22:16 / 13-10-2025
Venesuela islahatlar çərçivəsində Norveç və Avstraliyadakı səfirliklərini bağlayır
22:13 / 13-10-2025
Pakistanın baş naziri Trampın Nobel Sülh Mükafatına namizədliyini açıqlayıb
22:10 / 13-10-2025
Kallas Aİ-nin qış dəstəyi çərçivəsində Kiyevə əlavə 100 milyon avro ayıracağına söz verib
20:45 / 13-10-2025
"İsrail Hayom": Netanyahu Ərdoğanın mövqeyinə görə Qəzza zirvəsinə qatılmadı
20:40 / 13-10-2025
İsrail HƏMAS-ın girovların cəsədlərinin qaytarılması ilə bağlı razılaşmadan imtina etdiyini açıqlayıb
20:21 / 13-10-2025
Medvedev: "Fələstin dövləti qurulmayana qədər Qəzzada vəziyyət dəyişməyəcək"
20:18 / 13-10-2025
Tramp: "İran diplomatiyaya hazır olduğunu bildirdi"
19:59 / 13-10-2025
Tramp “Sülh sammiti”ndə iştirak etmək üçün Misirə gəlib
19:56 / 13-10-2025
Tramp İrana qarşı sanksiyaları “hazır olanda” ləğv etmək istədiyini bildirib
19:54 / 13-10-2025
Məhkəmə bloqer Şçepixini 5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib
19:51 / 13-10-2025
Vuçiç Serbiyada neft qıtlığının olmayacağını vəd edib
19:46 / 13-10-2025
Rusiyanın Latviyadakı səfirliyi deportasiya ilə üzləşən rusların nə etməli olduqlarını izah edib
09:49 / 13-10-2025
NATO Fransa sahillərində "Kalibr" raketləri olan "Novorossiysk" sualtı qayığını görüb
09:45 / 13-10-2025
Tramp İsrail prezidenti İsaak Hersoqdan Şərəf medalı alacaq
09:44 / 13-10-2025
150-dən çox fələstinli məhbus azadlığa buraxıldıqdan sonra xaricə deportasiya ediləcək
09:42 / 13-10-2025
Vulkan 24 saat ərzində ikinci dəfə kül dumanı buraxıb
09:39 / 13-10-2025
Kişi cəsədi və parçalanmış avtomobil tapılıb
09:36 / 13-10-2025
"Reuters": HƏMAS 20 israilli girovun siyahısını açıqlayıb
09:34 / 13-10-2025
İki nəfəri öldürən yeniyetmə məktəbdən müsbət xarakterli arayış alıb
09:28 / 13-10-2025
Tokayev ABŞ-dakı keçmiş səfir Aşıkbayevi Qazaxıstan xarici işlər nazirinin birinci müavini təyin edib
09:25 / 13-10-2025
Ekspert Seleznev: "Maliyyə bazarı Trampın açıqlamalarından sonra hər damcı geri aldı"
22:40 / 12-10-2025
Ərdoğan: "Ukraynadakı münaqişədən qan alverçiləri qazanc əldə edirlər"
22:36 / 12-10-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi rusiyalılara İspaniyaya daxil olarkən barmaq izinin götürülməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib
22:34 / 12-10-2025
Almaniyanın hakim koalisiyası püşkatma yolu ilə hərbi xidmətə çağırışı tətbiq etmək istəyir
22:31 / 12-10-2025
Tramp ABŞ və Çin arasında hər şeyin yaxşı olacağına söz verib
22:28 / 12-10-2025
Kahin Lukyanov: "NATO Komandanlığı uşaqların Ukraynadan qanunsuz çıxarılmasında şərikdir"
22:25 / 12-10-2025
“Qazel” markalı yük maşını hərəkətdə olarkən yanıb
18:01 / 12-10-2025
Marixuana saxladığına görə həbs edilib və onu 10 il həbs cəzası gözləyir
17:57 / 12-10-2025
Zelenski iki gün ərzində Trampla ikinci zəngini açıqlayıb
17:49 / 12-10-2025
İsrail Nazirlər Kabineti: Fələstinli məhbuslar girovlar qayıtdıqdan sonra azad ediləcək
17:45 / 12-10-2025
Vens: "Tramp üsyan aktı altında Hərbi Daxili İşlərdən istifadə edəcəyini istisna etmir"
17:37 / 12-10-2025
İlham Əliyev Misirə işgüzar səfərə gəlib
17:30 / 12-10-2025
İtkin düşən ailənin axtarışlarının aktiv mərhələsi başa çatıb
17:25 / 12-10-2025
Leus, Yerin yüksək temperaturlu günəş küləyi axınına tutulduğunu bildirdi
17:23 / 12-10-2025
Vens: "Həmas girovlarının azad edilməsi hər an başlaya bilər"
17:19 / 12-10-2025
WSJ: Həmas 20 girovu oktyabrın 12-nə kimi İsrailə təhvil verə bilər
16:54 / 12-10-2025
Tramp nəvəsi ilə qolf oynayarkən Rusiya və Ukraynanı barışdırmaq arzusunda olduğunu bildirib
16:50 / 12-10-2025
Putin və Əliyev danışıqları Düşənbədəki rəsmi görüşdən sonra davam etdirib
Rus rəssamı V. V. Vereşşaqinin əsərlərində - Şuşa-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 260
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 260
Bölməyə aid digər xəbərlər
12-10-2025, 16:41
Reper Quf konsertdən əvvəl tibbi müayinədən keçməkdən imtina etdiyi üçün cərimələnib
9-10-2025, 19:37
Əminə Yusifqızı vəfat etdi
8-10-2025, 16:39
"Maş": Alla Puqaçova İcbari Tibbi Sığorta siyasətini itirdi
7-10-2025, 08:20
Müğənni Monetoçka xarici agentlik qaydalarını pozduğuna görə yeni cərimə ilə üzləşib
7-10-2025, 08:17
Müğənni Pupo Rusiya vətəndaşlığı alacağını istisna etməyib
4-10-2025, 19:59
Hakimiyyət Robbi Uilyamsın İstanbuldakı konsertini ləğv edib
30-09-2025, 18:28
Oktyabr ayından başlayaraq tələbələr cümə axşamı günləri "Ermitaj"a pulsuz daxil olacaqlar
29-09-2025, 20:53
“Cabirin dayısı da infarktdan rəhmətə getmişdi...”
29-09-2025, 20:51
Cabir İmanov idman zalında vəfat etdi
27-09-2025, 09:44
Daşkənddə İslam sivilizasiyası üçün mədəni-maarif platforması yaradılır
23-09-2025, 06:03
Aktyor və əcnəbi agent Smolyaninovun 155 min rubl borcu ödənilib
22-09-2025, 09:25
Sumqayıtda “Üzeyir Hacıbəyli və musiqi mirası” konserti keçirilib
21-09-2025, 03:14
“İtin ürəyi” filminin operatoru Yuri Şaiqardanov vəfat edib
20-09-2025, 23:33
Xankəndidə fotosərgi açılışı - Fotolar
20-09-2025, 23:23
“Bu, Xankəndidə mədəniyyətin dirçəlməsinə səbəb olacaq”
19-09-2025, 22:22
"Qremmi" mükafatı laureatı Brett Ceyms təyyarə qəzasında ölüb
18-09-2025, 10:59
Neçayevanın vəkili: "Dudayevlə bağlı fikirlərinə görə Puqaçova 5 ilə qədər həbs oluna bilər"
17-09-2025, 20:01
Mariya Zaxarova Çin filmindəki rolundan danışıb
16-09-2025, 17:35
İkiqat "Oskar" mükafatçısı Robert Redford vəfat edib
16-09-2025, 15:45
Prezident İlham Əliyev və Prezident Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyan Yeni Şuşa məscidində tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olublar
15-09-2025, 09:47
Boyarski aktyor Kirill Lavrovun əsas keyfiyyətindən danışıb
14-09-2025, 15:21
Qazmanova qarşı dələduzluq işinin təfərrüatları məlum olub
13-09-2025, 17:28
Xalq artisti Almaniyada vəfat etdi
10-09-2025, 12:24
Larisa Dolina həyatında ilk dəfə ad gününü səhnədə qeyd edəcək
8-09-2025, 16:37
Aktyor və rejissor Boris Martınov vəfat edib
7-09-2025, 10:55
Peskov deyib ki, Putin tarixi filmləri və serialları sevir
6-09-2025, 16:03
ABŞ-da "Burning Man" festivalında rusiyalı öldürülüb
5-09-2025, 12:53
Stiven Siqal rus olduğunu deyib
3-09-2025, 23:12
Aktyor Metyu Perrinin narkotik satıcısı günahını etiraf edib
3-09-2025, 11:12
Beşinci həyat yoldaşından rəsmən boşanıb
2-09-2025, 09:44
Aktyor mikrokredit borcuna görə avtomobilini itirib
30-08-2025, 12:26
Jukovun abidəsinin zədələnməsi işi üzrə təqsirləndirilən şəxslərdən biri cəzadan azad edilib
29-08-2025, 14:29
Satira Teatrının sabiq direktoru Ağayev dələduzluqda ittiham olunur
26-08-2025, 15:47
“Freydin metodu” serialının aktyoru dünyasını dəyişib
23-08-2025, 12:31
Efiopiya və Serb Respublikasının orkestrləri “Spasskaya Tover”in debütantı oldular
21-08-2025, 17:36
Sənədli kinorejissor Ella Davletşina 78 yaşında vəfat edib
20-08-2025, 12:52
Müğənni "Sevgi üçün içək" şokolad barına görə 25 min qazandı
20-08-2025, 12:47
Meşədə ölü tapılan aktrisa Şelmenkina hipotermiyadan ölmüş ola bilər
18-08-2025, 16:07
Aktrisa Poplavskaya Rodninanı pensiya ilə bağlı söylədiyi sözlərə görə tənqid edib
16-08-2025, 21:32
SHAMAN Kim Çen Inın qarşısında konsertdə çıxış edib
11-08-2025, 17:40
Yazıçı vəfat edib
8-08-2025, 13:43
"Odnoklassniki" Rusiyanın kiçik xalqlarının orijinal nağılları layihəsini təqdim edib
7-08-2025, 19:37
RİA Novosti: Francis Ford Coppola əməliyyatdan sonra Romadakı xəstəxanadan buraxılıb