00:11 / 29-03-2024
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
23:35 / 28-03-2024
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
23:01 / 28-03-2024
Rostovlu cərrahlar 26 qəpik udan adamı xilas ediblər
22:55 / 28-03-2024
Zaxarova Kirbinin kobudluğuna cavab verib
22:50 / 28-03-2024
"Nyukasl"ın futbolçusu Tonali mərc oynadığı üçün növbəti qadağa ilə üzləşib
22:13 / 28-03-2024
Zelenski CBS telekanalına müsahibəsində Amerika silahlarını reklam edib
21:59 / 28-03-2024
"Rosatom"un top meneceri xüsusilə böyük rüşvətə görə həbsxanaya göndərildi
21:53 / 28-03-2024
MDU-nun keçmiş aspirantı 4 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
21:47 / 28-03-2024
"Sport.es": "Barselona" "Arsenal"ın futbolçusu Jorginyoya iddialıdır
21:20 / 28-03-2024
"The Athletic": UEFA komandaların Avro 2024 üçün müraciətlərini artırmağı planlaşdırır
21:14 / 28-03-2024
Sevastopol qubernatoru bildirir ki, şəhər yaxınlığında təyyarə dənizə düşüb
21:08 / 28-03-2024
Burunov etiraf edib ki, konsertə gecikməsi onu “Krokus”da terror aktından xilas edib
20:59 / 28-03-2024
Bryansk sakini Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin tərəfində döyüşmək niyyətinə görə həbsxanaya göndərilib
20:55 / 28-03-2024
Lavrov: "Ermənistan bilərəkdən Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır"
19:39 / 28-03-2024
Baş Prokurorluq Metanın mətbuat katibinin işini məhkəməyə göndərib
19:35 / 28-03-2024
LCI: Makron Ukraynaya qoşun göndərəcəyi təqdirdə cavabı düşünməyib
19:29 / 28-03-2024
"Daily Mail": Dani Alves zaminə buraxıldıqdan sonra ziyafət verib
07:09 / 28-03-2024
Putin: "F-16"-ların Ukraynaya çatdırılması döyüş meydanındakı vəziyyəti dəyişməyəcək"
07:02 / 28-03-2024
"Krokus"da terror aktını törədənlər İŞİD-in əfqan qanadının Telegram kanalından cəlb olunub
06:54 / 28-03-2024
Vilfand: "Rusiya Federasiyasının doqquz rayonunda -40 dərəcəyə qədər anomal şaxta gözlənilir"
06:49 / 28-03-2024
"Teleqraf": Britaniya Rusiya ilə münaqişədə cəmi bir neçə ay davam edəcək
06:37 / 28-03-2024
Nijni Novqorod məktəblisi terrorçulara təşəkkür etdiyi üçün mer təqaüdündən məhrum edilib
06:28 / 28-03-2024
Putin bildirib ki, Rusiya NATO ilə döyüşmək fikrində deyil
06:23 / 28-03-2024
Putin helikopteri idarə etməyə çalışıb
06:06 / 28-03-2024
“Hesabatına ödənişi əlavə etməyi unudub” - Hikmət Hacıyev
22:56 / 27-03-2024
Futbolçunu öpən Rubialesi 2,5 il həbs gözləyir
22:50 / 27-03-2024
Ramazan ayının 18-ci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
22:46 / 27-03-2024
Ağalarovlardan terror qurbanlarına 100 milyonluq yardım
22:41 / 27-03-2024
Sankt-Peterburqda miqrasiya biznesində şübhəli bilinən 30 nəfər saxlanılıb
22:36 / 27-03-2024
Xarici İşlər Nazirliyi: Rusiya diplomatının Latviyadan çıxarılmasına cavab verəcək
21:40 / 27-03-2024
Vorobyev ÇSKA-nın baş məşqçisi postunda Fedorovu əvəz edəcək
21:33 / 27-03-2024
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
21:29 / 27-03-2024
Rusiya Federal Gömrük Xidmətinin rəis müavini Yaqodkina aksiz markalarının verilməsinə görə həbs edilib
21:23 / 27-03-2024
Peskov: "Terror aktından sonra Putin bütün gecəni yatmadı və xəbərlər aldı"
21:15 / 27-03-2024
Rusiya milli futbol komandasının həkimi San-Paulu hava limanında qadını xilas edib
21:09 / 27-03-2024
"Krokus"da insanları xilas edən qarderob işçisi Putinlə görüşmək istədiyini açıqlayıb
21:03 / 27-03-2024
“Krokus” terror aktı ilə bağlı qalmaqallı yazıların müəllifi terrora haqq qazandırdığı üçün həbs edilib
20:56 / 27-03-2024
AŞPA Siyasi Komitəsi Kosovonun Avropa Şurasına üzvlüyünü təsdiqləyib
14:43 / 27-03-2024
Endrik Peleni məğlub edərək Braziliya üçün rekord vurdu
14:38 / 27-03-2024
Məktəbli qızı qətlə yetirməkdə şübhəli bilinirdi
GÖRKƏMLİ ALİM ƏZİZ ŞƏRİFİN ELMİ-TƏDQİQAT İŞLƏRİ ÜMUMİ MƏNZƏRƏDƏ BOŞ QALMIŞ TORPAQ SAHƏSİNƏ BƏNZƏYİR-ƏZİZ ŞƏRİF- 125
Tarix: 13-05-2020 21:59 | Bölmə: Ədəbiyyat
Mollanəsrəddinçilərin əqidə və məslək dostu Əziz Şərif yaradıcılıq aləminə çox erkən yaşlardan gəlmişdir.Pedaqoq-alim UluTanrının ona verdiyi ömür payını Naxçıvanda, Tiflisdə, Bakıda və Moskvada yaşamışdır. İlk təhsilini Məhəmməd Tağı Sidqinin Naxçıvan şəhərindəki “Məktəbi-Tərbiyə”sində alan Əziz Şərif 1905-1915-ci illərdə təhsilini Cəlil Məmmədquluzadənin himayəsi ilə Tiflis gimnaziyasında davam etdirmiş,bilavasitə onun ədəbi-elmi tərbiyəsini görmüşdür.Həmçinin, Əziz Şərifin dünyagörüşünün və ictimai-siyasi şüurunun formalaşmasında, qabaqcıl bir ziyalı kimi yetisməsində demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə mühüm rol oynamışdır.Əziz Şərif əsil mənada “MollaNəsrəddin” məktəbini keçmişdir.Böyük alim keçmiş illəri belə xatırlayır: “Mən Mirzə Cəlilin mənzilində yaşayırdım. “Molla Nəsrəddin”in redaksiyası da ədibin öz evində yerləşirdi. Adətən hamımız birlikdə nahar edərdik.Hətta xörəyimizi belə Molla Nəsrəddin (CəlilMəmmədquluzadə - K.C.) özü paylayırdı.Mirzə Cəlilin bacısı oğluyla mən hərdənbir redaksiyanın işinə yarayırdıq…”.Söz yox ki, Əziz Şərif burada təvazökarlıq edir.Hər bir tədqiqatçıya yaxşı məlumdur ki, 1906-cı ildə Əziz Şərifin hələ 11 yaşı olanda “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Naxçıvan” adlı yazısı Əziz Qurbanəli oğlu Şərifzadə imzası ilə çap olunmuşdur.Həmçinin, “Dəbistan”jurnalında da verilən hesab məsələlərinə, rebuslara və tapmacalara düzgün cavab tapıb vaxtında redaksiyaya göndərdiyinə görə qalib hesab olunar, o, jurnalın üç aylıq nömrələri ilə mükafatlandırılarmış.
Əziz Şərif 1912-ciildə 17 yaşında olarkən rus dilindən “Şərq ulduzları” əsərini tərcümə edib “İşıq” jurnalında dərc etdirmişdir. İlk məktub, məqalə və tərcümələrinin altında Əbdüləziz Şərifzadə imzasını qoyan bu gənc sonralar Əziz Şərif təxəllüsü ilə bütün Sovetlər İttifaqında və türk dünyasında tanınıb məşhurlaşmışdır.
O, Tiflis gimnaziyasında oxuyan zaman,qayğıkeş atası Qurbanəli Şərifzadə Əziz Şərifin təhsilini, hərəkət və davranışlarını daim izləmiş, oğluna gələcək həyatı üçün geniş bir proqram tərtib etmiş, özü bəyəndiyi və həyatında əməl etdiyi, sınadığı etika-əxlaq qanunlarını, ən yüksək və nəcib insani keyfiyyətləri ona aşılamağa çalışmışdır. Oğlu Əziz Şərifə yazdığı məktublarında “Əziz”, “Əziz oğlum Əziz”, “Əzizim Əziz”, “Fərzəndim Əziz”, “Oğlum Əziz” deyə müraciət edən qayğıkeş ata hər bir məktubunda bir qayda olaraq oğluna öyüd-nəsihət verir, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı tələb edir. Əziz Şərif yazır ki, “atam xasiyyətcə romantik olsa da, məni realizm ruhunda tərbiyə etməyə çalışırdı, bu da mümkün olmayanda mənə acıyır, danlayırdı”.Qurbanəli Şərifzadə çox tələbkar bir ata olmuşdur. O, oğlundan gimnaziyada əlaçı, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı arzulamışdır.
Qurbanəli Şərifzadənin oğlu Əziz Şərifə həyəcan dolu yazdığı bir məktuba nəzər salaq: “... Mənə kağız yazanda dürüst fikir elə, gör mən nəyə müntəzirəm, mən nə mətləb istəyirəm, onu yaz. Yuxulu olma, gözlərini dürüst aç. Sənin yazdığın kağızlardan mən sənin hər fikrini anlayıram..., hər gün, hər saat sənin fikrinə düşürəm, qüssələnirəm və yazdığın kağızı da pərişan görəndə pərişan oluram. Sən yazmışdın ki, bir qıza dərs verirsən, amma yazmamışdın ki, o qız kimdir, rusmudur, ya gürcü, ermənidirmi, ya müsəlman, adı nədir, familiyası nədir, sinni neçədir və hər ayda neçə alırsan, ya məccani dərs verirsən? Rus dərsi verirsənmi, ya müsəlman dərsi? Sən belə sözləri yazmayanda mən özgə bir fikrə düşürəm. Xülasə, kağız yazanda dürüst diqqət elə. Sən dərs oxudun, kitab yazdın, məqalə yazdın, əlbəttə ki, mənə fəxrdir. Amma mən sənin ədəbli, namuslu, vəfalı, həyalı, saf, sadə, doğru, halal, sədaqətli, şücaətli, ğəyur, fəal, kifayətli, mərdanə olmağını sevirəm, bəlkə bütün dünya, bütün aləm bu sifət sahibini sevərlər,
dost tutarlar...”. Başqa bir həyacan dolu məktubunda qayğıkeş ata yenə yazır: “Ancaq sən ədəb öyrən. Elm öyrənməsən də, zərəri yoxdur, ancaq kişiyə ədəb, sədaqət, düzlük, əql, fərasət lazımdır”.
Qurbanəli Şərifzadə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda ictimai fəaliyyət meydanına gələn maarifçi ziyalıların qabaqcıl dəstəsinə mənsub idi. Naxçıvanda bütün mədəni tədbirlər bilavasitə onun rəhbərliyi və yaxından köməkliyi ilə həyata keçirilirdi. Atası Q.Şərifzadə dövrünün ən görkəmli ziyalıları ilə dostluq etmişdir. Əziz Şərif kiçik yaşlarından ailə mühitində ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət, tərəqqi və intibah sözlərini eşitmiş, füzulilərin, vaqiflərin, mirzə fətəli axundovların, seyid əzimlərin, zərdabilərin kitablara həkk olunmuş səsini dinləmişdir. O, atasının özünə “mənəvi qardaş” hesab etdiyi Nəriman Nərimanov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun Bəy Köçərli, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Bəy Hüseynzadə və başqalarının məktublaşmalarının şahidi olmuşdur. “Şirin kəlam və xoştəqrir” Məhəmməd Tağı Sidqinin vəzləri, Cəlil Məmmədquluzadə və Eynəlibəy Sultanovun ictimai məsələlər ətrafında mübahisələri, Tiflisdə “Molla Nəsrəddin” redaksiyasında qorxmaz, cəsur mollanəsrəddinçilər, böyük xalq şairi Sabir, Haqverdiyev, Qəmküsar və başqaları ilə görüşləri Əziz Şərifin zehnində dərin iz buraxmış,onun bir ictimai xadim, ədəbiyyatşünas alim və publisist kimi yetişməsinə qüvvətli təsir göstərmişdir.
Əziz Şərif Tiflis gimnaziyasını bitirdikdən sonra, bir müddət Moskvada ticarət institutunda oxumuş, Sovet hakimiyyəti illərində Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda ali təhsil almışdır. Bu illərdə o, çoxlu müəllimlərlə qarşılaşsa da, lakin yuxarıda adları çəkilən ədiblər onun həyat əbədi ideal müəllimləri olaraq qalmışlar.
Əziz Şərif geniş yaradıcılıq diapazonuna malik bir şəxsiyyət olmuşdur. Publisistika, ədəbi tənqid, ədəbiyyatşünaslıq, bədii tərcümə, pedaqoji iş, ictimai vəzifə onun fəaliyyətinin ayrı-ayrı cəhətləridir. Müxtəlif vaxtlarda bu və ya başqa sahənin Əziz Şərif yaradıcılığında üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, bunların hər birində o, birinci dünya və Böyük Vətən müharibəsi illərində məşğul olmuşdur. Xüsusilə, ikinci dünya müharibəsi dövründə Vətənimizin üstünü “faşist taunu” aldıqda Əziz Şərif qələmini daha da kəskinləşdirmişdir. Düşmən əleyhinə böyük vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hissləri ilə dolu, kəskin məqalələrlə dövrü mətbuatda, radioda çıxış etmişdir.
O, hələ gimnaziyada oxuduğu illərdə teatrla maraqlanmış, tamaşaya qoyulmuş əsərlər haqqında rəylər dərc etdirmiş, gənc yaşlarından teatr tənqidçisi kimi məşhurlaşmışdır. Mirzə Fətəli Axundovun, Nəcəfbəy Vəzirovun, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin, Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin səhnə təcəssümü haqqında qələmə aldığı rəylər ədəbi və teatr ictimaiyyətinin nəzərini cəlb etmişdir. Onun “Fərhad və Şirin”, “İnsan”, “12-ci gecə”, “Yaşar” və başqa tamaşalar haqqında rəyləri bu gün də öz elmi əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır.
Bir ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat tarixinin tədqiqatçısı kimi o, əsasən Sovet hakimiyyəti illərində daha fəal çalışmışdır. Bu dövrdə onun yaradıcılıq arealı daha geniş və rəngarəngdir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəfbəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Məhəmməd Tağı Sidqi kimi ədəbi şəxsiyyətlərin həyatı və yaradıcılıqları, ədəbi və pedaqoji fikir tarixində realizmin inkişafı problemi, “Molla Nəsrəddin” jurnalı və ümumiyyətlə, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi onun başlıca tədqiqat obyektləri olmuşdur.
Ədəbiyyatşünas alim kimi Əziz Şərifin elmi irsində onun elmi araşdırmalarının bütün cəhətlərini özündə birləşdirən ümumi bir keyfiyyət nəzərə çarpır. O da realist ədəbiyyatın inkişafı məsələsidir. Təsadüfi deyil ki, elmi yaradıcılığının ilk dövründə(1926-1938-ci illər) o, daha çox Mirzə Fətəli Axundov ədəbi irsinin tədqiqi və öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Əziz Şərif “Mirzə Fətəli Axundov”, “Böyük realist”, “Mirzə FətəliAxundovun bədii yaradıcılığı”, “Mirzə Fətəli Axundov əsərlərində qadın”, “Axundov Azərbaycan dramaturgiyasının banisidir”, “Axundovun Puşkin haqqında Şərq poeması”, “Mirzə Fətəli Axundov və Aleksandr Sergeyeviç Puşkin”, “Mirzə Fətəli Axundovun ilk poeması”, “Mirzə Fətəli Axundovun həyat və yaradıcılığı” adlı əsərlər yazaraq rus və Azərbaycan dillərində nəşr etdirmişdir. Bu əsərlərlə hələ kifayət qədər öyrənilməmiş Axundovun yaradıcılığı ilə oxucuları tanış edir. Onun Axundov haqqında tədqiqi son dərəcə faydalı bir nəticə ilə başa çatır; Mirzə Fətəli Axundovun o vaxta qədər itmiş hesab olunan “Puşkin haqqında Şərq poeması” əsərinin orijinalını tapıb nəşr etdirməklə ədəbiyyatımıza yenidən qazandırmışdır.Görkəmli pedaqoq və alim Əziz Şərif yazır ki, “... Axundov yaradıcılığının bir sıra xüsusi cəhətləri, o cümlədən, yazıçının satirasının xüsusiyyətləri kifayət qədər izah edilməmiş, onun tipikləşdirmə, satirik ifşa, bədii surət yaratmaq priyomları açılıb göstərilməmiş, yazıçının üslub xüsusiyyətləri təhlildən keçirilməmişdir”. Həmçinin, Cəlil Məmmədquluzadənin 1905-ci ilin noyabrında “Kavkazski raboçi listok” qəzetində nəşr olunan “Binəsiblər” və “Xeyir-dua” adlı demokratik ruhlu məşhur felyetonlarının böyük ədibin qələminə mənsub olmasının aydınlaşdırılması da Əziz Şərifin ciddi axtarışlarının nəticəsidir.
Əziz Şərifəxalq şairi Sabirlə görüşmək, danışmaq xoşbəxtliyi də nəsib olmuşdur. Şeirlərini sevə-sevə oxuduğu Sabirin xəstəlik xəbərini eşidib kədərlənən Əziz Şərif, onun müalicə üçün Tiflisə gəldiyindən xeyli sevinmişdir. Sabirin duzlu, məzəli danışıqları, ciddi görkəmi 16 yaşlı gimnazist şagirdin ona məhəbbətini daha da artırmışdır. Ötən əsrin 20-ci ilindən başlayaraq ömrünün sonuna kimi Sabir irsinin tədqiqi Əziz Şərifin diqqət mərkəzində olmuşdur. “Sabir”, “Sabir və “Molla Nəsrəddin”, “Sabir bu gün”, “Sabirin poetik yaradıcılığı”, “Sabir Tiflisdə”, “Sabir və Abdulla Tukay” əsərləri faktların yeniliyi, mülahizələrin orijinallığı baxımından nəzəri cəlb edir. O, Sabir yaradıcılığının mövzu dairəsi, bədii təsir qüvvəsi, sənətkarlıq məziyyətləri ilə yanaşı şairin tərcümeyi-halının bir sıra qaranlıq məqamlarını da aydınlaşdırmağa müvəffəq olmuş, satira ustadının “Molla Nəsrəddin”lə qarşılıqlı münasibətlərini şərh etmişdir. Mirzə Ələkbər Sabir haqqında qaranlıq qalan məqamların üzə çıxarılmasında Sabirin Qurbanəli Şərifzadə ilə məktublaşması da Əziz Şərifə kömək etmişdir.
Görkəmli pedaqoq-alim, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevlə əlaqədar tədqiqlərini ümumiləşdirib 40-cı ildə “Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevin həyat və yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik, 1957-ci ildə isə “Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığının birinci dövrü (1866-1905)” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etmişdir.
1968-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən rus dilində nəşr olunan “Molla Nəsrəddin”in yaranması” adlı əsər (Azərbaycan nəşrində isə əsərin adı belədir: “Molla Nəsrəddin” necə yarandı”) təkcə Əziz Şərif yaradıcılığının deyil, bütün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin nailiyyəti idi. Monoqrafiya Mirzə Cəlilin həyatının 40 ilini əhatə edir. 10 fəsildən ibarət olan bu kitabda Cəlil Məmmədquluzadə fəaliyyətinin bütün cəhətləri, ailə həyatı, Qori seminariyasında təhsil illəri, İrəvan quberniyasının müxtəlif kəndlərində pedaqoji fəaliyyəti, yeni canlanmağa başlayan Naxçıvan ədəbi mühiti ilə əlaqəsi, ilk qələm təcrübələrinin təhlili, “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasında, “Qeyrət” mətbəəsində işləməsi, Zaqafqaziyada rus dilində nəşr olunan mətbuat orqanları xüsusilə “Kafkazski raboçi listok” adlı qəzetlə əməkdaşlığı, “1905-ci il inqilabı” günlərində üsyana qalxmış zəhmətkeş kütlə ilə əlaqəsi və sair məsələlər tədqiqata cəlb edilmişdir. Belə bir tədqiqatın aparılması ağır zəhmətin məhsulu idi. Çünki obrazlı desək, Əziz Şərifin araşdırdığı elmi-tədqiqat işi ümumi mənzərədə boş qalmış torpaq sahəsinə bənzəyirdi. Bura hələ tədqiqatçı ayağı dəyməmişdi. Əziz Şərif uzun illər Peterburq, Moskva, Bakı, Tiflis, İrəvan arxivlərində və kitabxanalarında işləyib külli miqdarda fakt, ədibi yaxından tanıyanların xatirələrini topladıqdan sonra bir sıra maraqlı ədəbi kəşflər etmişdir.
Monoqrafiyanın maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, müəllif öz tədqiqatını yalnız Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığına XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq I rus inqilabının astanasına qədər Zaqafqaziyada Azərbaycanda yaranan maarifçilik hərəkatının ümumi fonunda tədqiq etməyə çalışmışdır. Naxçıvan ədəbi mühitində Məhəmməd Tağı Sidqi və Qurbanəli Şərifzadənin, Bakıda N.Nərimanov, S.M.Qənizadə ilə, Peterburqda Ə.B.Haqverdiyevlə, Kəlküttədə, Qahirədə, İstanbulda, İran mühacir mətbuatının xadimləri ilə, Baxçasarayda “Tərcüman” qəzeti ilə əlaqəsi, M.F.Axundov komediyalarının tamaşası və ingilis alimi Con Stüart Milin qadın azadlığı haqqında fikirlərinin müzakirəsi, A.O.Çernyayevskinin Azərbaycanda “Fikir” qəzetini nəşr etdirmək uğrunda mübarizəsi, bununla əlaqədar naxçıvanlı müəllim Ə.Xəlilovla məktublaşması və s. məsələlər ilk dəfə yeni arxiv sənədləri əsasında Əziz Şərif tərəfindən işıqlandırılmış, böyük demokratın dünyagörüşünün formalaşmasında bu hadisələrin rolu göstərilmişdir.
Yazıçını həyat və yaradıcılığını yaşadığı dövrün ictimai və ədəbi hadisələrin ümumi mənzərəsində təhlil edib qiymətləndirmək ümumiyyətlə, Əziz Şərif yaradıcılığına məxsus bir keyfiyyətdir. Bu, onun 1968-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş “Məhəbbət və gözəllik tərənnümçüsü Vaqif” kitabında qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Əziz Şərifin, həmçinin, bir neçə dil bilməsi imkan vermişdir ki, o, müxtəlif xalqların ədəbiyyatını orijinaldan oxuya və oxuduğu yaradıcılıq nümunələrini tərcümə edib yaya bilsin. Alim, elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı müntəzəm olaraq bədii tərcümə ilə də məşğul olmuşdur. Qoqolun “Evlənmə” komediyası, Şillerin “Məkr və məhəbbət” dramı, Qorkinin “Ana” romanı, “Düşmənlər” pyesi, A.Fadeyevin “Tarmar” əsərlərini Azərbaycan dilinə Əziz Şərif tərcümə etmişdir.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi, nəşri və təbliği sahəsində də Əziz Şərifin xidmətləri böyükdür. Ötən əsrin 30-cu illərdən başlayaraq o, Mirzə Fətəli Axundov, Nəvəf Bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev irsinin rus dilinə tərcüməsi ilə məşğul olmuşdur. Görkəmli alim həmin klassiklərin əsərlərini dəfələrlə dərin məzmunlu müqəddimə və şərhlərlə Bakıda, Tiflisdə və Moskvada nəşr etdirmiş, Sabir və Vaqif əsərlərini çapa hazırlamış, onları dünya miqyasında tanıtmışdır.
Əziz Şərif klassik ədəbiyyatımızın tədqiqi ilə yanaşı, pedaqogika tariximizin görkəmli nümayəndələri olan Cəfər Cabbarlı, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Ənvər Məmmədxanlı, Əli Vəliyev və başqalarının ən yaxşı əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
Ölkəmizdə tədqiqatçıların alim-filoloq kimi yetişməsində də Əziz Şərifin böyük əməyi olmuşdur. O, bir çox dissertant və doktorantlara rəhbərlik etmiş, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəsmi opponenti olmuşdur. Əziz Şərifin Azərbaycan, Gürcüstan və Rusiya mətbuatında nəşr olunan çoxlu elmi əsərləri vətənimizin xaricində olan alimlərin də diqqətini cəlb etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı və pedaqoji fikir tarixini araşdıran əcnəbi alimlərin, demək olar ki, hamısı Əziz Şərif yaradıcılığından mötəbər bir mənbə kimi istifadə edirlər.
Yekun olaraq qeyd edək ki, Əziz Şərif elm və sənət adamlarının yaradıcılığında olan incə və dərin mətləbləri duyaraq aydın, konkret vəməzmunlu fikirləri ilə təhlilə cəlb etmiş,mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyalarını, Azərbaycan ədəbi və pedaqoji fikir tarixinin zəruri məsələlərini maraqlı mülahizələri ilə tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir.
Kamal CAMALOV
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun dosenti,
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
AYB-nin üzvü
Baxış sayı: 2 692
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 13-05-2020 21:59 | Bölmə: Ədəbiyyat
Mollanəsrəddinçilərin əqidə və məslək dostu Əziz Şərif yaradıcılıq aləminə çox erkən yaşlardan gəlmişdir.Pedaqoq-alim UluTanrının ona verdiyi ömür payını Naxçıvanda, Tiflisdə, Bakıda və Moskvada yaşamışdır. İlk təhsilini Məhəmməd Tağı Sidqinin Naxçıvan şəhərindəki “Məktəbi-Tərbiyə”sində alan Əziz Şərif 1905-1915-ci illərdə təhsilini Cəlil Məmmədquluzadənin himayəsi ilə Tiflis gimnaziyasında davam etdirmiş,bilavasitə onun ədəbi-elmi tərbiyəsini görmüşdür.Həmçinin, Əziz Şərifin dünyagörüşünün və ictimai-siyasi şüurunun formalaşmasında, qabaqcıl bir ziyalı kimi yetisməsində demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə mühüm rol oynamışdır.Əziz Şərif əsil mənada “MollaNəsrəddin” məktəbini keçmişdir.Böyük alim keçmiş illəri belə xatırlayır: “Mən Mirzə Cəlilin mənzilində yaşayırdım. “Molla Nəsrəddin”in redaksiyası da ədibin öz evində yerləşirdi. Adətən hamımız birlikdə nahar edərdik.Hətta xörəyimizi belə Molla Nəsrəddin (CəlilMəmmədquluzadə - K.C.) özü paylayırdı.Mirzə Cəlilin bacısı oğluyla mən hərdənbir redaksiyanın işinə yarayırdıq…”.Söz yox ki, Əziz Şərif burada təvazökarlıq edir.Hər bir tədqiqatçıya yaxşı məlumdur ki, 1906-cı ildə Əziz Şərifin hələ 11 yaşı olanda “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Naxçıvan” adlı yazısı Əziz Qurbanəli oğlu Şərifzadə imzası ilə çap olunmuşdur.Həmçinin, “Dəbistan”jurnalında da verilən hesab məsələlərinə, rebuslara və tapmacalara düzgün cavab tapıb vaxtında redaksiyaya göndərdiyinə görə qalib hesab olunar, o, jurnalın üç aylıq nömrələri ilə mükafatlandırılarmış.
Əziz Şərif 1912-ciildə 17 yaşında olarkən rus dilindən “Şərq ulduzları” əsərini tərcümə edib “İşıq” jurnalında dərc etdirmişdir. İlk məktub, məqalə və tərcümələrinin altında Əbdüləziz Şərifzadə imzasını qoyan bu gənc sonralar Əziz Şərif təxəllüsü ilə bütün Sovetlər İttifaqında və türk dünyasında tanınıb məşhurlaşmışdır.
O, Tiflis gimnaziyasında oxuyan zaman,qayğıkeş atası Qurbanəli Şərifzadə Əziz Şərifin təhsilini, hərəkət və davranışlarını daim izləmiş, oğluna gələcək həyatı üçün geniş bir proqram tərtib etmiş, özü bəyəndiyi və həyatında əməl etdiyi, sınadığı etika-əxlaq qanunlarını, ən yüksək və nəcib insani keyfiyyətləri ona aşılamağa çalışmışdır. Oğlu Əziz Şərifə yazdığı məktublarında “Əziz”, “Əziz oğlum Əziz”, “Əzizim Əziz”, “Fərzəndim Əziz”, “Oğlum Əziz” deyə müraciət edən qayğıkeş ata hər bir məktubunda bir qayda olaraq oğluna öyüd-nəsihət verir, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı tələb edir. Əziz Şərif yazır ki, “atam xasiyyətcə romantik olsa da, məni realizm ruhunda tərbiyə etməyə çalışırdı, bu da mümkün olmayanda mənə acıyır, danlayırdı”.Qurbanəli Şərifzadə çox tələbkar bir ata olmuşdur. O, oğlundan gimnaziyada əlaçı, həyatda ciddi, bütün hərəkətlərində arif, bir sözlə, nümunəvi, ideal gənc olmağı arzulamışdır.
Qurbanəli Şərifzadənin oğlu Əziz Şərifə həyəcan dolu yazdığı bir məktuba nəzər salaq: “... Mənə kağız yazanda dürüst fikir elə, gör mən nəyə müntəzirəm, mən nə mətləb istəyirəm, onu yaz. Yuxulu olma, gözlərini dürüst aç. Sənin yazdığın kağızlardan mən sənin hər fikrini anlayıram..., hər gün, hər saat sənin fikrinə düşürəm, qüssələnirəm və yazdığın kağızı da pərişan görəndə pərişan oluram. Sən yazmışdın ki, bir qıza dərs verirsən, amma yazmamışdın ki, o qız kimdir, rusmudur, ya gürcü, ermənidirmi, ya müsəlman, adı nədir, familiyası nədir, sinni neçədir və hər ayda neçə alırsan, ya məccani dərs verirsən? Rus dərsi verirsənmi, ya müsəlman dərsi? Sən belə sözləri yazmayanda mən özgə bir fikrə düşürəm. Xülasə, kağız yazanda dürüst diqqət elə. Sən dərs oxudun, kitab yazdın, məqalə yazdın, əlbəttə ki, mənə fəxrdir. Amma mən sənin ədəbli, namuslu, vəfalı, həyalı, saf, sadə, doğru, halal, sədaqətli, şücaətli, ğəyur, fəal, kifayətli, mərdanə olmağını sevirəm, bəlkə bütün dünya, bütün aləm bu sifət sahibini sevərlər,
dost tutarlar...”. Başqa bir həyacan dolu məktubunda qayğıkeş ata yenə yazır: “Ancaq sən ədəb öyrən. Elm öyrənməsən də, zərəri yoxdur, ancaq kişiyə ədəb, sədaqət, düzlük, əql, fərasət lazımdır”.
Qurbanəli Şərifzadə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda ictimai fəaliyyət meydanına gələn maarifçi ziyalıların qabaqcıl dəstəsinə mənsub idi. Naxçıvanda bütün mədəni tədbirlər bilavasitə onun rəhbərliyi və yaxından köməkliyi ilə həyata keçirilirdi. Atası Q.Şərifzadə dövrünün ən görkəmli ziyalıları ilə dostluq etmişdir. Əziz Şərif kiçik yaşlarından ailə mühitində ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət, tərəqqi və intibah sözlərini eşitmiş, füzulilərin, vaqiflərin, mirzə fətəli axundovların, seyid əzimlərin, zərdabilərin kitablara həkk olunmuş səsini dinləmişdir. O, atasının özünə “mənəvi qardaş” hesab etdiyi Nəriman Nərimanov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun Bəy Köçərli, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Bəy Hüseynzadə və başqalarının məktublaşmalarının şahidi olmuşdur. “Şirin kəlam və xoştəqrir” Məhəmməd Tağı Sidqinin vəzləri, Cəlil Məmmədquluzadə və Eynəlibəy Sultanovun ictimai məsələlər ətrafında mübahisələri, Tiflisdə “Molla Nəsrəddin” redaksiyasında qorxmaz, cəsur mollanəsrəddinçilər, böyük xalq şairi Sabir, Haqverdiyev, Qəmküsar və başqaları ilə görüşləri Əziz Şərifin zehnində dərin iz buraxmış,onun bir ictimai xadim, ədəbiyyatşünas alim və publisist kimi yetişməsinə qüvvətli təsir göstərmişdir.
Əziz Şərif Tiflis gimnaziyasını bitirdikdən sonra, bir müddət Moskvada ticarət institutunda oxumuş, Sovet hakimiyyəti illərində Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda ali təhsil almışdır. Bu illərdə o, çoxlu müəllimlərlə qarşılaşsa da, lakin yuxarıda adları çəkilən ədiblər onun həyat əbədi ideal müəllimləri olaraq qalmışlar.
Əziz Şərif geniş yaradıcılıq diapazonuna malik bir şəxsiyyət olmuşdur. Publisistika, ədəbi tənqid, ədəbiyyatşünaslıq, bədii tərcümə, pedaqoji iş, ictimai vəzifə onun fəaliyyətinin ayrı-ayrı cəhətləridir. Müxtəlif vaxtlarda bu və ya başqa sahənin Əziz Şərif yaradıcılığında üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, bunların hər birində o, birinci dünya və Böyük Vətən müharibəsi illərində məşğul olmuşdur. Xüsusilə, ikinci dünya müharibəsi dövründə Vətənimizin üstünü “faşist taunu” aldıqda Əziz Şərif qələmini daha da kəskinləşdirmişdir. Düşmən əleyhinə böyük vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hissləri ilə dolu, kəskin məqalələrlə dövrü mətbuatda, radioda çıxış etmişdir.
O, hələ gimnaziyada oxuduğu illərdə teatrla maraqlanmış, tamaşaya qoyulmuş əsərlər haqqında rəylər dərc etdirmiş, gənc yaşlarından teatr tənqidçisi kimi məşhurlaşmışdır. Mirzə Fətəli Axundovun, Nəcəfbəy Vəzirovun, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin, Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin səhnə təcəssümü haqqında qələmə aldığı rəylər ədəbi və teatr ictimaiyyətinin nəzərini cəlb etmişdir. Onun “Fərhad və Şirin”, “İnsan”, “12-ci gecə”, “Yaşar” və başqa tamaşalar haqqında rəyləri bu gün də öz elmi əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır.
Bir ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat tarixinin tədqiqatçısı kimi o, əsasən Sovet hakimiyyəti illərində daha fəal çalışmışdır. Bu dövrdə onun yaradıcılıq arealı daha geniş və rəngarəngdir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəfbəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Məhəmməd Tağı Sidqi kimi ədəbi şəxsiyyətlərin həyatı və yaradıcılıqları, ədəbi və pedaqoji fikir tarixində realizmin inkişafı problemi, “Molla Nəsrəddin” jurnalı və ümumiyyətlə, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi onun başlıca tədqiqat obyektləri olmuşdur.
Ədəbiyyatşünas alim kimi Əziz Şərifin elmi irsində onun elmi araşdırmalarının bütün cəhətlərini özündə birləşdirən ümumi bir keyfiyyət nəzərə çarpır. O da realist ədəbiyyatın inkişafı məsələsidir. Təsadüfi deyil ki, elmi yaradıcılığının ilk dövründə(1926-1938-ci illər) o, daha çox Mirzə Fətəli Axundov ədəbi irsinin tədqiqi və öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Əziz Şərif “Mirzə Fətəli Axundov”, “Böyük realist”, “Mirzə FətəliAxundovun bədii yaradıcılığı”, “Mirzə Fətəli Axundov əsərlərində qadın”, “Axundov Azərbaycan dramaturgiyasının banisidir”, “Axundovun Puşkin haqqında Şərq poeması”, “Mirzə Fətəli Axundov və Aleksandr Sergeyeviç Puşkin”, “Mirzə Fətəli Axundovun ilk poeması”, “Mirzə Fətəli Axundovun həyat və yaradıcılığı” adlı əsərlər yazaraq rus və Azərbaycan dillərində nəşr etdirmişdir. Bu əsərlərlə hələ kifayət qədər öyrənilməmiş Axundovun yaradıcılığı ilə oxucuları tanış edir. Onun Axundov haqqında tədqiqi son dərəcə faydalı bir nəticə ilə başa çatır; Mirzə Fətəli Axundovun o vaxta qədər itmiş hesab olunan “Puşkin haqqında Şərq poeması” əsərinin orijinalını tapıb nəşr etdirməklə ədəbiyyatımıza yenidən qazandırmışdır.Görkəmli pedaqoq və alim Əziz Şərif yazır ki, “... Axundov yaradıcılığının bir sıra xüsusi cəhətləri, o cümlədən, yazıçının satirasının xüsusiyyətləri kifayət qədər izah edilməmiş, onun tipikləşdirmə, satirik ifşa, bədii surət yaratmaq priyomları açılıb göstərilməmiş, yazıçının üslub xüsusiyyətləri təhlildən keçirilməmişdir”. Həmçinin, Cəlil Məmmədquluzadənin 1905-ci ilin noyabrında “Kavkazski raboçi listok” qəzetində nəşr olunan “Binəsiblər” və “Xeyir-dua” adlı demokratik ruhlu məşhur felyetonlarının böyük ədibin qələminə mənsub olmasının aydınlaşdırılması da Əziz Şərifin ciddi axtarışlarının nəticəsidir.
Əziz Şərifəxalq şairi Sabirlə görüşmək, danışmaq xoşbəxtliyi də nəsib olmuşdur. Şeirlərini sevə-sevə oxuduğu Sabirin xəstəlik xəbərini eşidib kədərlənən Əziz Şərif, onun müalicə üçün Tiflisə gəldiyindən xeyli sevinmişdir. Sabirin duzlu, məzəli danışıqları, ciddi görkəmi 16 yaşlı gimnazist şagirdin ona məhəbbətini daha da artırmışdır. Ötən əsrin 20-ci ilindən başlayaraq ömrünün sonuna kimi Sabir irsinin tədqiqi Əziz Şərifin diqqət mərkəzində olmuşdur. “Sabir”, “Sabir və “Molla Nəsrəddin”, “Sabir bu gün”, “Sabirin poetik yaradıcılığı”, “Sabir Tiflisdə”, “Sabir və Abdulla Tukay” əsərləri faktların yeniliyi, mülahizələrin orijinallığı baxımından nəzəri cəlb edir. O, Sabir yaradıcılığının mövzu dairəsi, bədii təsir qüvvəsi, sənətkarlıq məziyyətləri ilə yanaşı şairin tərcümeyi-halının bir sıra qaranlıq məqamlarını da aydınlaşdırmağa müvəffəq olmuş, satira ustadının “Molla Nəsrəddin”lə qarşılıqlı münasibətlərini şərh etmişdir. Mirzə Ələkbər Sabir haqqında qaranlıq qalan məqamların üzə çıxarılmasında Sabirin Qurbanəli Şərifzadə ilə məktublaşması da Əziz Şərifə kömək etmişdir.
Görkəmli pedaqoq-alim, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevlə əlaqədar tədqiqlərini ümumiləşdirib 40-cı ildə “Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyevin həyat və yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik, 1957-ci ildə isə “Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığının birinci dövrü (1866-1905)” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etmişdir.
1968-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən rus dilində nəşr olunan “Molla Nəsrəddin”in yaranması” adlı əsər (Azərbaycan nəşrində isə əsərin adı belədir: “Molla Nəsrəddin” necə yarandı”) təkcə Əziz Şərif yaradıcılığının deyil, bütün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin nailiyyəti idi. Monoqrafiya Mirzə Cəlilin həyatının 40 ilini əhatə edir. 10 fəsildən ibarət olan bu kitabda Cəlil Məmmədquluzadə fəaliyyətinin bütün cəhətləri, ailə həyatı, Qori seminariyasında təhsil illəri, İrəvan quberniyasının müxtəlif kəndlərində pedaqoji fəaliyyəti, yeni canlanmağa başlayan Naxçıvan ədəbi mühiti ilə əlaqəsi, ilk qələm təcrübələrinin təhlili, “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasında, “Qeyrət” mətbəəsində işləməsi, Zaqafqaziyada rus dilində nəşr olunan mətbuat orqanları xüsusilə “Kafkazski raboçi listok” adlı qəzetlə əməkdaşlığı, “1905-ci il inqilabı” günlərində üsyana qalxmış zəhmətkeş kütlə ilə əlaqəsi və sair məsələlər tədqiqata cəlb edilmişdir. Belə bir tədqiqatın aparılması ağır zəhmətin məhsulu idi. Çünki obrazlı desək, Əziz Şərifin araşdırdığı elmi-tədqiqat işi ümumi mənzərədə boş qalmış torpaq sahəsinə bənzəyirdi. Bura hələ tədqiqatçı ayağı dəyməmişdi. Əziz Şərif uzun illər Peterburq, Moskva, Bakı, Tiflis, İrəvan arxivlərində və kitabxanalarında işləyib külli miqdarda fakt, ədibi yaxından tanıyanların xatirələrini topladıqdan sonra bir sıra maraqlı ədəbi kəşflər etmişdir.
Monoqrafiyanın maraqlı cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, müəllif öz tədqiqatını yalnız Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığına XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq I rus inqilabının astanasına qədər Zaqafqaziyada Azərbaycanda yaranan maarifçilik hərəkatının ümumi fonunda tədqiq etməyə çalışmışdır. Naxçıvan ədəbi mühitində Məhəmməd Tağı Sidqi və Qurbanəli Şərifzadənin, Bakıda N.Nərimanov, S.M.Qənizadə ilə, Peterburqda Ə.B.Haqverdiyevlə, Kəlküttədə, Qahirədə, İstanbulda, İran mühacir mətbuatının xadimləri ilə, Baxçasarayda “Tərcüman” qəzeti ilə əlaqəsi, M.F.Axundov komediyalarının tamaşası və ingilis alimi Con Stüart Milin qadın azadlığı haqqında fikirlərinin müzakirəsi, A.O.Çernyayevskinin Azərbaycanda “Fikir” qəzetini nəşr etdirmək uğrunda mübarizəsi, bununla əlaqədar naxçıvanlı müəllim Ə.Xəlilovla məktublaşması və s. məsələlər ilk dəfə yeni arxiv sənədləri əsasında Əziz Şərif tərəfindən işıqlandırılmış, böyük demokratın dünyagörüşünün formalaşmasında bu hadisələrin rolu göstərilmişdir.
Yazıçını həyat və yaradıcılığını yaşadığı dövrün ictimai və ədəbi hadisələrin ümumi mənzərəsində təhlil edib qiymətləndirmək ümumiyyətlə, Əziz Şərif yaradıcılığına məxsus bir keyfiyyətdir. Bu, onun 1968-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş “Məhəbbət və gözəllik tərənnümçüsü Vaqif” kitabında qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Əziz Şərifin, həmçinin, bir neçə dil bilməsi imkan vermişdir ki, o, müxtəlif xalqların ədəbiyyatını orijinaldan oxuya və oxuduğu yaradıcılıq nümunələrini tərcümə edib yaya bilsin. Alim, elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı müntəzəm olaraq bədii tərcümə ilə də məşğul olmuşdur. Qoqolun “Evlənmə” komediyası, Şillerin “Məkr və məhəbbət” dramı, Qorkinin “Ana” romanı, “Düşmənlər” pyesi, A.Fadeyevin “Tarmar” əsərlərini Azərbaycan dilinə Əziz Şərif tərcümə etmişdir.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi, nəşri və təbliği sahəsində də Əziz Şərifin xidmətləri böyükdür. Ötən əsrin 30-cu illərdən başlayaraq o, Mirzə Fətəli Axundov, Nəvəf Bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev irsinin rus dilinə tərcüməsi ilə məşğul olmuşdur. Görkəmli alim həmin klassiklərin əsərlərini dəfələrlə dərin məzmunlu müqəddimə və şərhlərlə Bakıda, Tiflisdə və Moskvada nəşr etdirmiş, Sabir və Vaqif əsərlərini çapa hazırlamış, onları dünya miqyasında tanıtmışdır.
Əziz Şərif klassik ədəbiyyatımızın tədqiqi ilə yanaşı, pedaqogika tariximizin görkəmli nümayəndələri olan Cəfər Cabbarlı, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Ənvər Məmmədxanlı, Əli Vəliyev və başqalarının ən yaxşı əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
Ölkəmizdə tədqiqatçıların alim-filoloq kimi yetişməsində də Əziz Şərifin böyük əməyi olmuşdur. O, bir çox dissertant və doktorantlara rəhbərlik etmiş, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının rəsmi opponenti olmuşdur. Əziz Şərifin Azərbaycan, Gürcüstan və Rusiya mətbuatında nəşr olunan çoxlu elmi əsərləri vətənimizin xaricində olan alimlərin də diqqətini cəlb etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı və pedaqoji fikir tarixini araşdıran əcnəbi alimlərin, demək olar ki, hamısı Əziz Şərif yaradıcılığından mötəbər bir mənbə kimi istifadə edirlər.
Yekun olaraq qeyd edək ki, Əziz Şərif elm və sənət adamlarının yaradıcılığında olan incə və dərin mətləbləri duyaraq aydın, konkret vəməzmunlu fikirləri ilə təhlilə cəlb etmiş,mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyalarını, Azərbaycan ədəbi və pedaqoji fikir tarixinin zəruri məsələlərini maraqlı mülahizələri ilə tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir.
Kamal CAMALOV
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun dosenti,
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
AYB-nin üzvü
Baxış sayı: 2 692
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov
28-04-2023, 22:44
Vüqar Əhmədi- İbrahim Yusifoğlu
26-04-2023, 21:13
“Şərur rayonunun tarixi” monoqrafiyası nəşr olunub