23:42 / 03-07-2025
Azərbaycan, Özbəkistan və Qırğızıstan prezidentləri Ağdamda Şahbulaq qalasında olublar
23:37 / 03-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri Xankəndidəki “Businesstex JV” tikiş fabrikinin fəaliyyəti ilə tanış olublar
23:31 / 03-07-2025
İlham Əliyev Xankəndidə Zəfər parkında görülən tikinti işləri ilə tanış olub
23:24 / 03-07-2025
Əfqanıstan XİN: Rusiya İslam Əmirliyini tanımaq qərarına gəlib
23:19 / 03-07-2025
"Nikolay Karamzin" gəmisində turistlər kütləvi şəkildə zəhərlənib
21:35 / 03-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri qarşılıqlı etimada, əsrlər boyu davam edən dostluğa və qardaşlığa söykənir"
21:29 / 03-07-2025
Keçmişdən bu günə: Azərbaycan-Özbəkistan dostluğu-Elxan QULİYEV
21:22 / 03-07-2025
Kottec ildırım vurması nəticəsində yanıb
21:16 / 03-07-2025
Bıçaq xəsarəti olan kişi meyiti tapılıb
21:13 / 03-07-2025
Uşakov: "Putin və Tramp yaxın gələcəkdə ünsiyyətlərini davam etdirəcəklər"
21:08 / 03-07-2025
Putin və Tramp enerji, kosmos sahələrində bir sıra layihələrdə qarşılıqlı marağı təsdiqləyiblər
21:05 / 03-07-2025
Poddubnı Qudkovun ölümü haqqında: "Düşmən generaldan qorxdu"
20:59 / 03-07-2025
Zəhərlənmə diaqnozu ilə 42 nəfər xəstəxanaya yerləşdirilib, iş açıldı
20:54 / 03-07-2025
"Fontanka": Sankt-Peterburqda əsas dəniz paradı ləğv edilib
20:49 / 03-07-2025
Səfir Barbin: "Danimarka hakimiyyətinin hərəkətləri Rusiya ilə münasibətlərin bərpasını istisna edir"
20:44 / 03-07-2025
Putin və Tramp İranla bağlı təmasları davam etdirəcək
20:41 / 03-07-2025
"Sky News": Starmer yaxın aylarda baş nazir postunu tərk edə bilər
16:12 / 03-07-2025
Karapetyanın şirkətinin ofisində aparılan axtarışlardan sonra Ermənistanda cinayət işi açılıb
16:09 / 03-07-2025
Yaralanan uşaq ümumi palataya köçürülüb
16:06 / 03-07-2025
Futbolçu Dioqo Jotanın öldüyü qəza yerindən görüntülər yayılıb
16:03 / 03-07-2025
Emin Ağalarovun konserti təxirə salınıb
16:00 / 03-07-2025
Rusiya səfirliyi bildirib ki, hazırda İsrailə səfər etmək üçün heç bir maneə yoxdur
13:13 / 03-07-2025
Norveç ilk milli nüvə təhlükəsizliyi strategiyasını təqdim edir
13:02 / 03-07-2025
Məktəbli qızlar kamera qarşısında həmyaşıdlarını döyüblər
12:59 / 03-07-2025
"Liverpul"un futbolçusu Dioqo Jota İspaniyada avtomobil qəzasında ölüb
12:55 / 03-07-2025
Boksçular Fyuri və Usık üçüncü döyüşünü Londonda keçirəcəklər
21:02 / 02-07-2025
Zaxarova: "Lavrov Rutteyəöz işi ilə Məsihi xatırlatdı"
20:55 / 02-07-2025
İki çayda balıq ölümü ilə bağlı prokurorluq araşdırmalara başlayıb
20:52 / 02-07-2025
Əlixanov: "Rusiya Belarusdan "Osvey" təyyarəsi layihəsinə münasibət bildirməsini gözləyir"
20:47 / 02-07-2025
"El País": Makronun Putinə zəngi Avropa liderlərinin blokadasını qırdı
20:42 / 02-07-2025
BMT Latviyadan dövlət mediasında rus dilinin qadağan olunmasını əsaslandırmağı xahiş edirb
20:38 / 02-07-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi vətəndaşları Azərbaycana səfər edərkən diqqətli olmağa çağırırb
20:35 / 02-07-2025
İşçilərin su çəninin təmiri zamanı həlak olması ilə bağlı iş açılıb
20:08 / 02-07-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: Latviya və Litva biometrik olmayan rus pasportlarını qəbul etməyəcək
20:01 / 02-07-2025
Qutunun partlaması nəticəsində əllərini itirib
19:56 / 02-07-2025
Miqrantların Dövlət Dumasının deputatına hücumu ilə bağlı iş yekunlaşıb
19:52 / 02-07-2025
Münsiflər reperə ən ağır ittihamlarla bəraət qazandırıblar
Rus rəssamı V. V. Vereşşaqinin əsərlərində - Şuşa-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət

Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].

Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].

Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.

Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].

Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].

Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.

Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 189
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət

Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].

Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].

Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.

Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].

Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].

Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.

Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 1 189
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 16:03
Emin Ağalarovun konserti təxirə salınıb
2-07-2025, 19:52
Münsiflər reperə ən ağır ittihamlarla bəraət qazandırıblar
27-06-2025, 23:48
Venesiya Ceff Bezosun teleaparıcı Sançeslə toyuna etiraz edir
24-06-2025, 22:18
“Sirk” filmində qaradərili uşaq obrazını canlandıran aktyor Ceyms Patterson vəfat edib
24-06-2025, 21:17
Bloqer etnik münaqişə zəminində döyülüb
24-06-2025, 21:01
Aktrisa Rusiya Federasiyasının əməkdar artisti adını alıb
19-06-2025, 12:48
Aktyor dövlətə xəyanət və terrorizmdə ittiham olunaraq 17 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
18-06-2025, 10:23
“Mədəni irsin sosiallaşması və onun cəmiyyət üçün əhəmiyyəti” mövzusunda seminar keçirilib
14-06-2025, 16:31
Reper Ofset Moskvadakı konsertinə uça bilməyib
14-06-2025, 15:55
Teatr aktyoru faciəvi şəkildə dünyasını dəyişib
12-06-2025, 10:13
"Scarface" filminin ulduzu Harris Yulin ABŞ-da vəfat edib
11-06-2025, 21:48
“The Beach Boys” qrupunun üzvü Brayan Uilson 82 yaşında vəfat edib
10-06-2025, 21:37
Polis məşhur rəssamın mozaika şəkillərini oğurlayanları axtarır
10-06-2025, 11:06
Dram Teatrın damı və fasadı 90%-dən çox bərpa olunub
8-06-2025, 10:56
Orenburq "Ermitaj"ını 50.000-dən çox insan ziyarət edib
5-06-2025, 13:54
Yapon balerina Mayuko Fujii Rusiyada onu təəccübləndirənləri danışıb
3-06-2025, 16:25
Bəstəkar Yevgeni Doqa 88 yaşında vəfat edib
31-05-2025, 12:37
Sumqayıtda 1 İyun- Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü ilə əlaqədar “Uşaqlar dünyanın bəzəyidir” adlı tədbir
28-05-2025, 23:43
“Bu, bizim ailədədir” müsabiqəsinə 24 saat ərzində 13 mindən çox insan müraciət edib
28-05-2025, 18:32
Sumqayıtda ustad xanəndə Aqil Məlikovla görüş keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
27-05-2025, 21:40
"Maş": Müğənni Filipp Kirkorov iki-üç həftəyə xəstəxanadan çıxacaq
27-05-2025, 11:49
Əsaslı Tikinti İdarəsinin rəisi teatr saxtakarlığına görə saxlanılıb
25-05-2025, 10:10
Valeri Meladze Rusiyada İP statusunu saxlayır
23-05-2025, 18:26
Durov Kann kinofestivalının qala gecəsinə yoldaşı Vavilova ilə qatılıb
23-05-2025, 10:16
SHOT: İki Blinovski firması zorla 2 milyon rubl yığmağa başlayıb
22-05-2025, 21:02
Sovet və rus aktyoru Aleksandr Safronov vəfat edib
22-05-2025, 12:37
Federal Vergi Xidməti Filip Kirkorovun iki şirkətini ləğv edib
19-05-2025, 16:06
Rusiyanın xalq artisti Olqa Blok-Mirimskaya vəfat edib
17-05-2025, 11:25
Aygün Səmədzadəyə vəzifə verildi
16-05-2025, 19:58
Strijenova: "Motosiklet qəzasında dünyasını dəyişən aktrisa Zemlyanikina tələbələrin yanına tələsirdi"
12-05-2025, 22:45
“Sakit hovuz” KVN komandasının üzvü Nikolay Sibirtsev Tümen vilayətində dünyasını dəyişib
12-05-2025, 12:07
“Toy üzüyü” serialının ulduzu Olqa Moxovaya vəfat edib
12-05-2025, 11:13
Rusiya nümayəndə heyəti Çində keçirilən əkizlər festivalında çıxış edib
11-05-2025, 22:22
Fəallar "Leninqrad" konsertlərinin ləğv edilməsini tələb ediblər
11-05-2025, 13:59
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışında iştirak ediblər
5-05-2025, 21:58
Teatr Boyarskinin ifa etdiyi tamaşaları dayandırıb
5-05-2025, 11:20
Aktyor və rejissor Artur Koçkanyan vəfat edib
4-05-2025, 18:55
Sənədli filmində prezidentin hansı kefir içdiyi göstərilib
4-05-2025, 15:34
Moskva metrosunda “Qələbə səsləri” kampaniyası çərçivəsində tələbələr mahnılar ifa edəcəklər
3-05-2025, 23:01
Leyla və Arzu Əliyevaların Naxçıvana səfərinin təfərrüatı - Fotolar
1-05-2025, 21:11
Elxan Cəfərova vəzifə verildi
30-04-2025, 15:44
Uşaq Filarmoniyasına yeni direktor təyin olundu
29-04-2025, 22:57
"Alarm" qrupunun solisti Mayk Peters 30 illik xərçənglə mübarizədən sonra vəfat edib
29-04-2025, 22:43
Musiqiçi Stas Namin Ermənistan vətəndaşlığını alıb
29-04-2025, 17:36
Tseretelinin nəvəsi Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının prezidenti vəzifəsini icra edən təyin edilib