12:21 / 20-04-2024
Deputat İvlev: "Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Rusiyaya zərbələri NATO tərəfindən planlaşdırılıb"
12:16 / 20-04-2024
Mağaza sahibini şahidlərin gözü qarşısında güllələyib
12:12 / 20-04-2024
Moskvada keçirilən MMA turniri kütləvi dava ilə başa çatıb
12:05 / 20-04-2024
Soçidə şortikli turisti qarlı yamacdan xilas etmək 8 saat çəkib
12:00 / 20-04-2024
Ukraynanın qərbində hərbi geyimli şəxslər nəzarət-buraxılış məntəqəsində bir polisi güllələyiblər
23:47 / 19-04-2024
“İzvestiya”nın hərbi müxbiri Semyon Eremin Şimal Hərbi Dairə zonasında ölüb
23:25 / 19-04-2024
Uspenskayanın direktoru müğənninin səhhətinin pisləşməsi ilə bağlı yayılan xəbərləri təkzib edib
23:18 / 19-04-2024
Üç İsrail raketi İraq ərazisinə düşüb
23:11 / 19-04-2024
"Monako"nun baş məşqçisi Hütter: "Qolovin əsas oyunçudur"
23:05 / 19-04-2024
WP: Ukrayna Silahlı Qüvvələri anlayır ki, səfərbərlik mərmi aclığı fonunda heç nəyi dəyişməyəcək
22:58 / 19-04-2024
Finlandiyanın Baş naziri və AK rəhbəri rusdilli sakinlərlə ünsiyyətə vaxt tapmadı
22:50 / 19-04-2024
"Üç balina" ticarət kompleksinin təsisçisi Sergey Zuev vəfat edib
22:38 / 19-04-2024
NATO-nun baş katibi Ukraynanın Rusiya Federasiyasındakı hərbi obyektlərə zərbələrini qanuni hesab edir
22:30 / 19-04-2024
UEFA "Aston Villa"nın qapıçısı Martinesi Konfrans Liqasından kənarlaşdırıb
22:23 / 19-04-2024
Rusiya hökuməti dost olmayan ölkələrdən gələn pivə üçün gömrük rüsumlarını artırıb
22:01 / 19-04-2024
Fövqəladə Hallar Nazirliyi moskvalılara güclü küləklə bağlı xəbərdarlıq edib
21:54 / 19-04-2024
ABC: İsrail İrandakı nüvə obyekti yaxınlığında hava hücumundan müdafiə radarını vurdu
12:41 / 19-04-2024
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
09:32 / 19-04-2024
Rusiya Müdafiə Nazirliyi Stavropol vilayətində "Tu-22M3" təyyarəsinin qəzaya uğradığını təsdiqləyib
09:27 / 19-04-2024
“Liverpul” “Atalanta”ya qalib gəlsə də, Avropa Liqasından kənarda qalıb
09:23 / 19-04-2024
"Bayer Leverkuzen" və "Roma" Avropa Liqasının finalına çıxmaq uğrunda mübarizə aparacaq
08:15 / 19-04-2024
Robert Vud: "Fələstin BMT-nin tamhüquqlu üzvü ola bilməz"
08:09 / 19-04-2024
Kuleba Kobaxidzeni Gürcüstanın “ukraynalaşması” ilə bağlı sözlərə görə tənqid edib
08:04 / 19-04-2024
Qadın 13 yaşlı oğluna bıçaqla hücum edib
07:59 / 19-04-2024
ABŞ Argentinaya müdafiə üçün 40 milyon dollar verir
07:53 / 19-04-2024
Əlcəzair Fələstinin BMT-yə üzvlüyü perspektivinə əmindir
07:49 / 19-04-2024
Ana və azyaşlı oğul yanğın nəticəsində ölüb
07:45 / 19-04-2024
İsrail İranda bir obyektə raket zərbəsi endirib
07:40 / 19-04-2024
Qəsdən adam öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs tutulub
22:58 / 18-04-2024
Dövlət Departamenti: ABŞ Fələstinin BMT-yə daimi üzv kimi daxil olmasını dəstəkləməyəcək
22:52 / 18-04-2024
Makron: "Ukrayna üçün İsraillə eyni hava hücumundan müdafiə sistemi qurmaq mümkün deyil"
22:41 / 18-04-2024
CNN: Çad ABŞ-ı hərbi razılaşmanı pozmaqla hədələyir
22:32 / 18-04-2024
Zaxarova: "Kosovonun Avropa Şurasına daxil olmaq hüququ yoxdur"
22:27 / 18-04-2024
Mirançuk "Liverpul"la oyunda "Atalanta"nın start heyətində yer alıb
22:18 / 18-04-2024
Krımda “Ağ kostyum” neonasist qruplaşmasının 12 üzvü saxlanılıb
16:46 / 18-04-2024
Baş prokuror Çin Xalq Respublikasında işgüzar səfərdədir
16:34 / 18-04-2024
ABŞ Konqresinin üzvü Ukraynaya yardıma səs verənləri Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə qoşulmağa dəvət edib
16:04 / 18-04-2024
"Bild": Rusiya səfiri casusluqda şübhəli bilinənlərin həbsindən sonra Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
Araz-Türk Cümhuriyyəti fəallarından biri, naxçıvanlı diplomat və yazıçı haqqında sanbalılı monoqrafiya
Tarix: 01-05-2020 15:19 | Bölmə: Ədəbiyyat
Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən qərarı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi yaradılandan sonra muxtar respublikada elmi mühit yeni mərhələyə qədəm qoymuş, regionun hərtərəfli şəkildə öyrənilməsi istiqamətində ardıcıl və davamlı tədqiqatların əhatəsi genişlənmişdir. Bu tədqiqatlar sırasında Naxçıvanın ədəbi mühitinin inkişaf tarixini və görkəmli yetirmələrinin yaradıcılığını öyrənmək də diqqət mərkəzinə keçmişdir. Naxçıvanın qədim tarixə malik ədəbi-mədəni mühitinə maraq artmış, aparılan tədqiqatlarda mühüm nəticələr əldə edilmişdir. Ədəbiyyatşünaslıq sahəsində akademik İsa Həbibbəylinin başçılığı altında elmi məktəb təşəkkül tapmış, çoxsaylı elmi kadrlar formalaşmış, yeni elmi-tədqiqat işləri ərsəyə gəlmişdir. Bu sahədə ədəbiyyatşünas Hüseyn Həşimlinin də xidmətləri diqqətəlayiqdir. İndiyə qədər çoxsaylı monoqrafiya və kitablar, sanballı elmi və publisist məqalələrlə çıxış edən professor Hüseyn Həşimli uzunmüddətli tədqiqatlarının nəticəsi olaraq növbəti dəyərli monoqrafiyasını nəşr etdirmişdir. Elmi-tədqiqat əsəri Naxçıvanın görkəmli yetirmələrindən olan yazıçı, publisist, tərcüməçi və ictimai xadim Əli Səbri Qasımova (1892-1983) həsr edilmişdir.
AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Hüseyn Həşimlinin yenicə çapdan çıxmış “Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı” adlı həmin monoqrafiyasının elmi redaktoru müəllifin müəllimi və elmi rəhbəri olmuş AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsa Həbibbəylidir. Əsərə AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsmayıl Hacıyev və AMEA-nın müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev rəy vermişlər. Kitab AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur. Naxçıvanda “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyində çap edilən monoqrafiya filoloq alimlər, xüsusilə ədəbiyyatşünaslar, həmçinin tarixçilər, mətbuat və bədii tərcümə tarixi ilə maraqlananlar üçün gərəkli və faydalı mənbədir. Çünki indiyədək yazıçı və ictimai xadim Əli Səbri Qasımov haqqında bəzi tədqiqat əsərlərində ötəri, qısa məlumat olsa da belə kamil, əhatəli və sanballı araşdırma ilk dəfədir ki, ortaya qoyulub. Bu da ondan irəli gəlir ki, müəllif Naxçıvanın hərtərəfli öyrənilməsinə böyük diqqət və qayğı göstərən Muxtar Respublikanın Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbovun “Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətinin tədqiq edilməsi haqqında” 24 sentyabr 2019-cu il tarixli Sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrası istiqamətində tədqiqatlarını ortaya qoymağı borc bilmişdir. Çünki Əli Səbri Qasımov yazıçı, publisist olmaqla yanaşı, Araz-Türk Respublikası dövründə mühüm ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə də tanınmışdır. Əsərin “Giriş”ində müəllif özü də yazdığı kimi: “Doxsan ildən artıq ömür sürən, çoxşaxəli yaradıcılığı ilə ədəbi-mədəni mühitdə özünəməxsus mövqe tutan, həmçinin qaynar ictimai fəaliyyət göstərən, xüsusən 1918-1920-ci illərdə Naxçıvanın qorunmasına yönəlmiş tədbirlərdə yaxından iştirak edən Əli Səbri vətənpərvər ziyalı kimi unudulmazdır” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 4) .
Aşkar görünür ki, prof. H.Həşimli 232 səhifəlik bu monoqrafiyanı araya-ərsəyə gətirmək üçün ən müxtəlif mənbələrlə tanış olmuş, Ə.Səbrinin bioqrafiyası, fəaliyyəti, yaradıcılığı ilə bağlı çoxlu faktları, nümunələri aşkara çıxarmış, ilk dəfə tədqiqata cəlb etmişdir.
Naxçıvanlı ictimai xadim, diplomat, yazıçı Əli Səbri haqqında monoqrafiya dörd fəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın “Şərəfli ömür yolu” adlanan birinci fəslində Əli Səbri Qasımovun həyatı və ömür yolu əks edilmişdir. Məlum olur ki, hamının Əli Səbri kimi tanıdığı Qasımov Əli Camal oğlu, özünün də xatirələrində yazdığı kimi, 15 aprel 1892-ci ildə qədim mədəniyyət yurdu olan Naxçıvan şəhərində anadan olub. Ədibin əsl mənşəyi, ata-baba yurdu isə Nehrəm kəndidir. Əli Səbri Qasımov da H.Cavid, M.S.Ordubadi, Ə.Şərif, R.Təhmasib və başqaları kimi o dövrün mötəbər təhsil ocağında - görkəmli pedaqoq, ustad müəllim, qüdrətli sənətkar Məhəmməd Tağı Sidqinin məktəbində təhsil alıb. Sonra isə Ə.S.Qasımov təhsilini Qori Müəllimlər Seminariyasında davam etdirib. Bu görkəmli ədibə Qori Müəllimlər Seminariyasına daxil olmağa o dövrün tanınmış hərb xadimi polkovnik Əbülfət ağa Şahtaxtinski kömək etmişdi. Seminariyaillərindən fəallığı ilə seçilən Əli Səbri Qasımovu ədəbi yaradıcılığa dövrün mötəbər şəxsiyyəti, Seminariyanın azərbaycanlı müəllimi, görkəmli ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli həvəsləndirmiş, 1910-cu ildən “Səda” qəzetindən başlayaraq mətbuat orqanlarında çıxış etməyə, imzasını tanıtmağa başlamışdır. Həm də tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərən Əli Səbri rus ədəbiyyatından, o cümlədən rus ədəbiyyatının qüdrətli nümayəndələri olan L.N.Tolstoydan, A.P.Çexovdan və s. qiymətli tərcümələrini həyata keçirmişdir. Seminariyanı bitirdikdən sonra Bakıda bir müddət müəllimlik edən Ə.Səbri ədəbi-mədəni tədbirlərdə də fəallıq göstərmişdir.
Aparılan tədqiqatlardan öyrənirik ki, Ə.Səbri Birinci dünya müharibəsi illərində Osmanlı türklərinə yardım məqsədi daşıyan “Qardaş köməyi” adı almış xeyriyyə tədbirlərində yaxından iştirak etmiş, 1918-1920-ci illər isə onun həyat yoluna məxsusi bir mərhələ kimi daxil olmuşdur. “Bu illərdə o, doğma Naxçıvanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmiş, bölgənin erməni təcavüzündən qorunması istiqamətində görülən işlərdə qüvvəsini əsirgəməmişdir. Naxçıvan regionunda özünümüdafiə dəstələrinin formalaşdırılmasında, onların fəaliyyətinin təşkilində Əli Səbri Qasımov silahdaşları ilə birlikdə böyük xidmətlər göstərmişdir” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 31). Ə.S.Qasımov həmçinin Naxçıvanın rəsmi-siyasi, diplomatik sahələrində həyata keçirilən tədbirlərdə də iştirak etmiş, Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətində, xüsusən əhalinin erməni zülmündən qorunmasında göstərdiyi xidmətlərlə bağlı dövri mətbuatda məlumatlar verilmişdir. Milli ruhlu ziyalı Əli Səbrinin sovet dövründə repressiyaya uğraması, özünün sonralar xatırladığı kimi, həyatının on səkkiz ilini sürgünlərdə və məhbəsdə keçirməsi barədə faktlar da monoqrafiyada yer almışdır.
Monoqrafiyanın digər üç fəsli - “Əli Səbri Qasımovun bədii yaradıcılığı” adlı ikinci, “Ədəbi-tənqidi və publisistik irsindən” adlı üçüncü və “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində sənətkarın ədəbi-bədii yaradıcılığı, publisistik fəaliyyəti və tərcüməçilik işləri haqda ətraflı şəkildə bəhs edilmişdir. Monoqrafiyada yazıçının “Şəbi-hicran, yaxud müsibəti-Şadi” povesti, “Solğun çiçək” romanı və “Qaraçılar”, “Ümid işıqları”, “Gonbul ayı balası”, “Firuzun kədəri”, “Himayə” və b. hekayələrindən ilk dəfə söhbət açılıb, məlumat verilir. Qeyd edək ki, yazıçının adı çəkilən povestini və “Ümid işıqları” hekayəsini ilk dəfə aşkara çıxarıb ədəbi ictimaiyyətə təqdim edən monoqrafiya müəllifi onların əhatəli təhlilini də vermişdir. Ə.Səbrinin bir sıra hekayələri uşaq ədəbiyyatımızın layiqli nümunələrindən də sayıla bilər ki, müəllif əsərdə bu məsələlərə də diqqət çəkib.
“Ədəbi-tənqidi və publisitik irsindən” adlı üçüncü fəsildə Əli Səbrinin həm də məharətli publisist olmasından, publisist və tənqidçi kimi fəaliyyətindən bəhs açılır. Ə.Səbrinin “Ə.Səb.”, “Ə.Səbri”, “Ə.Qasımov”, “Dağyuniszadə” (göründüyü kimi, bu imza Naxçıvan haqqındakı “Dağyunus” əfsanəsilə əlaqəli olaraq yaranmışdır – R.Q.), “Yəmut Elli” və b. imzalarla “Səda”, “İqbal”, “Yeni füyuzat”, “Məlumat”, “Yeni irşad”, “Açıq söz”, “Sovqat”, “Al bayraq”, “Azərbaycan”, “Gənclər yurdu” kimi qəzet və jurnallarda çıxış etmişdir. Müəllif tədqiqatları nəticəsində Əli Səbrinin indiyədək üzə çıxarılmayan, haqqında söz açılmayan publisist və tənqidi məqalələrindən də geniş bəhs edir, təhlillər aparır. Burada ədibin “Gizli həyat”, “İnsaf”, “Hümmət lazımdır”, ““Molla Nəsrəddin” məcmuəsi”, “Trabzon məktubları” və b. kimi məqalələrindən söhbət açılır. Əli Səbrinin “İnsaf” adlı məqaləsinin 1913-cü ildə “İqbal” qəzetində çap edilərək müəllimi, ustad ədəbiyyatşünas və maarifçi Firudinbəy Köçərlinin o zaman “Molla Nəsrəddin”də çap olunmuş, ziyalılar tərəfindən birmənalı qarşılanmayan və bəziləri tərəfindən narazılıq ifadə edilən məşhur “Ana dili” məqaləsi haqda Ə.S.İbrahimovun məqaləsinə cavab məqsədilə yazıldığı qeyd edilmişdir. Ə.Səbri məqaləsində müəllimi F.Köçərlinin mövqeyini birmənalı olaraq dəstəkləyir və onun haqlı mühakiməsinə dəstək ifadə edir. Ə.Səbrinin 1917-ci ildə “Açıq söz” qəzetində dərc olunmuş, Osmanlı türklərinə “Qardaş köməyi” tədbirlərindən bəhs edən “Trabzon məktubları” adlı silsilə məqalələrinin ilk dəfə tədqiqata cəlbi Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində naxçıvanlı ziyalıların rolunu araşdırmaq baxımından da zəngin material verir.
Əsərin “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində isə Əli Səbri Qasımovun tərcüməçi kimi faydalı fəaliyyəti və etdiyi qiymətli tərcümələrindən bəhs edilir. Müəllif özü də yazır ki, “istedadlı yazıçının tərcüməçilik fəaliyyəti indiyədək araşdırlmamış”dır, sadəcə bəzi tərcümələrinin adı çəkilmişdir.Uzunmüddətli tədqiqatlar aparan prof. Hüseyn Həşimli kitabın sonuncu fəslində Əli Səbrinin rus ədəbiyyatının klassikləri olan A.P.Çexovdan, L.N.Tolstoydan, V.İ.Dmitriyevadan, hind yazıçısı R.Taqordan, ingilis dramaturqu V.Şekspirdən, gürcü ədəbiyyatından və s. etdiyi tərcümələri araşdırır. Görünür ki, Ə.Səbri daha çox L.Tolstoy heyranı olmuş, daha çox bu görkəmli yazıçının əsərlərindən tərcümələr etmişdir. Onun R.Taqorun “Fəlakət” romanını, V.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşalması” pyesini, Dmitriyevanın “Balaca və xallı” əsərini tərcümələri uğurlu tərcümə işi kimi diqqəti cəlb edir. “Balaca və Xallı” haqlı olaraq tərcümədən daha çox təbdil kimi qiymətləndirilir.
Beləliklə, Əli Səbri Qasımovun həyat və yaradıcılıq yolu haqqında bəhs olunan monoqrafiya yeni faktlarla zəngin elmi-tədqiqat əsəri kimi özünə dəyər qazanır. Bu əsərdə daha geniş, əhatəli və dəqiq şəkildə Əli Səbri Qasımovun portreti çəkilir və əzəmətli, mötəbər, dəyərli fəaliyyəti, çoxşaxəli yaradıcılığı təqdim edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, dövriyyəyə buraxılan monoqrafiya geniş elmi ictimaiyyət tərəfindən məmnunluqla qarşılanacaq və ətrafına çoxsaylı mütaliəçilər toplayacaqdır.
Ramiz QASIMOV
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 225
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2020 15:19 | Bölmə: Ədəbiyyat
Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən qərarı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi yaradılandan sonra muxtar respublikada elmi mühit yeni mərhələyə qədəm qoymuş, regionun hərtərəfli şəkildə öyrənilməsi istiqamətində ardıcıl və davamlı tədqiqatların əhatəsi genişlənmişdir. Bu tədqiqatlar sırasında Naxçıvanın ədəbi mühitinin inkişaf tarixini və görkəmli yetirmələrinin yaradıcılığını öyrənmək də diqqət mərkəzinə keçmişdir. Naxçıvanın qədim tarixə malik ədəbi-mədəni mühitinə maraq artmış, aparılan tədqiqatlarda mühüm nəticələr əldə edilmişdir. Ədəbiyyatşünaslıq sahəsində akademik İsa Həbibbəylinin başçılığı altında elmi məktəb təşəkkül tapmış, çoxsaylı elmi kadrlar formalaşmış, yeni elmi-tədqiqat işləri ərsəyə gəlmişdir. Bu sahədə ədəbiyyatşünas Hüseyn Həşimlinin də xidmətləri diqqətəlayiqdir. İndiyə qədər çoxsaylı monoqrafiya və kitablar, sanballı elmi və publisist məqalələrlə çıxış edən professor Hüseyn Həşimli uzunmüddətli tədqiqatlarının nəticəsi olaraq növbəti dəyərli monoqrafiyasını nəşr etdirmişdir. Elmi-tədqiqat əsəri Naxçıvanın görkəmli yetirmələrindən olan yazıçı, publisist, tərcüməçi və ictimai xadim Əli Səbri Qasımova (1892-1983) həsr edilmişdir. AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Hüseyn Həşimlinin yenicə çapdan çıxmış “Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı” adlı həmin monoqrafiyasının elmi redaktoru müəllifin müəllimi və elmi rəhbəri olmuş AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsa Həbibbəylidir. Əsərə AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsmayıl Hacıyev və AMEA-nın müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev rəy vermişlər. Kitab AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur. Naxçıvanda “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyində çap edilən monoqrafiya filoloq alimlər, xüsusilə ədəbiyyatşünaslar, həmçinin tarixçilər, mətbuat və bədii tərcümə tarixi ilə maraqlananlar üçün gərəkli və faydalı mənbədir. Çünki indiyədək yazıçı və ictimai xadim Əli Səbri Qasımov haqqında bəzi tədqiqat əsərlərində ötəri, qısa məlumat olsa da belə kamil, əhatəli və sanballı araşdırma ilk dəfədir ki, ortaya qoyulub. Bu da ondan irəli gəlir ki, müəllif Naxçıvanın hərtərəfli öyrənilməsinə böyük diqqət və qayğı göstərən Muxtar Respublikanın Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbovun “Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətinin tədqiq edilməsi haqqında” 24 sentyabr 2019-cu il tarixli Sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrası istiqamətində tədqiqatlarını ortaya qoymağı borc bilmişdir. Çünki Əli Səbri Qasımov yazıçı, publisist olmaqla yanaşı, Araz-Türk Respublikası dövründə mühüm ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə də tanınmışdır. Əsərin “Giriş”ində müəllif özü də yazdığı kimi: “Doxsan ildən artıq ömür sürən, çoxşaxəli yaradıcılığı ilə ədəbi-mədəni mühitdə özünəməxsus mövqe tutan, həmçinin qaynar ictimai fəaliyyət göstərən, xüsusən 1918-1920-ci illərdə Naxçıvanın qorunmasına yönəlmiş tədbirlərdə yaxından iştirak edən Əli Səbri vətənpərvər ziyalı kimi unudulmazdır” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 4) .
Aşkar görünür ki, prof. H.Həşimli 232 səhifəlik bu monoqrafiyanı araya-ərsəyə gətirmək üçün ən müxtəlif mənbələrlə tanış olmuş, Ə.Səbrinin bioqrafiyası, fəaliyyəti, yaradıcılığı ilə bağlı çoxlu faktları, nümunələri aşkara çıxarmış, ilk dəfə tədqiqata cəlb etmişdir.
Naxçıvanlı ictimai xadim, diplomat, yazıçı Əli Səbri haqqında monoqrafiya dörd fəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın “Şərəfli ömür yolu” adlanan birinci fəslində Əli Səbri Qasımovun həyatı və ömür yolu əks edilmişdir. Məlum olur ki, hamının Əli Səbri kimi tanıdığı Qasımov Əli Camal oğlu, özünün də xatirələrində yazdığı kimi, 15 aprel 1892-ci ildə qədim mədəniyyət yurdu olan Naxçıvan şəhərində anadan olub. Ədibin əsl mənşəyi, ata-baba yurdu isə Nehrəm kəndidir. Əli Səbri Qasımov da H.Cavid, M.S.Ordubadi, Ə.Şərif, R.Təhmasib və başqaları kimi o dövrün mötəbər təhsil ocağında - görkəmli pedaqoq, ustad müəllim, qüdrətli sənətkar Məhəmməd Tağı Sidqinin məktəbində təhsil alıb. Sonra isə Ə.S.Qasımov təhsilini Qori Müəllimlər Seminariyasında davam etdirib. Bu görkəmli ədibə Qori Müəllimlər Seminariyasına daxil olmağa o dövrün tanınmış hərb xadimi polkovnik Əbülfət ağa Şahtaxtinski kömək etmişdi. Seminariyaillərindən fəallığı ilə seçilən Əli Səbri Qasımovu ədəbi yaradıcılığa dövrün mötəbər şəxsiyyəti, Seminariyanın azərbaycanlı müəllimi, görkəmli ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli həvəsləndirmiş, 1910-cu ildən “Səda” qəzetindən başlayaraq mətbuat orqanlarında çıxış etməyə, imzasını tanıtmağa başlamışdır. Həm də tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərən Əli Səbri rus ədəbiyyatından, o cümlədən rus ədəbiyyatının qüdrətli nümayəndələri olan L.N.Tolstoydan, A.P.Çexovdan və s. qiymətli tərcümələrini həyata keçirmişdir. Seminariyanı bitirdikdən sonra Bakıda bir müddət müəllimlik edən Ə.Səbri ədəbi-mədəni tədbirlərdə də fəallıq göstərmişdir.
Aparılan tədqiqatlardan öyrənirik ki, Ə.Səbri Birinci dünya müharibəsi illərində Osmanlı türklərinə yardım məqsədi daşıyan “Qardaş köməyi” adı almış xeyriyyə tədbirlərində yaxından iştirak etmiş, 1918-1920-ci illər isə onun həyat yoluna məxsusi bir mərhələ kimi daxil olmuşdur. “Bu illərdə o, doğma Naxçıvanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmiş, bölgənin erməni təcavüzündən qorunması istiqamətində görülən işlərdə qüvvəsini əsirgəməmişdir. Naxçıvan regionunda özünümüdafiə dəstələrinin formalaşdırılmasında, onların fəaliyyətinin təşkilində Əli Səbri Qasımov silahdaşları ilə birlikdə böyük xidmətlər göstərmişdir” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 31). Ə.S.Qasımov həmçinin Naxçıvanın rəsmi-siyasi, diplomatik sahələrində həyata keçirilən tədbirlərdə də iştirak etmiş, Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətində, xüsusən əhalinin erməni zülmündən qorunmasında göstərdiyi xidmətlərlə bağlı dövri mətbuatda məlumatlar verilmişdir. Milli ruhlu ziyalı Əli Səbrinin sovet dövründə repressiyaya uğraması, özünün sonralar xatırladığı kimi, həyatının on səkkiz ilini sürgünlərdə və məhbəsdə keçirməsi barədə faktlar da monoqrafiyada yer almışdır.
Monoqrafiyanın digər üç fəsli - “Əli Səbri Qasımovun bədii yaradıcılığı” adlı ikinci, “Ədəbi-tənqidi və publisistik irsindən” adlı üçüncü və “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində sənətkarın ədəbi-bədii yaradıcılığı, publisistik fəaliyyəti və tərcüməçilik işləri haqda ətraflı şəkildə bəhs edilmişdir. Monoqrafiyada yazıçının “Şəbi-hicran, yaxud müsibəti-Şadi” povesti, “Solğun çiçək” romanı və “Qaraçılar”, “Ümid işıqları”, “Gonbul ayı balası”, “Firuzun kədəri”, “Himayə” və b. hekayələrindən ilk dəfə söhbət açılıb, məlumat verilir. Qeyd edək ki, yazıçının adı çəkilən povestini və “Ümid işıqları” hekayəsini ilk dəfə aşkara çıxarıb ədəbi ictimaiyyətə təqdim edən monoqrafiya müəllifi onların əhatəli təhlilini də vermişdir. Ə.Səbrinin bir sıra hekayələri uşaq ədəbiyyatımızın layiqli nümunələrindən də sayıla bilər ki, müəllif əsərdə bu məsələlərə də diqqət çəkib.
“Ədəbi-tənqidi və publisitik irsindən” adlı üçüncü fəsildə Əli Səbrinin həm də məharətli publisist olmasından, publisist və tənqidçi kimi fəaliyyətindən bəhs açılır. Ə.Səbrinin “Ə.Səb.”, “Ə.Səbri”, “Ə.Qasımov”, “Dağyuniszadə” (göründüyü kimi, bu imza Naxçıvan haqqındakı “Dağyunus” əfsanəsilə əlaqəli olaraq yaranmışdır – R.Q.), “Yəmut Elli” və b. imzalarla “Səda”, “İqbal”, “Yeni füyuzat”, “Məlumat”, “Yeni irşad”, “Açıq söz”, “Sovqat”, “Al bayraq”, “Azərbaycan”, “Gənclər yurdu” kimi qəzet və jurnallarda çıxış etmişdir. Müəllif tədqiqatları nəticəsində Əli Səbrinin indiyədək üzə çıxarılmayan, haqqında söz açılmayan publisist və tənqidi məqalələrindən də geniş bəhs edir, təhlillər aparır. Burada ədibin “Gizli həyat”, “İnsaf”, “Hümmət lazımdır”, ““Molla Nəsrəddin” məcmuəsi”, “Trabzon məktubları” və b. kimi məqalələrindən söhbət açılır. Əli Səbrinin “İnsaf” adlı məqaləsinin 1913-cü ildə “İqbal” qəzetində çap edilərək müəllimi, ustad ədəbiyyatşünas və maarifçi Firudinbəy Köçərlinin o zaman “Molla Nəsrəddin”də çap olunmuş, ziyalılar tərəfindən birmənalı qarşılanmayan və bəziləri tərəfindən narazılıq ifadə edilən məşhur “Ana dili” məqaləsi haqda Ə.S.İbrahimovun məqaləsinə cavab məqsədilə yazıldığı qeyd edilmişdir. Ə.Səbri məqaləsində müəllimi F.Köçərlinin mövqeyini birmənalı olaraq dəstəkləyir və onun haqlı mühakiməsinə dəstək ifadə edir. Ə.Səbrinin 1917-ci ildə “Açıq söz” qəzetində dərc olunmuş, Osmanlı türklərinə “Qardaş köməyi” tədbirlərindən bəhs edən “Trabzon məktubları” adlı silsilə məqalələrinin ilk dəfə tədqiqata cəlbi Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində naxçıvanlı ziyalıların rolunu araşdırmaq baxımından da zəngin material verir.
Əsərin “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində isə Əli Səbri Qasımovun tərcüməçi kimi faydalı fəaliyyəti və etdiyi qiymətli tərcümələrindən bəhs edilir. Müəllif özü də yazır ki, “istedadlı yazıçının tərcüməçilik fəaliyyəti indiyədək araşdırlmamış”dır, sadəcə bəzi tərcümələrinin adı çəkilmişdir.Uzunmüddətli tədqiqatlar aparan prof. Hüseyn Həşimli kitabın sonuncu fəslində Əli Səbrinin rus ədəbiyyatının klassikləri olan A.P.Çexovdan, L.N.Tolstoydan, V.İ.Dmitriyevadan, hind yazıçısı R.Taqordan, ingilis dramaturqu V.Şekspirdən, gürcü ədəbiyyatından və s. etdiyi tərcümələri araşdırır. Görünür ki, Ə.Səbri daha çox L.Tolstoy heyranı olmuş, daha çox bu görkəmli yazıçının əsərlərindən tərcümələr etmişdir. Onun R.Taqorun “Fəlakət” romanını, V.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşalması” pyesini, Dmitriyevanın “Balaca və xallı” əsərini tərcümələri uğurlu tərcümə işi kimi diqqəti cəlb edir. “Balaca və Xallı” haqlı olaraq tərcümədən daha çox təbdil kimi qiymətləndirilir.
Beləliklə, Əli Səbri Qasımovun həyat və yaradıcılıq yolu haqqında bəhs olunan monoqrafiya yeni faktlarla zəngin elmi-tədqiqat əsəri kimi özünə dəyər qazanır. Bu əsərdə daha geniş, əhatəli və dəqiq şəkildə Əli Səbri Qasımovun portreti çəkilir və əzəmətli, mötəbər, dəyərli fəaliyyəti, çoxşaxəli yaradıcılığı təqdim edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, dövriyyəyə buraxılan monoqrafiya geniş elmi ictimaiyyət tərəfindən məmnunluqla qarşılanacaq və ətrafına çoxsaylı mütaliəçilər toplayacaqdır.
Ramiz QASIMOV
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 225
Bölməyə aid digər xəbərlər
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov