23:08 / 21-04-2025
Putin: "Ukrayna Silahlı Qüvvələri Odessa yaxınlığında yeni raket sistemini sınaqdan keçirməyə cəhd edib"
23:03 / 21-04-2025
Çayda suyun səviyyəsinin qalxması səbəbindən 110-dan çox evi su basıb
23:00 / 21-04-2025
Kanoe üzrə Olimpiya çempionu Mariya Şubina vəfat edib
22:58 / 21-04-2025
Vatikan: Papa ürək tutmasına səbəb olan insultdan öldü
22:37 / 21-04-2025
Udaltsov arvadından boşanıb
22:30 / 21-04-2025
RİA Novosti: Çin ABŞ-dan avtomobil idxalını 10 illik minimuma endirib
22:26 / 21-04-2025
Jirinovskinin pasportu Sankt-Peterburqda hərraca çıxarılıb
22:22 / 21-04-2025
Vatikan: Papa Fransisk aprelin 25-dən 27-dək dəfn oluna bilər
22:18 / 21-04-2025
İki qadın əkin sahəsini yandırıb
22:12 / 21-04-2025
Gecə klubunun yaxınlığında atışma baş verib
22:08 / 21-04-2025
Tramp bildirib ki, o, Pentaqon rəhbəri haqqında mətbuatda yayılan xəbərlərə inanmır
21:23 / 21-04-2025
Peskov: "Trampın Moskvaya Qələbə paradına gəlməsi ilə bağlı söhbət yoxdur"
21:18 / 21-04-2025
Zelenskinin ofisi: Kiyev rejimi Krımı Rusiya kimi tanımaqdan imtina edir
21:06 / 21-04-2025
Peskov: "Putin Ukrayna ilə mülki obyektlərlə bağlı danışmağa hazırdır"
20:54 / 21-04-2025
Həkimlər stresdən bir neçə gün yuxuya gedən məktəbli qızı xilas ediblər
20:49 / 21-04-2025
Meşə yanğınının söndürülməsi zamanı iki xilasedici xəsarət alıb
20:40 / 21-04-2025
55 milyon cərimə: Fermer necə ailə qisasının qurbanı oldu
20:33 / 21-04-2025
Putin: "Rusiya qalib gələcək, buna heç kim şübhə etmir"
20:29 / 21-04-2025
Vatikan: Papanın ölüm səbəbi bazar ertəsi axşam məlum olacaq
20:25 / 21-04-2025
TASS: Kino tənqidçisi Yekaterina Barabaş axtarışa verilib
17:54 / 21-04-2025
Vatikan: Papanın ölümündən sonra kardinallar yığıncağı keçiriləcək
17:44 / 21-04-2025
Yeni Papa onlardan biri ola bilər - Fotolar
23:21 / 20-04-2025
Polis əməkdaşlarına qaz çiləyən şəxs güllələnib
23:13 / 20-04-2025
Məşhur jurnalist və yazıçı Arkadi Sosnov Sankt-Peterburqda dünyasını dəyişib
21:47 / 20-04-2025
Polis dağılmış "Priora"da öldürülən 3 nəfərin şəxsiyyətini müəyyən edib
21:43 / 20-04-2025
“Şaşlıqçılar” 3 avtomobili yandırıb, onlardan biri yanıb
19:48 / 20-04-2025
Kelloq: "ABŞ Ukraynada baş verənlərdən bezdi"
19:43 / 20-04-2025
Aktyor Romantsov: "I Aleksandr rolunda onun ziddiyyətli davranışını göstərmək istədim"
19:40 / 20-04-2025
İran-ABŞ nüvə texniki danışıqları aprelin 23-də keçiriləcək
19:36 / 20-04-2025
Hamilə qadın rəqibini vəhşicəsinə döyərək burnunu sındırıb
19:30 / 20-04-2025
Tramp ABŞ-ı əvvəlkindən daha dindar etmək niyyətində olduğunu bildirib
19:23 / 20-04-2025
Patriarx Kirill ümid edir ki, gələcək nəsil keşişlər kosmosa uçacaqlar
19:19 / 20-04-2025
Yanğının sahəsi 5 min kvadratmetr olub, ölən var
19:15 / 20-04-2025
“Utair” təyyarəsi sərnişinin xəstə olması səbəbindən Permdə eniş edib
11:15 / 20-04-2025
Putin Patriarx Kirili Pasxa bayramı münasibətilə təbrik edib
11:12 / 20-04-2025
Cənubi Koreya lideri ABŞ-ın tarifləri ilə mübarizə aparmaqdan imtina edir
10:45 / 20-04-2025
Sərnişini zorlamaqda təqsirləndirilən taksi sürücüsü xəstəxanasında ölüb
10:38 / 20-04-2025
Çin nüvə olmayan “hidrogen bombasını” uğurla sınaqdan keçirib
Rus rəssamı V. V. Vereşşaqinin əsərlərində - Şuşa-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 139
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 139
Bölməyə aid digər xəbərlər
20-04-2025, 19:43
Aktyor Romantsov: "I Aleksandr rolunda onun ziddiyyətli davranışını göstərmək istədim"
20-04-2025, 10:27
Həkimlər Mixail Boyarskiyə bir ay səhnəyə çıxmamağı tövsiyə ediblər
20-04-2025, 09:38
Bondarçukun keçmiş həyat yoldaşı, aktrisa Paulina Andreevanı ikiqat cərimə gözləyir
16-04-2025, 14:37
"Mash": Müğənni Ani Lorak Ukrayna pasportunu gizlicə yeniləyib
15-04-2025, 13:47
Nijni Novqorod məhkəməsi müğənni Şarlottaya qarşı hökmü qüvvədə saxlayıb
11-04-2025, 11:00
Milli Məclisin deputatı: "Azərbaycanda kitabların təbliği və yayılması mühüm amilə çevrilir"
9-04-2025, 10:18
Mixail Efremov koloniyanı tərk edərək Moskvaya getdi
7-04-2025, 21:53
"Viy" rejissoru rüşvətxorluğa görə 4 il sərt rejim alıb
7-04-2025, 15:17
Yeni rəis o oldu - Foto
6-04-2025, 15:27
Malı Teatrının aktrisası Moskvanın mərkəzindəki yanğında ölüb
5-04-2025, 21:23
Semyon Losev 79 yaşında dünyasını dəyişib
5-04-2025, 20:51
Rusiyanın əməkdar artisti Liliya Bokareva 99 yaşında vəfat edib
5-04-2025, 19:44
Naibə Allahverdiyevaya ağır itki
4-04-2025, 23:11
Bu teatrlarda yeni təyinatlar - Foto
4-04-2025, 10:30
İsveçrəli rejissor Jan-Lui Porşe ad günündən sonra intihar edib
4-04-2025, 09:02
Məşhur bas gitara ifaçısı vəfat edib
3-04-2025, 11:35
Banqkok Kral Simfonik Orkestri Moskvada çıxış edəcək
31-03-2025, 15:19
Boyarski "Zenit"in Rusiya futbol çempionu olacağı təqdirdə şlyapasını yeməyə söz verdi
29-03-2025, 23:23
İlham Əliyev Şəfiqə Məmmədovaya “İstiqlal” ordenini təqdim edib
29-03-2025, 10:38
"Mirotvorets" məlumat bazasına daxil olan 14 yaşlı aktrisa Yekaterina Temnovanı "Artek"də gözləyirlər
27-03-2025, 12:46
Moskva məhkəməsi serb musiqiçi Martiçin Rusiyadan deportasiyası haqqında qərarı ləğv etdi
26-03-2025, 09:56
Yakut müğənnisi "Kit Jah" parti zamanı bıçaqlanıb
25-03-2025, 14:39
Aktyor həbsxanada təxminən 235 min rubl qazanıb
22-03-2025, 19:47
Valentin Samarin 97 yaşında vəfat edib
22-03-2025, 10:44
Depardye rüsumları ödəmədiyi üçün Rusiya Federasiyası Kinematoqrafçılar İttifaqından xaric edilə bilər
17-03-2025, 23:41
Hakimiyyət şikayətlərdən Sonra Diana Arbeninanın Orenburqdakı konsertini ləğv etdi
12-03-2025, 10:51
SHOT : Aktrisa Valentina Talızina xərçəng xəstəliyinə tutulub
10-03-2025, 12:38
SHOT: Larisa Dolina çiynindən ciddi zədə aldı
9-03-2025, 17:46
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Fotolar
8-03-2025, 23:57
Avstriyanın "Tərəvəz orkestri" 344 konsertdən sonra Ginnesin Rekordlar Kitabına düşüb
8-03-2025, 08:43
Verilişinə köhnə sevgilisini çağırdı - Gündəm oldu
4-03-2025, 14:06
Moskvada Heydər Əliyevin abidəsi qoyulub
27-02-2025, 22:23
Amerikalı müğənni Keti Perri Bezosun kosmik gəmisi ilə kosmosa uçacaq
25-02-2025, 19:36
Xalq artisti vəfat edib
25-02-2025, 16:10
Krımlı Yuliya Pavlikova "Miss Europe 2025"in qalibi olub
22-02-2025, 10:36
Şvıdkoy: "Gedən sənətçilər qayıtdıqdan sonra kollektiv amnistiya gözləməməlidirlər"
22-02-2025, 09:40
Komediya aktyoru xarici agent statusunu ləğv etdirmək istəyir
20-02-2025, 15:22
“Leyla”nı gizli çəkib, anasını da hədələdilər
16-02-2025, 23:08
Yura Borisov BAFTA mükafatını almadı
10-02-2025, 12:32
“İbrahim Nisəyə deyib ki, gəl evlənək, Türkiyədə qal…” - Video
9-02-2025, 16:56
"Mash": "Boombox" qrupunun rus dilində oxuması qadağan edilib