10:04 / 11-07-2025
QHT sədrinin layihə çərçivəsində şəhid ailələri ilə görüşü davam edir
23:49 / 10-07-2025
Zelenski Ukraynanın ABŞ-dakı səfirini dəyişdirmək planlarını təsdiqləyib
23:41 / 10-07-2025
İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başa çatıb
23:39 / 10-07-2025
Trampın Lavrov və Rubionun səsləndirdiyi fikirlərlə bağlı gəldiyi nəticə ABŞ-ın Ukrayna ilə bağlı addımlarını müəyyən edəcək
22:55 / 10-07-2025
Avtomobil istidən huşunu itirən şəxsin üstünə çıxıb
22:52 / 10-07-2025
Sərxoş kişi Krım körpüsündən Moskvaya düşərək sağ qalıb
22:46 / 10-07-2025
Çin alimləri Ayın mantiyasının yenidən əriməsi əlamətləri aşkar ediblər
22:41 / 10-07-2025
Basketbolçu Kasatkinin vəkilləri həbs qətimkan tədbirinin dəyişdirilməsindən apellyasiya şikayəti verib
22:37 / 10-07-2025
Məşhur cərrah professor vəfat edib
22:32 / 10-07-2025
İsrail Hizbullahın artilleriya komandirini öldürüb
22:29 / 10-07-2025
Serbiya dinc məqsədlər üçün nüvə proqramını inkişaf etdirməyə başlayır
22:26 / 10-07-2025
Tusk: "Polşa Ukraynanın yenidən qurulması ilə bağlı növbəti konfransı təşkil edəcək"
22:23 / 10-07-2025
Hava Desant Məktəbinin kursantı paraşüt xətlərini bir-birinə bağlayaraq komandirini öldürüb
22:18 / 10-07-2025
Dyukov: "Polşa Volın qətliamının qurbanlarının eksqumasiyası hüququnu əldə etməyə çalışır"
22:03 / 10-07-2025
Xarici agent iş adamı Çiçvarkin barəsində axtarış elan edilib
21:59 / 10-07-2025
Zelenski: "Rusiya ilə Ukrayna arasında hələlik danışıqlar bitmədiyi üçün tamamlanmamış mübadilələr olmayacaq"
21:51 / 10-07-2025
Starovoit istefa verdikdən sonra Nəqliyyat Nazirliyinin ümumi qrupunda vida mesajı yazıb
21:48 / 10-07-2025
Dağıstan Avropanın ən böyük qum təpəsinə yol çəkəcək
21:33 / 10-07-2025
Zaxarova etiraf edib ki, Malayziyada Rubionun Lavrova göz yumduğunu görmədi
21:21 / 10-07-2025
Ayının aqressiv davranışı turizm marşrutunun bağlanmasına səbəb olub
21:13 / 10-07-2025
“Strana.ua” SBU polkovnikinin qətlində şübhəli bilinən şəxslərin axtarışda olan siyahısını göstərib
21:09 / 10-07-2025
Yanğınla əlaqədar elektrik enerjisi qismən kəsilib
16:39 / 10-07-2025
Sumqayıt şəhərində şəhid leytenant Ulvü Məhərrəmovun mövludu-VİDEO+FOTOLAR
13:25 / 10-07-2025
Tərtərdə gənclər üçün məşğulluq və karyera mövzusunda maarifləndirici seminar keçirildi
20:34 / 09-07-2025
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir
19:28 / 09-07-2025
Polşanın müdafiə naziri Baltik dənizini NATO-nun Daxili dənizi adlandırıb
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:02 / 09-07-2025
Hava zərbəsi nəticəsində yaralanan 5 yaşlı uşaq ölüb
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:07 / 09-07-2025
Ərizəçinin qətlində şübhəli bilinən şəxs tapılıb
17:43 / 09-07-2025
CNN: Tramp Ukrayna münaqişəsində Rusiyaya Qələbə vermək istəmir
17:37 / 09-07-2025
Hamilə xəstə doğum evinə gedərkən feldşerə hücum edib
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 05-05-2023 20:34 | Bölmə: Ədəbiyyat
May ayının 5-i Azərbaycanın İstiqlal şairi, Türk dünyasının sevilən yazarı, bütün yaradıcılığı və şəxsi fəaliyyətilə türk dünyasının birliyinə xidmət göstərmiş Əhməd Cavadın (1892-1937) doğum günüdür.
Əhməd Cavad Azərbaycan ədəbiyyatının istiqlal mərhələsinin ən sanballı şairlərindən biridir. Görkəmli Azərbaycan şairi Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnum dolu nümunələri ilə fərqlənmişdir.
Əhməd Cavad o şairdir ki:
Soranlara mən bu yurdun
Anlatayım nəsiyəm:
Mən çeynənən bir ölkənin
Haqq bağıran səsiyəm –
deyə mənsub olduğu xalqının və ölkəsinin “haqq səsini bağıran” ruporu kimi çıxış etmişdir. Gözəl şeirlər müəllifi Əhməd Cavadın müəllifi olduğu Azərbaycanın ilk dövlət himnini indi də müasir nəsillər müstəqillik qüruru ilə oxuyurlar. Əhməd Cavad yaradıcılığının bu xüsusiyyətlərinə görə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnum edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısıdır. Y.Qarayev onun haqqında yazır: “Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb. ...Milli tarix, fəlsəfə və mənəviyyatla bağlı elə bir motiv yox idi ki, Əhməd Cavad ona toxunmamış olsun. Təkcə ücrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini (1913) qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. ...Müsavatın ilk himni, ilk marşı, ilk bayrağı onun adı ilə olduğu kimi, ilk şəhidi, 37-də mehraba gətirdiyi ilk qurban da Əhməd Cavad olub”.
Vətəndaşlıq duyğularının tərənnümü ilə ədəbiyyata gələn Əhməd Cavad “haqq bağıran səsi” olduğu ölkəsinin dövlət müstəqilliyi əldə etdiyi illərdə bu müstəqilliyin tərənnümçüsünə çevrilmiş, onun dövlət himninin müəllifi olmaqla bərabər dövlət rəmzlərinə ən çox şeir qoşan və bu müstəqilliyin verdiyi qüruru daha çox tərənnüm və təbliğ edən şair kimi özünü təsdiq etmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazandığı illərdə şair Azərbaycanın ucalan dövlət bayrağına ard-arda bir necə şeir yazmış, onun qürurunu əks etdirmiş və yaşatmışdır.
Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, 1920-ci illərə qədər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə və onun dəyərlərinə açıq-açığına şeirlər yazan Əhmad Cavad 20-ci illərdən sonra onun kimilərin dövranı olmayan bir cəmiyyətdə daha çox simvolizələrdən istifadə etməklə əvvəlki xoşbəxt dövrana və illərə həsrət dolu şeirlər yazmaq məcburiyyətində qalmışdır. “Göy göl” əsəri daxil olmaqla şox əsərləri var idi ki, Əhməd cavad lirik şeirin ən gösəl örnəklərini yaratmışdı və romantik pafosla təbiətin tərənnümünü dilə gətirmişdi. Hətta “Göy göl” şeirini öz dövrünün tanınmış dövlət adamları lirik şeirin ən gözəl nümunəsi, Puşkin şeirindən seçilməyən sənətkarlıq nümunəsi hesab etmişdilər. Lakin 1923-cü ildə sonra Əhməd Cavadın qara günləri daha ağırlığı ilə başlamış, şairə göz verib, işıq verməmişdilər. Elə bu ağrılı başlanğıc da məhz şairin yüksək istedad və romantik lirik pafosla yazılmış “Göy göl” şeirində qəlbiqara tənqidçilərin müşahidə etdikləri siyasi notlarla mühakimə edilmişdi. Ümumiyyətlə, Sovet dövrünün “çekist ruhlu” tənqidçiləri bu müstəqillik nəğməkarı olan şairin bir çox əsərlərini siyasi motivlərlə tənqid və tənbeh etmişdilər. Lakin bu fikir doğrudur ki, böyük sənətkarın sovet dövründə yazdığı “Nə yazım”, “Azərbaycana” kimi bir sıra əsərlərində dövlət müstəqilliyinin devrilməsindən doğan milli kədər əsas motiv olmuşdur. “Nə üçündür”, “Madonnaya” (1922), “Sən ağlama” (1923), “Aya” (1923), “Gözəl qadın” (1924), “Unudulmuş sevda” (1924) şeirlərində şair Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsini, gözəl vətəninin müstəmləkə boyunduruğuna keçməsini milli faciə kimi qarşılamış, bu faciə ilə heç cürə barışa bilməmişdir (T.Salamoğlu). Əhməd Cavadın turkiyəli tədqiqatcısı İ.M.Yıldırım da yazırdı ki: ““Unudulmuş sevda” şairin ideallarıdır”.
Ə.Cavadın sovet dövrü yaradıcılığı haqqında bunları da əlavə etmək olar ki, şair saxta Leninçi, Stalinçi şeirlər əhatəsində pambıqçılıqdan, əməkçilikdən, qara fəhləlikdən yazanda milli iradəni və müstəqilliyi qıran işğalçı və istilaçı diktaturanı ifşa edən misralar da söyləmişdir. Şairin “Səsli qız” əsərində, fikrimizcə, “Apardı sellər Saranı” xalq əfsanəsinin motivlərindən istifadə edilərək ellərin gözəlliyini və gözəl günlərini, xoşbəxtlik və bəxtəvərliyini aparan sərt üzlü diktatura və onun şər üzlü hökmdarından bəhs etmiş, sanki yeni bir əfsanə yaratmışdır. Əsərdə Neron və Firon kimi Allahlıq iddiasında olan əzazil hökmdarlarların taleyindən söhbət gedir. Əsərdə şərin mükəmməl obrazını yaratmaqla bərabər şərə yenilməyib də qətiyyətlə mübarizə aparan qəhrəman el qızlarından bəhs edilmişdir. Əsərdəki:
Fələk döndərdi zəhrə
Bu ölkənin payını.
Gülmək zatən yox idi
Ağlamaq oldu yasaq.
Zavallı məğlub ölkə,
Sənə nə hüquq, nə haqq!..
Şair bu misralarla əzilmiş, haqqı, hüququ boğulmuş bir xalqın taleyindən bəhs edərkən sanki öz ölkəsinin işğal altında olan taleyini ümumiləşdirmişdir. Şair:
Sara coşdu bir daha…
Coşdu qızın səsində
Ölkədə qaynayan kin.
Boş yerə bir ölkənin
Haqsızca axan qanı.
Saranın dodağında
Canlandı, oldu mahnı,
- deyə Sara kimi məğrur, qəhrəman qızları olan bir ölkənin diriliş hayqırtısını obrazlaşdırmışdır.
Şairin “Gəlmişəm pambıqlar diyarından”, “Kür”, “Pambıq dastanı” kimi əsərlərində sovet işğalı və diktaturasına qarşı sərt münasibət və nifrət yer almışdır. Mübariz bir xalqın iradəsini qırıb qara fəhlə və əkinçiyə çevirən, əməkçilik və zəhmətkeşlik adı altında əzilən, insanlıqdan məhrum olan, hər cür əzaba və məhrumiyyətə düçar olan xalqın məşəqqət və güzəranını, mənəvi vəziyyəti və psixoloji əhval-ruhiyyəsini təqdim etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ölkənin Şimala və Cənuba ayrılmış uğursuz, kədərli taleyini obrazlaşdıran Araz lirikası mövcud olmuşdur. Hətta bir çox ədib və şairlər bu mövzuda daha çox tanınmışlar. Lakin daha böyük Azərbaycan, tarixi tale və Turan eli obrazını əks etdirən “Kür lirikası”nı Əhməd Cavad ədəbiyyata gətirmişdir. Ə.Cavad daha böyük, geniş bir coğrafiyanı, məxsusi olaraq Qərbi Azərbaycanı əhatə edərək kükrəyən, aşıb-coşan Kürün axış istiqamətində həm Azərbaycanın tarixi ərazilərini, həm də qardaş elləri anlamında türk birliyi poetik coğrafiyasını obrazlaşdırdığını düşünürük:
Dünyanın ilk çağından
Ərdahanın dağından.
Əski bürcün sağından
Çıxıb keçən, axan Kür!
“Alagöz”dən bu yana,
“Ağbaba”dan o yana.
Hey dayana-dayana
Gəzintiyə çıxan Kür!
Gürcücə “Matkovari”,
Türklərin qədim yarı.
Gəzib bir çox diyarı
Aşiqləri yaxan Kür!
“Araqva”ya ol yoldaş,
“Alazan”la qucaqlaş.
“Araz”ı götür birbaş
Get Xəzərdə yıkan” Kür! və s.
Ə.Cavadın həsrət dolu ifadə etdiyi coğrafi adlar mühaciərt ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndəsi Almas İldırımın da lirikasında bol-bol işlənmiş, Azərbaycanın tarixi bütövlüyü və Turan ellərinin nisgili öz əksini tapmışdır (Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağdan Alagözə ötürsə...). Ə.Cavadın Kür çayının axışı istiqamətində adlarını məxsusi olaraq nəzərə çarpdırdığı Alagöz, Ağbaba Qərbi Azərbaycanımızda mövcud olan dağ adlarıdır. Alagöz Kiçik Qafqaz sıra dağlarının Qərbi Azərbaycanımızı əhatə edən hissəsində olan ən hündür zirvəsidir. Ağbaba isə oradakı həm dağın, həm də mahalın adıdır. Görünür, şair ““Arazı” götür birbaş Get Xəzərdə yıkan Kür” deməklə Kürü bütün qolları ilə Azərbaycanı bağrını basaraq birləşdirmək fikrini ehtiva etmişdir.
Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikrinin inkişafında tutduğu əvəzsiz mövqeyinə görə ötən il Azərbayacan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Əhməd Cavadın 130 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir: “Əhməd Cavad ədəbi-bədii fikir tarixində istiqlal şairi kimi özünəməxsus dəsti-xətti ilə seçilən, müstəsna mövqeyə malik söz ustalarındandır. Bütün qəlbi ilə bağlı olduğu doğma xalqının müstəqillik ideallarına həyatı boyu sadiq qalmış sənətkarın azadlıq motivləri ilə zəngin yaradıcılığı milli məfkurədən yoğrulmuşdur. Azərbaycanın dövlət rəmzlərini yüksək şeriyyətlə alovlu tərənnüm edən şairin müstəqil dövlətçiliyə sevgi aşılayan əsərləri dərin vətənpəvərlik duyğularının heyrətamiz poetik ifadəsidir”.
Ümumiyyətlə, dövlətcilik yönlü vətəndaşlıq lirikası və dövlət atributlarının müstəqilllik duyğularının ifadəçisi kimi tərənnümü Əhməd Cavad yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Əhməd Cavad yaradıclığındakı türk birliyi ideyası, poetik pafosu və ictimai diktəsi ilə türk dünyasında çox sevilən bir sənətkara çevrilmişdir. Təsadüfi deyil ki, Qara dəniz üzərində türk gəmilərinin qazandığı qalibiyyətə sevinc duyğularından yaranmış “Çırpınırdın, Qara dəniz” şeiri hələ də bütöv türk dünyasında türk birliyinin himni kimi böyük hörmətlə səsləndirilir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin şöbə müdiri,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 793
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2023 20:34 | Bölmə: Ədəbiyyat
May ayının 5-i Azərbaycanın İstiqlal şairi, Türk dünyasının sevilən yazarı, bütün yaradıcılığı və şəxsi fəaliyyətilə türk dünyasının birliyinə xidmət göstərmiş Əhməd Cavadın (1892-1937) doğum günüdür.
Əhməd Cavad Azərbaycan ədəbiyyatının istiqlal mərhələsinin ən sanballı şairlərindən biridir. Görkəmli Azərbaycan şairi Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnum dolu nümunələri ilə fərqlənmişdir.
Əhməd Cavad o şairdir ki:
Soranlara mən bu yurdun
Anlatayım nəsiyəm:
Mən çeynənən bir ölkənin
Haqq bağıran səsiyəm –
deyə mənsub olduğu xalqının və ölkəsinin “haqq səsini bağıran” ruporu kimi çıxış etmişdir. Gözəl şeirlər müəllifi Əhməd Cavadın müəllifi olduğu Azərbaycanın ilk dövlət himnini indi də müasir nəsillər müstəqillik qüruru ilə oxuyurlar. Əhməd Cavad yaradıcılığının bu xüsusiyyətlərinə görə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnum edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısıdır. Y.Qarayev onun haqqında yazır: “Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb. ...Milli tarix, fəlsəfə və mənəviyyatla bağlı elə bir motiv yox idi ki, Əhməd Cavad ona toxunmamış olsun. Təkcə ücrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini (1913) qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. ...Müsavatın ilk himni, ilk marşı, ilk bayrağı onun adı ilə olduğu kimi, ilk şəhidi, 37-də mehraba gətirdiyi ilk qurban da Əhməd Cavad olub”.
Vətəndaşlıq duyğularının tərənnümü ilə ədəbiyyata gələn Əhməd Cavad “haqq bağıran səsi” olduğu ölkəsinin dövlət müstəqilliyi əldə etdiyi illərdə bu müstəqilliyin tərənnümçüsünə çevrilmiş, onun dövlət himninin müəllifi olmaqla bərabər dövlət rəmzlərinə ən çox şeir qoşan və bu müstəqilliyin verdiyi qüruru daha çox tərənnüm və təbliğ edən şair kimi özünü təsdiq etmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazandığı illərdə şair Azərbaycanın ucalan dövlət bayrağına ard-arda bir necə şeir yazmış, onun qürurunu əks etdirmiş və yaşatmışdır.
Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, 1920-ci illərə qədər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə və onun dəyərlərinə açıq-açığına şeirlər yazan Əhmad Cavad 20-ci illərdən sonra onun kimilərin dövranı olmayan bir cəmiyyətdə daha çox simvolizələrdən istifadə etməklə əvvəlki xoşbəxt dövrana və illərə həsrət dolu şeirlər yazmaq məcburiyyətində qalmışdır. “Göy göl” əsəri daxil olmaqla şox əsərləri var idi ki, Əhməd cavad lirik şeirin ən gösəl örnəklərini yaratmışdı və romantik pafosla təbiətin tərənnümünü dilə gətirmişdi. Hətta “Göy göl” şeirini öz dövrünün tanınmış dövlət adamları lirik şeirin ən gözəl nümunəsi, Puşkin şeirindən seçilməyən sənətkarlıq nümunəsi hesab etmişdilər. Lakin 1923-cü ildə sonra Əhməd Cavadın qara günləri daha ağırlığı ilə başlamış, şairə göz verib, işıq verməmişdilər. Elə bu ağrılı başlanğıc da məhz şairin yüksək istedad və romantik lirik pafosla yazılmış “Göy göl” şeirində qəlbiqara tənqidçilərin müşahidə etdikləri siyasi notlarla mühakimə edilmişdi. Ümumiyyətlə, Sovet dövrünün “çekist ruhlu” tənqidçiləri bu müstəqillik nəğməkarı olan şairin bir çox əsərlərini siyasi motivlərlə tənqid və tənbeh etmişdilər. Lakin bu fikir doğrudur ki, böyük sənətkarın sovet dövründə yazdığı “Nə yazım”, “Azərbaycana” kimi bir sıra əsərlərində dövlət müstəqilliyinin devrilməsindən doğan milli kədər əsas motiv olmuşdur. “Nə üçündür”, “Madonnaya” (1922), “Sən ağlama” (1923), “Aya” (1923), “Gözəl qadın” (1924), “Unudulmuş sevda” (1924) şeirlərində şair Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsini, gözəl vətəninin müstəmləkə boyunduruğuna keçməsini milli faciə kimi qarşılamış, bu faciə ilə heç cürə barışa bilməmişdir (T.Salamoğlu). Əhməd Cavadın turkiyəli tədqiqatcısı İ.M.Yıldırım da yazırdı ki: ““Unudulmuş sevda” şairin ideallarıdır”.
Ə.Cavadın sovet dövrü yaradıcılığı haqqında bunları da əlavə etmək olar ki, şair saxta Leninçi, Stalinçi şeirlər əhatəsində pambıqçılıqdan, əməkçilikdən, qara fəhləlikdən yazanda milli iradəni və müstəqilliyi qıran işğalçı və istilaçı diktaturanı ifşa edən misralar da söyləmişdir. Şairin “Səsli qız” əsərində, fikrimizcə, “Apardı sellər Saranı” xalq əfsanəsinin motivlərindən istifadə edilərək ellərin gözəlliyini və gözəl günlərini, xoşbəxtlik və bəxtəvərliyini aparan sərt üzlü diktatura və onun şər üzlü hökmdarından bəhs etmiş, sanki yeni bir əfsanə yaratmışdır. Əsərdə Neron və Firon kimi Allahlıq iddiasında olan əzazil hökmdarlarların taleyindən söhbət gedir. Əsərdə şərin mükəmməl obrazını yaratmaqla bərabər şərə yenilməyib də qətiyyətlə mübarizə aparan qəhrəman el qızlarından bəhs edilmişdir. Əsərdəki:
Fələk döndərdi zəhrə
Bu ölkənin payını.
Gülmək zatən yox idi
Ağlamaq oldu yasaq.
Zavallı məğlub ölkə,
Sənə nə hüquq, nə haqq!..
Şair bu misralarla əzilmiş, haqqı, hüququ boğulmuş bir xalqın taleyindən bəhs edərkən sanki öz ölkəsinin işğal altında olan taleyini ümumiləşdirmişdir. Şair:
Sara coşdu bir daha…
Coşdu qızın səsində
Ölkədə qaynayan kin.
Boş yerə bir ölkənin
Haqsızca axan qanı.
Saranın dodağında
Canlandı, oldu mahnı,
- deyə Sara kimi məğrur, qəhrəman qızları olan bir ölkənin diriliş hayqırtısını obrazlaşdırmışdır.
Şairin “Gəlmişəm pambıqlar diyarından”, “Kür”, “Pambıq dastanı” kimi əsərlərində sovet işğalı və diktaturasına qarşı sərt münasibət və nifrət yer almışdır. Mübariz bir xalqın iradəsini qırıb qara fəhlə və əkinçiyə çevirən, əməkçilik və zəhmətkeşlik adı altında əzilən, insanlıqdan məhrum olan, hər cür əzaba və məhrumiyyətə düçar olan xalqın məşəqqət və güzəranını, mənəvi vəziyyəti və psixoloji əhval-ruhiyyəsini təqdim etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ölkənin Şimala və Cənuba ayrılmış uğursuz, kədərli taleyini obrazlaşdıran Araz lirikası mövcud olmuşdur. Hətta bir çox ədib və şairlər bu mövzuda daha çox tanınmışlar. Lakin daha böyük Azərbaycan, tarixi tale və Turan eli obrazını əks etdirən “Kür lirikası”nı Əhməd Cavad ədəbiyyata gətirmişdir. Ə.Cavad daha böyük, geniş bir coğrafiyanı, məxsusi olaraq Qərbi Azərbaycanı əhatə edərək kükrəyən, aşıb-coşan Kürün axış istiqamətində həm Azərbaycanın tarixi ərazilərini, həm də qardaş elləri anlamında türk birliyi poetik coğrafiyasını obrazlaşdırdığını düşünürük:
Dünyanın ilk çağından
Ərdahanın dağından.
Əski bürcün sağından
Çıxıb keçən, axan Kür!
“Alagöz”dən bu yana,
“Ağbaba”dan o yana.
Hey dayana-dayana
Gəzintiyə çıxan Kür!
Gürcücə “Matkovari”,
Türklərin qədim yarı.
Gəzib bir çox diyarı
Aşiqləri yaxan Kür!
“Araqva”ya ol yoldaş,
“Alazan”la qucaqlaş.
“Araz”ı götür birbaş
Get Xəzərdə yıkan” Kür! və s.
Ə.Cavadın həsrət dolu ifadə etdiyi coğrafi adlar mühaciərt ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndəsi Almas İldırımın da lirikasında bol-bol işlənmiş, Azərbaycanın tarixi bütövlüyü və Turan ellərinin nisgili öz əksini tapmışdır (Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağdan Alagözə ötürsə...). Ə.Cavadın Kür çayının axışı istiqamətində adlarını məxsusi olaraq nəzərə çarpdırdığı Alagöz, Ağbaba Qərbi Azərbaycanımızda mövcud olan dağ adlarıdır. Alagöz Kiçik Qafqaz sıra dağlarının Qərbi Azərbaycanımızı əhatə edən hissəsində olan ən hündür zirvəsidir. Ağbaba isə oradakı həm dağın, həm də mahalın adıdır. Görünür, şair ““Arazı” götür birbaş Get Xəzərdə yıkan Kür” deməklə Kürü bütün qolları ilə Azərbaycanı bağrını basaraq birləşdirmək fikrini ehtiva etmişdir.
Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikrinin inkişafında tutduğu əvəzsiz mövqeyinə görə ötən il Azərbayacan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Əhməd Cavadın 130 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir: “Əhməd Cavad ədəbi-bədii fikir tarixində istiqlal şairi kimi özünəməxsus dəsti-xətti ilə seçilən, müstəsna mövqeyə malik söz ustalarındandır. Bütün qəlbi ilə bağlı olduğu doğma xalqının müstəqillik ideallarına həyatı boyu sadiq qalmış sənətkarın azadlıq motivləri ilə zəngin yaradıcılığı milli məfkurədən yoğrulmuşdur. Azərbaycanın dövlət rəmzlərini yüksək şeriyyətlə alovlu tərənnüm edən şairin müstəqil dövlətçiliyə sevgi aşılayan əsərləri dərin vətənpəvərlik duyğularının heyrətamiz poetik ifadəsidir”.
Ümumiyyətlə, dövlətcilik yönlü vətəndaşlıq lirikası və dövlət atributlarının müstəqilllik duyğularının ifadəçisi kimi tərənnümü Əhməd Cavad yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Əhməd Cavad yaradıclığındakı türk birliyi ideyası, poetik pafosu və ictimai diktəsi ilə türk dünyasında çox sevilən bir sənətkara çevrilmişdir. Təsadüfi deyil ki, Qara dəniz üzərində türk gəmilərinin qazandığı qalibiyyətə sevinc duyğularından yaranmış “Çırpınırdın, Qara dəniz” şeiri hələ də bütöv türk dünyasında türk birliyinin himni kimi böyük hörmətlə səsləndirilir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin şöbə müdiri,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 793
Bölməyə aid digər xəbərlər
15-06-2025, 20:02
Sumqayıtda şairə-jurnalist İlhamə Məhəmmədqızının 55 illik yubileyi qeyd olundu-VİDEO+FOTOLAR
11-06-2025, 11:03
38 yaşlı şairə vəfat edib
3-06-2025, 07:39
DƏYƏRLİ ŞAİRİN YENİ SÖZ SOVQATI- TARİYEL ABBASLI
31-05-2025, 16:06
Sumqayıtda şair Rafiq Yusifoğlunun 75 illik yubileyinə həsr olunmuş ədəbi bədii gecə keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
31-05-2025, 15:15
Ukraynada ABŞ yazıçısının 30 min kitabı rus mafiyasını “romantikləşdirdiyinə” görə məhv edilib
17-05-2025, 18:21
Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfi Sumqayıtda-Kitab təqdimatı və mükafatlandırma-VİDEO+FOTOLAR
9-05-2025, 10:00
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
8-05-2025, 23:12
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
7-05-2025, 10:44
Sumqayıt şəhərində Güləmail Muradın "Beş Ulduz" adlı kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
2-05-2025, 10:58
ŞAHLAR GÖYTÜRKÜN ALİM – ŞAİR– VƏTƏNDAŞ MİSSİYASI-Vüqar Əhməd
18-04-2025, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ