13:04 / 06-12-2025
Ufada Rusiya Qadınlar Boks Çempionatı başa çatdı
12:58 / 06-12-2025
Safonov və Zabarnı PSJ məşqində eyni komandada oynayıblar
12:55 / 06-12-2025
Qırğızıstan Prezidenti Japarov Putindən ad günü təbriki alıb
12:50 / 06-12-2025
Güclü külək Milad ağacını aşırıb
12:46 / 06-12-2025
Pis hava şəraiti səbəbindən təyyarə iki dəfə eniş edə bilməyib
12:38 / 06-12-2025
Qvadelupada Milad şənliyində avtomobil izdihamın üzərinə sürülüb
12:35 / 06-12-2025
Yanğın nəticəsində bir kişi və bir qadın xəsarət alıb
12:32 / 06-12-2025
Təqaüdçüdən təxminən 500.000 rubl oğurlayan çirkli pul yuyan şəxs saxlanılıb
12:16 / 06-12-2025
Paraşütçülərə hücumda iştirak edən şəxs həbs edilib
12:11 / 06-12-2025
İki residivist avtomobil almaq bəhanəsi ilə Tümen sakinini öldürdü
12:08 / 06-12-2025
Avtomobil və nağd pul oğurluğuna görə iki 17 yaşlı gənc həbs edilib
22:57 / 05-12-2025
Baş prokuror Sumqayıt şəhərində vətəndaşları qəbul edib
22:45 / 05-12-2025
MN-in Tibbi Sənədlər Arxivinin rəisi həbs olundu
22:32 / 05-12-2025
FIFA Sülh Mükafatını Trampa verdilər
22:24 / 05-12-2025
Bu həkimlər işləyə bilmək üçün rüşvət verib - Siyahı və məbləğ
22:13 / 05-12-2025
Fərid Əhmədov Bərdədə vətəndaşları qəbul edib - Fotolar
22:08 / 05-12-2025
Yabloko sədrinin müavini Lev Şlosberq Rusiya ordusu haqqında yalan xəbərlərə görə həbs edilib
21:23 / 05-12-2025
Moskvada Dövlət Duması binasının yaxınlığında polis əmrlərinə tabe olmadıqlarına görə üç nəfər həbs edilib
21:20 / 05-12-2025
Fövqəladə Hallar Nazirliyinin veteranlarının abidəsinin təhqir edilməsində şübhəli bilinən şəxs saxlanılıb
21:14 / 05-12-2025
NYT: Avropa Komissiyası Ukraynadakı korrupsiya ilə bağlı gizli hesabat alıb
21:09 / 05-12-2025
Orban Rusiya-ABŞ danışıqlarını Avropa üçün dönüş nöqtəsi adlandırdı
21:07 / 05-12-2025
Labubuda aşkar edilən zəhərli maddə bədəndə toplanır
20:54 / 05-12-2025
"Reuters": AB və G7 Rusiya neftinin dəniz yolu ilə daşınmasına qoyulan qadağanı müzakirə edib
20:51 / 05-12-2025
Hindistan Prezidenti Murmu Putin üçün vegetarian şam yeməyi təşkil etdi
20:48 / 05-12-2025
Sakinləri 35 milyon rubl şantaj etdiklərinə görə həbs olunublar
20:45 / 05-12-2025
Keçmiş polis məmuru qanunsuz narkotik ticarətində şübhəli bilinir
20:38 / 05-12-2025
Tramp ABŞ-da əlverişli mikroavtomobillərin istehsalını təsdiqlədi
20:34 / 05-12-2025
FIBA Rusiyaya 2028-ci il Olimpiya Seçmə Yolunu alternativ təqdim edəcək
15:53 / 05-12-2025
"El País": AB Kiyevdən güzəştlərə ehtiyac olduğunu anlamağa başlayır
15:43 / 05-12-2025
Larisa Dolinanın mənzilinin alıcısı müğənni ilə hesablaşmaqdan imtina edib
15:40 / 05-12-2025
20 il həbs cəzası və 170 milyon rubl cərimə cəzası istəyib
13:50 / 05-12-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: Baerbock BMT Baş Assambleyasının tribunasından Gebbels üslubunda təbliğat aparıb
13:44 / 05-12-2025
Fransa xarici işlər naziri Barrot İsrailin Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində boykot edilməsini pisləyib
13:41 / 05-12-2025
Modi: "Hindistan Ukrayna münaqişəsinin həlli üçün bütün səyləri alqışlayır"
13:38 / 05-12-2025
Ağ Ev: ABŞ-a kütləvi miqrasiyaya son qoyulmalıdır
13:35 / 05-12-2025
Putin: "Rusiya Hindistana fasiləsiz yanacaq təchizatını təmin etməyə davam etməyə hazırdır"
13:33 / 05-12-2025
Putin: "Modi ilə danışıqlar çox faydalı oldu və dostcasına atmosferdə keçdi"
QƏDİM DÖVR NAXÇIVAN ƏDƏBİ MÜHİTİNƏ DAİR QİYMƏTLİ ƏSƏR-Firudin RZAYEV
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 2 081
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 2 081
Bölməyə aid digər xəbərlər
27-10-2025, 17:07
ŞAMİL ƏNVƏROĞLUNUN YENİ KİTABLARININ TƏQDİMATI KEÇİRİLİB-VİDEO+FOTOLAR
1-10-2025, 15:32
Məhkəmə yazıçını qiyabi olaraq 7 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib
16-09-2025, 15:30
Azərbaycan və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin prezidentləri Şuşada Azərbaycanın tanınmış şəxsiyyətlərinin güllələnmiş heykəllərinə baxıblar
12-09-2025, 19:34
Ədliyyə Nazirliyi yazıçı Topol və daha üç nəfəri xarici agentlərin reyestrinə daxil edib
25-08-2025, 18:34
HÜSEYN ARİFLƏ İSMAYIL İMANZADƏNİN CƏBRAYIL SƏRGÜZƏŞTLƏRİ
12-08-2025, 23:11
Haqqdan yanan çıraq- Vüqar Vüqarlı-70
31-07-2025, 16:40
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu növbəti layihəsinə yekun vurub
17-07-2025, 08:33
Lev Tolstoyun şəxsi əşyaları ilk dəfə Saxalində təqdim olunacaq
15-06-2025, 20:02
Sumqayıtda şairə-jurnalist İlhamə Məhəmmədqızının 55 illik yubileyi qeyd olundu-VİDEO+FOTOLAR
11-06-2025, 11:03
38 yaşlı şairə vəfat edib
3-06-2025, 07:39
DƏYƏRLİ ŞAİRİN YENİ SÖZ SOVQATI- TARİYEL ABBASLI
31-05-2025, 16:06
Sumqayıtda şair Rafiq Yusifoğlunun 75 illik yubileyinə həsr olunmuş ədəbi bədii gecə keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
31-05-2025, 15:15
Ukraynada ABŞ yazıçısının 30 min kitabı rus mafiyasını “romantikləşdirdiyinə” görə məhv edilib
17-05-2025, 18:21
Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfi Sumqayıtda-Kitab təqdimatı və mükafatlandırma-VİDEO+FOTOLAR
9-05-2025, 10:00
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
8-05-2025, 23:12
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
7-05-2025, 10:44
Sumqayıt şəhərində Güləmail Muradın "Beş Ulduz" adlı kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
2-05-2025, 10:58
ŞAHLAR GÖYTÜRKÜN ALİM – ŞAİR– VƏTƏNDAŞ MİSSİYASI-Vüqar Əhməd
18-04-2025, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"