23:46 / 21-10-2025
İlham Əliyev Qazaxıstana səfəri ilə bağlı paylaşım etdi - Video
23:40 / 21-10-2025
Güləşçimiz dünya çempionu oldu
23:36 / 21-10-2025
Hillari Klinton deyib ki, Tramp Ağ Evi dağıdır
23:29 / 21-10-2025
Vens: "Qəzzada atəşkəs razılaşması gözlənildiyindən daha yaxşı irəliləyir"
19:32 / 21-10-2025
İtin dəyənəklə başına döyüb; cinayət işi açılıb
19:25 / 21-10-2025
Təqaüdçü mübahisə zamanı tanışını güllələyib
19:18 / 21-10-2025
Mühafizə xidmətinin rəhbəri saxlanılıb
19:15 / 21-10-2025
Kişi pivə qiyafəsində narkotik içdikdən sonra ölüb
19:10 / 21-10-2025
Çexiya Ukraynaya Yerin müşahidə peyki bağışlayacaq
18:54 / 21-10-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan-Qazaxıstan strateji tərəfdaşlığı ənənəvi dostluq və qardaşlıq əlaqələrinə söykənir"
18:43 / 21-10-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Cocuq Mərcanlıdan başlayan Böyük Qayıdışın sonrakı ünvanı Zəngilanın Ağalı kəndi oldu"
18:33 / 21-10-2025
Sabitliyin və əməkdaşlığın nümunəsi- Kamal Paşazadə
17:43 / 21-10-2025
Tramp: "HƏMAS razılaşmanı pozarsa, bir neçə ölkə Qəzzaya qoşun yeritməyə hazırdır"
17:40 / 21-10-2025
Müştərisini güllələyən taksi sürücüsü həbs edilib
17:36 / 21-10-2025
"Axios": ABŞ Maduronun vəzifəsini saxlaya bilməyəcəyinə əmindir
17:32 / 21-10-2025
Təqaüdçünün qızıl külçələrini oğurlamağa cəhd edən qadın kuryer
10:06 / 21-10-2025
Sərnişini döyən taksi sürücüsünə 5 ay həbs cəzası verilib
10:03 / 21-10-2025
Qanunsuz ov etdiyinə görə mühakimə olunacaq
09:34 / 21-10-2025
Meşə təsərrüfatı müdiri 2,2 milyon rubl rüşvət almaqda ittiham olunur
09:31 / 21-10-2025
Məhkəmə merin birinci müavinini ev dustaqlığına çıxarıb
09:28 / 21-10-2025
CNN: Lavrov-Rubio görüşü müvəqqəti olaraq təxirə salınıb
09:25 / 21-10-2025
Polis əməkdaşına hücum edən yeniyetmə mühakimə olunacaq
09:22 / 21-10-2025
Anbar yanğını 12 min kvadratmetr ərazini əhatə edib
09:16 / 21-10-2025
Polis çətənə plantasiyasının sahibini saxlayıb
23:40 / 20-10-2025
Boliviyanın yeni seçilmiş prezidenti Rusiya ilə imzalanmış litium müqaviləsini öyrənmək niyyətindədir
23:30 / 20-10-2025
Məktəbliləri bıçaqla hədələyən şəxs saxlanılıb
20:08 / 20-10-2025
Prezident onları təltif etdi - Sərəncam
20:00 / 20-10-2025
İlham Əliyev Qazaxıstana dövlət səfərinə gəlib
19:54 / 20-10-2025
Məktəbli qıza qarşı cinsi istismarda ittiham olunan 56 yaşlı tramvay sürücüsü həbs edilib
17:08 / 20-10-2025
Dağadırmanma yarışı zamanı itkin düşən qadının axtarışları davam etdirilir
17:05 / 20-10-2025
Keçmiş meşə təsərrüfatı naziri rüşvətxorluqda təqsirli bilinib
16:46 / 20-10-2025
Vitkoff: "Sülh müqavilələri yoluxucu oldu"
16:43 / 20-10-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: Rusiya Əfqanıstan və Pakistan arasında atəşkəsi alqışlayır
16:30 / 20-10-2025
Mixalkov Amerika kinosunun Rusiyada niyə xoşagəlməz hala gəldiyini izah etdi
16:26 / 20-10-2025
Qadının bədən hissələri tapılıb
QƏDİM DÖVR NAXÇIVAN ƏDƏBİ MÜHİTİNƏ DAİR QİYMƏTLİ ƏSƏR-Firudin RZAYEV
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 2 058
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-08-2020 17:16 | Bölmə: Ədəbiyyat
Günümüzdə bəşər tarixinə öz qədim abidələri, qayaüstü rəsmləri və yazı nümunələri ilə qiymətli elmi yeniliklər verən Naxçıvan torpağı ilk sivilizasiya mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bununla bərabərbütöv Azərbaycanımızın bir parçası olan bu yurdun qədim və müasir dövr ədəbi mühiti və ədəbi mədəniyyət nümunələri də dünya ictimaiyyətinə təqdim olunan Azərbaycan mədəniyyəti möhürü yerindədir.
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılovanın Türkiyədə çapdan çıxmış “Naxçıvan ədəbi mühiti Şərq-Qərb kontekstində” adlı monoqrafiyası da günümüzə qədər tam olaraq tədqiq edilməmiş bir mövzunun elmi təsdiqi və ictimai mühitə qiymətli hədiyyəsidir.
Kitabın I fəsli “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq tipli ədəbiyyat”, “Qədim və orta əsrlər Naxçıvan ədəbi mühitinin görkəmli ədəbi simaları” başlıqlarında müəllif, Avropa romantiklərinə Şərq ədəbiyyatının təsiri, onların “Zərdüştlük” dini təsəvvürlərindən bəhrələnməsi kimi amillər diqqətə çatdırılır. Burada Qətran Təbrizi və Əsədi Tusi, Heyran xanım,kimi şair və yazıçıların Azərbaycanın feodal dövlətlərindəki yeri, həyatı və yaradıcılıqlarından verilən nümunələr və yeni elmi faktlar gənc alimin əvəzsiz tədqiqatlarının davamı kimi xüsusi elmi əhəmiyyət daşıyır.Şərq və Qərb ədəbi mühiti, mədəniyyəti ilə təmasda olan o dövr Naxçıvan ədəbimühitnin qədim dövrünü tədqiq edən Nərgiz İsmayılova Herodotun “Tarix” əsərinə “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi yazılı dastanımıza, digər qədim mənbə və problemlə bağlı aparılan tədqqatlara müraciət etməklə,Naxçıvan Şərq və Qərb ədəbi mühitinə müqayisəli yanaşmışdır. O dövr ədəbi mühitin tarixini, onu yaradan şəxsiyyətlərin bu mədəniyyətin inkişafındakı rolunu, faktlarla təsdiq edən müəllif,qədim mənbələrə müraciət etməklə monoqrafiyada xeyli yeni elmi fikirlərini də ictimaiyyətə çatdırır.
Bununla yanaşı başlıqlarda XIII-XIV əsrlər Naxçıvan, Təbriz, Marağa və başqa ərazilərdəki ədəbi mühiti geniş təhlil etməklə,həm də öz elmi təfəkkürü və tədqiqat üslubunu ortaya qoyan, müəllif, Əhməd ən-Nəşəvi, Nəcməddin Naxçıvani, Sadiq bəy Ordubadi, Baba Nemətullah Naxçıvani, Fəxrəddin Hündişah Naxçıvani, kimi xeyli müəllifin nəinki Naxçıvan, eləcə də Azərbaycan ədəbi-bədii mühitinin, Şərq və Qərbə təsirinə dair müstəqil fikirlərini irəli sürmüşdür. Monoqrafiyanın bu fəslində Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Əhməd Bürhanəddin, Əbdül Qadir Marağayi kimi xeyli mütəfəkkirin əsərlərinə müraciət edən N.İsmayılova, bu yazılarda klassik Şərq ədəbi mühitinə olan maraq istiqamətlərinə aydınlıq gətirmiş, eləcə də onlardan bəhrələnmələrə dair nümunələr verməklə öz elmi baxışlarını da ortaya qoymuş və burada daha çox həqiqətlərin yer aldığına dair xeyli nümunələr göstərmişdir.Bütün bunlara nail olmaq üçün o dövrə aid mənbələri araşdırmaq, müqayisələr aparmaq, bu gənc alimin əsl
vətəndaşlığının, milli təəssübkeşliyinin təcəssümü kimi özünü təqdim edir.Monoqrafiyada o dövr Naxçıvan diyarının ədəbi mühit mədəniyyətinə dair yeni faktların üzə çıxarılması isə gənc alimin əsl tədqiqatçılıq bacarığını və ağır zəhmətini ortaya qoyur.
Bildiyimiz kimi, müstəqillik əldə etdiyimiz hazırkı dövrdə bizə qısqanclıqla baxan bir sıra dövlətlər, o cümlədən, ən qədim tariximiz, dilimiz və mədəniyyətimizlə yanaşı, milli ədəbiyyatımıza, onların qədim əlyazmalarına da sahib çıxmağa çalışan məkirli düşmənlərimiz bu istiqamətdə müəyyən hiylələrə əl atır, bu ərazi bədii mühitindən bəzi nümunələri də öz adlarına çıxmağa cəhd edirlər. Lakin müəllif tərəfindən göstərilən mənbə və tədqiqat əsərlərindəki faktlar Naxçıvan ədəbi-bədii mühiti mədəniyyətinin özümüzə,türk-Azərbaycan xalqına aidliyini təsdiq etməklə, ərazinin ən qədim dövrlərdən türklərin ana yurdu olduğunu, onların bu hiylələrinin tam olaraq tarix, dil, mədəniyyət oğuluğu olduqlarını sübut edir.
Kitabın II fəslindəki 6 yarlımbaşlıqda da müəllif tərəfindən XIX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində dünyəvi ədəbiyyatın inkişafına marağın qüvvətlənməsi, klassik Şərq ədəbi ənənələrinə yaradıcı münasibət önə çəkilmişdir. Burada,İ.Flavi,K.Ptolomey, M.Xorenski, Ö.Çələbi, son əsrlərdə K.Nikitin, K.N.Smirnov və b. bu kimi antik və son əsrlər müəlliflərin əsərlərindəki Naxçıvan ərazisi coğrafi adlarına münasibət araşdırılmış, ərazinin Nuh yurdu olması faktlarına müraciət edilməklə münasibət bildirilmişdir.Bununla bərabər Naxçıvanı daim ziyarət edən Qərb və Şərq xarici səyyahları Şarden və Frehanq, Tavariye Dübuye de-Mopere və Moryer Robert Ker Peter kimi tarixçi, coğrafiyaşünas, səyyah və missionerlərin istər qədim abidə və mədəniyyət ocaqları, istərsə də ədəbi-mədəni mühitinə dair fikirləri geniş təhlil olunmuşdur. Əsərdə Məmməd Tağı Sidqinin elmi-pedeqoji fəaliyyətində Şərq və Qərb amili, önə çəkilməklə geniş araşdırılmış, onun bu yurdun ədəbi mühitindəki yerinə gərəkli faktlar göstərilmişdir ki,bu da N.İsmayılovanın ağır zəhməti və tədqiqatçılıq peşəkarlığının danılmaz göstəricilərinin tam sübutları kimi ortaya çıxır.
Monoqrafiyanın bu 6 başlığındaİ.Həbibbəyli, Ə.Şərif kimi müasir elm korifeylərinin də bu istiqmətli əsərləri araşdırılmaqla, bərabərXIX əsrin ədəbi-mədəni mühitində Qonçabəyimin yaradıcılığı əhatəli təhlil olunmuş, ondan nümunələr verilmiş və bu mədəniyyətin xalqımız mənsubluğu göstərilən elmi və bədii yaradıcılıq faktları ilə sübut edilmişdir. Burada müəllif Heyran xanımın da həyatı və yaradıcılığını əhatəli tədqiq etməklə, ordan gətirdiyi nümunələrə istinadən o dövr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitində yeni nəfəs duyulduğundan bəhs edir. Bu illərdə ilk olaraq Ordubadda yaranıb, sonra Naxçıvanda geniş vüsat alan “Əncüməni şüəra” ədəbi-mədəni mühiti də monoqrafiyada geniş yer almaqla, bu mühitin Fəriq Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi kimi 25-dən yuxarı üzvündən, onların yaradıcılığında Qərb və Şərq vəhdətindən də nümunələr verilmişdir.
Burada o dövr şair və yazıçılarımızın əsərlərindəki yeniliklər müəllif tərəfindən önə çəkilməklə müqaysilə təhlil edilir.
Qeyd edək ki, istənilən dövr istər Azərbaycan, istərsə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan ədəbi mühitində siyasi gedişlərə baxmayaraq müstəqil fikirlərin yer aldığı məlumdur. Bu babaxımdan kitabdaXX əsr Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb ənənələri, C.Məmmədquluzadə, M.S.Ordubadi yaradıcılığında özünəməxsusluq, milli dəyərlər geniş təhlil edilməklə, onların yaradıcılığındakı realizm, romantizm və bu kimi amillər müqayisəli araşdırılır. Müəlliflərin yaradıcılığında “Xatiratım”, “Poçt qutusu”, “Qurbanəli bəy”, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm”,demək olar ki, bütün əsərlərdən nümunələr göstərilməklə yanaşı “Molla Nəsrəddin” jurnalının o dövr yayım arealı və bədii nümunələrin Şərq və Qərb ədəbi mühitindəki oxşar və fərqli cəhətləri N.İsmayılova tərəfindən geniş təhlil edilmişdir. Burada bədii ifadə imkanları, tənqidi realist nəzəriyyə, romantizm kimi məsələlərin müqayisəli tədqiqi, xeyli gərəlkli elmi faktlar ortaya çıxarmış,nəticədə ərazi ədəbi mühit mədəniyyətinin qədimliyi, özünə məxsusluğu kimi xeyli problem məsələlərə aydınlıq gətirilmişdir.Bu tədqiqat zamanı əldə edilən elmi yeniliklər, Naxçıvan ədəbi mühitinin özünə məxsus olmaqla ən qədim dövlərə dayandığın sübut etməklə bərabər,N.İsmayılovanın apardığı müqayusəli təhlillərin nəticəsi, buradakı tədqiqat üslubu müəllifin qeyri-adi bir istedada sahibliyinin də bariz nümunələrini ortaya çıxarır.
Kitabın III fəsilində 8 yarımbaşlıq və əlavə başlıqlarda XX əsr Naxçıvan ədəbi-mədəni mühitinin tədqiqi geniş yer alır. Burada sovetlər dövrü Naxçıvan ədəbii mühitində Şərq və Qərb ədəbi ənənələrinə münasibət, Qərb ədəbi əlaqəlrin zəifləmə səbəbləri,Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Naxçıvan ədəbi mühitində Şərq və Qərb meyllərinə yeni baxş kimi məsələlər geniş araşdırılmışdır. Burada mövcud mühitdəki bir sıra qanunsuzluqlar, sovet siyasətininŞərq əleyinə gördüyü işlər, milli dərkə qoyulan sədlər, Qərb mədəniyyəti ilə milli kökümüzə yonəlmiş siyasi oyunlar fəaliyyətində istər ədəbi mühitimizə, istərsə də milli mədəniyyətimizə vurulan zərbələrə şəxsi münasibət bildirilmişdir ki, bu müəllifin vətəndaşlıq qeyrətinin təcəssümüdür.
Monoqrafiyanın bu fəslində göstərilən faktlarla yanaşı, Əli Məhbus, Şeyx Məhəmməd Rasizadə, Mahmud Çakər kimilərin siyasi və əsl ədəbi mühitdəki mövqeyi, H.Cavid, M.Müşfiq, S.Mumtaz, Ə.Cavad,B.Çobanzadə,T.Simurğ, X.Qayibova,H.Zeynallı, Ü.Rəcəb və b. bu kimi ədəbi mühit qurbanlarının yaradıcılığı və onları güllələnməsi faktları göstəriir. Bununla bərabər XX əsrin son 40 ilində Naxçıvan ədəbi mühitində yeri olan M.Nəsirli, İ.Səfərli, H.Razi, M.Araz, K.Ağayeva və xeyli sayda gənc şair, yazıçı və tərcüməçilərin yaradıcılığı geniş tədqiq edilməklə onları əsərlərindən nümunələr verilir. Bütün bu faktlar müəllifin əsl tədqiqatçılıq bacarığının təkzibolunmaz sübutları olmaqla bərabər, Naxçıvan
ədəbii mühitinin tədqiqində ortaya çıxardığıyeni elmi yeniliklərdir ki, bu əsər gələcək tədqiqatçılar üçün də əsl mənbə ola bilər.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu tarixi mədəniyyət nümunələrinin tədqiqi, Naxçıva ədəbi mühitin Şərq mədəniyyətində hansı yeri tutduğunu tam olaraq sübut edir. Biz bir çox bu istiqamətli yazılara müqayisəli nəzər salaraq H.Cavidlə bağlı yazılarımızda belə bir nəticəyə gəlmişik ki, qədim Azərbaycan xalqı istənilən dövrdə bütün mədəniyyət nümunələrini öz fəlsəfi təfəkkürü, mifi, etnoqrafiyası və adətlərinə uyğun yaradaraq ortaya qoyub, onu Qərb və Şərq mədəniyyətlərinə diktə etmişdir ki, bunu Drezden, Vatikan kilsələrindən çıxan Azərbaycan yazılı ədəbiyyatları da sübut edir. Müəllifin apardığı tədqiqatı izlərkən biz bu fikrin xeyli sayda təsdiqinə onun tədqiqat üslubundakı müqayisəli təhlillərdə, nəticə olaraq ortaya qoyduğu müstəqil fikrlərində rast gəlirik
N.İsmayılovanın bu cür geniş, əhatəli, müqayisəli tədqiqatı və əldə etdiyi yeni elmi nəticələri nəzərə alaraq bu gənc alimə möhkəm can sağlığı və gələcək elmi yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Firudin RZAYEV
Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun
Onomastika şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 2 058
Bölməyə aid digər xəbərlər
1-10-2025, 15:32
Məhkəmə yazıçını qiyabi olaraq 7 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib
16-09-2025, 15:30
Azərbaycan və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin prezidentləri Şuşada Azərbaycanın tanınmış şəxsiyyətlərinin güllələnmiş heykəllərinə baxıblar
12-09-2025, 19:34
Ədliyyə Nazirliyi yazıçı Topol və daha üç nəfəri xarici agentlərin reyestrinə daxil edib
25-08-2025, 18:34
HÜSEYN ARİFLƏ İSMAYIL İMANZADƏNİN CƏBRAYIL SƏRGÜZƏŞTLƏRİ
12-08-2025, 23:11
Haqqdan yanan çıraq- Vüqar Vüqarlı-70
31-07-2025, 16:40
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu növbəti layihəsinə yekun vurub
17-07-2025, 08:33
Lev Tolstoyun şəxsi əşyaları ilk dəfə Saxalində təqdim olunacaq
15-06-2025, 20:02
Sumqayıtda şairə-jurnalist İlhamə Məhəmmədqızının 55 illik yubileyi qeyd olundu-VİDEO+FOTOLAR
11-06-2025, 11:03
38 yaşlı şairə vəfat edib
3-06-2025, 07:39
DƏYƏRLİ ŞAİRİN YENİ SÖZ SOVQATI- TARİYEL ABBASLI
31-05-2025, 16:06
Sumqayıtda şair Rafiq Yusifoğlunun 75 illik yubileyinə həsr olunmuş ədəbi bədii gecə keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
31-05-2025, 15:15
Ukraynada ABŞ yazıçısının 30 min kitabı rus mafiyasını “romantikləşdirdiyinə” görə məhv edilib
17-05-2025, 18:21
Türkiyə Ədəbiyyat Vəqfi Sumqayıtda-Kitab təqdimatı və mükafatlandırma-VİDEO+FOTOLAR
9-05-2025, 10:00
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
8-05-2025, 23:12
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
7-05-2025, 10:44
Sumqayıt şəhərində Güləmail Muradın "Beş Ulduz" adlı kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
2-05-2025, 10:58
ŞAHLAR GÖYTÜRKÜN ALİM – ŞAİR– VƏTƏNDAŞ MİSSİYASI-Vüqar Əhməd
18-04-2025, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb