12:41 / 19-04-2024
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
09:32 / 19-04-2024
Rusiya Müdafiə Nazirliyi Stavropol vilayətində "Tu-22M3" təyyarəsinin qəzaya uğradığını təsdiqləyib
09:27 / 19-04-2024
“Liverpul” “Atalanta”ya qalib gəlsə də, Avropa Liqasından kənarda qalıb
09:23 / 19-04-2024
"Bayer Leverkuzen" və "Roma" Avropa Liqasının finalına çıxmaq uğrunda mübarizə aparacaq
08:15 / 19-04-2024
Robert Vud: "Fələstin BMT-nin tamhüquqlu üzvü ola bilməz"
08:09 / 19-04-2024
Kuleba Kobaxidzeni Gürcüstanın “ukraynalaşması” ilə bağlı sözlərə görə tənqid edib
08:04 / 19-04-2024
Qadın 13 yaşlı oğluna bıçaqla hücum edib
07:59 / 19-04-2024
ABŞ Argentinaya müdafiə üçün 40 milyon dollar verir
07:53 / 19-04-2024
Əlcəzair Fələstinin BMT-yə üzvlüyü perspektivinə əmindir
07:49 / 19-04-2024
Ana və azyaşlı oğul yanğın nəticəsində ölüb
07:45 / 19-04-2024
İsrail İranda bir obyektə raket zərbəsi endirib
07:40 / 19-04-2024
Qəsdən adam öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs tutulub
22:58 / 18-04-2024
Dövlət Departamenti: ABŞ Fələstinin BMT-yə daimi üzv kimi daxil olmasını dəstəkləməyəcək
22:52 / 18-04-2024
Makron: "Ukrayna üçün İsraillə eyni hava hücumundan müdafiə sistemi qurmaq mümkün deyil"
22:41 / 18-04-2024
CNN: Çad ABŞ-ı hərbi razılaşmanı pozmaqla hədələyir
22:32 / 18-04-2024
Zaxarova: "Kosovonun Avropa Şurasına daxil olmaq hüququ yoxdur"
22:27 / 18-04-2024
Mirançuk "Liverpul"la oyunda "Atalanta"nın start heyətində yer alıb
22:18 / 18-04-2024
Krımda “Ağ kostyum” neonasist qruplaşmasının 12 üzvü saxlanılıb
16:46 / 18-04-2024
Baş prokuror Çin Xalq Respublikasında işgüzar səfərdədir
16:34 / 18-04-2024
ABŞ Konqresinin üzvü Ukraynaya yardıma səs verənləri Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə qoşulmağa dəvət edib
16:04 / 18-04-2024
"Bild": Rusiya səfiri casusluqda şübhəli bilinənlərin həbsindən sonra Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
15:54 / 18-04-2024
SEPAH: İran İsrailin bütün nüvə obyektlərinin yerini müəyyənləşdirib və zərbə vurmağa hazırdır
15:42 / 18-04-2024
40-dan çox it aclıqdan və soyuqdan ölüb
15:36 / 18-04-2024
Bavariyada iki nəfər Rusiyaya casusluq etməkdə şübhəli bilinərək saxlanılıb
15:29 / 18-04-2024
Peskov: "Oçeretnının Fransadakı villasının həbsi qanunsuzdur"
15:24 / 18-04-2024
Ukrayna Silahlı Qüvvələri Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasının idman zalına pilotsuz təyyarə ilə yenidən hücum edib
15:19 / 18-04-2024
Peskov: "ABŞ Kiyevə kömək etməklə özü üçün fayda axtarır"
15:14 / 18-04-2024
Zaxarova: "Almaniya Rusiyanı konsentrasiya düşərgəsi məhbuslarının xatirəsini yad etməyə dəvət etməyib"
15:10 / 18-04-2024
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: MAQATE rəhbəri Qrossi tezliklə Rusiyaya səfər edə bilər
15:00 / 18-04-2024
İspaniyada 17 yaşlı idmançı meningitdən dünyasını dəyişib
14:57 / 18-04-2024
Müstəntiqlər iradına görə moskvalını öldürən miqrantın şəxsiyyətini müəyyən ediblər
14:51 / 18-04-2024
"Monako"nun futbolçusu Qolovin zədə səbəbindən mövsümün qalan hissəsini yaşıl meydanlardan kənarda qoyub
14:47 / 18-04-2024
Peskov: "Kiyevə yeni yardım paketi cəbhədəki vəziyyəti dəyişməyəcək"
14:42 / 18-04-2024
Bayden əmisinin cəsədinin yoxa çıxmasını adamyeyənlərlə əlaqələndirib
14:37 / 18-04-2024
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində 8 nəfər yaralanıb
23:29 / 17-04-2024
Hikmət Hacıyev: Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi tərəfindən qərar qəbul edilib
23:09 / 17-04-2024
Amsterdam kütləvi turizmlə mübarizə məqsədilə yeni otellərin tikintisini qadağan edib
Rus rəssamı V. V. Vereşşaqinin əsərlərində - Şuşa-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 852
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 852
Bölməyə aid digər xəbərlər
14-04-2024, 20:00
Leps konsertdə bir tamaşaçının əlindən telefonu çıxarıb
13-04-2024, 08:41
Rejissor və operator Elinor Koppola vəfat edib
12-04-2024, 21:29
Kianu Rivz "Uğur" filminin çəkilişləri zamanı dizini sındırıb
11-04-2024, 19:29
Alman aktyor Til Şvaygerin ayağı amputasiya oluna bilər
8-04-2024, 22:08
Olqa Budina Harri Potter haqqında kitabların təhlükələrindən danışıb
4-04-2024, 13:56
Polis "Pornofilmlər"in müğənnisinin ifadələrində Rusiya Silahlı Qüvvələrini gözdən salan izlər aşkar edib
2-04-2024, 20:47
RSFSR-in xalq artisti Tatyana Konyuxova vəfat edib
29-03-2024, 23:31
Aktyor Aleksandr Tereşko dünyasını dəyişib
29-03-2024, 21:45
Şvartsenegger ürək əməliyyatından sonra çəkilişlərə qayıtmağa hazır olduğunu bildirib
28-03-2024, 21:08
Burunov etiraf edib ki, konsertə gecikməsi onu “Krokus”da terror aktından xilas edib
27-03-2024, 21:33
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
26-03-2024, 21:48
200 rol oynayan hindistanlı aktyor Partxa Sarati Deb vəfat edib
25-03-2024, 15:31
Sankt-Peterburqda “Piknik” qrupunun konserti terror aktı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunacaq
23-03-2024, 13:08
Emindən ilk - Reaksiya
22-03-2024, 23:21
Lev Leşçenko tezliklə səhnəni tərk edə biləcəyini söylədi
19-03-2024, 13:59
Valeri Leontyev səhnəni tərk etmək qərarına gəlib
17-03-2024, 13:37
Lyubov Uspenskaya Rusiya pasportu alıb: “Arzum gerçəkləşdi”
15-03-2024, 23:10
Müğənni MakSim karyerasının dayandırılması ilə bağlı iddiaları rədd edir
13-03-2024, 21:35
Bred Pitt məhkəmədə Ancelina Coli üzərində növbəti qələbəsini qazanıb
13-03-2024, 20:58
"Bi-2" qrupu Kəmərdə beş günlük festivalın ləğvini təsdiqləyib
10-03-2024, 23:24
Morqunovanın ölümünə səbəb qan laxtalanması olub
9-03-2024, 20:37
Kristina Orbakaitenin Kremldəki çıxışı ləğv edilib
9-03-2024, 20:31
Aktyor Anatoli Vasilyev aldığı xəsarətlə xəstəxanaya yerləşdirilib
9-03-2024, 18:09
"Vəhşi mələk"in ulduzu Estrela Novais vəfat edib
6-03-2024, 15:36
Müğənni Stas Mixaylov heç vaxt borc götürmədiyini etiraf edib
5-03-2024, 21:34
“Gizli yarmarka” və “Moskva uğrunda döyüş” filmlərinin aktyoru Valeri Yurçenko vəfat edib
3-03-2024, 20:46
“Titanik” filmindən qapı və sükan fraqmentləri hərraca çıxarılıb
3-03-2024, 20:05
Kirkorov sosial şəbəkələrdə Puqaçovanın yeni mahnısını yayımlayıb
1-03-2024, 22:36
"Zoopark" qrupunun sonuncu üzvü Valeri Kirilov dünyasını dəyişib
1-03-2024, 17:22
Alla Puqaçova 16 ildən sonra ilk dəfə yeni albom çıxarıb
28-02-2024, 12:17
Dziuba kino debütünü yüksək qiymətləndirdi
27-02-2024, 09:59
ABŞ-ın ilk "Miss" titulunun sahibi Ceki Lokeri vəfat edib
26-02-2024, 16:43
"Captain Marvel" filminin aktyoru Kennet Marvel vəfat edib
25-02-2024, 10:43
Kristofer Nolanın Oppenheimer filmi üç Ekran Aktyorları Gildiyası Mükafatını qazandı
22-02-2024, 22:48
Britaniyalılar qiymətlərin artması səbəbindən musiqi festivallarını ləğv etmək məcburiyyətində qalıblar
22-02-2024, 21:25
Müğənni Zivert ağır xəstəliyə görə konsertlərini yarımçıq qoyub
19-02-2024, 20:07
Türkiyədə "Bi-2" konsertləri ləğv edilib
18-02-2024, 21:39
Fransa kinosunda ən yaxşı Dartanyanı hesab edilən Jerar Barre vəfat edib
18-02-2024, 15:17
Naxçıvanda Heydər Əliyev Muzeyinin yaradılmasından 25 il ötür
18-02-2024, 15:01
Həmvətənimiz ilin ən yaxşı bəstəkarı seçilib
17-02-2024, 23:08
Vladimir Jirinovski rolunu Nikita Koloqrivi canlandıracaq
16-02-2024, 23:56
Rusiyanın əməkdar artisti Ramilə İsgəndərin həbs müddəti uzadılıb
16-02-2024, 23:24
"Azəristar" yarışması onu lazımsız "kruq"lara saldı" - Emilin anası