20:06 / 17-09-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azad edilmiş digər torpaqlarımız kimi, Xankəndi, Xocalı, Xocavənd, Ağdərə də yeni inkişaf dövrünü yaşayır"
20:01 / 17-09-2025
Mariya Zaxarova Çin filmindəki rolundan danışıb
14:00 / 17-09-2025
İKI RAS: Ən böyük asteroidlərdən biri sentyabrın 18-də Yerin yaxınlığından keçəcək
13:56 / 17-09-2025
Putin Hindistanın baş naziri Modini ad günü münasibətilə təbrik edib
13:54 / 17-09-2025
Kreml komissiyası Krasnovun Ali Məhkəmənin rəhbəri vəzifəsinə namizədliyini dəstəkləyib
13:50 / 17-09-2025
Ekspert Qəzzada əməliyyatın bir neçə il çəkə biləcəyini bildirib
13:34 / 17-09-2025
“Ay nazir, sənə yazmışam, niyə cavab vermirsən?”
13:24 / 17-09-2025
Estoniya Rusiya sərhədi yaxınlığında tərk edilmiş avtomobilləri oktyabr ayından satışa çıxaracaq
13:18 / 17-09-2025
Lavrov: "Qərb qoşunları ora göndərilsə, Ukrayna işğal olunmuş əraziyə çevriləcək"
13:15 / 17-09-2025
Lavrov: "Qərb dövlətlərin suveren bərabərliyini heç vaxt nəzərə almayıb"
13:12 / 17-09-2025
Boks üzrə ikiqat Avropa çempionu Viktor Ageyev vəfat edib
11:51 / 17-09-2025
Jurnalist Paşkov: "Minlərlə Qəzza sakini şəhərdən təxliyə edilib"
11:45 / 17-09-2025
Soyuducu sayəsində 2 milyon rubl dəyərində elektrik enerjisi oğurlanıb
11:40 / 17-09-2025
Həştərxanda Ukraynaya işləyən afrikalı casus saxlanılıb
11:38 / 17-09-2025
Arktikada arxeoloji ekspedisiyanın iştirakçıları qədim eskimosların silahlarını tapıblar
11:35 / 17-09-2025
Ryabkov: "Ukraynada sülhün əleyhdarları Rusiya və ABŞ arasında razılaşmaları pozurlar"
11:33 / 17-09-2025
Eteri Tutberidze Gürcüstan yığması ilə seçmə turnir üçün Pekinə gəlib
11:29 / 17-09-2025
Bu yay Avropada 24,000-dən çox insan həddindən artıq istilərdən ölüb
09:50 / 17-09-2025
Miqrantlar ticarət mərkəzinin xidmət otağında yeniyetmələri döyüblər
09:41 / 17-09-2025
Zelenski Tramp və Putinlə şərtsiz görüşməyə hazırdır, lakin Moskvada yox
09:38 / 17-09-2025
Yunanıstan, Fransa, İtaliya, İspaniya və Macarıstan ruslara viza verməyə davam edir
09:35 / 17-09-2025
İran İsrailin xeyrinə casusluqda ittiham olunan şəxsi edam edib
21:47 / 16-09-2025
"Reuters": Tramp Kiyevə Avropa tərəfindən ödənilən ilk hərbi yardım paketini təsdiqləyib
18:38 / 16-09-2025
Tramp Ukrayna sammitində iştirakına icazə verib
18:34 / 16-09-2025
Müxbir Bilibov: "Qəzza zolağının sakinləri qapalı vəziyyətdədir, onlar üçün təhlükəsiz yer yoxdur"
18:01 / 16-09-2025
"Əl Məsirə": İsrail Yəmənin Hodeydə limanını vurdu
17:58 / 16-09-2025
Qanuni oğru “Vasya Bandit” 8 il müddətinə xüsusi rejimli cəzaçəkmə müəssisəsində cəza çəkəcək
17:52 / 16-09-2025
Miqrantlardan qanunsuz yolla çıxarılmış 17 kq qızıl götürüblər
17:49 / 16-09-2025
Taylandda 100-dən çox meymun uşaq bağçasından qaçıb
17:40 / 16-09-2025
"Rzeczpospolita": Polşada yaşayış binasını vuran pilotsuz uçan aparat deyil, "F-16" qırıcısının raketi olub
17:35 / 16-09-2025
İkiqat "Oskar" mükafatçısı Robert Redford vəfat edib
17:30 / 16-09-2025
Ruslar avtomobildə seks üçün dəmir barmaqlıqlar arxasına düşə bilər
17:26 / 16-09-2025
Ukrayna ordusunda 10 mindən çox məhkum xidmət edir
17:24 / 16-09-2025
19 yaşlı qızın əməliyyatdan sonra ölümü ilə bağlı cinayət işi açılıb
17:21 / 16-09-2025
RİA Novosti: Rusiyanın Bolqarıstandakı səfirliyində Qreçuşkinin saxlanması ilə bağlı məlumat yoxdur
17:18 / 16-09-2025
Ukrayna Silahlı Qüvvələri Zaporojye AES-in sənaye zonasını atəşə tutub
BÖYÜK BİR MƏKTƏB-Zülfiyyə İSMAYIL
Tarix: 03-05-2021 18:21 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan dilçi alimlərimizdən biri Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Yusif Mirəhməd oğlu Seyidovdur. Həm dilçilik, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində tədqiqatlarının genişliyi ilə seçilən görkəmli alim müraciət etdiyi hər bir mövzunu zəngin faktlarla, inandırıcı mühakimələrlə, mükəmməl nəticələrlə tamamlamış, bir sıra problemlərin araşdırılmasında son və konkret fikir yürütmüşdür. O, sistemli şəkildə qrammatika ilə məşğul olsa da, dilçiliyimizin elə bir sahəsi və qaranlıq məqamı yoxdur ki, ora müracit etməsin və həlli yollarını göstərməsin. Elmi yaradıcılığı Azərbaycan diçiliyinin böyük bir mərhələsini təşkil edənprofessor Yusif Seyidov dilçilik sahəsində məktəb yaratmış alimlərimizdən biri olmaqla yanaşı, dilimizin qorunması, onun saflığının qayğısına qalan və bu sahədə təbliğat aparan böyük vətəndaş-şəxsiyyət olmuşdur. Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik problemlərini müntəzəm olaraq vəhdətdə tədqiq edən alim ömrünün 60 ildən çoxunu dilçiliyin nəzəri və tətbiqi problemlərinin araşdırılmasına həsr etmişdir. Alimin bu sahədəki tədqiqatlarının nəticəsi olaraq 200-dən çox elmi əsəri, o cümlədən 30-dan çox monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaitləri (Azərbaycan və rus dillərində), onlarla publisistik məqalə,tədrisdə və kadr hazırlığındakı fəaliyyəti, saysız-hesabsız yetirmələri, onun uzun ömrünün silinməz izlərini təşkil edir. 1972-ci ildə çap olunan üçmüəllifli “Müasir Azərbaycan dili” (Sintaksis) dərsliyinin müəlliflərindən biri olması onun ən məhsuldar işi kimi yüksək qiymələndirilmiş və dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.
Yusif Seyidov 02 may 1929-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Yengicə kəndində anadan olub. Orta məktəbi də həmin kənddə 1944-cü ildə bitirib. “Əziz və doğma məktəbim” adlı məqaləsində gənclərin mütaliə qabliyyətini artırmağı, kitablarla yoldaşlıq etməyi, ən vacibi ana dilini sevməyi və öyrənməyi, bu dildə rəvan danışmağı, səhvsiz yazmağı, onu qorumağı,daha da inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir.Yusif Seyidovelmi yaradıcılığa və pedaqoji fəaliyyətə ilk dəfə 1952-ci ildə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində dərc etdirdiyi “Azərbaycan dilinin qrammatikası haqqında” adlı ilk məqaləsi ilə başladı və böyük nöqtəni də 60 il sonra – 2013-cü ilin noyabr ayının 18-də qoydu. Bu ömrun 60 ili də Bakı Dövlət Universitetinin “Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası” kafedrasında keçdi. Özünündili ilə desək, məbədinə çevrilən bu ocaqda həyatın ictimai pillələri ilə irəlilədikcə keşməkeşli yollardan keçdi.
1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində feili bağlama tərkibləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, 1965-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafıə etməsi onu tamamilə qrammatistkimi tanıtmışdı. Amma onun elmi yaradıcılığı sintaksis cərçivəsində qalmadı, mövzu və mündəricə baxımından çox geniş miqyası əhatə etdi. Azərbaycan dilçiləri içərisində ən çox əsəri (15 cilddə) olan alim heç vaxt özünü təkrar etmədi. O, həmişə ilklərəimza atdı.
İlk dəfə linqvistik təhlilləribədii nəsr nümunələri ilə aparmaq ənənəsini Yusif Seyidaov dilçilik elminə gətirdi. Nəzərə alsaq ki, Yusif müəllim neçə-neçə dərsliyin müəllifi olub, deməli, ədəbiyyat nümunələrini dil dərsliklərində görən şagird və tələbə buna etinasız yanaşa bilməz. Yusif müəllimin bütün elmi və pedaqoji fəaliyyəti milli ruha köklənmişdi. Belə ki,rus və Avropa dilçilik məktəblərinə yaxından bələd olan alim heç vaxt həmin nəzəriyyələri Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıraraq uydurma dil faktları göstərmir, şablonları Azərbaycan dilinə yamamır, əksinə, canlı xalq danışığında dil faktını müşahidə edir, həmin faktı ədəbi dildə axtarır və sonra ona elmi və nəzəri təhlil verərək hökm çıxarırdı. Onun üçün dil faktının böyüyü və ya kiçiyi yox idi. O, hər bir dil elementinə böyük problemin bir ünsürü kimi baxır və müzakirə müstəvisinə gətirərək elmi qənaətlərini ifadə edirdi.
Yusif Seyidovun B.Çobanzadə, Ə.Dəmirçizadə, İ.Həsənov, M.Xəlifəzadə, Y.Mirbabayev, M.Şirəliyev, M.Hüseynzadə və digərlərindən bəhs etdiyi “Azərbaycan dilçilik elmini yaradanlar və inkişaf etdirənlər”, habelə görkəmli dilçi alim Nəsir Məmmədovdan bəhs edən “Əlli il maarif cəbhəsində”, Afad Qurbanovun “Bədii mətn və linqvistik təhlil”, Ə.Dəmirçizadənin Füzulinin ədəbi dilimizin tarixində yeri haqqında apardığı tədqiqatlarından bəhs edən “Azərbaycan dilinin xəlqi təbiəti və bədii vüsəti”, böyük dilçi alim Səlim Cəfərova həsr olunan 5 böyük elmi əsəri və s. Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında xidmət göstərən sələflərinə böyük ehtiramın ifadəsi idi.
Bu korifey dilçinin, azman şəxsiyyət və ustad müəllimin yaradıcılığı kifayət qədər monoqrafik material verir.Belə ki, professor Yusif Seyidovun zəngin və çoxşaxəli elmi yaradıcılığının bir istiqaməti ilə bağlı“Professor Yusif Seyidovun dilçilik görüşləri (ədəbi dil məsələləri)”mövzusundaAliyə Əbülfəz qızı Musayeva dissertasiya yazmış və uğurla müdafiə etmişdir. Azərbaycan dilçiliyindəədəbi dil məsələlərinin tədqiqi müəyyən bir tarixə malik məsələ olsa da, bu sahədə zəruri nəticələr əldə edilsə də, səthi yanaşılmış, konkret bir qənaətə gəlinməmiş məsələlər də az deyildir. Yusif Seyidov ədəbi dil məsələlərini mütəmadi olaraq araşdırmış və silsilə əsərlər yazmışdır.Azərbaycan ədəbi dilimizə dərindən nüfuzu və yeni, ən yeni dövr ədəbi prosesini araşdırmalarında ardıcıl izləməsi nəticəsində ortaya qoyduğu 6 monoqrafiya, onlarla elmi əsər və gəldiyi elmi qənaətlər diqqəti cəlb edir. Onun “Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında”, “Yazıçı və dil”, “Sözün şöhrəti”, “Sözün qüdrəti”, “Sözün hikməti” və b. kimi sanballı monoqrafiyalarındakı konkret nümunələrdən gəlinən nəticələrlə dəqiq faktlar və göstəricilər təqdim etməsi dilçi-ədəbiyyatşünas və tənqidçi alimin bu kontekstdə min illik (XI-XXI əsrlər) Azərbaycan yazıçılarının klassik şeir dilinə məxsus yüksəlişi və xalq dilinə məxsus təbiiliyini təhlil etmiş,söz haqqındakı düşüncələrini, xidmətlərini, fikirlərini sistemə salmış, tarixi ardıcıllığı izləmiş və salnamə yaratmışdır.Ədəbi-bədii dil və ədəbiyyata dair onlarla məqaləsi “Ədəbi tənqid və bədii dil” kitabında toplanmışdır.Y.Seyidov “Yazıçı və dil” probleminin iki istiqamətdə, yəni yazıçının əsərlərinin dili və dil haqqındakı görüşlərinin öyrənilməsinin tərafdarı kimi çıxış edirdi.
Professor Yusif Seyidovun Azərbaycan dili tarixinə dair apardığı səmərəli tədqiqatlar, habelə “Nəsiminin əsərləri Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi abidəsi kimi”, “Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilində sadə cümlə (inkişaf səviyyəsi)”, “Kitabi- Dədə Qorqud” dastanlarının dilində tərkib və budaq cümlə paralelizmi”, “Dövrün (XII-XIX əsrlər) şeir dilinə ümumi bir nəzər”, “Ədəbi şəxsiyyət və dil” və s. məqalələri, habelə “Nəsiminin dili” monoqrafiyası ciddi və ardıcıl müşahidə və axtarışların, dil tariximiz haqqında dərin və hərtərəfli elmi tədqiqatların məhsuludur.
Xalqımızın “ana kitabı” olan ““Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı haqqında”, ““Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşa” poeması, klassik ədəbiyyatımızın araşdırılmasından bəhs olunan “Klassik irs qayğıları” adlı əsəri sarsılmaz özülə malik olan ədəbi irsimizin araşdırılmasında mühüm qaynaqlardandır.
Məlumdur ki, Y.Seyidovun elmi yaradıcılığında ədəbi şəxsiyyətlərə maraq güclü olmuşdur. Professor Yusif Seyidov tədqiqatlarında Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük incilər bəxş edən ustadlara həsr olunan araşdırmaları geniş və əhatəli şəkildə yer alır. Alimin XX əsr Azərbaycan şeiri və nəsrində dil məsələsinə də xüsusi diqqət göstərmiş və ədəbi prosesi ardıcıl və davamlı olaraq izləmişdir.“Üç zirvənin fatehi” adlandırdığı Mir Cəlal Paşayev haqqında “Şirin söz ustadı”, akademik İsa Həbibbəyli haqqında “Akademik İsa Həbibbəyli” ,Rəsul Rza,Mirzə İbrahimovyaradıcılığında dil məsələsi, Səməd Vurğun haqqında yazdığı “Şairin dərdi”,“Xalq yazıçısı Elçin” adlı monoqrafiyasındakı ədəbi və bədii dil məsələləri öz elmi izahını tapmışdır. Bu əsərlərdə qoyulan məsələlər Azərbaycan dilçiliyi üçün nə dərəcədə zəruri əhəmiyyət kəsb edirsə, gəlinən nəticələr, əksini tapan qənaətlər də ədəbiyyatşünaslığımız üçün bir o dərəcədə əhəmiyyət və fayda kəsb edir.
Fikrimcə, yazılan hər bir əsərin arxasında onu yazan müəllifin əqli düşüncəsi ilə yanaşı onun xarakteri də dayanır. Yusif Seyidovun əsərlərindəki polemika, elmi müzakirəvə mübahisələr onun yüksək nəzəriyyəsiningöstəricisidirsə, hər cümlənin arxasındakı ana dilinə olan sevgi, milli ruha köklənmək, milli dəyərlərə xitab etmək, axıcılıq, sadəlik isə onun xarakterinin nümayişidir. Bəllidir ki, dilçilik konkret və fakta söykənən elmdir. Bu cəhətdən Yusif müəllimin dilinin sadəliyi və axıcılığı onun riyazi dəqiqlik tələb edən dilçilik əsərlərini oxunaqlı edirdi. Yusif müəllimin sadə, anlaşıqlı dili səsinin həlim ahəngi ilə qulağa mirvari kimi süzülürdü. Biz onu dinləməkdən və əsərlərini oxumaqdan yorulmurduq. O, bizə sadə məsləhətlər verəndə belə adama elə gəlirdi ki, o, geniş auditoriya qarşısında məruzə edir. Öyrənməkdən və öyrətməkdən yorulmayan, daima axtarışda olan pedaqoq-alim şəxsi nümunə, insanlıq mücəssəməsi idi.
Mənim əziz elmi rəhbərim Yusif müəllimlə bağlı saysız-hesabsız xatirələrim var. Onlardan birini oxucularımızla bölüşmək istəyirəm: ...indi yaşadağımız əsrin əvvəlləri idi. Aspiranturaya daxil olanda o vaxt akademik İsa Həbibbəyli Naxçıvan Dövlət Universitetin rektoru vəzifəsində çalışırdı. O, bizim ən kiçik problemimizlə yaxından məşğul olur və yerindəcə həll edirdi. İsa müəllim Yusif müəllimdən xahiş etdi ki, mənə elmi rəhbər olmağa razılıq versin. Yusif müəllim mənə “Azərbaycan dilində qeyri-təyini ismi birləşmələr” mövzusunda dissertasiya mövzusu verərkən tapşırdı ki, Dədə Qorquddan üzübəri bütün klassiklərin dilindən qeyri-təyini ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını toplayım və işlənmə tezliyinin statistikasını göstərən cədvəl hazırlayım. Gözümün qarşısına anadilli Azərbaycan ədəbiyyatı gəldi:mən onların hamısını oxumalıyam və nümunə seçməliyəm... “Elşən kimi” məni vahimə bürüdü və titrək səslə dedim: “Axı çox olar”. Dedi ki, onda ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını da topla. Yusif müəllim nə qədər təvəzökar, sadə və mülayim insan olsa da, bir o qədər də ciddi və tələbkar idi. Mən qısa müddətə dissertasiyanı yazsam da, nümunələri toplamağım və cədvəl hazırlamağım uzun illər çəkdi. Artıq möhürlü rəyimi alandan sonra özümdə cəsarət tapıb elmi rəhbər “işgəncə”sinin səbəbini soruşdum: “Yusif müəllim, axı 170 səhifəlik dissertasiya varkən, bu iki səhifəlik cədvəl nəyə lazım idi?” Yusif müəllimin səsinin ahəngi dəyişdi. Dedi ki, o dissertasiya sənə Azərbaycan dili ixtisasında alimlik dərəcəsi qazandıracaq, bu məzəmmət etdiyin iki səhifəlik cədvəl isə sənəədəbiyyatı tanıdacaq. Təəssüf hissiylə sözlərinə davam etdi ki, indiki gənclik tənbəldi, mütaliəni sevmir. İşiniz düşməyincə“Kitabi-Dədə Qorqud”u, Nəsimini, Xətaini, Füzulini, Vaqifi, Ordubadini,Cəlil Məmmədquluzadəni, Cavidi, Səməd Vurğunu və digər klassikləri oxumurlar. Mənim yetirmələrimə bu statistik cədvəli hazırlatmaqda məqsədim nümunə toplayarkən onları ədəbiyyatla dərindən tanış etməkdir, sizlərə başa salmaq istəyirəm ki, bütövlükdəAzərbaycan ədəbiyyatına bələd olmadan və özünüzdə bu sevgini yaratmadan dilçi alim olmaq mümkün deyil. Onun iş prinsipi, iş metodikasının sirri bu idi: Azərbaycan dilini və ədəbiyyatını sevmək və sonra öyrənmək. O, yetirmələri üçün həmişə ən yaxşısını düşünürdü... Təmiz qəlbli, təmənnasız rəhbərimizəBakıya yolumuz düşəndə “Yusif müəllim, kənddən könlünüzün çəkdiyi bir şey lazımdırsa,gətirək”- deyəndə, “Sağ-salamat gəl, əziyyət olmazsa, beş-altı təndir lavaşı və bir hörük də dağ ələyəzi gətir”- deyərdi. Yaşa dolduqca kövrəkləşən müəllimimizi torpaq həsrəti ağuşuna almışdı. Kəndindən gedən ən kiçik şeylərdən belə illərin arxasından boylanan uşaqlığının, gəncliyinin qoxsunu alırdı, həmçinin ata-anasının, erkən dünyadan köçən bacı-qardaşının yatdığı torpağa həsrətini ovudurdu... Bütün bunlar yaşlı vaxtlarında yurd sevgisinin, torpağa bağlılığının, kənd-kəsəyinin havasına möhtaclığının və gözlərindəki nigarançılığın ifadəsi idi...O, özünün daxili aləminin portretini belə cızmışdı: “Allah məndən çox şeyi əsirgəyibdir. Hər mənzilə daşlı-kəsəkli yollarla getmişəm. Ancaq bunların əvəzində Allah mənə sevməyi də, nifrət etməyi də bacaran bir ürək veribdir. Hər cür hiylədən, məkrdən uzaq bir ürək. İnsanlara xidmət eşqi ilə döyünən bir ürək. Nadan sözünü vecinə almayan, dostun adi laqeydliyindən sınan bir ürək...”.Bu ürək daimə Azərbaycan elminə xidmətlə alavlandı.
Dilçilik elminin ən görkəmli nümayəndəsi olan Professor Yusif Seyidovun yetirmələri o məktəbin nümayəndəsi olmağın qürür və fəxarət duyğusunu, həmçinin məsuliyyət hissini bir ömür boyu çiyinlərində daşıyacaqdır...
Ruhun şad olsun, əziz Ustad!
Zülfiyyə İSMAYIL,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 728
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-05-2021 18:21 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan dilçi alimlərimizdən biri Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Yusif Mirəhməd oğlu Seyidovdur. Həm dilçilik, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində tədqiqatlarının genişliyi ilə seçilən görkəmli alim müraciət etdiyi hər bir mövzunu zəngin faktlarla, inandırıcı mühakimələrlə, mükəmməl nəticələrlə tamamlamış, bir sıra problemlərin araşdırılmasında son və konkret fikir yürütmüşdür. O, sistemli şəkildə qrammatika ilə məşğul olsa da, dilçiliyimizin elə bir sahəsi və qaranlıq məqamı yoxdur ki, ora müracit etməsin və həlli yollarını göstərməsin. Elmi yaradıcılığı Azərbaycan diçiliyinin böyük bir mərhələsini təşkil edənprofessor Yusif Seyidov dilçilik sahəsində məktəb yaratmış alimlərimizdən biri olmaqla yanaşı, dilimizin qorunması, onun saflığının qayğısına qalan və bu sahədə təbliğat aparan böyük vətəndaş-şəxsiyyət olmuşdur. Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik problemlərini müntəzəm olaraq vəhdətdə tədqiq edən alim ömrünün 60 ildən çoxunu dilçiliyin nəzəri və tətbiqi problemlərinin araşdırılmasına həsr etmişdir. Alimin bu sahədəki tədqiqatlarının nəticəsi olaraq 200-dən çox elmi əsəri, o cümlədən 30-dan çox monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaitləri (Azərbaycan və rus dillərində), onlarla publisistik məqalə,tədrisdə və kadr hazırlığındakı fəaliyyəti, saysız-hesabsız yetirmələri, onun uzun ömrünün silinməz izlərini təşkil edir. 1972-ci ildə çap olunan üçmüəllifli “Müasir Azərbaycan dili” (Sintaksis) dərsliyinin müəlliflərindən biri olması onun ən məhsuldar işi kimi yüksək qiymələndirilmiş və dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.
Yusif Seyidov 02 may 1929-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Yengicə kəndində anadan olub. Orta məktəbi də həmin kənddə 1944-cü ildə bitirib. “Əziz və doğma məktəbim” adlı məqaləsində gənclərin mütaliə qabliyyətini artırmağı, kitablarla yoldaşlıq etməyi, ən vacibi ana dilini sevməyi və öyrənməyi, bu dildə rəvan danışmağı, səhvsiz yazmağı, onu qorumağı,daha da inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir.Yusif Seyidovelmi yaradıcılığa və pedaqoji fəaliyyətə ilk dəfə 1952-ci ildə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində dərc etdirdiyi “Azərbaycan dilinin qrammatikası haqqında” adlı ilk məqaləsi ilə başladı və böyük nöqtəni də 60 il sonra – 2013-cü ilin noyabr ayının 18-də qoydu. Bu ömrun 60 ili də Bakı Dövlət Universitetinin “Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası” kafedrasında keçdi. Özünündili ilə desək, məbədinə çevrilən bu ocaqda həyatın ictimai pillələri ilə irəlilədikcə keşməkeşli yollardan keçdi.
1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində feili bağlama tərkibləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, 1965-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafıə etməsi onu tamamilə qrammatistkimi tanıtmışdı. Amma onun elmi yaradıcılığı sintaksis cərçivəsində qalmadı, mövzu və mündəricə baxımından çox geniş miqyası əhatə etdi. Azərbaycan dilçiləri içərisində ən çox əsəri (15 cilddə) olan alim heç vaxt özünü təkrar etmədi. O, həmişə ilklərəimza atdı.
İlk dəfə linqvistik təhlilləribədii nəsr nümunələri ilə aparmaq ənənəsini Yusif Seyidaov dilçilik elminə gətirdi. Nəzərə alsaq ki, Yusif müəllim neçə-neçə dərsliyin müəllifi olub, deməli, ədəbiyyat nümunələrini dil dərsliklərində görən şagird və tələbə buna etinasız yanaşa bilməz. Yusif müəllimin bütün elmi və pedaqoji fəaliyyəti milli ruha köklənmişdi. Belə ki,rus və Avropa dilçilik məktəblərinə yaxından bələd olan alim heç vaxt həmin nəzəriyyələri Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıraraq uydurma dil faktları göstərmir, şablonları Azərbaycan dilinə yamamır, əksinə, canlı xalq danışığında dil faktını müşahidə edir, həmin faktı ədəbi dildə axtarır və sonra ona elmi və nəzəri təhlil verərək hökm çıxarırdı. Onun üçün dil faktının böyüyü və ya kiçiyi yox idi. O, hər bir dil elementinə böyük problemin bir ünsürü kimi baxır və müzakirə müstəvisinə gətirərək elmi qənaətlərini ifadə edirdi.
Yusif Seyidovun B.Çobanzadə, Ə.Dəmirçizadə, İ.Həsənov, M.Xəlifəzadə, Y.Mirbabayev, M.Şirəliyev, M.Hüseynzadə və digərlərindən bəhs etdiyi “Azərbaycan dilçilik elmini yaradanlar və inkişaf etdirənlər”, habelə görkəmli dilçi alim Nəsir Məmmədovdan bəhs edən “Əlli il maarif cəbhəsində”, Afad Qurbanovun “Bədii mətn və linqvistik təhlil”, Ə.Dəmirçizadənin Füzulinin ədəbi dilimizin tarixində yeri haqqında apardığı tədqiqatlarından bəhs edən “Azərbaycan dilinin xəlqi təbiəti və bədii vüsəti”, böyük dilçi alim Səlim Cəfərova həsr olunan 5 böyük elmi əsəri və s. Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında xidmət göstərən sələflərinə böyük ehtiramın ifadəsi idi.
Bu korifey dilçinin, azman şəxsiyyət və ustad müəllimin yaradıcılığı kifayət qədər monoqrafik material verir.Belə ki, professor Yusif Seyidovun zəngin və çoxşaxəli elmi yaradıcılığının bir istiqaməti ilə bağlı“Professor Yusif Seyidovun dilçilik görüşləri (ədəbi dil məsələləri)”mövzusundaAliyə Əbülfəz qızı Musayeva dissertasiya yazmış və uğurla müdafiə etmişdir. Azərbaycan dilçiliyindəədəbi dil məsələlərinin tədqiqi müəyyən bir tarixə malik məsələ olsa da, bu sahədə zəruri nəticələr əldə edilsə də, səthi yanaşılmış, konkret bir qənaətə gəlinməmiş məsələlər də az deyildir. Yusif Seyidov ədəbi dil məsələlərini mütəmadi olaraq araşdırmış və silsilə əsərlər yazmışdır.Azərbaycan ədəbi dilimizə dərindən nüfuzu və yeni, ən yeni dövr ədəbi prosesini araşdırmalarında ardıcıl izləməsi nəticəsində ortaya qoyduğu 6 monoqrafiya, onlarla elmi əsər və gəldiyi elmi qənaətlər diqqəti cəlb edir. Onun “Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında”, “Yazıçı və dil”, “Sözün şöhrəti”, “Sözün qüdrəti”, “Sözün hikməti” və b. kimi sanballı monoqrafiyalarındakı konkret nümunələrdən gəlinən nəticələrlə dəqiq faktlar və göstəricilər təqdim etməsi dilçi-ədəbiyyatşünas və tənqidçi alimin bu kontekstdə min illik (XI-XXI əsrlər) Azərbaycan yazıçılarının klassik şeir dilinə məxsus yüksəlişi və xalq dilinə məxsus təbiiliyini təhlil etmiş,söz haqqındakı düşüncələrini, xidmətlərini, fikirlərini sistemə salmış, tarixi ardıcıllığı izləmiş və salnamə yaratmışdır.Ədəbi-bədii dil və ədəbiyyata dair onlarla məqaləsi “Ədəbi tənqid və bədii dil” kitabında toplanmışdır.Y.Seyidov “Yazıçı və dil” probleminin iki istiqamətdə, yəni yazıçının əsərlərinin dili və dil haqqındakı görüşlərinin öyrənilməsinin tərafdarı kimi çıxış edirdi.
Professor Yusif Seyidovun Azərbaycan dili tarixinə dair apardığı səmərəli tədqiqatlar, habelə “Nəsiminin əsərləri Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi abidəsi kimi”, “Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilində sadə cümlə (inkişaf səviyyəsi)”, “Kitabi- Dədə Qorqud” dastanlarının dilində tərkib və budaq cümlə paralelizmi”, “Dövrün (XII-XIX əsrlər) şeir dilinə ümumi bir nəzər”, “Ədəbi şəxsiyyət və dil” və s. məqalələri, habelə “Nəsiminin dili” monoqrafiyası ciddi və ardıcıl müşahidə və axtarışların, dil tariximiz haqqında dərin və hərtərəfli elmi tədqiqatların məhsuludur.
Xalqımızın “ana kitabı” olan ““Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı haqqında”, ““Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşa” poeması, klassik ədəbiyyatımızın araşdırılmasından bəhs olunan “Klassik irs qayğıları” adlı əsəri sarsılmaz özülə malik olan ədəbi irsimizin araşdırılmasında mühüm qaynaqlardandır.
Məlumdur ki, Y.Seyidovun elmi yaradıcılığında ədəbi şəxsiyyətlərə maraq güclü olmuşdur. Professor Yusif Seyidov tədqiqatlarında Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük incilər bəxş edən ustadlara həsr olunan araşdırmaları geniş və əhatəli şəkildə yer alır. Alimin XX əsr Azərbaycan şeiri və nəsrində dil məsələsinə də xüsusi diqqət göstərmiş və ədəbi prosesi ardıcıl və davamlı olaraq izləmişdir.“Üç zirvənin fatehi” adlandırdığı Mir Cəlal Paşayev haqqında “Şirin söz ustadı”, akademik İsa Həbibbəyli haqqında “Akademik İsa Həbibbəyli” ,Rəsul Rza,Mirzə İbrahimovyaradıcılığında dil məsələsi, Səməd Vurğun haqqında yazdığı “Şairin dərdi”,“Xalq yazıçısı Elçin” adlı monoqrafiyasındakı ədəbi və bədii dil məsələləri öz elmi izahını tapmışdır. Bu əsərlərdə qoyulan məsələlər Azərbaycan dilçiliyi üçün nə dərəcədə zəruri əhəmiyyət kəsb edirsə, gəlinən nəticələr, əksini tapan qənaətlər də ədəbiyyatşünaslığımız üçün bir o dərəcədə əhəmiyyət və fayda kəsb edir.
Fikrimcə, yazılan hər bir əsərin arxasında onu yazan müəllifin əqli düşüncəsi ilə yanaşı onun xarakteri də dayanır. Yusif Seyidovun əsərlərindəki polemika, elmi müzakirəvə mübahisələr onun yüksək nəzəriyyəsiningöstəricisidirsə, hər cümlənin arxasındakı ana dilinə olan sevgi, milli ruha köklənmək, milli dəyərlərə xitab etmək, axıcılıq, sadəlik isə onun xarakterinin nümayişidir. Bəllidir ki, dilçilik konkret və fakta söykənən elmdir. Bu cəhətdən Yusif müəllimin dilinin sadəliyi və axıcılığı onun riyazi dəqiqlik tələb edən dilçilik əsərlərini oxunaqlı edirdi. Yusif müəllimin sadə, anlaşıqlı dili səsinin həlim ahəngi ilə qulağa mirvari kimi süzülürdü. Biz onu dinləməkdən və əsərlərini oxumaqdan yorulmurduq. O, bizə sadə məsləhətlər verəndə belə adama elə gəlirdi ki, o, geniş auditoriya qarşısında məruzə edir. Öyrənməkdən və öyrətməkdən yorulmayan, daima axtarışda olan pedaqoq-alim şəxsi nümunə, insanlıq mücəssəməsi idi.
Mənim əziz elmi rəhbərim Yusif müəllimlə bağlı saysız-hesabsız xatirələrim var. Onlardan birini oxucularımızla bölüşmək istəyirəm: ...indi yaşadağımız əsrin əvvəlləri idi. Aspiranturaya daxil olanda o vaxt akademik İsa Həbibbəyli Naxçıvan Dövlət Universitetin rektoru vəzifəsində çalışırdı. O, bizim ən kiçik problemimizlə yaxından məşğul olur və yerindəcə həll edirdi. İsa müəllim Yusif müəllimdən xahiş etdi ki, mənə elmi rəhbər olmağa razılıq versin. Yusif müəllim mənə “Azərbaycan dilində qeyri-təyini ismi birləşmələr” mövzusunda dissertasiya mövzusu verərkən tapşırdı ki, Dədə Qorquddan üzübəri bütün klassiklərin dilindən qeyri-təyini ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını toplayım və işlənmə tezliyinin statistikasını göstərən cədvəl hazırlayım. Gözümün qarşısına anadilli Azərbaycan ədəbiyyatı gəldi:mən onların hamısını oxumalıyam və nümunə seçməliyəm... “Elşən kimi” məni vahimə bürüdü və titrək səslə dedim: “Axı çox olar”. Dedi ki, onda ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını da topla. Yusif müəllim nə qədər təvəzökar, sadə və mülayim insan olsa da, bir o qədər də ciddi və tələbkar idi. Mən qısa müddətə dissertasiyanı yazsam da, nümunələri toplamağım və cədvəl hazırlamağım uzun illər çəkdi. Artıq möhürlü rəyimi alandan sonra özümdə cəsarət tapıb elmi rəhbər “işgəncə”sinin səbəbini soruşdum: “Yusif müəllim, axı 170 səhifəlik dissertasiya varkən, bu iki səhifəlik cədvəl nəyə lazım idi?” Yusif müəllimin səsinin ahəngi dəyişdi. Dedi ki, o dissertasiya sənə Azərbaycan dili ixtisasında alimlik dərəcəsi qazandıracaq, bu məzəmmət etdiyin iki səhifəlik cədvəl isə sənəədəbiyyatı tanıdacaq. Təəssüf hissiylə sözlərinə davam etdi ki, indiki gənclik tənbəldi, mütaliəni sevmir. İşiniz düşməyincə“Kitabi-Dədə Qorqud”u, Nəsimini, Xətaini, Füzulini, Vaqifi, Ordubadini,Cəlil Məmmədquluzadəni, Cavidi, Səməd Vurğunu və digər klassikləri oxumurlar. Mənim yetirmələrimə bu statistik cədvəli hazırlatmaqda məqsədim nümunə toplayarkən onları ədəbiyyatla dərindən tanış etməkdir, sizlərə başa salmaq istəyirəm ki, bütövlükdəAzərbaycan ədəbiyyatına bələd olmadan və özünüzdə bu sevgini yaratmadan dilçi alim olmaq mümkün deyil. Onun iş prinsipi, iş metodikasının sirri bu idi: Azərbaycan dilini və ədəbiyyatını sevmək və sonra öyrənmək. O, yetirmələri üçün həmişə ən yaxşısını düşünürdü... Təmiz qəlbli, təmənnasız rəhbərimizəBakıya yolumuz düşəndə “Yusif müəllim, kənddən könlünüzün çəkdiyi bir şey lazımdırsa,gətirək”- deyəndə, “Sağ-salamat gəl, əziyyət olmazsa, beş-altı təndir lavaşı və bir hörük də dağ ələyəzi gətir”- deyərdi. Yaşa dolduqca kövrəkləşən müəllimimizi torpaq həsrəti ağuşuna almışdı. Kəndindən gedən ən kiçik şeylərdən belə illərin arxasından boylanan uşaqlığının, gəncliyinin qoxsunu alırdı, həmçinin ata-anasının, erkən dünyadan köçən bacı-qardaşının yatdığı torpağa həsrətini ovudurdu... Bütün bunlar yaşlı vaxtlarında yurd sevgisinin, torpağa bağlılığının, kənd-kəsəyinin havasına möhtaclığının və gözlərindəki nigarançılığın ifadəsi idi...O, özünün daxili aləminin portretini belə cızmışdı: “Allah məndən çox şeyi əsirgəyibdir. Hər mənzilə daşlı-kəsəkli yollarla getmişəm. Ancaq bunların əvəzində Allah mənə sevməyi də, nifrət etməyi də bacaran bir ürək veribdir. Hər cür hiylədən, məkrdən uzaq bir ürək. İnsanlara xidmət eşqi ilə döyünən bir ürək. Nadan sözünü vecinə almayan, dostun adi laqeydliyindən sınan bir ürək...”.Bu ürək daimə Azərbaycan elminə xidmətlə alavlandı.
Dilçilik elminin ən görkəmli nümayəndəsi olan Professor Yusif Seyidovun yetirmələri o məktəbin nümayəndəsi olmağın qürür və fəxarət duyğusunu, həmçinin məsuliyyət hissini bir ömür boyu çiyinlərində daşıyacaqdır...
Ruhun şad olsun, əziz Ustad!
Zülfiyyə İSMAYIL,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 728
Bölməyə aid digər xəbərlər
12-09-2025, 19:34
Ədliyyə Nazirliyi yazıçı Topol və daha üç nəfəri xarici agentlərin reyestrinə daxil edib
25-08-2025, 18:34
HÜSEYN ARİFLƏ İSMAYIL İMANZADƏNİN CƏBRAYIL SƏRGÜZƏŞTLƏRİ
12-08-2025, 23:11
Haqqdan yanan çıraq- Vüqar Vüqarlı-70
31-07-2025, 16:40
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu növbəti layihəsinə yekun vurub
17-07-2025, 08:33
Lev Tolstoyun şəxsi əşyaları ilk dəfə Saxalində təqdim olunacaq
15-06-2025, 20:02
Sumqayıtda şairə-jurnalist İlhamə Məhəmmədqızının 55 illik yubileyi qeyd olundu-VİDEO+FOTOLAR
11-06-2025, 11:03
38 yaşlı şairə vəfat edib
3-06-2025, 07:39
DƏYƏRLİ ŞAİRİN YENİ SÖZ SOVQATI- TARİYEL ABBASLI
31-05-2025, 16:06
Sumqayıtda şair Rafiq Yusifoğlunun 75 illik yubileyinə həsr olunmuş ədəbi bədii gecə keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
31-05-2025, 15:15
Ukraynada ABŞ yazıçısının 30 min kitabı rus mafiyasını “romantikləşdirdiyinə” görə məhv edilib
17-05-2025, 18:21
Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfi Sumqayıtda-Kitab təqdimatı və mükafatlandırma-VİDEO+FOTOLAR
9-05-2025, 10:00
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
8-05-2025, 23:12
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
7-05-2025, 10:44
Sumqayıt şəhərində Güləmail Muradın "Beş Ulduz" adlı kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
2-05-2025, 10:58
ŞAHLAR GÖYTÜRKÜN ALİM – ŞAİR– VƏTƏNDAŞ MİSSİYASI-Vüqar Əhməd
18-04-2025, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb