01:51 / 25-04-2024
Şəhid Elvin Həsənovun mövludu olub-VİDEO+FOTOLAR
23:52 / 24-04-2024
Fransada Olimpiadada terror aktı planlaşdıran yeniyetmə saxlanılıb
22:59 / 24-04-2024
Moskva vilayəti hökumətinin keçmiş sədr müavini rüşvət almaqda şübhəli bilinərək saxlanılıb
22:31 / 24-04-2024
İlon Mask əmindir ki, gec-tez Qərbdə vətəndaş müharibəsi başlayacaq
22:24 / 24-04-2024
Bayden: "ABŞ bir neçə saat ərzində Ukraynaya silah tədarükünü bərpa edəcək"
22:20 / 24-04-2024
Dudayev: "Kadırov həddindən artıq güc, sağlamlıq və enerji ilə xəstədir"
22:15 / 24-04-2024
Üç rusiyalı boksçu Avro-2024-də medallara zəmanət verib
22:11 / 24-04-2024
Komi məhkəməsi Kasparov və Qudkovu qiyabi həbs edib
22:07 / 24-04-2024
FSB Tambovda terror aktı hazırlayan diversantı saxlayıb
21:55 / 24-04-2024
Azərbaycan-Rusiya iqtisadi əlaqələrinin uğurları-Aybəniz Rüstəmova
21:45 / 24-04-2024
Lukaşenko bildirib ki, o, heç vaxt oğru olmayıb və övladlarına buna imkan verməyəcək
21:41 / 24-04-2024
Podnosova: "2023-cü ildə 39 milyon məhkəmə işinə baxılıb"
21:35 / 24-04-2024
Rusiyanın məhkəmə sistemində ciddi dəyişikliklər olmayacaq
21:32 / 24-04-2024
Pentaqon ATACMS raketlərinin Ukraynaya verildiyini təsdiqləyib
16:00 / 24-04-2024
Ukrayna Avropa Komissiyasından 1,5 milyard avro alıb
15:52 / 24-04-2024
"Spartak"ın sabiq baş məşqçisi Tedesko "Milan"ın qısa siyahısına daxil olub
15:46 / 24-04-2024
Qonşusunun qarajında qumbaranı partladıb
15:41 / 24-04-2024
Metroya giriş üçün pul ödəmək istəməyib...
15:31 / 24-04-2024
Londonda Kral At Mühafizəsinin bütün qaçan atları tutuldu
15:25 / 24-04-2024
Simferopol yaxınlığında çənlərin alışması nəticəsində 3 nəfər xəsarət alıb
10:49 / 24-04-2024
Ryazan yaxınlığında baş verən qəzada adi avtobusun sürücüsü həlak olub, 13 nəfər yaralanıb
10:37 / 24-04-2024
Primoryedə müalicə olunduqdan sonra nadir qartal təbiətə buraxılıb
10:31 / 24-04-2024
Odessada hərbi obyektdə baş verən partlayışlardan sonra şəhərin enerjisi qismən kəsilib
23:59 / 23-04-2024
Rusiya və ABŞ WADA-nın Çindən olan üzgüçülərlə bağlı qərarını tənqid edib
23:46 / 23-04-2024
Alek Bolduin təxribatçı jurnalistin əlindən telefonu çıxarıb
23:34 / 23-04-2024
Puşilin DXR rəhbərinin administrasiyasını ləğv etdi
23:27 / 23-04-2024
NATO Rusiya ilə münaqişə axtarmadığını bildirib
23:20 / 23-04-2024
Putinə müdafiə nazirinin müavininin saxlanması barədə məlumat verilib
22:50 / 23-04-2024
Zaporojye vilayətində PUA-nın hücumu nəticəsində 4 mülki şəxs həlak olub
22:44 / 23-04-2024
Rusiya müdafiə nazirinin müavini rüşvət almaqda şübhəli bilinərək saxlanılıb
21:40 / 23-04-2024
Dani Olmo "RB Leipzig"dən ayrılaraq "Barselona"ya keçə bilər
21:35 / 23-04-2024
Paris Saint-Germain "Barselona"nın vunderkindi üçün 200 milyon avro ödəməyə hazırdır
21:30 / 23-04-2024
Baydenin helikopteri qazonda otların yanması səbəbindən ehtiyat vəziyyətinə gətirilib
21:25 / 23-04-2024
Bryanskda partlayış hazırlayan terror təşkilatının üzvü həbs edilib
21:19 / 23-04-2024
Raisi İsraili məhv etməklə hədələyib
21:13 / 23-04-2024
ABŞ Ukraynaya daha bir hərbi yardım paketi təqdim etməyə hazırlaşır
QƏDİM DÖVR NAXÇIVAN ƏDƏBİ MÜHİTİNƏ DAİR QİYMƏTLİ ƏSƏR-Firudin RZAYEV
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 751
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 751
Bölməyə aid digər xəbərlər
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov