22:02 / 19-04-2025
20-ci mərtəbədən yıxılan qız sağ qalıb
21:58 / 19-04-2025
Dzyuba “Spartak”a qol vurdu və aslanlı köynək göstərdi
21:51 / 19-04-2025
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Pasxa atəşkəsinə cavab verib
21:46 / 19-04-2025
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
21:43 / 19-04-2025
Belçikalı velosipedçi 9 Mayı qeyd etmək üçün Moskva vasitəsilə Şanxaya gedir
21:22 / 19-04-2025
Vüqar Rəhimzadə: " Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Ümummilli Liderin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir"
21:19 / 19-04-2025
Tümen vilayətinin 4 sakini Ukrayna əsirliyindən qayıdıb
21:08 / 19-04-2025
ABŞ və İran gələcək nüvə sazişinin məqsədləri barədə razılığa gəliblər
21:05 / 19-04-2025
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
21:00 / 19-04-2025
Rus Pravoslav Kilsəsi Putinin elan etdiyi Pasxa atəşkəsini alqışlayır
20:56 / 19-04-2025
Vyetnam hərbçiləri Böyük Qələbə paradında iştirak edəcəklər
09:47 / 19-04-2025
Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar saxta foto çəkilişlər üçün reklamlardan istifadə edərək pul oğurlayırlar
09:42 / 19-04-2025
Tayvan, Tayvan boğazının orta xəttini keçən 13 Çin təyyarəsini aşkar edib
09:37 / 19-04-2025
Pakistan sakini: "Günəş panelləri quraşdırdıqdan sonra onun hesabı 3 dəfə azalıb"
09:33 / 19-04-2025
10-cu mərtəbədən yıxılan tikinti torunun sayəsində sağ qalıb
09:29 / 19-04-2025
Dövlət Departamenti: Avropa başa düşməlidir ki, ABŞ Ukraynada sülh axtarışını dayandıra bilər
09:22 / 19-04-2025
Vəkil Gürol: "Türkiyə fövqəladə vəziyyətdən sonra "Azimut"dan xərclər üçün təzminat tələb edə bilər
09:08 / 19-04-2025
Yeniyetmə qayadan yıxılaraq ölüb
23:31 / 18-04-2025
Naməlum silahlı şəxslər 11 xoruz döyüşçünü güllələyiblər
23:23 / 18-04-2025
Arxiyepiskop Markellin Moldovanı tərk edərək Müqəddəs Atəş üçün Yerusəlimə getməsinə icazə verilməyib
21:06 / 18-04-2025
Belçika Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmisi Rusiya tədqiqat gəmisini izləyir
20:53 / 18-04-2025
42 yaşlı qadın ikili orqan transplantasiyasından sonra uşaq dünyaya gətirib
20:50 / 18-04-2025
Professor Fenenko hesab edir ki, amerikalılar Ukraynanı silahlandırmaqdan əl çəkməyəcəklər
20:44 / 18-04-2025
İstintaq Komitəsi: Moskvada 100 milyon rubl dəyərində keyfiyyətsiz dərmanlar müsadirə edilib
20:35 / 18-04-2025
Lisey şagirdi müəllimənin əlindən dişləyib, ona tibbi yardım lazım olub
20:32 / 18-04-2025
Narışkin: "Qərb Əfqanıstanda qeyri-sabitliyi qorumağa çalışır"
10:56 / 18-04-2025
Cənubi Qafqazın sabitliyinin təmin olunmasında Azərbaycan-Gürcüstan əlaqələrinin rolu-Səyavuş Qasımov
10:27 / 18-04-2025
Kolumbiyanın şimalında naməlum şəxslər neft boru kəmərini partladıb, sızma meydana gəlib
10:11 / 18-04-2025
Bazarda baş verən yanğında 6 nəfər xəsarət alıb
10:08 / 18-04-2025
Üç öldürülmüş uşağın atası dördüncü uşağa işgəncə verdiyinə görə həbs edilib
10:01 / 18-04-2025
Baş verən yanğında 3 nəfər xəsarət alıb
09:57 / 18-04-2025
Məhkəmə psixiatrın hökmünü ləğv edib
09:50 / 18-04-2025
Yanacaq tankerinin qəzaya uğraması nəticəsində 14 ton yanacaq yerə tökülüb
09:46 / 18-04-2025
Kabulov: "KazanForum çərçivəsində böyük Rusiya-Əfqanıstan biznes forumu keçiriləcək"
ŞƏRQ VƏ QƏRBİN QOVŞAĞINDA ƏRTOĞRUL CAVİD-Nərgiz İSMAYILOVA
Tarix: 20-05-2020 05:38 | Bölmə: Ədəbiyyat
Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik olan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi məsələsi son dərəcə aktual elmi problem kimi ədəbiyyatşünaslıq elminin qarşısında əsas məsələlərdən biri kimi durmaqdadır. Ərtoğrul Cavid yaradıcılığı özünün həzinliyi, yenilikçi ruhu, kreativliyi, dolunluğu ilə seçilir. Sadəcə milli məsələləri, folkloru, Azərbaycan ədəbiyyatını deyil, həm də dünya ədəbiyyatına dair bir çox məsələlərə fərqli aspektlərdən yanaşan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi, geniş oxucu auditoriyasına çatdırılması son dərəcə əhəmiyyətli məsələlərdəndir.
Ərtoğrul Cavid irsinin ilk toplayıcılarından olan filologiya üzrə flsəfə doktoru Azər Turanın 2005-ci ildə nəşr olunan 500 səhifədən - “Ərtoğrul Cavid: yazıları, rəsmləri, bəstələri, məktubları”ndan ibarət ilk kitabını oxuyarkən insan burada yer alan əsərlərdə, Şərq və Qərbin qovşağında döyünən dahi Cavidin ziyasını görür. Çox böyük həssaslıqla toplanan əsərlər içərisində yer alan Ərtoğrul Cavidin dünya ədəbiyyatında ortaya çıxan ən əhəmiyyətli əsərlərə dair yazdığı şərhlər insanı heyrətləndirir. Qeyd edək ki, bu yazılar ilk dəfə olaraq həmin kitabda oxucu auditoriyasına çatdırılmışdır.
Hüseyn Cavidin yeganə oğlu, dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin sevimli tələbəsi Ərtoğrul Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədri hörmətli Vasif Talıbovun Sərəncamı bu sahədə atılan ən əhəmiyyətli addımdır. Məlum sərəncamdan sonra, xüsusilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında Ərtoğrul Cavidin irsinin öyrənilməsinə dair son dərəcə perspektivli tədqiqatlar öz işinə başlayıb.
Hüseyn Cavid ocağının yetirməsi “Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr1919-cu ildə Bakıda anadan olmuş, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu (indiki APU) Fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir (1940). Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil alan (1941- 1942 Ü.Hacıbəyovun sinfi) Ə.Cavidin ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılımış “9 Variasiya” göstərilir. Həmin əsər (1941-1942) Ü.Hacıbəyova ithaf olunub. O, Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə skripka ilə fortepiano üçün poema (1941), Nigar Rəfibəylinin “Eşq olsun”, Türkmən şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin “Səninlə olaydım” və s. şeirlərinə roman və mahnılar bəstələmişdir. “Böyük Vətən müharibəsi başlarkən “Sərhəddən məktub” simfonik balladasını və marşlar yazmış, “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları bir sıra kamera və instrumental əsərləri isə yarımçıq qalmışdır.1939-1942-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmışdır. 1941-1942–ci illərdə konservatoriyanın nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir.
Azərbaycan xalq mahnılarını nota salan, Avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə edən sənətkar həm də gözəl şeirlərin, pyes və rəsm əsərlərinin müəllifi kimi tanınıb” (5, s.15).
Cavidşünas alim Azər Turan bu barədə yazır:“Ərtoğrulun yazıçılığı da, bəstəkarlığı da bir-birilə əlaqəli, bir-birindən ayrılmazdır. Avropa və rus bəstəkarlarının - Şopenin, Motsartın, Raxmaninovun, Rimski-Korsakovun. romans mətnlərinin ekviritmik tərcümələrini gerçəkləşdirən Ərtoğrula görə “tekstin məzmunu Azərbaycan stilinə” uymalıydı, “fiqurasiyalar deyil, hər hecaya bir not düşməsi münasib” idi və s. Məsələn, Şopenin “Arzu” romansının mətnini 21 yaşlı Ərtoğrul belə tərcümə etmişdi” (3).
Ərtoğrul "Cavid kəpənək ömrü" misalı bir ömür yaşayıb. Bu ömur ağır əzablar, ixtişaşlar, tənqidlər, təqiblər və xəstəliklərlə dolu idi.
“Yaşadığı qısa – 24 il ərzində yaratdığı əsərlərə, gördüyü işlərə nəzər saldıqda fikirləşirsən ki, az bir müddət ərzində bu qədər əsərlər yaradan insan tam bir ömür yaşasaydı, gör musiqi xəzinəmiz dəyərli əsərlərlə nə qədər zənginləşərdi?Nota köçürdüyü 200-dən çox el havaları, mətnləri, yazıya aldığı çoxsaylı dastan və nağıllar, fortepiano üçün “9 variasiya”, “Sonatina”, prelüdlər, miniatürlər, pyeslər, musiqi lövhələri, skripka və fortepiano üçün “Poema”, “Cəbhədən məktub” simfonik balladası, nəfəsli orkestr üçün marşlar, klassiklərimizin sözlərinə mahnı və romanslar, instrumental və kamera əsərləri, tamamlanmamış “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları istedadlı bəstəkar Ərtoğrul Cavidin kiçik yaradıcı ömrünün həm məzmun, həm də forma baxımından böyük dəyərli əsərləridir” (6).
Məmməd Cəfər Cəfərovun xatirələrində də, ən həzin, ən maraqlı məqamlarla yaddaşa köçürülən Ərtoğrul Cavid barəsində görkəmli ədəbiyyatşünas alim qeyd edir ki: “Ağıllı, istedadlı, fərasətli, nəcib, ləyaqətli insanlar haqqında xatirələr daimi olur və yaddan çıxmır. Onlar, elə insanlar yada düşəndə də göz önündə nəinki onların zahiri, nəinki gözəl simaları, xoş nəzərləri, hətta rəftarları, hərəkətləri də canlanır. Sanki onların səsini də eşidirsən, onların nəfəsini də duyursan. Mənim saydığım bu gözəl mənəvi, əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, çox yaxından tanıdığım tələbələrimdən biri Ərtoğrul Cavid idi. Mən Ərtoğrulu ilk dəfə onun Pedaqoji İnstitutda dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsil aldığı illərdə, sinif otağında görmüşəm. “Sinif otağında görmüşəm” sözünü də təsadüfi işlətmirəm. Ona görə ki, Ərtoğrul tənəffüslərdə də həmişə sinif otağında olur, qarşısında kitab, dəftər, əlində qələm nəsə oxuyur, düşünür, yazırdı” (4).
Azərbaycan ədəbiyyatı, musiqisi barədə bir çox yeni materiallarla dolu Ərtoğrul Cavid yaradıcılığında ən əhəmiyyətli bölmələrdən biri dünya ədəbiyyatına dair bir sıra məsələlərə həsr olunan hissədir. Bu barədə ədbiyyatşünas alim Azər Turan qeyd edir:
“Pedaqoji İnstitutda Bəkir Çobanzadənin, Mikayıl Rəfilinin, Əli Sultanlının tələbəsi Ərtoğrul Hüqonun, Belinskinin, Gertsenin, Turgenevin, Fişerin, Heynenin, Tolstoyun, Brandesin, Koqanın, Morozovun, Altmanın, Zelinskinin, Veberin - ümumilikdə 36 müəllifin- Şekspir, antik yunan mifologiyası... barədə yazdıqlarından bəhs edirdi. Hamletin mənşəyini tədqiq edirdi. Norveç tənqidçisi naturalist Brandesdən Hüqoya qədər hamının, hətta ilahiyyatçıların, hüquqşünasların, asketlərin görüşlərini, Şekspirlə bağlı yazılmış mənbələri, yaxud “Hamlet”in qaynaqlarını bir-bir çözürdü. “Hamlet”, “İlahi komediya”, “Gülən adam”, “Həyatın dibində”, “Don Kixot” 18 yaşlı Ərtoğrul üçün bir rəmz idi. Və o, Faustu, Hamleti, yaxud “deyirsən ki, kütləyə qoşul, lakin mənim ruhum təkliyə uymuş, mən dünyaya nifrət edirəm”, - deyə ifadə etdiyi Bayronik tənhalıqları qara taleyinin, dönük bəxtinin yazısına, izharına vəsilə etməyi bacarmışdı”(3).
Azər Turanın da qeyd etdiyi kimi, yaşı az olmasına baxmayaraq Ə. Cavid bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərin həyatını, yaradıcılığını mənimsəmiş, bu istiqamətdə artıq özünün şəxsi tədqiqatları və fikirləri də formalaşmışdı.
Ərtoğrul Cavidin bu səpkidən Şərq və Qərb qovşağında dayanan mühüm yazılarından olan “Hamlet” haqqında əsəri son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Ə.Cavid bu yazısında dahi Şekspirin ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri olan “Hamlet” əsəri ilə bağlı bir çox məqamları şərh edib. Əsərin yazılma tarixi, ilkin variantları, son variant, əsərdə yer alan personojlar, daxili, batini mənalar, ideyalar aləmi, əsər haqqında görkəmli mütəfəkkirlərin fikirləri, doğurduğu rezonanslarla bağlı apardığı təhlillər son dərəcə maraqlı məqamları ilə yadda qalır. Qeyd edək ki,“Avropada İntibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri olmuş Vilyam Şekspir öz əsərlərində humanizm, xəlqilik, həyatsevərlik ideyalarını tərənnüm etmiş, insan qəlbinin sirlərini dərindən bilmiş, qələmə aldığı mürəkkəb hadisələrin dolğunluğu ilə həmişə oxuculara böyük təsir göstərmişdir. Dövrün humanistlərini düşündürən ictimai-siyasi və fəlsəfi məsələlər Şekspirin “Hamlet” faciəsində özünün daha parlaq inikasını tapmışdır. Bu əsərin süjeti o zaman geniş yayılmış və haqqında müxtəlif əsərlər yazılmış Hamlet əhvalatından götürülmüşdür. “Hamlet” əsəri haqqında ilk dəfə XIII əsrdə Sakson Qrammatik “Danimarka tarixi” kitabında məlumat verir. Bu əsər həyatı dərk etmə, anlama faciəsidir. Həqiqətdə Hamlet xeyirxah təbiətlidir, şair və filosofdur, möhkəm iradəlidir” (1, s. 8).
Ərtoğrul Cavid “Hamlet” əsərini monoloqlar halında şərh edir və yazır: “Hamlet” əsərinin təhlilində əsas rolu onun monoloqları tutur. Əsərdə 7 monoloq var”(2,s. 98). Ərtoğrul Cavid Hamletin monoloqlarını pərdələrdəki səhnələrə görə bölür, sıralayır, qruplaşdırır, təhlil edir. Bu təhlillər öz dolğunluğu, elmliliyi ilə seçilir.
Ərtoğrol Cavidin yaradıcılığında Qərb ədəbiyyatına xüsusi maraq mövcuddur. Gənc ədib Avropada yaranan ədəbiyyatda yer alan janrları, -izimləri, cərəyanları da spesifik şəkildə təhlil edir. Romantizim, klassisizm və s. cərəyanlar, kapitalizm kimi rejimlər, inanc sistemləri onun maraq dairəsində idi.
“İngiltərə (romantizm)” başlıqlı, mühazirə dəftərində yer alan maraqlı məqalədə də, bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərlə bağlı fikirlərini şərh edən Ə.Cavid, Marks, R.Stil, Drayden, Ben Canson kimi görkəmli imzaların adını və yaradıcılığındakı motivləri geniş şəkildə şərh etmişdir.
Ərtoğrul Cavidin yaradıcılığında yer tutan əksər mövzular hələ də öz tədqiqini gözləyən məsələlərdəndir.Nümunə üçün onun “Göl məktəbi şairləri” başlıqlı yazısını göstərə bilərik. Qeyd edək ki,“XIX əsrdə digər ölkələrdə olduğu kimi, İngiltərədə də romantizm əsasən 2 istiqamətdən ibarət idi: inqilabi romantizm və mühafizəkar romantizm. İnqilabi romantizmin nümayəndələri Bayron və Şelli, mühafizəkar romantizmin nümayəndələri isə “Göl məktəbi”nin (Lake poets – göl məktəbi XVIII əsrin sonları – XIX əsrin əvvəllərində ingilis romantik şairlərinin birləşdiyi qrupun şərti adıdır. Adı İngiltərənin şimal-qərbində, Kambriya qraflığında, dağlıq ərazidə yerləşən Göl vilayətindən götürülüb.Qrupun əsas üzvləri Vordsvort, Kolridc, Sauti bu vilayətdə yaşadığı üçün qrupa belə bir ad verilib.Bəzən də leykistlər (lake – göl) adlandırılan bu üçlüyə yaşlı nəsil romantiklər deyirdilər. Gənc nəsil romantiklər isə Lord Bayron, P.B.Şelli və Con Kits hesab olunur) şairləri idi”(7).
Ərtoğrul bu prosesi belə şərh edir: “Göl şairlərindən ən talantlısı Vordsvortdur. Lirik olaraq Vordsvort Bayrondan yüksəkdir. Yaradıcılığı balladalarla başlayır (1798)” (2,s.133).
Ərtoğrul Cavidin məqalələri içərisində dahi rus mütəfəkkiri Qorki də xüsusi yer tutur. O, Qorkinin “Həyatın dibində”, “Meşşanlar” kimi əsərlərindən özünün “Həyatın dibində” başlıqlı yazısında bəhs edir. Ə.Cavid Qorkinin Həyatın dibində” əsəri haqda belə yazır: “Adından da göründüyü kimi bu əsər həyatın dibini, orada sürünən insanları təsvir edir.Ona görə də, kəskin ictimai-siyasi rola malikdir.Əsərdəki obrazların bir çox ümimi və xüsusi tərəfləri vardır. Sosial şərait səbəbi ilə onlarda pozuqluqlar mövcuddur”(2, s. 125).
Ə.Cavid sonar qeyd edir: “Səfil obrazı on illik bir yaradıcılığı keçərək özünün bitkin ifadəsini, 1902-ci ildə ilk olaraq bu əsərdə tapır” (2, s.125).Bu iddianı etmək üçün bir xeyli mütaliə etməli və geniş araşdırma potensialına malik olmaq lazım idi. Görünür gənc ədib öz üzərində çox işləyirdi.
M.Qorkinin cahanşümül bir əhəmiyyətə malik olan böyük yaradıcılıq məktəbi, əlbəttə, Azərbaycan ədəbiyyatında da öz faydalı təsirini göstərmişdir. Bizim ən görkəmli yazıçılarımız Qorkini özlərinə həqiqi bir mənəvi ustad və müəllim kimi tanımışlar. Onun yaradıcılığı bizim ən qabaqcıl sənətkarlarımızı ilhamlandırmış və ruhlandırmışdır(8).
“Həyatın dibində” pyesində “Dustağın maһnısı” adı ilə məşһur olan bu bədii parça ədibin Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş ilk əsərlərindəndir.
İnqilabi ideyalar tərənnümçüsü Qorkinin xalqımızın qabaqcıl ziyalıları tərəfindən bu cür sevilməsi tamamilə təbiidir. Çünki onun əsərlərində azadlığa doğru can atan qüdrətli adamların ölməz iradəsi canlanırdı (10).
Böyük fransız yazıçı, dramaturq, şair, publisist.Utopik realizmin ən nüfuzlu nümayəndələrindən Viktor-Mari Hüqo (1802-1885) da Ə.Cavidin yaradıcılığındakı əsas xətlərdən biri idi.Gənc ədib Hüqonun yaradıcılığını görünür çox sevirmiş. O dahi Fransız mütəfəkkirinin adını tez-tez xatırlayır, əsərlərini tədqiqata cəlb edərək, yekunda öz analizlərini qeyd edirdi.“Səfillər”, “Gülən adam” isə Ə.Cavidin haqqında daha ətraflı danışdığı əsərlərdir. Gənc ədib qeyd edir ki, “Hüqonun irsində romantik və realist motivlər, elementlər bir-biri ilə sıx bağlıdır.Onları ayırmaq çətindir. Hüqonun əsas görüşü humanizm, məhəbbət və xeyirxahlıqdır”(2, s. 117).
Ə.Cavid “Hüqonun “Gülən adam”ı haqqında” yazısında yazır: “Gülən adam” romanı 1869-cu ildə Gernsi adasında yazılıb (həmin il may ayında çap olunub). Bu əsər nəslən aristokrat olan, maraqlı macəralar keçirən Quinplenin lordlar palatasına, aristokratiyaya qarşı vurduğu ağır silləni təsvir edir”.( 2, s.106).
Görünür, Quinplenin obrazı gənc ədibi həddindən artıq təsirləndirib."Səfillər”in qəhrəmanı Jan Valjan bəşəriyyətin intibahı, sevgi və mərhəmətdən sonra oyanan insanlığın simvoludur.“Gülən adam”dakı kralın əmriylə eybəcərləşdirilmiş Quinplen də şikəst edilmiş xalqın simvoludur: “Mən güclülərin şikəst elədiyi bəşəriyyəti təmsil edirəm. Onun da hüququnu, həqiqətini, ağılını düşüncəsini mənim ağız və burnumu eybəcər hala saldıqları kimi şikəst ediblər”. Sevgi eybəcər Kvazimodanın ürəyində insani hisslər doğurduqca Frollonun içində heyvani hissləri oyadır. Onlar iki insan tipinin parlaq nümunələridir(9).
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Ərtoğrul Cavidin Qərbin düşüncəsinin məhsulu olan ictimai-siyası mövzu və motivləri özündə ehtiva edən əsərlərdən seçdiyi və gətirdiyi sitatlar, analiz edərək təhlili xarakterdə qələmə aldığı qısa yazılarında Şərq düşüncə tərzində olan boşluqları doldurmaq pryomları özünəməxsusluğu ilə seçilir. Ə. Cavidin seçdiyi bütün əsərlər dünya ədəbiyyatının şedevr parçalarıdır. Bu əsərlər bəşəriyyətin şah əsərləridir.Ə.Cavid həmin mirasa özünəməxsus toxunuşlar edərək Şərq mühitinə Qərbin təfəkkürünü izah etməyə cəhdlər edir. Doğrudur onun bu cəhdlərinin arxa planında böyük düha dayansa da, gəncliyin verdiyi təcrübəsizlikdən doğulan sistemsizlik, sadə cümlə qurmaq texnikası da mövcuddur.Ancaq bu gənc ədibin çatdırmaq istədiyi ideyaya qətiyyən kölgə salmır.Şərq və Qərbin qovşağında var olan Ərtoğrul Cavid irsinə Şərqin izləri, mövzuları, tapıntılarıyla yanaşı Qərbin əsrarəngizliyi hopub.
Nərgiz İSMAYILOVA
AMEA Naxçıvan Bölməsi,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 1 020
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 20-05-2020 05:38 | Bölmə: Ədəbiyyat
Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik olan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi məsələsi son dərəcə aktual elmi problem kimi ədəbiyyatşünaslıq elminin qarşısında əsas məsələlərdən biri kimi durmaqdadır. Ərtoğrul Cavid yaradıcılığı özünün həzinliyi, yenilikçi ruhu, kreativliyi, dolunluğu ilə seçilir. Sadəcə milli məsələləri, folkloru, Azərbaycan ədəbiyyatını deyil, həm də dünya ədəbiyyatına dair bir çox məsələlərə fərqli aspektlərdən yanaşan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi, geniş oxucu auditoriyasına çatdırılması son dərəcə əhəmiyyətli məsələlərdəndir.Ərtoğrul Cavid irsinin ilk toplayıcılarından olan filologiya üzrə flsəfə doktoru Azər Turanın 2005-ci ildə nəşr olunan 500 səhifədən - “Ərtoğrul Cavid: yazıları, rəsmləri, bəstələri, məktubları”ndan ibarət ilk kitabını oxuyarkən insan burada yer alan əsərlərdə, Şərq və Qərbin qovşağında döyünən dahi Cavidin ziyasını görür. Çox böyük həssaslıqla toplanan əsərlər içərisində yer alan Ərtoğrul Cavidin dünya ədəbiyyatında ortaya çıxan ən əhəmiyyətli əsərlərə dair yazdığı şərhlər insanı heyrətləndirir. Qeyd edək ki, bu yazılar ilk dəfə olaraq həmin kitabda oxucu auditoriyasına çatdırılmışdır.
Hüseyn Cavidin yeganə oğlu, dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin sevimli tələbəsi Ərtoğrul Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədri hörmətli Vasif Talıbovun Sərəncamı bu sahədə atılan ən əhəmiyyətli addımdır. Məlum sərəncamdan sonra, xüsusilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında Ərtoğrul Cavidin irsinin öyrənilməsinə dair son dərəcə perspektivli tədqiqatlar öz işinə başlayıb.
Hüseyn Cavid ocağının yetirməsi “Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr1919-cu ildə Bakıda anadan olmuş, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu (indiki APU) Fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir (1940). Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil alan (1941- 1942 Ü.Hacıbəyovun sinfi) Ə.Cavidin ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılımış “9 Variasiya” göstərilir. Həmin əsər (1941-1942) Ü.Hacıbəyova ithaf olunub. O, Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə skripka ilə fortepiano üçün poema (1941), Nigar Rəfibəylinin “Eşq olsun”, Türkmən şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin “Səninlə olaydım” və s. şeirlərinə roman və mahnılar bəstələmişdir. “Böyük Vətən müharibəsi başlarkən “Sərhəddən məktub” simfonik balladasını və marşlar yazmış, “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları bir sıra kamera və instrumental əsərləri isə yarımçıq qalmışdır.1939-1942-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmışdır. 1941-1942–ci illərdə konservatoriyanın nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir.
Azərbaycan xalq mahnılarını nota salan, Avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə edən sənətkar həm də gözəl şeirlərin, pyes və rəsm əsərlərinin müəllifi kimi tanınıb” (5, s.15).Cavidşünas alim Azər Turan bu barədə yazır:“Ərtoğrulun yazıçılığı da, bəstəkarlığı da bir-birilə əlaqəli, bir-birindən ayrılmazdır. Avropa və rus bəstəkarlarının - Şopenin, Motsartın, Raxmaninovun, Rimski-Korsakovun. romans mətnlərinin ekviritmik tərcümələrini gerçəkləşdirən Ərtoğrula görə “tekstin məzmunu Azərbaycan stilinə” uymalıydı, “fiqurasiyalar deyil, hər hecaya bir not düşməsi münasib” idi və s. Məsələn, Şopenin “Arzu” romansının mətnini 21 yaşlı Ərtoğrul belə tərcümə etmişdi” (3).
Ərtoğrul "Cavid kəpənək ömrü" misalı bir ömür yaşayıb. Bu ömur ağır əzablar, ixtişaşlar, tənqidlər, təqiblər və xəstəliklərlə dolu idi.
“Yaşadığı qısa – 24 il ərzində yaratdığı əsərlərə, gördüyü işlərə nəzər saldıqda fikirləşirsən ki, az bir müddət ərzində bu qədər əsərlər yaradan insan tam bir ömür yaşasaydı, gör musiqi xəzinəmiz dəyərli əsərlərlə nə qədər zənginləşərdi?Nota köçürdüyü 200-dən çox el havaları, mətnləri, yazıya aldığı çoxsaylı dastan və nağıllar, fortepiano üçün “9 variasiya”, “Sonatina”, prelüdlər, miniatürlər, pyeslər, musiqi lövhələri, skripka və fortepiano üçün “Poema”, “Cəbhədən məktub” simfonik balladası, nəfəsli orkestr üçün marşlar, klassiklərimizin sözlərinə mahnı və romanslar, instrumental və kamera əsərləri, tamamlanmamış “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları istedadlı bəstəkar Ərtoğrul Cavidin kiçik yaradıcı ömrünün həm məzmun, həm də forma baxımından böyük dəyərli əsərləridir” (6).
Məmməd Cəfər Cəfərovun xatirələrində də, ən həzin, ən maraqlı məqamlarla yaddaşa köçürülən Ərtoğrul Cavid barəsində görkəmli ədəbiyyatşünas alim qeyd edir ki: “Ağıllı, istedadlı, fərasətli, nəcib, ləyaqətli insanlar haqqında xatirələr daimi olur və yaddan çıxmır. Onlar, elə insanlar yada düşəndə də göz önündə nəinki onların zahiri, nəinki gözəl simaları, xoş nəzərləri, hətta rəftarları, hərəkətləri də canlanır. Sanki onların səsini də eşidirsən, onların nəfəsini də duyursan. Mənim saydığım bu gözəl mənəvi, əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, çox yaxından tanıdığım tələbələrimdən biri Ərtoğrul Cavid idi. Mən Ərtoğrulu ilk dəfə onun Pedaqoji İnstitutda dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsil aldığı illərdə, sinif otağında görmüşəm. “Sinif otağında görmüşəm” sözünü də təsadüfi işlətmirəm. Ona görə ki, Ərtoğrul tənəffüslərdə də həmişə sinif otağında olur, qarşısında kitab, dəftər, əlində qələm nəsə oxuyur, düşünür, yazırdı” (4).
Azərbaycan ədəbiyyatı, musiqisi barədə bir çox yeni materiallarla dolu Ərtoğrul Cavid yaradıcılığında ən əhəmiyyətli bölmələrdən biri dünya ədəbiyyatına dair bir sıra məsələlərə həsr olunan hissədir. Bu barədə ədbiyyatşünas alim Azər Turan qeyd edir:“Pedaqoji İnstitutda Bəkir Çobanzadənin, Mikayıl Rəfilinin, Əli Sultanlının tələbəsi Ərtoğrul Hüqonun, Belinskinin, Gertsenin, Turgenevin, Fişerin, Heynenin, Tolstoyun, Brandesin, Koqanın, Morozovun, Altmanın, Zelinskinin, Veberin - ümumilikdə 36 müəllifin- Şekspir, antik yunan mifologiyası... barədə yazdıqlarından bəhs edirdi. Hamletin mənşəyini tədqiq edirdi. Norveç tənqidçisi naturalist Brandesdən Hüqoya qədər hamının, hətta ilahiyyatçıların, hüquqşünasların, asketlərin görüşlərini, Şekspirlə bağlı yazılmış mənbələri, yaxud “Hamlet”in qaynaqlarını bir-bir çözürdü. “Hamlet”, “İlahi komediya”, “Gülən adam”, “Həyatın dibində”, “Don Kixot” 18 yaşlı Ərtoğrul üçün bir rəmz idi. Və o, Faustu, Hamleti, yaxud “deyirsən ki, kütləyə qoşul, lakin mənim ruhum təkliyə uymuş, mən dünyaya nifrət edirəm”, - deyə ifadə etdiyi Bayronik tənhalıqları qara taleyinin, dönük bəxtinin yazısına, izharına vəsilə etməyi bacarmışdı”(3).
Azər Turanın da qeyd etdiyi kimi, yaşı az olmasına baxmayaraq Ə. Cavid bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərin həyatını, yaradıcılığını mənimsəmiş, bu istiqamətdə artıq özünün şəxsi tədqiqatları və fikirləri də formalaşmışdı.
Ərtoğrul Cavidin bu səpkidən Şərq və Qərb qovşağında dayanan mühüm yazılarından olan “Hamlet” haqqında əsəri son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Ə.Cavid bu yazısında dahi Şekspirin ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri olan “Hamlet” əsəri ilə bağlı bir çox məqamları şərh edib. Əsərin yazılma tarixi, ilkin variantları, son variant, əsərdə yer alan personojlar, daxili, batini mənalar, ideyalar aləmi, əsər haqqında görkəmli mütəfəkkirlərin fikirləri, doğurduğu rezonanslarla bağlı apardığı təhlillər son dərəcə maraqlı məqamları ilə yadda qalır. Qeyd edək ki,“Avropada İntibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri olmuş Vilyam Şekspir öz əsərlərində humanizm, xəlqilik, həyatsevərlik ideyalarını tərənnüm etmiş, insan qəlbinin sirlərini dərindən bilmiş, qələmə aldığı mürəkkəb hadisələrin dolğunluğu ilə həmişə oxuculara böyük təsir göstərmişdir. Dövrün humanistlərini düşündürən ictimai-siyasi və fəlsəfi məsələlər Şekspirin “Hamlet” faciəsində özünün daha parlaq inikasını tapmışdır. Bu əsərin süjeti o zaman geniş yayılmış və haqqında müxtəlif əsərlər yazılmış Hamlet əhvalatından götürülmüşdür. “Hamlet” əsəri haqqında ilk dəfə XIII əsrdə Sakson Qrammatik “Danimarka tarixi” kitabında məlumat verir. Bu əsər həyatı dərk etmə, anlama faciəsidir. Həqiqətdə Hamlet xeyirxah təbiətlidir, şair və filosofdur, möhkəm iradəlidir” (1, s. 8).Ərtoğrul Cavid “Hamlet” əsərini monoloqlar halında şərh edir və yazır: “Hamlet” əsərinin təhlilində əsas rolu onun monoloqları tutur. Əsərdə 7 monoloq var”(2,s. 98). Ərtoğrul Cavid Hamletin monoloqlarını pərdələrdəki səhnələrə görə bölür, sıralayır, qruplaşdırır, təhlil edir. Bu təhlillər öz dolğunluğu, elmliliyi ilə seçilir.
Ərtoğrol Cavidin yaradıcılığında Qərb ədəbiyyatına xüsusi maraq mövcuddur. Gənc ədib Avropada yaranan ədəbiyyatda yer alan janrları, -izimləri, cərəyanları da spesifik şəkildə təhlil edir. Romantizim, klassisizm və s. cərəyanlar, kapitalizm kimi rejimlər, inanc sistemləri onun maraq dairəsində idi. “İngiltərə (romantizm)” başlıqlı, mühazirə dəftərində yer alan maraqlı məqalədə də, bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərlə bağlı fikirlərini şərh edən Ə.Cavid, Marks, R.Stil, Drayden, Ben Canson kimi görkəmli imzaların adını və yaradıcılığındakı motivləri geniş şəkildə şərh etmişdir.
Ərtoğrul Cavidin yaradıcılığında yer tutan əksər mövzular hələ də öz tədqiqini gözləyən məsələlərdəndir.Nümunə üçün onun “Göl məktəbi şairləri” başlıqlı yazısını göstərə bilərik. Qeyd edək ki,“XIX əsrdə digər ölkələrdə olduğu kimi, İngiltərədə də romantizm əsasən 2 istiqamətdən ibarət idi: inqilabi romantizm və mühafizəkar romantizm. İnqilabi romantizmin nümayəndələri Bayron və Şelli, mühafizəkar romantizmin nümayəndələri isə “Göl məktəbi”nin (Lake poets – göl məktəbi XVIII əsrin sonları – XIX əsrin əvvəllərində ingilis romantik şairlərinin birləşdiyi qrupun şərti adıdır. Adı İngiltərənin şimal-qərbində, Kambriya qraflığında, dağlıq ərazidə yerləşən Göl vilayətindən götürülüb.Qrupun əsas üzvləri Vordsvort, Kolridc, Sauti bu vilayətdə yaşadığı üçün qrupa belə bir ad verilib.Bəzən də leykistlər (lake – göl) adlandırılan bu üçlüyə yaşlı nəsil romantiklər deyirdilər. Gənc nəsil romantiklər isə Lord Bayron, P.B.Şelli və Con Kits hesab olunur) şairləri idi”(7).
Ərtoğrul bu prosesi belə şərh edir: “Göl şairlərindən ən talantlısı Vordsvortdur. Lirik olaraq Vordsvort Bayrondan yüksəkdir. Yaradıcılığı balladalarla başlayır (1798)” (2,s.133).
Ərtoğrul Cavidin məqalələri içərisində dahi rus mütəfəkkiri Qorki də xüsusi yer tutur. O, Qorkinin “Həyatın dibində”, “Meşşanlar” kimi əsərlərindən özünün “Həyatın dibində” başlıqlı yazısında bəhs edir. Ə.Cavid Qorkinin Həyatın dibində” əsəri haqda belə yazır: “Adından da göründüyü kimi bu əsər həyatın dibini, orada sürünən insanları təsvir edir.Ona görə də, kəskin ictimai-siyasi rola malikdir.Əsərdəki obrazların bir çox ümimi və xüsusi tərəfləri vardır. Sosial şərait səbəbi ilə onlarda pozuqluqlar mövcuddur”(2, s. 125).
Ə.Cavid sonar qeyd edir: “Səfil obrazı on illik bir yaradıcılığı keçərək özünün bitkin ifadəsini, 1902-ci ildə ilk olaraq bu əsərdə tapır” (2, s.125).Bu iddianı etmək üçün bir xeyli mütaliə etməli və geniş araşdırma potensialına malik olmaq lazım idi. Görünür gənc ədib öz üzərində çox işləyirdi.
M.Qorkinin cahanşümül bir əhəmiyyətə malik olan böyük yaradıcılıq məktəbi, əlbəttə, Azərbaycan ədəbiyyatında da öz faydalı təsirini göstərmişdir. Bizim ən görkəmli yazıçılarımız Qorkini özlərinə həqiqi bir mənəvi ustad və müəllim kimi tanımışlar. Onun yaradıcılığı bizim ən qabaqcıl sənətkarlarımızı ilhamlandırmış və ruhlandırmışdır(8).
“Həyatın dibində” pyesində “Dustağın maһnısı” adı ilə məşһur olan bu bədii parça ədibin Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş ilk əsərlərindəndir.
İnqilabi ideyalar tərənnümçüsü Qorkinin xalqımızın qabaqcıl ziyalıları tərəfindən bu cür sevilməsi tamamilə təbiidir. Çünki onun əsərlərində azadlığa doğru can atan qüdrətli adamların ölməz iradəsi canlanırdı (10).
Böyük fransız yazıçı, dramaturq, şair, publisist.Utopik realizmin ən nüfuzlu nümayəndələrindən Viktor-Mari Hüqo (1802-1885) da Ə.Cavidin yaradıcılığındakı əsas xətlərdən biri idi.Gənc ədib Hüqonun yaradıcılığını görünür çox sevirmiş. O dahi Fransız mütəfəkkirinin adını tez-tez xatırlayır, əsərlərini tədqiqata cəlb edərək, yekunda öz analizlərini qeyd edirdi.“Səfillər”, “Gülən adam” isə Ə.Cavidin haqqında daha ətraflı danışdığı əsərlərdir. Gənc ədib qeyd edir ki, “Hüqonun irsində romantik və realist motivlər, elementlər bir-biri ilə sıx bağlıdır.Onları ayırmaq çətindir. Hüqonun əsas görüşü humanizm, məhəbbət və xeyirxahlıqdır”(2, s. 117).
Ə.Cavid “Hüqonun “Gülən adam”ı haqqında” yazısında yazır: “Gülən adam” romanı 1869-cu ildə Gernsi adasında yazılıb (həmin il may ayında çap olunub). Bu əsər nəslən aristokrat olan, maraqlı macəralar keçirən Quinplenin lordlar palatasına, aristokratiyaya qarşı vurduğu ağır silləni təsvir edir”.( 2, s.106).
Görünür, Quinplenin obrazı gənc ədibi həddindən artıq təsirləndirib."Səfillər”in qəhrəmanı Jan Valjan bəşəriyyətin intibahı, sevgi və mərhəmətdən sonra oyanan insanlığın simvoludur.“Gülən adam”dakı kralın əmriylə eybəcərləşdirilmiş Quinplen də şikəst edilmiş xalqın simvoludur: “Mən güclülərin şikəst elədiyi bəşəriyyəti təmsil edirəm. Onun da hüququnu, həqiqətini, ağılını düşüncəsini mənim ağız və burnumu eybəcər hala saldıqları kimi şikəst ediblər”. Sevgi eybəcər Kvazimodanın ürəyində insani hisslər doğurduqca Frollonun içində heyvani hissləri oyadır. Onlar iki insan tipinin parlaq nümunələridir(9).
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Ərtoğrul Cavidin Qərbin düşüncəsinin məhsulu olan ictimai-siyası mövzu və motivləri özündə ehtiva edən əsərlərdən seçdiyi və gətirdiyi sitatlar, analiz edərək təhlili xarakterdə qələmə aldığı qısa yazılarında Şərq düşüncə tərzində olan boşluqları doldurmaq pryomları özünəməxsusluğu ilə seçilir. Ə. Cavidin seçdiyi bütün əsərlər dünya ədəbiyyatının şedevr parçalarıdır. Bu əsərlər bəşəriyyətin şah əsərləridir.Ə.Cavid həmin mirasa özünəməxsus toxunuşlar edərək Şərq mühitinə Qərbin təfəkkürünü izah etməyə cəhdlər edir. Doğrudur onun bu cəhdlərinin arxa planında böyük düha dayansa da, gəncliyin verdiyi təcrübəsizlikdən doğulan sistemsizlik, sadə cümlə qurmaq texnikası da mövcuddur.Ancaq bu gənc ədibin çatdırmaq istədiyi ideyaya qətiyyən kölgə salmır.Şərq və Qərbin qovşağında var olan Ərtoğrul Cavid irsinə Şərqin izləri, mövzuları, tapıntılarıyla yanaşı Qərbin əsrarəngizliyi hopub.
Nərgiz İSMAYILOVA
AMEA Naxçıvan Bölməsi,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 1 020
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD