğu vaxt seçib
11:31 / 10-02-2025
Mariya Zaxarova: "Əsl diplomat əsl vətənpərvər olmalıdır"
22:10 / 09-02-2025
Trampın təhlükəsizlik komandası onu sui-qəsd cəhdlərindən qorumaq üçün hiyləgər təyyarələrdən istifadə edib
22:02 / 09-02-2025
Meymun Şri-Lankada bütün elektrik enerjisini kəsib
21:49 / 09-02-2025
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
19:14 / 09-02-2025
Kuleba: "Ukrayna ərazilərini verməyə razılıq verən hər kəs ya öləcək, ya da siyasəti tərk edəcək"
18:39 / 09-02-2025
Hamamda yanğın baş verib
GÖRKƏMLİ ALİM ƏZİZ ŞƏRİFİN ELMİ-TƏDQİQAT İŞLƏRİ ÜMUMİ MƏNZƏRƏDƏ BOŞ QALMIŞ TORPAQ SAHƏSİNƏ BƏNZƏYİR-ƏZİZ ŞƏRİF- 125
Tarix: 13-05-2020 21:59 | Bölmə: Ədəbiyyat
Mollanəsrəddinçilərin əqidə və məslək dostu Əziz Şərif yaradıcılıq aləminə çox erkən yaşlardan gəlmişdir.Pedaqoq-alim UluTanrının ona verdiyi ömür payını Naxçıvanda, Tiflisdə, Bakıda və Moskvada yaşamışdır. İlk təhsilini Məhəmməd Tağı Sidqinin Naxçıvan şəhərindəki “Məktəbi-Tərbiyə”sində alan Əziz Şərif 1905-1915-ci illərdə təhsilini Cəlil Məmmədquluzadənin himayəsi ilə Tiflis gimnaziyasında davam etdirmiş,bilavasitə onun ədəbi-elmi tərbiyəsini görmüşdür.Həmçinin, Əziz Şərifin dünyagörüşünün və ictimai-siyasi şüurunun formalaşmasında, qabaqcıl bir ziyalı kimi yetisməsində demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə mühüm rol oynamışdır.Əziz Şərif əsil mənada “MollaNəsrəddin” məktəbini keçmişdir.Böyük alim keçmiş illəri belə xatırlayır: “Mən Mirzə Cəlilin mənzilində yaşayırdım. “Molla Nəsrəddin”in redaksiyası da ədibin öz evində yerləşirdi. Adətən hamımız birlikdə nahar edərdik.Hətta xörəyimizi belə Molla Nəsrəddin (CəlilMəmmədquluzadə - K.C.) özü paylayırdı.Mirzə Cəlilin bacısı oğluyla mən hərdənbir redaksiyanın işinə yarayırdıq…”.Söz yox ki, Əziz Şərif burada təvazökarlıq edir.Hər bir tədqiqatçıya yaxşı məlumdur ki, 1906-cı ildə Əziz Şərifin hələ 11 yaşı olanda “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Naxçıvan” adlı yazısı Əziz Qurbanəli oğlu Şərifzadə imzası ilə çap olunmuşdur.Həmçinin, “Dəbistan”jurnalında da verilən hesab məsələlərinə, rebuslara və tapmacalara düzgün cavab tapıb vaxtında redaksiyaya göndərdiyinə görə qalib hesab olunar, o, jurnalın üç aylıq nömrələri ilə mükafatlandırılarmış.
Əziz Şərif 1912-ciildə 17 yaşında olarkən rus dilindən “Şərq ulduzları” əsərini tərcümə edib “İşıq” jurnalında dərc etdirmişdir. İlk məktub, məqalə və tərcümələrinin altında Əbdüləziz Şərifzadə imzasını qoyan bu gənc sonralar Əziz Şərif təxəllüsü ilə bütün Sovetlər İttifaqında və türk dünyasında tanınıb məşhurlaşmışdır.
O, Tiflis gimnaziyasında oxuyan zaman,qayğıkeş atası Qurbanəli Şərifzadə Əziz Şərifin təhsilini, hərəkət və davranışlarını daim izləmiş, oğluna gələcək həyatı üçün geniş bir proqram tərtib etmiş, özü bəyəndiyi və həyatında əməl etdiyi, sınadığı etika-əxlaq qanunlarını, ən yüksək və nəcib insani keyfiyyətləri ona aşılamağa çalışmışdır. Oğlu Əziz Şərifə yazdığı məktublarında “Əziz”, “Əziz oğlum Əziz”, “Əzizim Əziz”, “Fərzəndim Əziz”, “Oğlum Əziz” deyə müraciət edən qayğıkeş ata hər bir məktubunda bir qayda olaraq oğluna öyüd-nəsihət verir, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı tələb edir. Əziz Şərif yazır ki, “atam xasiyyətcə romantik olsa da, məni realizm ruhunda tərbiyə etməyə çalışırdı, bu da mümkün olmayanda mənə acıyır, danlayırdı”.Qurbanəli Şərifzadə çox tələbkar bir ata olmuşdur. O, oğlundan gimnaziyada əlaçı, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı arzulamışdır.
Qurbanəli Şərifzadənin oğlu Əziz Şərifə həyəcan dolu yazdığı bir məktuba nəzər salaq: “... Mənə kağız yazanda dürüst fikir elə, gör mən nəyə müntəzirəm, mən nə mətləb istəyirəm, onu yaz. Yuxulu olma, gözlərini dürüst aç. Sənin yazdığın kağızlardan mən sənin hər fikrini anlayıram..., hər gün, hər saat sənin fikrinə düşürəm, qüssələnirəm və yazdığın kağızı da pərişan görəndə pərişan oluram. Sən yazmışdın ki, bir qıza dərs verirsən, amma yazmamışdın ki, o qız kimdir, rusmudur, ya gürcü, ermənidirmi, ya müsəlman, adı nədir, familiyası nədir, sinni neçədir və hər ayda neçə alırsan, ya məccani dərs verirsən? Rus dərsi verirsənmi, ya müsəlman dərsi? Sən belə sözləri yazmayanda mən özgə bir fikrə düşürəm. Xülasə, kağız yazanda dürüst diqqət elə. Sən dərs oxudun, kitab yazdın, məqalə yazdın, əlbəttə ki, mənə fəxrdir. Amma mən sənin ədəbli, namuslu, vəfalı, həyalı, saf, sadə, doğru, halal, sədaqətli, şücaətli, ğəyur, fəal, kifayətli, mərdanə olmağını sevirəm, bəlkə bütün dünya, bütün aləm bu sifət sahibini sevərlər,
dost tutarlar...”. Başqa bir həyacan dolu məktubunda qayğıkeş ata yenə yazır: “Ancaq sən ədəb öyrən. Elm öyrənməsən də, zərəri yoxdur, ancaq kişiyə ədəb, sədaqət, düzlük, əql, fərasət lazımdır”.
Qurbanəli Şərifzadə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda ictimai fəaliyyət meydanına gələn maarifçi ziyalıların qabaqcıl dəstəsinə mənsub idi. Naxçıvanda bütün mədəni tədbirlər bilavasitə onun rəhbərliyi və yaxından köməkliyi ilə həyata keçirilirdi. Atası Q.Şərifzadə dövrünün ən görkəmli ziyalıları ilə dostluq etmişdir. Əziz Şərif kiçik yaşlarından ailə mühitində ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət, tərəqqi və intibah sözlərini eşitmiş, füzulilərin, vaqiflərin, mirzə fətəli axundovların, seyid əzimlərin, zərdabilərin kitablara həkk olunmuş səsini dinləmişdir. O, atasının özünə “mənəvi qardaş” hesab etdiyi Nəriman Nərimanov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun Bəy Köçərli, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Bəy Hüseynzadə və başqalarının məktublaşmalarının şahidi olmuşdur. “Şirin kəlam və xoştəqrir” Məhəmməd Tağı Sidqinin vəzləri, Cəlil Məmmədquluzadə və Eynəlibəy Sultanovun ictimai məsələlər ətrafında mübahisələri, Tiflisdə “Molla Nəsrəddin” redaksiyasında qorxmaz, cəsur mollanəsrəddinçilər, böyük xalq şairi Sabir, Haqverdiyev, Qəmküsar və başqaları ilə görüşləri Əziz Şərifin zehnində dərin iz buraxmış,onun bir ictimai xadim, ədəbiyyatşünas alim və publisist kimi yetişməsinə qüvvətli təsir göstərmişdir.
Əziz Şərif Tiflis gimnaziyasını bitirdikdən sonra, bir müddət Moskvada ticarət institutunda oxumuş, Sovet hakimiyyəti illərində Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda ali təhsil almışdır. Bu illərdə o, çoxlu müəllimlərlə qarşılaşsa da, lakin yuxarıda adları çəkilən ədiblər onun həyat əbədi ideal müəllimləri olaraq qalmışlar.
Əziz Şərif geniş yaradıcılıq diapazonuna malik bir şəxsiyyət olmuşdur. Publisistika, ədəbi tənqid, ədəbiyyatşünaslıq, bədii tərcümə, pedaqoji iş, ictimai vəzifə onun fəaliyyətinin ayrı-ayrı cəhətləridir. Müxtəlif vaxtlarda bu və ya başqa sahənin Əziz Şərif yaradıcılığında üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, bunların hər birində o, birinci dünya və Böyük Vətən müharibəsi illərində məşğul olmuşdur. Xüsusilə, ikinci dünya müharibəsi dövründə Vətənimizin üstünü “faşist taunu” aldıqda Əziz Şərif qələmini daha da kəskinləşdirmişdir. Düşmən əleyhinə böyük vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hissləri ilə dolu, kəskin məqalələrlə dövrü mətbuatda, radioda çıxış etmişdir.
O, hələ gimnaziyada oxuduğu illərdə teatrla maraqlanmış, tamaşaya qoyulmuş əsərlər haqqında rəylər dərc etdirmiş, gənc yaşlarından teatr tənqidçisi kimi məşhurlaşmışdır. Mirzə Fətəli Axundovun, Nəcəfbəy Vəzirovun, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin, Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin səhnə təcəssümü haqqında qələmə aldığı rəylər ədəbi və teatr ictimaiyyətinin nəzərini cəlb etmişdir. Onun “Fərhad və Şirin”, “İnsan”, “12-ci gecə”, “Yaşar” və başqa tamaşalar haqqında rəyləri bu gün də öz elmi əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır.
Bir ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat tarixinin tədqiqatçısı kimi o, əsasən Sovet hakimiyyəti illərində daha fəal çalışmışdır. Bu dövrdə onun yaradıcılıq arealı daha geniş və rəngarəngdir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəfbəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Məhəmməd Tağı Sidqi kimi ədəbi şəxsiyyətlərin həyatı və yaradıcılıqları, ədəbi və pedaqoji fikir tarixində realizmin inkişafı problemi, “Molla Nəsrəddin” jurnalı və ümumiyyətlə, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi onun başlıca tədqiqat obyektləri olmuşdur.
Ədəbiyyatşünas alim kimi Əziz Şərifin elmi irsində onun elmi araşdırmalarının bütün cəhətlərini özündə birləşdirən ümumi bir keyfiyyət nəzərə çarpır. O da realist ədəbiyyatın inkişafı məsələsidir. Təsadüfi deyil ki, elmi yaradıcılığının ilk dövründə(1926-1938-ci illər) o, daha çox Mirzə Fətəli Axundov ədəbi irsinin tədqiqi və öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Əziz Şərif “Mirzə Fətəli Axundov”, “Böyük realist”, “Mirzə FətəliAxundovun bədii yaradıcılığı”, “Mirzə Fətəli Axundov əsərlərində qadın”, “Axundov Azərbaycan dramaturgiyasının banisidir”, “Axundovun Puşkin haqqında Şərq poeması”, “Mirzə Fətəli Axundov və Aleksandr Sergeyeviç Puşkin”, “Mirzə Fətəli Axundovun ilk poeması”, “Mirzə Fətəli Axundovun həyat və yaradıcılığı” adlı əsərlər yazaraq rus və Azərbaycan dillərində nəşr etdirmişdir. Bu əsərlərlə hələ kifayət qədər öyrənilməmiş Axundovun yaradıcılığı ilə oxucuları tanış edir. Onun Axundov haqqında tədqiqi son dərəcə faydalı bir nəticə ilə başa çatır; Mirzə Fətəli Axundovun o vaxta qədər itmiş hesab olunan “Puşkin haqqında Şərq poeması” əsərinin orijinalını tapıb nəşr etdirməklə ədəbiyyatımıza yenidən qazandırmışdır.Görkəmli pedaqoq və alim Əziz Şərif yazır ki, “... Axundov yaradıcılığının bir sıra xüsusi cəhətləri, o cümlədən, yazıçının satirasının xüsusiyyətləri kifayət qədər izah edilməmiş, onun tipikləşdirmə, satirik ifşa, bədii surət yaratmaq priyomları açılıb göstərilməmiş, yazıçının üslub xüsusiyyətləri təhlildən keçirilməmişdir”. Həmçinin, Cəlil Məmmədquluzadənin 1905-ci ilin noyabrında “Kavkazski raboçi listok” qəzetində nəşr olunan “Binəsiblər” və “Xeyir-dua” adlı demokratik ruhlu məşhur felyetonlarının böyük ədibin qələminə mənsub olmasının aydınlaşdırılması da Əziz Şərifin ciddi axtarışlarının nəticəsidir.
Əziz Şərifəxalq şairi Sabirlə görüşmək, danışmaq xoşbəxtliyi də nəsib olmuşdur. Şeirlərini sevə-sevə oxuduğu Sabirin xəstəlik xəbərini eşidib kədərlənən Əziz Şərif, onun müalicə üçün Tiflisə gəldiyindən xeyli sevinmişdir. Sabirin duzlu, məzəli danışıqları, ciddi görkəmi 16 yaşlı gimnazist şagirdin ona məhəbbətini daha da artırmışdır. Ötən əsrin 20-ci ilindən başlayaraq ömrünün sonuna kimi Sabir irsinin tədqiqi Əziz Şərifin diqqət mərkəzində olmuşdur. “Sabir”, “Sabir və “Molla Nəsrəddin”, “Sabir bu gün”, “Sabirin poetik yaradıcılığı”, “Sabir Tiflisdə”, “Sabir və Abdulla Tukay” əsərləri faktların yeniliyi, mülahizələrin orijinallığı baxımından nəzəri cəlb edir. O, Sabir yaradıcılığının mövzu dairəsi, bədii təsir qüvvəsi, sənətkarlıq məziyyətləri ilə yanaşı şairin tərcümeyi-halının bir sıra qaranlıq məqamlarını da aydınlaşdırmağa müvəffəq olmuş, satira ustadının “Molla Nəsrəddin”lə qarşılıqlı münasibətlərini şərh etmişdir. Mirzə Ələkbər Sabir haqqında qaranlıq qalan məqamların üzə çıxarılmasında Sabirin Qurbanəli Şərifzadə ilə məktublaşması da Əziz Şərifə kömək etmişdir.
Görkəmli pedaqoq-alim, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevlə əlaqədar tədqiqlərini ümumiləşdirib 40-cı ildə “Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevin həyat və yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik, 1957-ci ildə isə “Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığının birinci dövrü (1866-1905)” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etmişdir.
1968-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən rus dilində nəşr olunan “Molla Nəsrəddin”in yaranması” adlı əsər (Azərbaycan nəşrində isə əsərin adı belədir: “Molla Nəsrəddin” necə yarandı”) təkcə Əziz Şərif yaradıcılığının deyil, bütün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin nailiyyəti idi. Monoqrafiya Mirzə Cəlilin həyatının 40 ilini əhatə edir. 10 fəsildən ibarət olan bu kitabda Cəlil Məmmədquluzadə fəaliyyətinin bütün cəhətləri, ailə həyatı, Qori seminariyasında təhsil illəri, İrəvan quberniyasının müxtəlif kəndlərində pedaqoji fəaliyyəti, yeni canlanmağa başlayan Naxçıvan ədəbi mühiti ilə əlaqəsi, ilk qələm təcrübələrinin təhlili, “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasında, “Qeyrət” mətbəəsində işləməsi, Zaqafqaziyada rus dilində nəşr olunan mətbuat orqanları xüsusilə “Kafkazski raboçi listok” adlı qəzetlə əməkdaşlığı, “1905-ci il inqilabı” günlərində üsyana qalxmış zəhmətkeş kütlə ilə əlaqəsi və sair məsələlər tədqiqata cəlb edilmişdir. Belə bir tədqiqatın aparılması ağır zəhmətin məhsulu idi. Çünki obrazlı desək, Əziz Şərifin araşdırdığı elmi-tədqiqat işi ümumi mənzərədə boş qalmış torpaq sahəsinə bənzəyirdi. Bura hələ tədqiqatçı ayağı dəyməmişdi. Əziz Şərif uzun illər Peterburq, Moskva, Bakı, Tiflis, İrəvan arxivlərində və kitabxanalarında işləyib külli miqdarda fakt, ədibi yaxından tanıyanların xatirələrini topladıqdan sonra bir sıra maraqlı ədəbi kəşflər etmişdir.
Monoqrafiyanın maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, müəllif öz tədqiqatını yalnız Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığına XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq I rus inqilabının astanasına qədər Zaqafqaziyada Azərbaycanda yaranan maarifçilik hərəkatının ümumi fonunda tədqiq etməyə çalışmışdır. Naxçıvan ədəbi mühitində Məhəmməd Tağı Sidqi və Qurbanəli Şərifzadənin, Bakıda N.Nərimanov, S.M.Qənizadə ilə, Peterburqda Ə.B.Haqverdiyevlə, Kəlküttədə, Qahirədə, İstanbulda, İran mühacir mətbuatının xadimləri ilə, Baxçasarayda “Tərcüman” qəzeti ilə əlaqəsi, M.F.Axundov komediyalarının tamaşası və ingilis alimi Con Stüart Milin qadın azadlığı haqqında fikirlərinin müzakirəsi, A.O.Çernyayevskinin Azərbaycanda “Fikir” qəzetini nəşr etdirmək uğrunda mübarizəsi, bununla əlaqədar naxçıvanlı müəllim Ə.Xəlilovla məktublaşması və s. məsələlər ilk dəfə yeni arxiv sənədləri əsasında Əziz Şərif tərəfindən işıqlandırılmış, böyük demokratın dünyagörüşünün formalaşmasında bu hadisələrin rolu göstərilmişdir.
Yazıçını həyat və yaradıcılığını yaşadığı dövrün ictimai və ədəbi hadisələrin ümumi mənzərəsində təhlil edib qiymətləndirmək ümumiyyətlə, Əziz Şərif yaradıcılığına məxsus bir keyfiyyətdir. Bu, onun 1968-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş “Məhəbbət və gözəllik tərənnümçüsü Vaqif” kitabında qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Əziz Şərifin, həmçinin, bir neçə dil bilməsi imkan vermişdir ki, o, müxtəlif xalqların ədəbiyyatını orijinaldan oxuya və oxuduğu yaradıcılıq nümunələrini tərcümə edib yaya bilsin. Alim, elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı müntəzəm olaraq bədii tərcümə ilə də məşğul olmuşdur. Qoqolun “Evlənmə” komediyası, Şillerin “Məkr və məhəbbət” dramı, Qorkinin “Ana” romanı, “Düşmənlər” pyesi, A.Fadeyevin “Tarmar” əsərlərini Azərbaycan dilinə Əziz Şərif tərcümə etmişdir.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi, nəşri və təbliği sahəsində də Əziz Şərifin xidmətləri böyükdür. Ötən əsrin 30-cu illərdən başlayaraq o, Mirzə Fətəli Axundov, Nəvəf Bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev irsinin rus dilinə tərcüməsi ilə məşğul olmuşdur. Görkəmli alim həmin klassiklərin əsərlərini dəfələrlə dərin məzmunlu müqəddimə və şərhlərlə Bakıda, Tiflisdə və Moskvada nəşr etdirmiş, Sabir və Vaqif əsərlərini çapa hazırlamış, onları dünya miqyasında tanıtmışdır.
Əziz Şərif klassik ədəbiyyatımızın tədqiqi ilə yanaşı, pedaqogika tariximizin görkəmli nümayəndələri olan Cəfər Cabbarlı, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Ənvər Məmmədxanlı, Əli Vəliyev və başqalarının ən yaxşı əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
Ölkəmizdə tədqiqatçıların alim-filoloq kimi yetişməsində də Əziz Şərifin böyük əməyi olmuşdur. O, bir çox dissertant və doktorantlara rəhbərlik etmiş, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəsmi opponenti olmuşdur. Əziz Şərifin Azərbaycan, Gürcüstan və Rusiya mətbuatında nəşr olunan çoxlu elmi əsərləri vətənimizin xaricində olan alimlərin də diqqətini cəlb etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı və pedaqoji fikir tarixini araşdıran əcnəbi alimlərin, demək olar ki, hamısı Əziz Şərif yaradıcılığından mötəbər bir mənbə kimi istifadə edirlər.
Yekun olaraq qeyd edək ki, Əziz Şərif elm və sənət adamlarının yaradıcılığında olan incə və dərin mətləbləri duyaraq aydın, konkret vəməzmunlu fikirləri ilə təhlilə cəlb etmiş,mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyalarını, Azərbaycan ədəbi və pedaqoji fikir tarixinin zəruri məsələlərini maraqlı mülahizələri ilə tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir.
Kamal CAMALOV
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun dosenti,
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
AYB-nin üzvü
Baxış sayı: 3 234
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 13-05-2020 21:59 | Bölmə: Ədəbiyyat
Mollanəsrəddinçilərin əqidə və məslək dostu Əziz Şərif yaradıcılıq aləminə çox erkən yaşlardan gəlmişdir.Pedaqoq-alim UluTanrının ona verdiyi ömür payını Naxçıvanda, Tiflisdə, Bakıda və Moskvada yaşamışdır. İlk təhsilini Məhəmməd Tağı Sidqinin Naxçıvan şəhərindəki “Məktəbi-Tərbiyə”sində alan Əziz Şərif 1905-1915-ci illərdə təhsilini Cəlil Məmmədquluzadənin himayəsi ilə Tiflis gimnaziyasında davam etdirmiş,bilavasitə onun ədəbi-elmi tərbiyəsini görmüşdür.Həmçinin, Əziz Şərifin dünyagörüşünün və ictimai-siyasi şüurunun formalaşmasında, qabaqcıl bir ziyalı kimi yetisməsində demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə mühüm rol oynamışdır.Əziz Şərif əsil mənada “MollaNəsrəddin” məktəbini keçmişdir.Böyük alim keçmiş illəri belə xatırlayır: “Mən Mirzə Cəlilin mənzilində yaşayırdım. “Molla Nəsrəddin”in redaksiyası da ədibin öz evində yerləşirdi. Adətən hamımız birlikdə nahar edərdik.Hətta xörəyimizi belə Molla Nəsrəddin (CəlilMəmmədquluzadə - K.C.) özü paylayırdı.Mirzə Cəlilin bacısı oğluyla mən hərdənbir redaksiyanın işinə yarayırdıq…”.Söz yox ki, Əziz Şərif burada təvazökarlıq edir.Hər bir tədqiqatçıya yaxşı məlumdur ki, 1906-cı ildə Əziz Şərifin hələ 11 yaşı olanda “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Naxçıvan” adlı yazısı Əziz Qurbanəli oğlu Şərifzadə imzası ilə çap olunmuşdur.Həmçinin, “Dəbistan”jurnalında da verilən hesab məsələlərinə, rebuslara və tapmacalara düzgün cavab tapıb vaxtında redaksiyaya göndərdiyinə görə qalib hesab olunar, o, jurnalın üç aylıq nömrələri ilə mükafatlandırılarmış.Əziz Şərif 1912-ciildə 17 yaşında olarkən rus dilindən “Şərq ulduzları” əsərini tərcümə edib “İşıq” jurnalında dərc etdirmişdir. İlk məktub, məqalə və tərcümələrinin altında Əbdüləziz Şərifzadə imzasını qoyan bu gənc sonralar Əziz Şərif təxəllüsü ilə bütün Sovetlər İttifaqında və türk dünyasında tanınıb məşhurlaşmışdır.
O, Tiflis gimnaziyasında oxuyan zaman,qayğıkeş atası Qurbanəli Şərifzadə Əziz Şərifin təhsilini, hərəkət və davranışlarını daim izləmiş, oğluna gələcək həyatı üçün geniş bir proqram tərtib etmiş, özü bəyəndiyi və həyatında əməl etdiyi, sınadığı etika-əxlaq qanunlarını, ən yüksək və nəcib insani keyfiyyətləri ona aşılamağa çalışmışdır. Oğlu Əziz Şərifə yazdığı məktublarında “Əziz”, “Əziz oğlum Əziz”, “Əzizim Əziz”, “Fərzəndim Əziz”, “Oğlum Əziz” deyə müraciət edən qayğıkeş ata hər bir məktubunda bir qayda olaraq oğluna öyüd-nəsihət verir, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı tələb edir. Əziz Şərif yazır ki, “atam xasiyyətcə romantik olsa da, məni realizm ruhunda tərbiyə etməyə çalışırdı, bu da mümkün olmayanda mənə acıyır, danlayırdı”.Qurbanəli Şərifzadə çox tələbkar bir ata olmuşdur. O, oğlundan gimnaziyada əlaçı, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı arzulamışdır.
Qurbanəli Şərifzadənin oğlu Əziz Şərifə həyəcan dolu yazdığı bir məktuba nəzər salaq: “... Mənə kağız yazanda dürüst fikir elə, gör mən nəyə müntəzirəm, mən nə mətləb istəyirəm, onu yaz. Yuxulu olma, gözlərini dürüst aç. Sənin yazdığın kağızlardan mən sənin hər fikrini anlayıram..., hər gün, hər saat sənin fikrinə düşürəm, qüssələnirəm və yazdığın kağızı da pərişan görəndə pərişan oluram. Sən yazmışdın ki, bir qıza dərs verirsən, amma yazmamışdın ki, o qız kimdir, rusmudur, ya gürcü, ermənidirmi, ya müsəlman, adı nədir, familiyası nədir, sinni neçədir və hər ayda neçə alırsan, ya məccani dərs verirsən? Rus dərsi verirsənmi, ya müsəlman dərsi? Sən belə sözləri yazmayanda mən özgə bir fikrə düşürəm. Xülasə, kağız yazanda dürüst diqqət elə. Sən dərs oxudun, kitab yazdın, məqalə yazdın, əlbəttə ki, mənə fəxrdir. Amma mən sənin ədəbli, namuslu, vəfalı, həyalı, saf, sadə, doğru, halal, sədaqətli, şücaətli, ğəyur, fəal, kifayətli, mərdanə olmağını sevirəm, bəlkə bütün dünya, bütün aləm bu sifət sahibini sevərlər, dost tutarlar...”. Başqa bir həyacan dolu məktubunda qayğıkeş ata yenə yazır: “Ancaq sən ədəb öyrən. Elm öyrənməsən də, zərəri yoxdur, ancaq kişiyə ədəb, sədaqət, düzlük, əql, fərasət lazımdır”.
Qurbanəli Şərifzadə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda ictimai fəaliyyət meydanına gələn maarifçi ziyalıların qabaqcıl dəstəsinə mənsub idi. Naxçıvanda bütün mədəni tədbirlər bilavasitə onun rəhbərliyi və yaxından köməkliyi ilə həyata keçirilirdi. Atası Q.Şərifzadə dövrünün ən görkəmli ziyalıları ilə dostluq etmişdir. Əziz Şərif kiçik yaşlarından ailə mühitində ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət, tərəqqi və intibah sözlərini eşitmiş, füzulilərin, vaqiflərin, mirzə fətəli axundovların, seyid əzimlərin, zərdabilərin kitablara həkk olunmuş səsini dinləmişdir. O, atasının özünə “mənəvi qardaş” hesab etdiyi Nəriman Nərimanov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun Bəy Köçərli, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Bəy Hüseynzadə və başqalarının məktublaşmalarının şahidi olmuşdur. “Şirin kəlam və xoştəqrir” Məhəmməd Tağı Sidqinin vəzləri, Cəlil Məmmədquluzadə və Eynəlibəy Sultanovun ictimai məsələlər ətrafında mübahisələri, Tiflisdə “Molla Nəsrəddin” redaksiyasında qorxmaz, cəsur mollanəsrəddinçilər, böyük xalq şairi Sabir, Haqverdiyev, Qəmküsar və başqaları ilə görüşləri Əziz Şərifin zehnində dərin iz buraxmış,onun bir ictimai xadim, ədəbiyyatşünas alim və publisist kimi yetişməsinə qüvvətli təsir göstərmişdir.
Əziz Şərif Tiflis gimnaziyasını bitirdikdən sonra, bir müddət Moskvada ticarət institutunda oxumuş, Sovet hakimiyyəti illərində Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda ali təhsil almışdır. Bu illərdə o, çoxlu müəllimlərlə qarşılaşsa da, lakin yuxarıda adları çəkilən ədiblər onun həyat əbədi ideal müəllimləri olaraq qalmışlar.
Əziz Şərif geniş yaradıcılıq diapazonuna malik bir şəxsiyyət olmuşdur. Publisistika, ədəbi tənqid, ədəbiyyatşünaslıq, bədii tərcümə, pedaqoji iş, ictimai vəzifə onun fəaliyyətinin ayrı-ayrı cəhətləridir. Müxtəlif vaxtlarda bu və ya başqa sahənin Əziz Şərif yaradıcılığında üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, bunların hər birində o, birinci dünya və Böyük Vətən müharibəsi illərində məşğul olmuşdur. Xüsusilə, ikinci dünya müharibəsi dövründə Vətənimizin üstünü “faşist taunu” aldıqda Əziz Şərif qələmini daha da kəskinləşdirmişdir. Düşmən əleyhinə böyük vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hissləri ilə dolu, kəskin məqalələrlə dövrü mətbuatda, radioda çıxış etmişdir. O, hələ gimnaziyada oxuduğu illərdə teatrla maraqlanmış, tamaşaya qoyulmuş əsərlər haqqında rəylər dərc etdirmiş, gənc yaşlarından teatr tənqidçisi kimi məşhurlaşmışdır. Mirzə Fətəli Axundovun, Nəcəfbəy Vəzirovun, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin, Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin səhnə təcəssümü haqqında qələmə aldığı rəylər ədəbi və teatr ictimaiyyətinin nəzərini cəlb etmişdir. Onun “Fərhad və Şirin”, “İnsan”, “12-ci gecə”, “Yaşar” və başqa tamaşalar haqqında rəyləri bu gün də öz elmi əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır.
Bir ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat tarixinin tədqiqatçısı kimi o, əsasən Sovet hakimiyyəti illərində daha fəal çalışmışdır. Bu dövrdə onun yaradıcılıq arealı daha geniş və rəngarəngdir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəfbəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Məhəmməd Tağı Sidqi kimi ədəbi şəxsiyyətlərin həyatı və yaradıcılıqları, ədəbi və pedaqoji fikir tarixində realizmin inkişafı problemi, “Molla Nəsrəddin” jurnalı və ümumiyyətlə, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi onun başlıca tədqiqat obyektləri olmuşdur.
Ədəbiyyatşünas alim kimi Əziz Şərifin elmi irsində onun elmi araşdırmalarının bütün cəhətlərini özündə birləşdirən ümumi bir keyfiyyət nəzərə çarpır. O da realist ədəbiyyatın inkişafı məsələsidir. Təsadüfi deyil ki, elmi yaradıcılığının ilk dövründə(1926-1938-ci illər) o, daha çox Mirzə Fətəli Axundov ədəbi irsinin tədqiqi və öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Əziz Şərif “Mirzə Fətəli Axundov”, “Böyük realist”, “Mirzə FətəliAxundovun bədii yaradıcılığı”, “Mirzə Fətəli Axundov əsərlərində qadın”, “Axundov Azərbaycan dramaturgiyasının banisidir”, “Axundovun Puşkin haqqında Şərq poeması”, “Mirzə Fətəli Axundov və Aleksandr Sergeyeviç Puşkin”, “Mirzə Fətəli Axundovun ilk poeması”, “Mirzə Fətəli Axundovun həyat və yaradıcılığı” adlı əsərlər yazaraq rus və Azərbaycan dillərində nəşr etdirmişdir. Bu əsərlərlə hələ kifayət qədər öyrənilməmiş Axundovun yaradıcılığı ilə oxucuları tanış edir. Onun Axundov haqqında tədqiqi son dərəcə faydalı bir nəticə ilə başa çatır; Mirzə Fətəli Axundovun o vaxta qədər itmiş hesab olunan “Puşkin haqqında Şərq poeması” əsərinin orijinalını tapıb nəşr etdirməklə ədəbiyyatımıza yenidən qazandırmışdır.Görkəmli pedaqoq və alim Əziz Şərif yazır ki, “... Axundov yaradıcılığının bir sıra xüsusi cəhətləri, o cümlədən, yazıçının satirasının xüsusiyyətləri kifayət qədər izah edilməmiş, onun tipikləşdirmə, satirik ifşa, bədii surət yaratmaq priyomları açılıb göstərilməmiş, yazıçının üslub xüsusiyyətləri təhlildən keçirilməmişdir”. Həmçinin, Cəlil Məmmədquluzadənin 1905-ci ilin noyabrında “Kavkazski raboçi listok” qəzetində nəşr olunan “Binəsiblər” və “Xeyir-dua” adlı demokratik ruhlu məşhur felyetonlarının böyük ədibin qələminə mənsub olmasının aydınlaşdırılması da Əziz Şərifin ciddi axtarışlarının nəticəsidir.Əziz Şərifəxalq şairi Sabirlə görüşmək, danışmaq xoşbəxtliyi də nəsib olmuşdur. Şeirlərini sevə-sevə oxuduğu Sabirin xəstəlik xəbərini eşidib kədərlənən Əziz Şərif, onun müalicə üçün Tiflisə gəldiyindən xeyli sevinmişdir. Sabirin duzlu, məzəli danışıqları, ciddi görkəmi 16 yaşlı gimnazist şagirdin ona məhəbbətini daha da artırmışdır. Ötən əsrin 20-ci ilindən başlayaraq ömrünün sonuna kimi Sabir irsinin tədqiqi Əziz Şərifin diqqət mərkəzində olmuşdur. “Sabir”, “Sabir və “Molla Nəsrəddin”, “Sabir bu gün”, “Sabirin poetik yaradıcılığı”, “Sabir Tiflisdə”, “Sabir və Abdulla Tukay” əsərləri faktların yeniliyi, mülahizələrin orijinallığı baxımından nəzəri cəlb edir. O, Sabir yaradıcılığının mövzu dairəsi, bədii təsir qüvvəsi, sənətkarlıq məziyyətləri ilə yanaşı şairin tərcümeyi-halının bir sıra qaranlıq məqamlarını da aydınlaşdırmağa müvəffəq olmuş, satira ustadının “Molla Nəsrəddin”lə qarşılıqlı münasibətlərini şərh etmişdir. Mirzə Ələkbər Sabir haqqında qaranlıq qalan məqamların üzə çıxarılmasında Sabirin Qurbanəli Şərifzadə ilə məktublaşması da Əziz Şərifə kömək etmişdir.
Görkəmli pedaqoq-alim, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevlə əlaqədar tədqiqlərini ümumiləşdirib 40-cı ildə “Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevin həyat və yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik, 1957-ci ildə isə “Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığının birinci dövrü (1866-1905)” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etmişdir.
1968-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən rus dilində nəşr olunan “Molla Nəsrəddin”in yaranması” adlı əsər (Azərbaycan nəşrində isə əsərin adı belədir: “Molla Nəsrəddin” necə yarandı”) təkcə Əziz Şərif yaradıcılığının deyil, bütün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin nailiyyəti idi. Monoqrafiya Mirzə Cəlilin həyatının 40 ilini əhatə edir. 10 fəsildən ibarət olan bu kitabda Cəlil Məmmədquluzadə fəaliyyətinin bütün cəhətləri, ailə həyatı, Qori seminariyasında təhsil illəri, İrəvan quberniyasının müxtəlif kəndlərində pedaqoji fəaliyyəti, yeni canlanmağa başlayan Naxçıvan ədəbi mühiti ilə əlaqəsi, ilk qələm təcrübələrinin təhlili, “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasında, “Qeyrət” mətbəəsində işləməsi, Zaqafqaziyada rus dilində nəşr olunan mətbuat orqanları xüsusilə “Kafkazski raboçi listok” adlı qəzetlə əməkdaşlığı, “1905-ci il inqilabı” günlərində üsyana qalxmış zəhmətkeş kütlə ilə əlaqəsi və sair məsələlər tədqiqata cəlb edilmişdir. Belə bir tədqiqatın aparılması ağır zəhmətin məhsulu idi. Çünki obrazlı desək, Əziz Şərifin araşdırdığı elmi-tədqiqat işi ümumi mənzərədə boş qalmış torpaq sahəsinə bənzəyirdi. Bura hələ tədqiqatçı ayağı dəyməmişdi. Əziz Şərif uzun illər Peterburq, Moskva, Bakı, Tiflis, İrəvan arxivlərində və kitabxanalarında işləyib külli miqdarda fakt, ədibi yaxından tanıyanların xatirələrini topladıqdan sonra bir sıra maraqlı ədəbi kəşflər etmişdir.
Monoqrafiyanın maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, müəllif öz tədqiqatını yalnız Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığına XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq I rus inqilabının astanasına qədər Zaqafqaziyada Azərbaycanda yaranan maarifçilik hərəkatının ümumi fonunda tədqiq etməyə çalışmışdır. Naxçıvan ədəbi mühitində Məhəmməd Tağı Sidqi və Qurbanəli Şərifzadənin, Bakıda N.Nərimanov, S.M.Qənizadə ilə, Peterburqda Ə.B.Haqverdiyevlə, Kəlküttədə, Qahirədə, İstanbulda, İran mühacir mətbuatının xadimləri ilə, Baxçasarayda “Tərcüman” qəzeti ilə əlaqəsi, M.F.Axundov komediyalarının tamaşası və ingilis alimi Con Stüart Milin qadın azadlığı haqqında fikirlərinin müzakirəsi, A.O.Çernyayevskinin Azərbaycanda “Fikir” qəzetini nəşr etdirmək uğrunda mübarizəsi, bununla əlaqədar naxçıvanlı müəllim Ə.Xəlilovla məktublaşması və s. məsələlər ilk dəfə yeni arxiv sənədləri əsasında Əziz Şərif tərəfindən işıqlandırılmış, böyük demokratın dünyagörüşünün formalaşmasında bu hadisələrin rolu göstərilmişdir.
Yazıçını həyat və yaradıcılığını yaşadığı dövrün ictimai və ədəbi hadisələrin ümumi mənzərəsində təhlil edib qiymətləndirmək ümumiyyətlə, Əziz Şərif yaradıcılığına məxsus bir keyfiyyətdir. Bu, onun 1968-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş “Məhəbbət və gözəllik tərənnümçüsü Vaqif” kitabında qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Əziz Şərifin, həmçinin, bir neçə dil bilməsi imkan vermişdir ki, o, müxtəlif xalqların ədəbiyyatını orijinaldan oxuya və oxuduğu yaradıcılıq nümunələrini tərcümə edib yaya bilsin. Alim, elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı müntəzəm olaraq bədii tərcümə ilə də məşğul olmuşdur. Qoqolun “Evlənmə” komediyası, Şillerin “Məkr və məhəbbət” dramı, Qorkinin “Ana” romanı, “Düşmənlər” pyesi, A.Fadeyevin “Tarmar” əsərlərini Azərbaycan dilinə Əziz Şərif tərcümə etmişdir.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi, nəşri və təbliği sahəsində də Əziz Şərifin xidmətləri böyükdür. Ötən əsrin 30-cu illərdən başlayaraq o, Mirzə Fətəli Axundov, Nəvəf Bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev irsinin rus dilinə tərcüməsi ilə məşğul olmuşdur. Görkəmli alim həmin klassiklərin əsərlərini dəfələrlə dərin məzmunlu müqəddimə və şərhlərlə Bakıda, Tiflisdə və Moskvada nəşr etdirmiş, Sabir və Vaqif əsərlərini çapa hazırlamış, onları dünya miqyasında tanıtmışdır.
Əziz Şərif klassik ədəbiyyatımızın tədqiqi ilə yanaşı, pedaqogika tariximizin görkəmli nümayəndələri olan Cəfər Cabbarlı, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Ənvər Məmmədxanlı, Əli Vəliyev və başqalarının ən yaxşı əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
Ölkəmizdə tədqiqatçıların alim-filoloq kimi yetişməsində də Əziz Şərifin böyük əməyi olmuşdur. O, bir çox dissertant və doktorantlara rəhbərlik etmiş, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəsmi opponenti olmuşdur. Əziz Şərifin Azərbaycan, Gürcüstan və Rusiya mətbuatında nəşr olunan çoxlu elmi əsərləri vətənimizin xaricində olan alimlərin də diqqətini cəlb etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı və pedaqoji fikir tarixini araşdıran əcnəbi alimlərin, demək olar ki, hamısı Əziz Şərif yaradıcılığından mötəbər bir mənbə kimi istifadə edirlər.
Yekun olaraq qeyd edək ki, Əziz Şərif elm və sənət adamlarının yaradıcılığında olan incə və dərin mətləbləri duyaraq aydın, konkret vəməzmunlu fikirləri ilə təhlilə cəlb etmiş,mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyalarını, Azərbaycan ədəbi və pedaqoji fikir tarixinin zəruri məsələlərini maraqlı mülahizələri ilə tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir.
Kamal CAMALOV
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun dosenti,
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
AYB-nin üzvü
Baxış sayı: 3 234
Bölməyə aid digər xəbərlər
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans