18:28 / 26-07-2024
Baş prokuror Türkiyənin Konstitusiya Məhkəməsinin sədri ilə görüşüb
18:20 / 26-07-2024
Voronejdə 4 yaşlı uşaq pivədən zəhərlənib
18:00 / 26-07-2024
Harris ABŞ prezidentliyinə namizədliyini irəli sürdükdən sonra TikTok hesabı açıb
17:43 / 26-07-2024
Bəhmən Dəlidağlı: "Bu günə qədər Kəlbəcərə gedə bilməmişəm..."-VİDEO+FOTOLAR
17:11 / 26-07-2024
Çeçenistan xüsusi əməliyyatın ehtiyacları üçün 33 milyard rubldan çox vəsait ayırıb
17:07 / 26-07-2024
Məhkəmə rusları öldürməyə çağırış edən ukraynalı teleaparıcıya qiyabi hökm çıxarıb
17:03 / 26-07-2024
Soçi polisi cip sürücülərinə qarşı reyd keçirib
17:00 / 26-07-2024
Qadına qarşı vəhşicəsinə hücumun videosu ortaya çıxıb
15:44 / 26-07-2024
MAQATE Zaporojya AES-in təhlükəsizliyinin təmin edilməsində çətinlikləri qeyd edib
15:40 / 26-07-2024
Putin və Lukaşenko cümə axşamı axşama qədər Valaamda təkbətək danışıblar
15:36 / 26-07-2024
Parisdə Olimpiadanın açılış mərasimi ilə bağlı mətbuat konfransı qəfildən ləğv edilib
15:29 / 26-07-2024
Ukrayna Daxili İşlər Nazirliyi: Farionu güllələyən şəxs başqa siyasətçilərin qətllərini planlaşdırırdı
15:26 / 26-07-2024
Rusiya Müdafiə Nazirliyinin keçmiş rəis müavini Bulqakov korrupsiya işi üzrə saxlanılıb
13:18 / 26-07-2024
Kaluqada velosipedçi fırtına kanalizasiya barmaqlığına girərək ölüb
12:41 / 26-07-2024
Sinoptiklər Paris Olimpiadasının açılış mərasimi zamanı yağış yağacağını proqnozlaşdırırlar
12:30 / 26-07-2024
Olimpiada ərəfəsində Fransa dəmir yollarını iflic edən kütləvi hücum
10:39 / 26-07-2024
Belarusda ölüm cəzasına məhkum edilmiş alman əfv olunacağına ümid edir
10:33 / 26-07-2024
InfoBRICS: Türkiyə BRICS-in çoxqütblü dünya ideyasını dəstəkləyir
10:30 / 26-07-2024
Deputat Nemkin smartfonun dinlənilməsinin əlamətlərini adlandırıb
10:27 / 26-07-2024
"Sinaloa" kartelinin həmtəsisçisi və narkobaron Şortinin oğlu ABŞ hakimiyyətinə təslim olub
10:17 / 26-07-2024
İki Çin gəmisi Vladivostoka işgüzar səfərə gəlib
10:12 / 26-07-2024
Oropos qızdırmasının dünyada ilk qurbanı iki braziliyalı qadın oldu
10:07 / 26-07-2024
Çində tayfun səbəbindən 620 mindən çox insan fəlakət zonasında qalıb
10:04 / 26-07-2024
Sankt-Peterburqda min kvadratmetr sahədə bina yanır
10:00 / 26-07-2024
Saxlanılan şəxs bildirib ki, bombanı özü yığıb yerləşdirib
23:22 / 25-07-2024
Dövlət Departamenti: Birləşmiş Ştatlar silahlanma mövzusunda Çinlə dialoqda maraqlıdır
23:16 / 25-07-2024
Moldovada sakinlərin 75%-i hökumətdə korrupsiyanın tüğyan etdiyinə inanır
23:12 / 25-07-2024
Saratov qubernatorunun oğlu ilə qəza törətdiyi iddia edilən şəxs saxlanılıb
19:57 / 25-07-2024
Bir filmdə Ceyms Bondu canlandıran Corc Lazenbi təqaüdə çıxır
19:53 / 25-07-2024
Moskvada hostelin qonaqlarını zəhərləmək üçün istifadə edilən şaurma satıcısı həbs edilib
19:12 / 25-07-2024
Melaniya Tramp xatirələr kitabını nəşr edəcək
19:06 / 25-07-2024
Keçmiş vəkil Novikov ekstremistlər və terrorçular siyahısına əlavə edilib
19:02 / 25-07-2024
"Spiegel": ABŞ-ın vitse-prezidentliyə namizədi Vansın kitabının Almaniyada nəşri dayandırılacaq
18:56 / 25-07-2024
FTB direktoru Trampın qulağından vurulduğundan şübhələnir
14:52 / 25-07-2024
İndoneziya Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Lavrovdan ona Zaxarova broşunu göndərməyi xahiş edib
14:17 / 25-07-2024
Kreml Yaxın Şərq NATO-nun zəruriliyinə şübhə edir
14:14 / 25-07-2024
İlk qatlanan dron Sankt-Peterburqda hazırlanıb
14:10 / 25-07-2024
Peskov: "Putin və Əsəd Ukraynanı yox, Suriyanı müzakirə ediblər"
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
Tarix: 05-05-2023 20:34 | Bölmə: Ədəbiyyat
![](/uploads/posts/2023-05/1683304532_ehmed-cavad.jpg)
May ayının 5-i Azərbaycanın İstiqlal şairi, Türk dünyasının sevilən yazarı, bütün yaradıcılığı və şəxsi fəaliyyətilə türk dünyasının birliyinə xidmət göstərmiş Əhməd Cavadın (1892-1937) doğum günüdür.
Əhməd Cavad Azərbaycan ədəbiyyatının istiqlal mərhələsinin ən sanballı şairlərindən biridir. Görkəmli Azərbaycan şairi Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnum dolu nümunələri ilə fərqlənmişdir.
Əhməd Cavad o şairdir ki:
Soranlara mən bu yurdun
Anlatayım nəsiyəm:
Mən çeynənən bir ölkənin
Haqq bağıran səsiyəm –
deyə mənsub olduğu xalqının və ölkəsinin “haqq səsini bağıran” ruporu kimi çıxış etmişdir. Gözəl şeirlər müəllifi Əhməd Cavadın müəllifi olduğu Azərbaycanın ilk dövlət himnini indi də müasir nəsillər müstəqillik qüruru ilə oxuyurlar. Əhməd Cavad yaradıcılığının bu xüsusiyyətlərinə görə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnum edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısıdır. Y.Qarayev onun haqqında yazır: “Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb. ...Milli tarix, fəlsəfə və mənəviyyatla bağlı elə bir motiv yox idi ki, Əhməd Cavad ona toxunmamış olsun. Təkcə ücrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini (1913) qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. ...Müsavatın ilk himni, ilk marşı, ilk bayrağı onun adı ilə olduğu kimi, ilk şəhidi, 37-də mehraba gətirdiyi ilk qurban da Əhməd Cavad olub”.
Vətəndaşlıq duyğularının tərənnümü ilə ədəbiyyata gələn Əhməd Cavad “haqq bağıran səsi” olduğu ölkəsinin dövlət müstəqilliyi əldə etdiyi illərdə bu müstəqilliyin tərənnümçüsünə çevrilmiş, onun dövlət himninin müəllifi olmaqla bərabər dövlət rəmzlərinə ən çox şeir qoşan və bu müstəqilliyin verdiyi qüruru daha çox tərənnüm və təbliğ edən şair kimi özünü təsdiq etmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazandığı illərdə şair Azərbaycanın ucalan dövlət bayrağına ard-arda bir necə şeir yazmış, onun qürurunu əks etdirmiş və yaşatmışdır.
Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, 1920-ci illərə qədər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə və onun dəyərlərinə açıq-açığına şeirlər yazan Əhmad Cavad 20-ci illərdən sonra onun kimilərin dövranı olmayan bir cəmiyyətdə daha çox simvolizələrdən istifadə etməklə əvvəlki xoşbəxt dövrana və illərə həsrət dolu şeirlər yazmaq məcburiyyətində qalmışdır. “Göy göl” əsəri daxil olmaqla şox əsərləri var idi ki, Əhməd cavad lirik şeirin ən gösəl örnəklərini yaratmışdı və romantik pafosla təbiətin tərənnümünü dilə gətirmişdi. Hətta “Göy göl” şeirini öz dövrünün tanınmış dövlət adamları lirik şeirin ən gözəl nümunəsi, Puşkin şeirindən seçilməyən sənətkarlıq nümunəsi hesab etmişdilər. Lakin 1923-cü ildə sonra Əhməd Cavadın qara günləri daha ağırlığı ilə başlamış, şairə göz verib, işıq verməmişdilər. Elə bu ağrılı başlanğıc da məhz şairin yüksək istedad və romantik lirik pafosla yazılmış “Göy göl” şeirində qəlbiqara tənqidçilərin müşahidə etdikləri siyasi notlarla mühakimə edilmişdi. Ümumiyyətlə, Sovet dövrünün “çekist ruhlu” tənqidçiləri bu müstəqillik nəğməkarı olan şairin bir çox əsərlərini siyasi motivlərlə tənqid və tənbeh etmişdilər. Lakin bu fikir doğrudur ki, böyük sənətkarın sovet dövründə yazdığı “Nə yazım”, “Azərbaycana” kimi bir sıra əsərlərində dövlət müstəqilliyinin devrilməsindən doğan milli kədər əsas motiv olmuşdur. “Nə üçündür”, “Madonnaya” (1922), “Sən ağlama” (1923), “Aya” (1923), “Gözəl qadın” (1924), “Unudulmuş sevda” (1924) şeirlərində şair Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsini, gözəl vətəninin müstəmləkə boyunduruğuna keçməsini milli faciə kimi qarşılamış, bu faciə ilə heç cürə barışa bilməmişdir (T.Salamoğlu). Əhməd Cavadın turkiyəli tədqiqatcısı İ.M.Yıldırım da yazırdı ki: ““Unudulmuş sevda” şairin ideallarıdır”.
Ə.Cavadın sovet dövrü yaradıcılığı haqqında bunları da əlavə etmək olar ki, şair saxta Leninçi, Stalinçi şeirlər əhatəsində pambıqçılıqdan, əməkçilikdən, qara fəhləlikdən yazanda milli iradəni və müstəqilliyi qıran işğalçı və istilaçı diktaturanı ifşa edən misralar da söyləmişdir. Şairin “Səsli qız” əsərində, fikrimizcə, “Apardı sellər Saranı” xalq əfsanəsinin motivlərindən istifadə edilərək ellərin gözəlliyini və gözəl günlərini, xoşbəxtlik və bəxtəvərliyini aparan sərt üzlü diktatura və onun şər üzlü hökmdarından bəhs etmiş, sanki yeni bir əfsanə yaratmışdır. Əsərdə Neron və Firon kimi Allahlıq iddiasında olan əzazil hökmdarlarların taleyindən söhbət gedir. Əsərdə şərin mükəmməl obrazını yaratmaqla bərabər şərə yenilməyib də qətiyyətlə mübarizə aparan qəhrəman el qızlarından bəhs edilmişdir. Əsərdəki:
Fələk döndərdi zəhrə
Bu ölkənin payını.
Gülmək zatən yox idi
Ağlamaq oldu yasaq.
Zavallı məğlub ölkə,
Sənə nə hüquq, nə haqq!..
Şair bu misralarla əzilmiş, haqqı, hüququ boğulmuş bir xalqın taleyindən bəhs edərkən sanki öz ölkəsinin işğal altında olan taleyini ümumiləşdirmişdir. Şair:
Sara coşdu bir daha…
Coşdu qızın səsində
Ölkədə qaynayan kin.
Boş yerə bir ölkənin
Haqsızca axan qanı.
Saranın dodağında
Canlandı, oldu mahnı,
- deyə Sara kimi məğrur, qəhrəman qızları olan bir ölkənin diriliş hayqırtısını obrazlaşdırmışdır.
Şairin “Gəlmişəm pambıqlar diyarından”, “Kür”, “Pambıq dastanı” kimi əsərlərində sovet işğalı və diktaturasına qarşı sərt münasibət və nifrət yer almışdır. Mübariz bir xalqın iradəsini qırıb qara fəhlə və əkinçiyə çevirən, əməkçilik və zəhmətkeşlik adı altında əzilən, insanlıqdan məhrum olan, hər cür əzaba və məhrumiyyətə düçar olan xalqın məşəqqət və güzəranını, mənəvi vəziyyəti və psixoloji əhval-ruhiyyəsini təqdim etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ölkənin Şimala və Cənuba ayrılmış uğursuz, kədərli taleyini obrazlaşdıran Araz lirikası mövcud olmuşdur. Hətta bir çox ədib və şairlər bu mövzuda daha çox tanınmışlar. Lakin daha böyük Azərbaycan, tarixi tale və Turan eli obrazını əks etdirən “Kür lirikası”nı Əhməd Cavad ədəbiyyata gətirmişdir. Ə.Cavad daha böyük, geniş bir coğrafiyanı, məxsusi olaraq Qərbi Azərbaycanı əhatə edərək kükrəyən, aşıb-coşan Kürün axış istiqamətində həm Azərbaycanın tarixi ərazilərini, həm də qardaş elləri anlamında türk birliyi poetik coğrafiyasını obrazlaşdırdığını düşünürük:
Dünyanın ilk çağından
Ərdahanın dağından.
Əski bürcün sağından
Çıxıb keçən, axan Kür!
“Alagöz”dən bu yana,
“Ağbaba”dan o yana.
Hey dayana-dayana
Gəzintiyə çıxan Kür!
Gürcücə “Matkovari”,
Türklərin qədim yarı.
Gəzib bir çox diyarı
Aşiqləri yaxan Kür!
“Araqva”ya ol yoldaş,
“Alazan”la qucaqlaş.
“Araz”ı götür birbaş
Get Xəzərdə yıkan” Kür! və s.
Ə.Cavadın həsrət dolu ifadə etdiyi coğrafi adlar mühaciərt ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndəsi Almas İldırımın da lirikasında bol-bol işlənmiş, Azərbaycanın tarixi bütövlüyü və Turan ellərinin nisgili öz əksini tapmışdır (Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağdan Alagözə ötürsə...). Ə.Cavadın Kür çayının axışı istiqamətində adlarını məxsusi olaraq nəzərə çarpdırdığı Alagöz, Ağbaba Qərbi Azərbaycanımızda mövcud olan dağ adlarıdır. Alagöz Kiçik Qafqaz sıra dağlarının Qərbi Azərbaycanımızı əhatə edən hissəsində olan ən hündür zirvəsidir. Ağbaba isə oradakı həm dağın, həm də mahalın adıdır. Görünür, şair ““Arazı” götür birbaş Get Xəzərdə yıkan Kür” deməklə Kürü bütün qolları ilə Azərbaycanı bağrını basaraq birləşdirmək fikrini ehtiva etmişdir.
Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikrinin inkişafında tutduğu əvəzsiz mövqeyinə görə ötən il Azərbayacan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Əhməd Cavadın 130 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir: “Əhməd Cavad ədəbi-bədii fikir tarixində istiqlal şairi kimi özünəməxsus dəsti-xətti ilə seçilən, müstəsna mövqeyə malik söz ustalarındandır. Bütün qəlbi ilə bağlı olduğu doğma xalqının müstəqillik ideallarına həyatı boyu sadiq qalmış sənətkarın azadlıq motivləri ilə zəngin yaradıcılığı milli məfkurədən yoğrulmuşdur. Azərbaycanın dövlət rəmzlərini yüksək şeriyyətlə alovlu tərənnüm edən şairin müstəqil dövlətçiliyə sevgi aşılayan əsərləri dərin vətənpəvərlik duyğularının heyrətamiz poetik ifadəsidir”.
Ümumiyyətlə, dövlətcilik yönlü vətəndaşlıq lirikası və dövlət atributlarının müstəqilllik duyğularının ifadəçisi kimi tərənnümü Əhməd Cavad yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Əhməd Cavad yaradıclığındakı türk birliyi ideyası, poetik pafosu və ictimai diktəsi ilə türk dünyasında çox sevilən bir sənətkara çevrilmişdir. Təsadüfi deyil ki, Qara dəniz üzərində türk gəmilərinin qazandığı qalibiyyətə sevinc duyğularından yaranmış “Çırpınırdın, Qara dəniz” şeiri hələ də bütöv türk dünyasında türk birliyinin himni kimi böyük hörmətlə səsləndirilir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin şöbə müdiri,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
![](/uploads/posts/2023-05/1683304264_301003746_604145027988994_6730665177358009785_n.jpg)
Baxış sayı: 529
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2023 20:34 | Bölmə: Ədəbiyyat
![](/uploads/posts/2023-05/1683304532_ehmed-cavad.jpg)
May ayının 5-i Azərbaycanın İstiqlal şairi, Türk dünyasının sevilən yazarı, bütün yaradıcılığı və şəxsi fəaliyyətilə türk dünyasının birliyinə xidmət göstərmiş Əhməd Cavadın (1892-1937) doğum günüdür.
Əhməd Cavad Azərbaycan ədəbiyyatının istiqlal mərhələsinin ən sanballı şairlərindən biridir. Görkəmli Azərbaycan şairi Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnum dolu nümunələri ilə fərqlənmişdir.
Əhməd Cavad o şairdir ki:
Soranlara mən bu yurdun
Anlatayım nəsiyəm:
Mən çeynənən bir ölkənin
Haqq bağıran səsiyəm –
deyə mənsub olduğu xalqının və ölkəsinin “haqq səsini bağıran” ruporu kimi çıxış etmişdir. Gözəl şeirlər müəllifi Əhməd Cavadın müəllifi olduğu Azərbaycanın ilk dövlət himnini indi də müasir nəsillər müstəqillik qüruru ilə oxuyurlar. Əhməd Cavad yaradıcılığının bu xüsusiyyətlərinə görə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnum edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısıdır. Y.Qarayev onun haqqında yazır: “Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb. ...Milli tarix, fəlsəfə və mənəviyyatla bağlı elə bir motiv yox idi ki, Əhməd Cavad ona toxunmamış olsun. Təkcə ücrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini (1913) qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. ...Müsavatın ilk himni, ilk marşı, ilk bayrağı onun adı ilə olduğu kimi, ilk şəhidi, 37-də mehraba gətirdiyi ilk qurban da Əhməd Cavad olub”.
Vətəndaşlıq duyğularının tərənnümü ilə ədəbiyyata gələn Əhməd Cavad “haqq bağıran səsi” olduğu ölkəsinin dövlət müstəqilliyi əldə etdiyi illərdə bu müstəqilliyin tərənnümçüsünə çevrilmiş, onun dövlət himninin müəllifi olmaqla bərabər dövlət rəmzlərinə ən çox şeir qoşan və bu müstəqilliyin verdiyi qüruru daha çox tərənnüm və təbliğ edən şair kimi özünü təsdiq etmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazandığı illərdə şair Azərbaycanın ucalan dövlət bayrağına ard-arda bir necə şeir yazmış, onun qürurunu əks etdirmiş və yaşatmışdır.
Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, 1920-ci illərə qədər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə və onun dəyərlərinə açıq-açığına şeirlər yazan Əhmad Cavad 20-ci illərdən sonra onun kimilərin dövranı olmayan bir cəmiyyətdə daha çox simvolizələrdən istifadə etməklə əvvəlki xoşbəxt dövrana və illərə həsrət dolu şeirlər yazmaq məcburiyyətində qalmışdır. “Göy göl” əsəri daxil olmaqla şox əsərləri var idi ki, Əhməd cavad lirik şeirin ən gösəl örnəklərini yaratmışdı və romantik pafosla təbiətin tərənnümünü dilə gətirmişdi. Hətta “Göy göl” şeirini öz dövrünün tanınmış dövlət adamları lirik şeirin ən gözəl nümunəsi, Puşkin şeirindən seçilməyən sənətkarlıq nümunəsi hesab etmişdilər. Lakin 1923-cü ildə sonra Əhməd Cavadın qara günləri daha ağırlığı ilə başlamış, şairə göz verib, işıq verməmişdilər. Elə bu ağrılı başlanğıc da məhz şairin yüksək istedad və romantik lirik pafosla yazılmış “Göy göl” şeirində qəlbiqara tənqidçilərin müşahidə etdikləri siyasi notlarla mühakimə edilmişdi. Ümumiyyətlə, Sovet dövrünün “çekist ruhlu” tənqidçiləri bu müstəqillik nəğməkarı olan şairin bir çox əsərlərini siyasi motivlərlə tənqid və tənbeh etmişdilər. Lakin bu fikir doğrudur ki, böyük sənətkarın sovet dövründə yazdığı “Nə yazım”, “Azərbaycana” kimi bir sıra əsərlərində dövlət müstəqilliyinin devrilməsindən doğan milli kədər əsas motiv olmuşdur. “Nə üçündür”, “Madonnaya” (1922), “Sən ağlama” (1923), “Aya” (1923), “Gözəl qadın” (1924), “Unudulmuş sevda” (1924) şeirlərində şair Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsini, gözəl vətəninin müstəmləkə boyunduruğuna keçməsini milli faciə kimi qarşılamış, bu faciə ilə heç cürə barışa bilməmişdir (T.Salamoğlu). Əhməd Cavadın turkiyəli tədqiqatcısı İ.M.Yıldırım da yazırdı ki: ““Unudulmuş sevda” şairin ideallarıdır”.
Ə.Cavadın sovet dövrü yaradıcılığı haqqında bunları da əlavə etmək olar ki, şair saxta Leninçi, Stalinçi şeirlər əhatəsində pambıqçılıqdan, əməkçilikdən, qara fəhləlikdən yazanda milli iradəni və müstəqilliyi qıran işğalçı və istilaçı diktaturanı ifşa edən misralar da söyləmişdir. Şairin “Səsli qız” əsərində, fikrimizcə, “Apardı sellər Saranı” xalq əfsanəsinin motivlərindən istifadə edilərək ellərin gözəlliyini və gözəl günlərini, xoşbəxtlik və bəxtəvərliyini aparan sərt üzlü diktatura və onun şər üzlü hökmdarından bəhs etmiş, sanki yeni bir əfsanə yaratmışdır. Əsərdə Neron və Firon kimi Allahlıq iddiasında olan əzazil hökmdarlarların taleyindən söhbət gedir. Əsərdə şərin mükəmməl obrazını yaratmaqla bərabər şərə yenilməyib də qətiyyətlə mübarizə aparan qəhrəman el qızlarından bəhs edilmişdir. Əsərdəki:
Fələk döndərdi zəhrə
Bu ölkənin payını.
Gülmək zatən yox idi
Ağlamaq oldu yasaq.
Zavallı məğlub ölkə,
Sənə nə hüquq, nə haqq!..
Şair bu misralarla əzilmiş, haqqı, hüququ boğulmuş bir xalqın taleyindən bəhs edərkən sanki öz ölkəsinin işğal altında olan taleyini ümumiləşdirmişdir. Şair:
Sara coşdu bir daha…
Coşdu qızın səsində
Ölkədə qaynayan kin.
Boş yerə bir ölkənin
Haqsızca axan qanı.
Saranın dodağında
Canlandı, oldu mahnı,
- deyə Sara kimi məğrur, qəhrəman qızları olan bir ölkənin diriliş hayqırtısını obrazlaşdırmışdır.
Şairin “Gəlmişəm pambıqlar diyarından”, “Kür”, “Pambıq dastanı” kimi əsərlərində sovet işğalı və diktaturasına qarşı sərt münasibət və nifrət yer almışdır. Mübariz bir xalqın iradəsini qırıb qara fəhlə və əkinçiyə çevirən, əməkçilik və zəhmətkeşlik adı altında əzilən, insanlıqdan məhrum olan, hər cür əzaba və məhrumiyyətə düçar olan xalqın məşəqqət və güzəranını, mənəvi vəziyyəti və psixoloji əhval-ruhiyyəsini təqdim etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ölkənin Şimala və Cənuba ayrılmış uğursuz, kədərli taleyini obrazlaşdıran Araz lirikası mövcud olmuşdur. Hətta bir çox ədib və şairlər bu mövzuda daha çox tanınmışlar. Lakin daha böyük Azərbaycan, tarixi tale və Turan eli obrazını əks etdirən “Kür lirikası”nı Əhməd Cavad ədəbiyyata gətirmişdir. Ə.Cavad daha böyük, geniş bir coğrafiyanı, məxsusi olaraq Qərbi Azərbaycanı əhatə edərək kükrəyən, aşıb-coşan Kürün axış istiqamətində həm Azərbaycanın tarixi ərazilərini, həm də qardaş elləri anlamında türk birliyi poetik coğrafiyasını obrazlaşdırdığını düşünürük:
Dünyanın ilk çağından
Ərdahanın dağından.
Əski bürcün sağından
Çıxıb keçən, axan Kür!
“Alagöz”dən bu yana,
“Ağbaba”dan o yana.
Hey dayana-dayana
Gəzintiyə çıxan Kür!
Gürcücə “Matkovari”,
Türklərin qədim yarı.
Gəzib bir çox diyarı
Aşiqləri yaxan Kür!
“Araqva”ya ol yoldaş,
“Alazan”la qucaqlaş.
“Araz”ı götür birbaş
Get Xəzərdə yıkan” Kür! və s.
Ə.Cavadın həsrət dolu ifadə etdiyi coğrafi adlar mühaciərt ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndəsi Almas İldırımın da lirikasında bol-bol işlənmiş, Azərbaycanın tarixi bütövlüyü və Turan ellərinin nisgili öz əksini tapmışdır (Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağdan Alagözə ötürsə...). Ə.Cavadın Kür çayının axışı istiqamətində adlarını məxsusi olaraq nəzərə çarpdırdığı Alagöz, Ağbaba Qərbi Azərbaycanımızda mövcud olan dağ adlarıdır. Alagöz Kiçik Qafqaz sıra dağlarının Qərbi Azərbaycanımızı əhatə edən hissəsində olan ən hündür zirvəsidir. Ağbaba isə oradakı həm dağın, həm də mahalın adıdır. Görünür, şair ““Arazı” götür birbaş Get Xəzərdə yıkan Kür” deməklə Kürü bütün qolları ilə Azərbaycanı bağrını basaraq birləşdirmək fikrini ehtiva etmişdir.
Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikrinin inkişafında tutduğu əvəzsiz mövqeyinə görə ötən il Azərbayacan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Əhməd Cavadın 130 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir: “Əhməd Cavad ədəbi-bədii fikir tarixində istiqlal şairi kimi özünəməxsus dəsti-xətti ilə seçilən, müstəsna mövqeyə malik söz ustalarındandır. Bütün qəlbi ilə bağlı olduğu doğma xalqının müstəqillik ideallarına həyatı boyu sadiq qalmış sənətkarın azadlıq motivləri ilə zəngin yaradıcılığı milli məfkurədən yoğrulmuşdur. Azərbaycanın dövlət rəmzlərini yüksək şeriyyətlə alovlu tərənnüm edən şairin müstəqil dövlətçiliyə sevgi aşılayan əsərləri dərin vətənpəvərlik duyğularının heyrətamiz poetik ifadəsidir”.
Ümumiyyətlə, dövlətcilik yönlü vətəndaşlıq lirikası və dövlət atributlarının müstəqilllik duyğularının ifadəçisi kimi tərənnümü Əhməd Cavad yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Əhməd Cavad yaradıclığındakı türk birliyi ideyası, poetik pafosu və ictimai diktəsi ilə türk dünyasında çox sevilən bir sənətkara çevrilmişdir. Təsadüfi deyil ki, Qara dəniz üzərində türk gəmilərinin qazandığı qalibiyyətə sevinc duyğularından yaranmış “Çırpınırdın, Qara dəniz” şeiri hələ də bütöv türk dünyasında türk birliyinin himni kimi böyük hörmətlə səsləndirilir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin şöbə müdiri,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
![](/uploads/posts/2023-05/1683304264_301003746_604145027988994_6730665177358009785_n.jpg)
Baxış sayı: 529
Bölməyə aid digər xəbərlər
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev