07:51 / 22-06-2021
Sumqayıt Gənclərinin «Yаy məktəbi» davam edir
07:43 / 22-06-2021
Qaradərili Corc Floyda ağ heykəl ucaldıldı
07:42 / 22-06-2021
“Türkiyəsiz NATO-ya mövcudluğunu qoruyub saxlamaq çətin olacaq”
07:38 / 22-06-2021
“Taliban” bir gündə Əfqanıstanda 7 rayonu ələ keçirib
01:30 / 22-06-2021
İranın yeni prezidenti Baydenlə görüşdən imtina etdi
01:29 / 22-06-2021
Türkiyədə zəlzələ oldu
01:26 / 22-06-2021
Boksçumuz erməni rəqibinə qalib gəldi
01:18 / 22-06-2021
Yoluxanların sayı açıqlandı
01:15 / 22-06-2021
Ərdoğan Azərbaycanla imzalanacaq yeni müqavilələrin anonsunu verdi
01:02 / 22-06-2021
Adil Əliyev: COVID-19-a qalib gəlməyin yeganə yolu vaksinasiyadır
16:06 / 21-06-2021
Azərbaycan və Qazaxıstan XİN rəhbərləri görüşdü - Fotolar
16:03 / 21-06-2021
Millimiz Fransaya qalib gəldi
15:45 / 21-06-2021
360 nəfərə saxta arayış verən direktor həbs edildi
15:35 / 21-06-2021
Anar Məmmədov: "Ermənistan xəritələri verməyə məcbur edilib"
15:12 / 21-06-2021
Niyam Salaminin restoranlarında əməliyyat keçirildi
15:09 / 21-06-2021
İlham Əliyev Pakistanın Quru Qoşunlarının komandanını qəbul edib
15:07 / 21-06-2021
Azərbaycanda universitetin vəzifəli şəxsi vəfat etdi - FOTO
15:05 / 21-06-2021
Türkiyə ilə peşə təhsilində əməkdaşlığa dair qanun təsdiqləndi
15:02 / 21-06-2021
Prezident büdcədən 13,5 milyon ayırdı
14:59 / 21-06-2021
Deputat Faxralıda şəhid bulağının açılışını edib
12:56 / 21-06-2021
"Allah Rəhimə rəhmət eləsin" - Qalmaqal böyüyür
12:47 / 21-06-2021
"Mətanətə "at" deyib tərifləmişəm" - Video
12:28 / 21-06-2021
İki dəfə toyu təxirə düşən Nəzrin nişanı qaytardı
02:58 / 21-06-2021
Azərbaycanda koronavirusa yoluxanların sayı açıqlandı - 1 nəfər ölüb
02:56 / 21-06-2021
Azərbaycanda zəlzələ oldu
23:54 / 20-06-2021
Millimiz tarixində ilk dəfə Avropa çempionu oldu
14:02 / 20-06-2021
Şuşa Bəyannaməsinin Azərbaycan və türk diasporlarına təsiri... - Fuad Muradovla MÜSAHİBƏ
13:59 / 20-06-2021
2 dəfə nişanını qaytaran Talıb Tale səbəbini açıqladı - VİDEO
13:20 / 20-06-2021
Ordumuzun hərbi qulluqçuları Türkiyədə keçirilən komanda kursuna yola salınıb - VİDEO - FOTO
13:13 / 20-06-2021
Cavuşoğlu: “Şuşada Azərbaycanla bərabər Türkiyə bayrağı da dalğalanacaq”
Rus rəssamı V. V. Vereşşaqinin əsərlərində - Şuşa-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 176
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2021 23:54 | Bölmə: Mədəniyyət
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu,
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi, memar
XÜLASƏ
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin
az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Acar sözlər: Şuşa şəhəri, memarlıq, abidə, rəssam.
Mətin
Onilliklər boyu yığılan yeni və az bilinən mənbə məlumatları daima Azərbaycanın memarlıq abidələrinin işıqlandırılması və təhlili üçün başlanğıc bazasının genişləndirilməsinə kömək edir. Bu materialın öyrənilməsinin əhəmiyyəti birmənalıdır, əsas cəhətlərindən biri orta əsrlər dövrünün memarlıq tarixinin obyektiv mənzərəsini yaratmağa cəhd etməkdir.
Mədəni irsin qorunması xüsusilə kəskinləşir və memarlıq inkişafının ardıcıl təkamül yolu sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində zədələnmiş təbiət və tarix-mədəniyyət komplekslərini və obyektlərini bərpası tədbirlərinin təcili olaraq həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir.
Quzey Azərbaycan vilayətlərinin Çar Rusiyası tərəfindən Türkmənçay müqaviləsi əsasında ilhaqından sonra işğalçı ölkənin müxtəlif sənət adamlarının qədim və zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaza sözün gerçək anlamında “axınları” başlanır. XIX əsr boyunca fərqli zamanlarda bu və digər məqsədlərlə Azərbaycan vilayətlərində olmuş rus rəssamlarından V.V.Vereşşagin (1842-1904), mövzusunu bizim mühitdən almış əsərlərində yerli xalqın həyatının müxtəlif sahələri ilə yanaşı, memarlıq tikililərinin təsviri də müəyyən yer tutur.
Batal janrında işləyən ilk rus rəssamlarından V. V. Vereşşagin (1842-1904) 1864-1865-ci illərdə Qafqaza səyahətinin gedişində Şusada və Qazaxda (Salahlı və Dağ Kəsəmən kəndlərində) fərqli mövzularda rəsmlər çəkmişdir. Şuşada çəkmiş olduğu Gövhər Ağa məscidinin ön fasadında iki hündür minarə, daxilində stalaktitlər olan görkəmli giriş portalı təsvir edilmişdir. Məscidə giriş qapısı portalın daxilində yerləşir. Minarələr silindirik formada, alt hissədən enli, yuxarı hissəsi isə incələrək təsvir edilmiş və üzəri həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Minarələrin ən yüksək hissəsində müəzzin üçün diqqə (müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma) təsvir edilib. Məscidin arxasından görünən nəhəng günbəz ümumi kompozisiyanı tamamlayır V. Vereşşaginin təsvirinə görə, Şuşanın üçüncü cümə məscidi ikimərtəbəli, mərkəz günbəzli və qoşa minarəli dini tikilidir. Bu məsciddə kompozisiya oxları dəqiq qeyd edilmişdir – şimal fasadında simmetrik yerləşdirilmiş əsas giriş şimal-cənub əsas oxu üzərində idi. Bu dini tikili öz həcm-fəza həllinə və memarlıq formalarına görə XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda geniş yayılmış dini memarlıq kompozisiyasının xüsusiyyətlərini əks etdirir. [sək. 1].
Şək. 1. V. V. Vereşşagin. Şuşa. Gövhər ağa məscidi. 1865
Fasadda simmetrik yerləşdirilmiş möhtəşəm şaquli minarələr və giriş portalı rəsmdə öz ifadəliliyi ilə diqqəti çəkir. Binanın əsas şaquli oxları üzərində yerləşdirilmiş dərin açırımlar eksteryerə xüsusi görkəm bəxş edir. A. Salamzadə binanın bu xüsusiyyətini XVII əsrə aid Ordubad cümə məscidi ilə müqayisə edərək bu fikrə gəlir ki, məscdin əsas girişi düzbucaqlı çərçivəyə salınmış dərin oxvari açırımların yaratdığı portal formasında həll edilib. Şimal fasadının karnizi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə yüksələn mərkəz portallı giriş, günbəzin fonunda təntənəli görünüş alır. V. Vereşşaginin rəsminə əsasən bu portal girişinin mərkəzində yarımdairəvi əsas giriş, yanlarında isə kiçik düzbucaqlı otaqlara açılan açırımlar yerləşirdi. (3, s. 53-54)
Məscid binası ilə vəhdət təşkil etməklə, onun əsas girişini əhatə edən iki silindrik minarə tikilinin yuxarıya doğru yüksəlmiş memarlıq formasını tamamlayaraq estetik təəssüratı zənginləşdirir. Mövcud minarələrlə müqayisədə Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələr təməldə xeyli geniş olmaqla, yalnız formasına görə deyil, həm də dekoruna görə müasir minarələrdən fərqlənir.
Vereşşaginin təsvir etdiyi minarələrin üzəri geniş zolaqlı həndəsi naxışlarla örtülmüşdür. Minarələrin səthi stalaktitli eyvanla tamamlanır, eyvanlar isə kiçik taxta dirəklər üzərində duran itiuclu çadırvari damla örtülürdü. Minarələrin bu şəkildə həll edilməsi XVI-XIX əsr Azərbaycan dini memarlığı üçün xarakterikdir. Həmin məcidin əsas memarlıq xarakterləri ümumi kompozisiyanın geniş həcmliliyi, plastiklik, işıq və kölgə elementlərinin bacarıqla
yerləşdirilməsi, elementlərin uğurlu ölçülərinin tapılması, monumentallıq və siluetin bədii ifadəliliyi idi.
Şuşada yaşayış evlərinin interyer xüsusiyyətləri Azərbaycanın başqa bölgələrinin yaşayış evlərinin interyerindən demək olar hec fərqlənmir. Rəflər-ləmələr, taxcalar, cumaxatanlar və ev sahibinin imkanlarından asılı olaraq, bu və digər tərzdə tərtib olunmuş buxarılı evlərin girişində tez-tez maraqlı kompozisiya və tavanda yerləşdirilmiş rəngli rəsmlərə rast gəlinir.
V. Vereşşaginin 1864-1865-ci ildə çəkdiyi “Şuşada tatar evinin zalı” adlı rəsmin interyer kompozisiya həlli XVIII əsrin bir çox saray tikililərində olan xalq tətbiqi sənət nümunələrinin sintezinin bariz nümunəsidir. İnteryerdəki elementlərin kompozisiya quruluşunun əsasını ənənəvi memarlıq formaları təşkil edir. Salon yaxşı işıqlandırılıb, divarlardakı rəsmlər zəngin xarakterdə olmaqla, nəbati və həndə si naxışlarla bəzədilmişdir. Salondakı elementlərin plastikası, simvolikası, obrazı bədii özəlliyə malikdir [şək. 2].
Şək. 2. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı.
Şək.3. V. Vereşşaqin. “Tatarlar ibadət zamanı”. 1864-1865
V. Vereşşaginin “Tatarlar ibadət zamanı” adlı başqa bir rəsmində isə konstruktiv strukturun daxili planlaşdırması ilə yanaşı, Şuşa cümə məscidinin həm də interyerində zəngin stalaktit sistemini, ornamental bəzəkləri görmək mümkündür. Dekorlarun effektiv mükəmməlliyi, tağlardakı naxışların dəqiq sxemliliyi, mərkəzi günbəzin dizaynı diqqəti cəlb edir. Oxvari yarımdairəvi cənub apsidasında (xristian kilsə binalarının divarındakı yarımdairəvi (bəzən çoxbucaqlı) bir çıxıntı ) stalaktitli niş içərisində ənənəvi mehrab yerləşdirilmişdir. İkinci yarusun künc tərəflərində səliqəli eyvan görünür. [şək. 3].
Digər rəsmdə salonun baş hissəsində divarın tamamında rəf (zeh, ləmə) qurulub və icərisinə qab-qacaq yerləşdirildiyi təsvir edilir. Divarın məkəzində hər iki tərəfdən stalaktit elementləri
ilə bəzədilmiş fənər və ya odun yandırmaq üçün xüsusi tikilmiş buxarı elementi çəkilmişdir. Evlərin qızdırılmasına xidmət edən və dekorativ formasına görə kamil sənət əsəri təsiri bağışlayan və quruluşca müxtəlif olan buxarılar əsas etibarı ilə varlıların evlərində olurdu. Onlardan bəzilərinin memarlıq tərtibat formaları tağ şəklində idi. Burada tavan da olduqca zəngin nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş, sol tərəfdə isə şəbəkəli geniş aynabənd təsvir edilmişdir. Rəssamın çoxsaylı eskizləri arasında Şuşanın baxımlı evləri, məscidlər və məktəblərinin interyerində zəngin divar rəsmlərini görmək olar. Rəssam Şuşanın memarlıq tikililərinin dekorativ bəzəklərini, əsasən də şəbəkənin milli özəlliklərini realistcəsinə vermişdir. [şək.4].
Şək. 4. V. Vereşşaqin. Şuşada tatar evinin zalı. 1864-1865
XVIII-XIX əsr Şuşada yaşayış evlərinin müxtəlif quruluş həlli diqqəti cəlb edir. Şuşa yaşayış evlərinin plan quruluşu üçün əsas konfiqurasiya düzbucaqlı olmasıdır. (6,s.343) Rəssam V. Vereşşaginin Şuşa mövzusunda başqa bir rəsmində birmərtəbəli yaşayış evinin memarlıq elementi əsas fasadın açıq eyvanıdır. Qaya üzərində tikilmiş çardaqlı ev ətrafdakı dağ mənzərəsi ilə həmahəngdir [şək.5,6].
Şək.5 V. Vereşşaqin. Şuşada ev. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Şək.6. V. Vereşşagin. Şuşa. 1865. XIX əsr. Mənbə:google.com.
Bütün yaradıcılığı boyu tarixi şəhərlərin təsvirinə böyük maraq göstərən Vereşşagin XVIII əsrdə Venesiyada yaranan və XIX əsrdə hələ dəbdə olan veduta (italyanca – görünüş) janrının ustalarından biri adlandırılırdı. Elə rəssamın çəkdiyi Şuşa şəhərinin panoramı buna bariz misaldır.
Rus missionerlərinin səfərlərinin gedişində tarixi şəhərlərimizin panoram təsviri ilə yanaşı, dövrün ayrı-ayrı memarlıq abidələrinin – dini tikililərin, xatirə tikililərinin də ən azından
ekzotik maraq xatirinə rəsmlərinin çəkildiyini görürük və bu təsvirlər memarlıq tariximizi öyrənənlərə kömək etməklə, onların ilkin görünüşlərini müəyyənləşdirməyə, istifadə olunmuş memarlıq elementləri barədə mühakimə yürütməyə, orta əsr memarlıq abidələrinin az məlum olan cəhətlərini üzə çıxarmağa, onlarda aparılmış dəyişikliklərin xronologiyasını izləməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1. V. Muradov. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri.1983
2. V. V. Vereşşagin Le Tour Du Monde Nouveau Journal Des Voyages. Publié Sous La Direction De M . Edouard Charton Et Illustré Par Nos Plus Célèbres Artistes .1869 Premier Semestre
3.Авалов,Э.В Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его
исторического облика. Баку: Элм-1977
4. Каджар Ч. Старая Шуша. - Баку: Шярг-Гярб, 2007
5. Каджар. Ч. Старая Шуша. Б., 2008
6. М. Усейновv, А. Саламзаде, Л. Бретанитский. История Азербайджанской
архитектуры М.1963
Baxış sayı: 176
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 12:56
"Allah Rəhimə rəhmət eləsin" - Qalmaqal böyüyür
Dünən, 12:47
"Mətanətə "at" deyib tərifləmişəm" - Video
Dünən, 12:28
İki dəfə toyu təxirə düşən Nəzrin nişanı qaytardı
20-06-2021, 13:59
2 dəfə nişanını qaytaran Talıb Tale səbəbini açıqladı - VİDEO
19-06-2021, 14:11
Nura qəzaya düşən oğlundan yazdı
19-06-2021, 13:43
“Xalq artisti dedi ki, oğlumu imtahandan niyə kəsmisən?”
17-06-2021, 11:26
Tatlısəsin ürəyinə stend qoyuldu
16-06-2021, 12:29
Amaliya Pənahovanın həyatı film oldu - Video
16-06-2021, 01:56
İlham Əliyev Cıdır düzündə rəqs etdi - Video
16-06-2021, 01:38
Prezidentlər Şuşada musiqili kompozisiya izlədi - Video + Fotolar
14-06-2021, 21:35
“Adımdan Nazpəri Dostəliyevadan 4 min istəmişdi, tutuldu”
13-06-2021, 16:00
İmarət kompleksi də ermənilər tərəfindən təhqir edilib - Fotolar
10-06-2021, 13:52
Məşhurlar xınayaxdıya bu qiymətə gedirlər - 7-9 min manat
10-06-2021, 13:36
Ramiz Əzizbəyli dəfn edildi - Fotolar
9-06-2021, 23:34
Ramiz Əzizbəyli vəfat etdi
9-06-2021, 14:34
Şuşada üç tarixi məscid bərpa edilir - Video
8-06-2021, 16:14
Cərimələnən məşhur restoran bu müğənniləri də Bakıya gətirir
6-06-2021, 01:19
Xalq artisti ailəsi niyə dağılıb? - Səbəbini açıqladı
6-06-2021, 00:10
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti beynəlxalq media nümayəndələrini Kəlbəcərdə baş vermiş faciəyə biganə qalmamağa çağırıb
5-06-2021, 15:57
Prezident Xuraman Qasımovanı təltif etdi
3-06-2021, 15:58
"Qaraca qız"ın Tutusu illər sonra - Video
3-06-2021, 15:18
Mədəniyyət Nazirliyi Baloğlan Əşrəfovun oğluna cavab verdi
3-06-2021, 15:01
“Dueti Xudayara hədiyyə etmək istəyirdim, şəhid xəbərini aldım”
1-06-2021, 18:09
" O, mənsiz yaşaya bilməz" - Gülyanaq Məmmədova
31-05-2021, 12:51
“Beyin, gözlə olan xəyanəti də qəbul etmirəm”
30-05-2021, 00:25
“Pis düşüncələrlə yaşayanlar hər şeyi qaranlıq görəcək” - Xalq artisti
30-05-2021, 00:08
Sərdar Ortaç Bakıda - Video
29-05-2021, 15:29
“Hər sentyabrda o kasanı da özümlə dərslərə aparırdım” - Məmməd İsmayıl
29-05-2021, 05:24
Ağdamda Zəfər muzeyi və açıq hava altında İşğal muzeyi yaradılacaq - Fotolar + Video + Yenilənib
29-05-2021, 05:14
İlham Əliyev Pənahəli xanın sarayında - Fotolar + Video
29-05-2021, 01:51
Zöhrə Abdullayeva: "Uşaqlıq illərim Şuşada keçib"
28-05-2021, 13:25
Azərbaycan Televiziyası Cümhuriyyətlə bağlı film hazırladı - Video
28-05-2021, 13:00
Zöhrə Abdullayeva dünyasını dəyişdi
28-05-2021, 01:12
"Gəlinin borcudur ərindən əvvəl qayınanadan icazə alsın"
28-05-2021, 00:57
Ukraynanın iki şəhərində Nizami Gəncəvinin heykəli ucaldılacaq
27-05-2021, 13:31
“Varlı olmaq insanların başına gələn ən pis şeydir”
27-05-2021, 00:17
"Əyilib ayaqqabımı bağlayır, tərimi silir" - Həyat yoldaşından danışdı
26-05-2021, 22:03
Fidan Hacıyeva "Şuşam mənim" adlı layihəsini təqdim edəcək - Foto
26-05-2021, 13:48
İlqar Xəyal keçmiş xanımı haqqında: "Bir-birimizi sevirik"
26-05-2021, 12:58
Tacir Şahmalıoğlu ilə bağlı SƏRT SÖZLƏR - Murad Rzayevin oğlu GÖRÜN NƏLƏR DEDİ (VİDEO)
26-05-2021, 01:17
"Pulsuz kişini yalnız anası sevə bilər" - FOTO
25-05-2021, 16:59
Məşhur serialda Azərbaycan çayı... - Video
25-05-2021, 16:43
Namiq Qaraçuxurlu dələduzluğa məruz qalıb
25-05-2021, 03:34
Vüqar yalan danışdığını etiraf etdi
25-05-2021, 03:25
“Naxçıvan-bəşəriyyətin beşiyi” V Beynəlxalq Rəsm Festivalının açılış mərasimi olub
24-05-2021, 13:30
Tahir Salahov dəfn edildi - Video+Fotolar
24-05-2021, 03:27
"Efirə Baloğlan Əşrəfova görə çıxmıram"
23-05-2021, 23:16
Moskvanın Tretyakov Qalereyasının direktoru: “Tahir Salahovun həyatdan getməsi xeyli insan üçün böyük kədərdir”