23:05 / 23-11-2024
İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub
22:44 / 23-11-2024
COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub
22:39 / 23-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
21:57 / 23-11-2024
"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır
21:36 / 23-11-2024
Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb
21:30 / 23-11-2024
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
21:26 / 23-11-2024
Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib
21:17 / 23-11-2024
Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib
20:59 / 23-11-2024
"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi
20:54 / 23-11-2024
Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək
20:46 / 23-11-2024
Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb
20:43 / 23-11-2024
Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
20:34 / 23-11-2024
Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"
20:28 / 23-11-2024
HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb
20:23 / 23-11-2024
Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"
20:20 / 23-11-2024
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
20:17 / 23-11-2024
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
20:11 / 23-11-2024
Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı
20:07 / 23-11-2024
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
19:59 / 23-11-2024
Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?
14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
14:20 / 23-11-2024
Rusiyanın Qırğızıstandakı səfiri əmək miqrasiyası məsələsini kəskin, lakin çox vacib adlandırıb
14:16 / 23-11-2024
Abxaziya İttifaq dövlətinin vahid valyutasının sınaqdan keçirilməsini təklif edib
14:13 / 23-11-2024
"Yabloko" Şlosberqin saxlanmasının səbəbini açıqlayıb
14:08 / 23-11-2024
Peskov: "Qərbdə söz azadlığı yoxdur, son illərin hadisələri bunu göstərir"
14:03 / 23-11-2024
Ovçu silahını boşaldarkən ovçuya atəş açıb
13:57 / 23-11-2024
Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar
13:52 / 23-11-2024
"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb
13:46 / 23-11-2024
Bastrıkin qızın döyülməsindən sonra cinayət işinin açılmasını əmr edib
13:40 / 23-11-2024
Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək
13:37 / 23-11-2024
"Bloomberg": Avropa növbəti enerji böhranı ilə üz-üzədir, qazın qiyməti 45% artıb
13:02 / 23-11-2024
70 kq qızılla tutulan diplomat bu səfirlikdə işləyir - Bakıya gətirildi
12:58 / 23-11-2024
Azərbaycanda zəlzələ oldu
22:33 / 22-11-2024
Prezidentdən nazirlə bağlı - Sərəncam
22:20 / 22-11-2024
İsrailli nazir Bakıda Aqarunovun məzarını ziyarət etdi - Fotolar
21:58 / 22-11-2024
Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib
21:26 / 22-11-2024
Putin: "Oreşnik zərbəsinin təsiri strateji silahla müqayisə oluna bilər"
21:01 / 22-11-2024
Zaxarova amerikalı senatorun Hollandiyanı işğal etmək çağırışına cavab verib
20:44 / 22-11-2024
Livanın cənubundakı UNIFIL bazasına raket zərbələri endirilib, nəticədə dörd italyan sülhməramlısı yaralanıb
BÖYÜK BİR MƏKTƏB-Zülfiyyə İSMAYIL
Tarix: 03-05-2021 18:21 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan dilçi alimlərimizdən biri Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Yusif Mirəhməd oğlu Seyidovdur. Həm dilçilik, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində tədqiqatlarının genişliyi ilə seçilən görkəmli alim müraciət etdiyi hər bir mövzunu zəngin faktlarla, inandırıcı mühakimələrlə, mükəmməl nəticələrlə tamamlamış, bir sıra problemlərin araşdırılmasında son və konkret fikir yürütmüşdür. O, sistemli şəkildə qrammatika ilə məşğul olsa da, dilçiliyimizin elə bir sahəsi və qaranlıq məqamı yoxdur ki, ora müracit etməsin və həlli yollarını göstərməsin. Elmi yaradıcılığı Azərbaycan diçiliyinin böyük bir mərhələsini təşkil edənprofessor Yusif Seyidov dilçilik sahəsində məktəb yaratmış alimlərimizdən biri olmaqla yanaşı, dilimizin qorunması, onun saflığının qayğısına qalan və bu sahədə təbliğat aparan böyük vətəndaş-şəxsiyyət olmuşdur. Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik problemlərini müntəzəm olaraq vəhdətdə tədqiq edən alim ömrünün 60 ildən çoxunu dilçiliyin nəzəri və tətbiqi problemlərinin araşdırılmasına həsr etmişdir. Alimin bu sahədəki tədqiqatlarının nəticəsi olaraq 200-dən çox elmi əsəri, o cümlədən 30-dan çox monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaitləri (Azərbaycan və rus dillərində), onlarla publisistik məqalə,tədrisdə və kadr hazırlığındakı fəaliyyəti, saysız-hesabsız yetirmələri, onun uzun ömrünün silinməz izlərini təşkil edir. 1972-ci ildə çap olunan üçmüəllifli “Müasir Azərbaycan dili” (Sintaksis) dərsliyinin müəlliflərindən biri olması onun ən məhsuldar işi kimi yüksək qiymələndirilmiş və dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.
Yusif Seyidov 02 may 1929-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Yengicə kəndində anadan olub. Orta məktəbi də həmin kənddə 1944-cü ildə bitirib. “Əziz və doğma məktəbim” adlı məqaləsində gənclərin mütaliə qabliyyətini artırmağı, kitablarla yoldaşlıq etməyi, ən vacibi ana dilini sevməyi və öyrənməyi, bu dildə rəvan danışmağı, səhvsiz yazmağı, onu qorumağı,daha da inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir.Yusif Seyidovelmi yaradıcılığa və pedaqoji fəaliyyətə ilk dəfə 1952-ci ildə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində dərc etdirdiyi “Azərbaycan dilinin qrammatikası haqqında” adlı ilk məqaləsi ilə başladı və böyük nöqtəni də 60 il sonra – 2013-cü ilin noyabr ayının 18-də qoydu. Bu ömrun 60 ili də Bakı Dövlət Universitetinin “Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası” kafedrasında keçdi. Özünündili ilə desək, məbədinə çevrilən bu ocaqda həyatın ictimai pillələri ilə irəlilədikcə keşməkeşli yollardan keçdi.
1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində feili bağlama tərkibləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, 1965-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafıə etməsi onu tamamilə qrammatistkimi tanıtmışdı. Amma onun elmi yaradıcılığı sintaksis cərçivəsində qalmadı, mövzu və mündəricə baxımından çox geniş miqyası əhatə etdi. Azərbaycan dilçiləri içərisində ən çox əsəri (15 cilddə) olan alim heç vaxt özünü təkrar etmədi. O, həmişə ilklərəimza atdı.
İlk dəfə linqvistik təhlilləribədii nəsr nümunələri ilə aparmaq ənənəsini Yusif Seyidaov dilçilik elminə gətirdi. Nəzərə alsaq ki, Yusif müəllim neçə-neçə dərsliyin müəllifi olub, deməli, ədəbiyyat nümunələrini dil dərsliklərində görən şagird və tələbə buna etinasız yanaşa bilməz. Yusif müəllimin bütün elmi və pedaqoji fəaliyyəti milli ruha köklənmişdi. Belə ki,rus və Avropa dilçilik məktəblərinə yaxından bələd olan alim heç vaxt həmin nəzəriyyələri Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıraraq uydurma dil faktları göstərmir, şablonları Azərbaycan dilinə yamamır, əksinə, canlı xalq danışığında dil faktını müşahidə edir, həmin faktı ədəbi dildə axtarır və sonra ona elmi və nəzəri təhlil verərək hökm çıxarırdı. Onun üçün dil faktının böyüyü və ya kiçiyi yox idi. O, hər bir dil elementinə böyük problemin bir ünsürü kimi baxır və müzakirə müstəvisinə gətirərək elmi qənaətlərini ifadə edirdi.
Yusif Seyidovun B.Çobanzadə, Ə.Dəmirçizadə, İ.Həsənov, M.Xəlifəzadə, Y.Mirbabayev, M.Şirəliyev, M.Hüseynzadə və digərlərindən bəhs etdiyi “Azərbaycan dilçilik elmini yaradanlar və inkişaf etdirənlər”, habelə görkəmli dilçi alim Nəsir Məmmədovdan bəhs edən “Əlli il maarif cəbhəsində”, Afad Qurbanovun “Bədii mətn və linqvistik təhlil”, Ə.Dəmirçizadənin Füzulinin ədəbi dilimizin tarixində yeri haqqında apardığı tədqiqatlarından bəhs edən “Azərbaycan dilinin xəlqi təbiəti və bədii vüsəti”, böyük dilçi alim Səlim Cəfərova həsr olunan 5 böyük elmi əsəri və s. Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında xidmət göstərən sələflərinə böyük ehtiramın ifadəsi idi.
Bu korifey dilçinin, azman şəxsiyyət və ustad müəllimin yaradıcılığı kifayət qədər monoqrafik material verir.Belə ki, professor Yusif Seyidovun zəngin və çoxşaxəli elmi yaradıcılığının bir istiqaməti ilə bağlı“Professor Yusif Seyidovun dilçilik görüşləri (ədəbi dil məsələləri)”mövzusundaAliyə Əbülfəz qızı Musayeva dissertasiya yazmış və uğurla müdafiə etmişdir. Azərbaycan dilçiliyindəədəbi dil məsələlərinin tədqiqi müəyyən bir tarixə malik məsələ olsa da, bu sahədə zəruri nəticələr əldə edilsə də, səthi yanaşılmış, konkret bir qənaətə gəlinməmiş məsələlər də az deyildir. Yusif Seyidov ədəbi dil məsələlərini mütəmadi olaraq araşdırmış və silsilə əsərlər yazmışdır.Azərbaycan ədəbi dilimizə dərindən nüfuzu və yeni, ən yeni dövr ədəbi prosesini araşdırmalarında ardıcıl izləməsi nəticəsində ortaya qoyduğu 6 monoqrafiya, onlarla elmi əsər və gəldiyi elmi qənaətlər diqqəti cəlb edir. Onun “Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında”, “Yazıçı və dil”, “Sözün şöhrəti”, “Sözün qüdrəti”, “Sözün hikməti” və b. kimi sanballı monoqrafiyalarındakı konkret nümunələrdən gəlinən nəticələrlə dəqiq faktlar və göstəricilər təqdim etməsi dilçi-ədəbiyyatşünas və tənqidçi alimin bu kontekstdə min illik (XI-XXI əsrlər) Azərbaycan yazıçılarının klassik şeir dilinə məxsus yüksəlişi və xalq dilinə məxsus təbiiliyini təhlil etmiş,söz haqqındakı düşüncələrini, xidmətlərini, fikirlərini sistemə salmış, tarixi ardıcıllığı izləmiş və salnamə yaratmışdır.Ədəbi-bədii dil və ədəbiyyata dair onlarla məqaləsi “Ədəbi tənqid və bədii dil” kitabında toplanmışdır.Y.Seyidov “Yazıçı və dil” probleminin iki istiqamətdə, yəni yazıçının əsərlərinin dili və dil haqqındakı görüşlərinin öyrənilməsinin tərafdarı kimi çıxış edirdi.
Professor Yusif Seyidovun Azərbaycan dili tarixinə dair apardığı səmərəli tədqiqatlar, habelə “Nəsiminin əsərləri Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi abidəsi kimi”, “Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilində sadə cümlə (inkişaf səviyyəsi)”, “Kitabi- Dədə Qorqud” dastanlarının dilində tərkib və budaq cümlə paralelizmi”, “Dövrün (XII-XIX əsrlər) şeir dilinə ümumi bir nəzər”, “Ədəbi şəxsiyyət və dil” və s. məqalələri, habelə “Nəsiminin dili” monoqrafiyası ciddi və ardıcıl müşahidə və axtarışların, dil tariximiz haqqında dərin və hərtərəfli elmi tədqiqatların məhsuludur.
Xalqımızın “ana kitabı” olan ““Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı haqqında”, ““Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşa” poeması, klassik ədəbiyyatımızın araşdırılmasından bəhs olunan “Klassik irs qayğıları” adlı əsəri sarsılmaz özülə malik olan ədəbi irsimizin araşdırılmasında mühüm qaynaqlardandır.
Məlumdur ki, Y.Seyidovun elmi yaradıcılığında ədəbi şəxsiyyətlərə maraq güclü olmuşdur. Professor Yusif Seyidov tədqiqatlarında Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük incilər bəxş edən ustadlara həsr olunan araşdırmaları geniş və əhatəli şəkildə yer alır. Alimin XX əsr Azərbaycan şeiri və nəsrində dil məsələsinə də xüsusi diqqət göstərmiş və ədəbi prosesi ardıcıl və davamlı olaraq izləmişdir.“Üç zirvənin fatehi” adlandırdığı Mir Cəlal Paşayev haqqında “Şirin söz ustadı”, akademik İsa Həbibbəyli haqqında “Akademik İsa Həbibbəyli” ,Rəsul Rza,Mirzə İbrahimovyaradıcılığında dil məsələsi, Səməd Vurğun haqqında yazdığı “Şairin dərdi”,“Xalq yazıçısı Elçin” adlı monoqrafiyasındakı ədəbi və bədii dil məsələləri öz elmi izahını tapmışdır. Bu əsərlərdə qoyulan məsələlər Azərbaycan dilçiliyi üçün nə dərəcədə zəruri əhəmiyyət kəsb edirsə, gəlinən nəticələr, əksini tapan qənaətlər də ədəbiyyatşünaslığımız üçün bir o dərəcədə əhəmiyyət və fayda kəsb edir.
Fikrimcə, yazılan hər bir əsərin arxasında onu yazan müəllifin əqli düşüncəsi ilə yanaşı onun xarakteri də dayanır. Yusif Seyidovun əsərlərindəki polemika, elmi müzakirəvə mübahisələr onun yüksək nəzəriyyəsiningöstəricisidirsə, hər cümlənin arxasındakı ana dilinə olan sevgi, milli ruha köklənmək, milli dəyərlərə xitab etmək, axıcılıq, sadəlik isə onun xarakterinin nümayişidir. Bəllidir ki, dilçilik konkret və fakta söykənən elmdir. Bu cəhətdən Yusif müəllimin dilinin sadəliyi və axıcılığı onun riyazi dəqiqlik tələb edən dilçilik əsərlərini oxunaqlı edirdi. Yusif müəllimin sadə, anlaşıqlı dili səsinin həlim ahəngi ilə qulağa mirvari kimi süzülürdü. Biz onu dinləməkdən və əsərlərini oxumaqdan yorulmurduq. O, bizə sadə məsləhətlər verəndə belə adama elə gəlirdi ki, o, geniş auditoriya qarşısında məruzə edir. Öyrənməkdən və öyrətməkdən yorulmayan, daima axtarışda olan pedaqoq-alim şəxsi nümunə, insanlıq mücəssəməsi idi.
Mənim əziz elmi rəhbərim Yusif müəllimlə bağlı saysız-hesabsız xatirələrim var. Onlardan birini oxucularımızla bölüşmək istəyirəm: ...indi yaşadağımız əsrin əvvəlləri idi. Aspiranturaya daxil olanda o vaxt akademik İsa Həbibbəyli Naxçıvan Dövlət Universitetin rektoru vəzifəsində çalışırdı. O, bizim ən kiçik problemimizlə yaxından məşğul olur və yerindəcə həll edirdi. İsa müəllim Yusif müəllimdən xahiş etdi ki, mənə elmi rəhbər olmağa razılıq versin. Yusif müəllim mənə “Azərbaycan dilində qeyri-təyini ismi birləşmələr” mövzusunda dissertasiya mövzusu verərkən tapşırdı ki, Dədə Qorquddan üzübəri bütün klassiklərin dilindən qeyri-təyini ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını toplayım və işlənmə tezliyinin statistikasını göstərən cədvəl hazırlayım. Gözümün qarşısına anadilli Azərbaycan ədəbiyyatı gəldi:mən onların hamısını oxumalıyam və nümunə seçməliyəm... “Elşən kimi” məni vahimə bürüdü və titrək səslə dedim: “Axı çox olar”. Dedi ki, onda ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını da topla. Yusif müəllim nə qədər təvəzökar, sadə və mülayim insan olsa da, bir o qədər də ciddi və tələbkar idi. Mən qısa müddətə dissertasiyanı yazsam da, nümunələri toplamağım və cədvəl hazırlamağım uzun illər çəkdi. Artıq möhürlü rəyimi alandan sonra özümdə cəsarət tapıb elmi rəhbər “işgəncə”sinin səbəbini soruşdum: “Yusif müəllim, axı 170 səhifəlik dissertasiya varkən, bu iki səhifəlik cədvəl nəyə lazım idi?” Yusif müəllimin səsinin ahəngi dəyişdi. Dedi ki, o dissertasiya sənə Azərbaycan dili ixtisasında alimlik dərəcəsi qazandıracaq, bu məzəmmət etdiyin iki səhifəlik cədvəl isə sənəədəbiyyatı tanıdacaq. Təəssüf hissiylə sözlərinə davam etdi ki, indiki gənclik tənbəldi, mütaliəni sevmir. İşiniz düşməyincə“Kitabi-Dədə Qorqud”u, Nəsimini, Xətaini, Füzulini, Vaqifi, Ordubadini,Cəlil Məmmədquluzadəni, Cavidi, Səməd Vurğunu və digər klassikləri oxumurlar. Mənim yetirmələrimə bu statistik cədvəli hazırlatmaqda məqsədim nümunə toplayarkən onları ədəbiyyatla dərindən tanış etməkdir, sizlərə başa salmaq istəyirəm ki, bütövlükdəAzərbaycan ədəbiyyatına bələd olmadan və özünüzdə bu sevgini yaratmadan dilçi alim olmaq mümkün deyil. Onun iş prinsipi, iş metodikasının sirri bu idi: Azərbaycan dilini və ədəbiyyatını sevmək və sonra öyrənmək. O, yetirmələri üçün həmişə ən yaxşısını düşünürdü... Təmiz qəlbli, təmənnasız rəhbərimizəBakıya yolumuz düşəndə “Yusif müəllim, kənddən könlünüzün çəkdiyi bir şey lazımdırsa,gətirək”- deyəndə, “Sağ-salamat gəl, əziyyət olmazsa, beş-altı təndir lavaşı və bir hörük də dağ ələyəzi gətir”- deyərdi. Yaşa dolduqca kövrəkləşən müəllimimizi torpaq həsrəti ağuşuna almışdı. Kəndindən gedən ən kiçik şeylərdən belə illərin arxasından boylanan uşaqlığının, gəncliyinin qoxsunu alırdı, həmçinin ata-anasının, erkən dünyadan köçən bacı-qardaşının yatdığı torpağa həsrətini ovudurdu... Bütün bunlar yaşlı vaxtlarında yurd sevgisinin, torpağa bağlılığının, kənd-kəsəyinin havasına möhtaclığının və gözlərindəki nigarançılığın ifadəsi idi...O, özünün daxili aləminin portretini belə cızmışdı: “Allah məndən çox şeyi əsirgəyibdir. Hər mənzilə daşlı-kəsəkli yollarla getmişəm. Ancaq bunların əvəzində Allah mənə sevməyi də, nifrət etməyi də bacaran bir ürək veribdir. Hər cür hiylədən, məkrdən uzaq bir ürək. İnsanlara xidmət eşqi ilə döyünən bir ürək. Nadan sözünü vecinə almayan, dostun adi laqeydliyindən sınan bir ürək...”.Bu ürək daimə Azərbaycan elminə xidmətlə alavlandı.
Dilçilik elminin ən görkəmli nümayəndəsi olan Professor Yusif Seyidovun yetirmələri o məktəbin nümayəndəsi olmağın qürür və fəxarət duyğusunu, həmçinin məsuliyyət hissini bir ömür boyu çiyinlərində daşıyacaqdır...
Ruhun şad olsun, əziz Ustad!
Zülfiyyə İSMAYIL,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 531
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-05-2021 18:21 | Bölmə: Ədəbiyyat
Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan dilçi alimlərimizdən biri Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Yusif Mirəhməd oğlu Seyidovdur. Həm dilçilik, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində tədqiqatlarının genişliyi ilə seçilən görkəmli alim müraciət etdiyi hər bir mövzunu zəngin faktlarla, inandırıcı mühakimələrlə, mükəmməl nəticələrlə tamamlamış, bir sıra problemlərin araşdırılmasında son və konkret fikir yürütmüşdür. O, sistemli şəkildə qrammatika ilə məşğul olsa da, dilçiliyimizin elə bir sahəsi və qaranlıq məqamı yoxdur ki, ora müracit etməsin və həlli yollarını göstərməsin. Elmi yaradıcılığı Azərbaycan diçiliyinin böyük bir mərhələsini təşkil edənprofessor Yusif Seyidov dilçilik sahəsində məktəb yaratmış alimlərimizdən biri olmaqla yanaşı, dilimizin qorunması, onun saflığının qayğısına qalan və bu sahədə təbliğat aparan böyük vətəndaş-şəxsiyyət olmuşdur. Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik problemlərini müntəzəm olaraq vəhdətdə tədqiq edən alim ömrünün 60 ildən çoxunu dilçiliyin nəzəri və tətbiqi problemlərinin araşdırılmasına həsr etmişdir. Alimin bu sahədəki tədqiqatlarının nəticəsi olaraq 200-dən çox elmi əsəri, o cümlədən 30-dan çox monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaitləri (Azərbaycan və rus dillərində), onlarla publisistik məqalə,tədrisdə və kadr hazırlığındakı fəaliyyəti, saysız-hesabsız yetirmələri, onun uzun ömrünün silinməz izlərini təşkil edir. 1972-ci ildə çap olunan üçmüəllifli “Müasir Azərbaycan dili” (Sintaksis) dərsliyinin müəlliflərindən biri olması onun ən məhsuldar işi kimi yüksək qiymələndirilmiş və dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.
Yusif Seyidov 02 may 1929-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Yengicə kəndində anadan olub. Orta məktəbi də həmin kənddə 1944-cü ildə bitirib. “Əziz və doğma məktəbim” adlı məqaləsində gənclərin mütaliə qabliyyətini artırmağı, kitablarla yoldaşlıq etməyi, ən vacibi ana dilini sevməyi və öyrənməyi, bu dildə rəvan danışmağı, səhvsiz yazmağı, onu qorumağı,daha da inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir.Yusif Seyidovelmi yaradıcılığa və pedaqoji fəaliyyətə ilk dəfə 1952-ci ildə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində dərc etdirdiyi “Azərbaycan dilinin qrammatikası haqqında” adlı ilk məqaləsi ilə başladı və böyük nöqtəni də 60 il sonra – 2013-cü ilin noyabr ayının 18-də qoydu. Bu ömrun 60 ili də Bakı Dövlət Universitetinin “Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası” kafedrasında keçdi. Özünündili ilə desək, məbədinə çevrilən bu ocaqda həyatın ictimai pillələri ilə irəlilədikcə keşməkeşli yollardan keçdi.
1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində feili bağlama tərkibləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, 1965-ci ildə isə “Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafıə etməsi onu tamamilə qrammatistkimi tanıtmışdı. Amma onun elmi yaradıcılığı sintaksis cərçivəsində qalmadı, mövzu və mündəricə baxımından çox geniş miqyası əhatə etdi. Azərbaycan dilçiləri içərisində ən çox əsəri (15 cilddə) olan alim heç vaxt özünü təkrar etmədi. O, həmişə ilklərəimza atdı.
İlk dəfə linqvistik təhlilləribədii nəsr nümunələri ilə aparmaq ənənəsini Yusif Seyidaov dilçilik elminə gətirdi. Nəzərə alsaq ki, Yusif müəllim neçə-neçə dərsliyin müəllifi olub, deməli, ədəbiyyat nümunələrini dil dərsliklərində görən şagird və tələbə buna etinasız yanaşa bilməz. Yusif müəllimin bütün elmi və pedaqoji fəaliyyəti milli ruha köklənmişdi. Belə ki,rus və Avropa dilçilik məktəblərinə yaxından bələd olan alim heç vaxt həmin nəzəriyyələri Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıraraq uydurma dil faktları göstərmir, şablonları Azərbaycan dilinə yamamır, əksinə, canlı xalq danışığında dil faktını müşahidə edir, həmin faktı ədəbi dildə axtarır və sonra ona elmi və nəzəri təhlil verərək hökm çıxarırdı. Onun üçün dil faktının böyüyü və ya kiçiyi yox idi. O, hər bir dil elementinə böyük problemin bir ünsürü kimi baxır və müzakirə müstəvisinə gətirərək elmi qənaətlərini ifadə edirdi.
Yusif Seyidovun B.Çobanzadə, Ə.Dəmirçizadə, İ.Həsənov, M.Xəlifəzadə, Y.Mirbabayev, M.Şirəliyev, M.Hüseynzadə və digərlərindən bəhs etdiyi “Azərbaycan dilçilik elmini yaradanlar və inkişaf etdirənlər”, habelə görkəmli dilçi alim Nəsir Məmmədovdan bəhs edən “Əlli il maarif cəbhəsində”, Afad Qurbanovun “Bədii mətn və linqvistik təhlil”, Ə.Dəmirçizadənin Füzulinin ədəbi dilimizin tarixində yeri haqqında apardığı tədqiqatlarından bəhs edən “Azərbaycan dilinin xəlqi təbiəti və bədii vüsəti”, böyük dilçi alim Səlim Cəfərova həsr olunan 5 böyük elmi əsəri və s. Azərbaycan dilçilik elminin inkişafında xidmət göstərən sələflərinə böyük ehtiramın ifadəsi idi.
Bu korifey dilçinin, azman şəxsiyyət və ustad müəllimin yaradıcılığı kifayət qədər monoqrafik material verir.Belə ki, professor Yusif Seyidovun zəngin və çoxşaxəli elmi yaradıcılığının bir istiqaməti ilə bağlı“Professor Yusif Seyidovun dilçilik görüşləri (ədəbi dil məsələləri)”mövzusundaAliyə Əbülfəz qızı Musayeva dissertasiya yazmış və uğurla müdafiə etmişdir. Azərbaycan dilçiliyindəədəbi dil məsələlərinin tədqiqi müəyyən bir tarixə malik məsələ olsa da, bu sahədə zəruri nəticələr əldə edilsə də, səthi yanaşılmış, konkret bir qənaətə gəlinməmiş məsələlər də az deyildir. Yusif Seyidov ədəbi dil məsələlərini mütəmadi olaraq araşdırmış və silsilə əsərlər yazmışdır.Azərbaycan ədəbi dilimizə dərindən nüfuzu və yeni, ən yeni dövr ədəbi prosesini araşdırmalarında ardıcıl izləməsi nəticəsində ortaya qoyduğu 6 monoqrafiya, onlarla elmi əsər və gəldiyi elmi qənaətlər diqqəti cəlb edir. Onun “Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında”, “Yazıçı və dil”, “Sözün şöhrəti”, “Sözün qüdrəti”, “Sözün hikməti” və b. kimi sanballı monoqrafiyalarındakı konkret nümunələrdən gəlinən nəticələrlə dəqiq faktlar və göstəricilər təqdim etməsi dilçi-ədəbiyyatşünas və tənqidçi alimin bu kontekstdə min illik (XI-XXI əsrlər) Azərbaycan yazıçılarının klassik şeir dilinə məxsus yüksəlişi və xalq dilinə məxsus təbiiliyini təhlil etmiş,söz haqqındakı düşüncələrini, xidmətlərini, fikirlərini sistemə salmış, tarixi ardıcıllığı izləmiş və salnamə yaratmışdır.Ədəbi-bədii dil və ədəbiyyata dair onlarla məqaləsi “Ədəbi tənqid və bədii dil” kitabında toplanmışdır.Y.Seyidov “Yazıçı və dil” probleminin iki istiqamətdə, yəni yazıçının əsərlərinin dili və dil haqqındakı görüşlərinin öyrənilməsinin tərafdarı kimi çıxış edirdi.
Professor Yusif Seyidovun Azərbaycan dili tarixinə dair apardığı səmərəli tədqiqatlar, habelə “Nəsiminin əsərləri Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi abidəsi kimi”, “Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilində sadə cümlə (inkişaf səviyyəsi)”, “Kitabi- Dədə Qorqud” dastanlarının dilində tərkib və budaq cümlə paralelizmi”, “Dövrün (XII-XIX əsrlər) şeir dilinə ümumi bir nəzər”, “Ədəbi şəxsiyyət və dil” və s. məqalələri, habelə “Nəsiminin dili” monoqrafiyası ciddi və ardıcıl müşahidə və axtarışların, dil tariximiz haqqında dərin və hərtərəfli elmi tədqiqatların məhsuludur.
Xalqımızın “ana kitabı” olan ““Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı haqqında”, ““Dastani-Əhməd Hərami” haqqında bəzi qeydlər”, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşa” poeması, klassik ədəbiyyatımızın araşdırılmasından bəhs olunan “Klassik irs qayğıları” adlı əsəri sarsılmaz özülə malik olan ədəbi irsimizin araşdırılmasında mühüm qaynaqlardandır.
Məlumdur ki, Y.Seyidovun elmi yaradıcılığında ədəbi şəxsiyyətlərə maraq güclü olmuşdur. Professor Yusif Seyidov tədqiqatlarında Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük incilər bəxş edən ustadlara həsr olunan araşdırmaları geniş və əhatəli şəkildə yer alır. Alimin XX əsr Azərbaycan şeiri və nəsrində dil məsələsinə də xüsusi diqqət göstərmiş və ədəbi prosesi ardıcıl və davamlı olaraq izləmişdir.“Üç zirvənin fatehi” adlandırdığı Mir Cəlal Paşayev haqqında “Şirin söz ustadı”, akademik İsa Həbibbəyli haqqında “Akademik İsa Həbibbəyli” ,Rəsul Rza,Mirzə İbrahimovyaradıcılığında dil məsələsi, Səməd Vurğun haqqında yazdığı “Şairin dərdi”,“Xalq yazıçısı Elçin” adlı monoqrafiyasındakı ədəbi və bədii dil məsələləri öz elmi izahını tapmışdır. Bu əsərlərdə qoyulan məsələlər Azərbaycan dilçiliyi üçün nə dərəcədə zəruri əhəmiyyət kəsb edirsə, gəlinən nəticələr, əksini tapan qənaətlər də ədəbiyyatşünaslığımız üçün bir o dərəcədə əhəmiyyət və fayda kəsb edir.
Fikrimcə, yazılan hər bir əsərin arxasında onu yazan müəllifin əqli düşüncəsi ilə yanaşı onun xarakteri də dayanır. Yusif Seyidovun əsərlərindəki polemika, elmi müzakirəvə mübahisələr onun yüksək nəzəriyyəsiningöstəricisidirsə, hər cümlənin arxasındakı ana dilinə olan sevgi, milli ruha köklənmək, milli dəyərlərə xitab etmək, axıcılıq, sadəlik isə onun xarakterinin nümayişidir. Bəllidir ki, dilçilik konkret və fakta söykənən elmdir. Bu cəhətdən Yusif müəllimin dilinin sadəliyi və axıcılığı onun riyazi dəqiqlik tələb edən dilçilik əsərlərini oxunaqlı edirdi. Yusif müəllimin sadə, anlaşıqlı dili səsinin həlim ahəngi ilə qulağa mirvari kimi süzülürdü. Biz onu dinləməkdən və əsərlərini oxumaqdan yorulmurduq. O, bizə sadə məsləhətlər verəndə belə adama elə gəlirdi ki, o, geniş auditoriya qarşısında məruzə edir. Öyrənməkdən və öyrətməkdən yorulmayan, daima axtarışda olan pedaqoq-alim şəxsi nümunə, insanlıq mücəssəməsi idi.
Mənim əziz elmi rəhbərim Yusif müəllimlə bağlı saysız-hesabsız xatirələrim var. Onlardan birini oxucularımızla bölüşmək istəyirəm: ...indi yaşadağımız əsrin əvvəlləri idi. Aspiranturaya daxil olanda o vaxt akademik İsa Həbibbəyli Naxçıvan Dövlət Universitetin rektoru vəzifəsində çalışırdı. O, bizim ən kiçik problemimizlə yaxından məşğul olur və yerindəcə həll edirdi. İsa müəllim Yusif müəllimdən xahiş etdi ki, mənə elmi rəhbər olmağa razılıq versin. Yusif müəllim mənə “Azərbaycan dilində qeyri-təyini ismi birləşmələr” mövzusunda dissertasiya mövzusu verərkən tapşırdı ki, Dədə Qorquddan üzübəri bütün klassiklərin dilindən qeyri-təyini ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını toplayım və işlənmə tezliyinin statistikasını göstərən cədvəl hazırlayım. Gözümün qarşısına anadilli Azərbaycan ədəbiyyatı gəldi:mən onların hamısını oxumalıyam və nümunə seçməliyəm... “Elşən kimi” məni vahimə bürüdü və titrək səslə dedim: “Axı çox olar”. Dedi ki, onda ismi birləşmələrlə bağlı dil faktlarını da topla. Yusif müəllim nə qədər təvəzökar, sadə və mülayim insan olsa da, bir o qədər də ciddi və tələbkar idi. Mən qısa müddətə dissertasiyanı yazsam da, nümunələri toplamağım və cədvəl hazırlamağım uzun illər çəkdi. Artıq möhürlü rəyimi alandan sonra özümdə cəsarət tapıb elmi rəhbər “işgəncə”sinin səbəbini soruşdum: “Yusif müəllim, axı 170 səhifəlik dissertasiya varkən, bu iki səhifəlik cədvəl nəyə lazım idi?” Yusif müəllimin səsinin ahəngi dəyişdi. Dedi ki, o dissertasiya sənə Azərbaycan dili ixtisasında alimlik dərəcəsi qazandıracaq, bu məzəmmət etdiyin iki səhifəlik cədvəl isə sənəədəbiyyatı tanıdacaq. Təəssüf hissiylə sözlərinə davam etdi ki, indiki gənclik tənbəldi, mütaliəni sevmir. İşiniz düşməyincə“Kitabi-Dədə Qorqud”u, Nəsimini, Xətaini, Füzulini, Vaqifi, Ordubadini,Cəlil Məmmədquluzadəni, Cavidi, Səməd Vurğunu və digər klassikləri oxumurlar. Mənim yetirmələrimə bu statistik cədvəli hazırlatmaqda məqsədim nümunə toplayarkən onları ədəbiyyatla dərindən tanış etməkdir, sizlərə başa salmaq istəyirəm ki, bütövlükdəAzərbaycan ədəbiyyatına bələd olmadan və özünüzdə bu sevgini yaratmadan dilçi alim olmaq mümkün deyil. Onun iş prinsipi, iş metodikasının sirri bu idi: Azərbaycan dilini və ədəbiyyatını sevmək və sonra öyrənmək. O, yetirmələri üçün həmişə ən yaxşısını düşünürdü... Təmiz qəlbli, təmənnasız rəhbərimizəBakıya yolumuz düşəndə “Yusif müəllim, kənddən könlünüzün çəkdiyi bir şey lazımdırsa,gətirək”- deyəndə, “Sağ-salamat gəl, əziyyət olmazsa, beş-altı təndir lavaşı və bir hörük də dağ ələyəzi gətir”- deyərdi. Yaşa dolduqca kövrəkləşən müəllimimizi torpaq həsrəti ağuşuna almışdı. Kəndindən gedən ən kiçik şeylərdən belə illərin arxasından boylanan uşaqlığının, gəncliyinin qoxsunu alırdı, həmçinin ata-anasının, erkən dünyadan köçən bacı-qardaşının yatdığı torpağa həsrətini ovudurdu... Bütün bunlar yaşlı vaxtlarında yurd sevgisinin, torpağa bağlılığının, kənd-kəsəyinin havasına möhtaclığının və gözlərindəki nigarançılığın ifadəsi idi...O, özünün daxili aləminin portretini belə cızmışdı: “Allah məndən çox şeyi əsirgəyibdir. Hər mənzilə daşlı-kəsəkli yollarla getmişəm. Ancaq bunların əvəzində Allah mənə sevməyi də, nifrət etməyi də bacaran bir ürək veribdir. Hər cür hiylədən, məkrdən uzaq bir ürək. İnsanlara xidmət eşqi ilə döyünən bir ürək. Nadan sözünü vecinə almayan, dostun adi laqeydliyindən sınan bir ürək...”.Bu ürək daimə Azərbaycan elminə xidmətlə alavlandı.
Dilçilik elminin ən görkəmli nümayəndəsi olan Professor Yusif Seyidovun yetirmələri o məktəbin nümayəndəsi olmağın qürür və fəxarət duyğusunu, həmçinin məsuliyyət hissini bir ömür boyu çiyinlərində daşıyacaqdır...
Ruhun şad olsun, əziz Ustad!
Zülfiyyə İSMAYIL,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 531
Bölməyə aid digər xəbərlər
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski