22:02 / 19-04-2025
20-ci mərtəbədən yıxılan qız sağ qalıb
21:58 / 19-04-2025
Dzyuba “Spartak”a qol vurdu və aslanlı köynək göstərdi
21:51 / 19-04-2025
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Pasxa atəşkəsinə cavab verib
21:46 / 19-04-2025
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
21:43 / 19-04-2025
Belçikalı velosipedçi 9 Mayı qeyd etmək üçün Moskva vasitəsilə Şanxaya gedir
21:22 / 19-04-2025
Vüqar Rəhimzadə: " Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Ümummilli Liderin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir"
21:19 / 19-04-2025
Tümen vilayətinin 4 sakini Ukrayna əsirliyindən qayıdıb
21:08 / 19-04-2025
ABŞ və İran gələcək nüvə sazişinin məqsədləri barədə razılığa gəliblər
21:05 / 19-04-2025
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
21:00 / 19-04-2025
Rus Pravoslav Kilsəsi Putinin elan etdiyi Pasxa atəşkəsini alqışlayır
20:56 / 19-04-2025
Vyetnam hərbçiləri Böyük Qələbə paradında iştirak edəcəklər
09:47 / 19-04-2025
Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar saxta foto çəkilişlər üçün reklamlardan istifadə edərək pul oğurlayırlar
09:42 / 19-04-2025
Tayvan, Tayvan boğazının orta xəttini keçən 13 Çin təyyarəsini aşkar edib
09:37 / 19-04-2025
Pakistan sakini: "Günəş panelləri quraşdırdıqdan sonra onun hesabı 3 dəfə azalıb"
09:33 / 19-04-2025
10-cu mərtəbədən yıxılan tikinti torunun sayəsində sağ qalıb
09:29 / 19-04-2025
Dövlət Departamenti: Avropa başa düşməlidir ki, ABŞ Ukraynada sülh axtarışını dayandıra bilər
09:22 / 19-04-2025
Vəkil Gürol: "Türkiyə fövqəladə vəziyyətdən sonra "Azimut"dan xərclər üçün təzminat tələb edə bilər
09:08 / 19-04-2025
Yeniyetmə qayadan yıxılaraq ölüb
23:31 / 18-04-2025
Naməlum silahlı şəxslər 11 xoruz döyüşçünü güllələyiblər
23:23 / 18-04-2025
Arxiyepiskop Markellin Moldovanı tərk edərək Müqəddəs Atəş üçün Yerusəlimə getməsinə icazə verilməyib
21:06 / 18-04-2025
Belçika Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmisi Rusiya tədqiqat gəmisini izləyir
20:53 / 18-04-2025
42 yaşlı qadın ikili orqan transplantasiyasından sonra uşaq dünyaya gətirib
20:50 / 18-04-2025
Professor Fenenko hesab edir ki, amerikalılar Ukraynanı silahlandırmaqdan əl çəkməyəcəklər
20:44 / 18-04-2025
İstintaq Komitəsi: Moskvada 100 milyon rubl dəyərində keyfiyyətsiz dərmanlar müsadirə edilib
20:35 / 18-04-2025
Lisey şagirdi müəllimənin əlindən dişləyib, ona tibbi yardım lazım olub
20:32 / 18-04-2025
Narışkin: "Qərb Əfqanıstanda qeyri-sabitliyi qorumağa çalışır"
10:56 / 18-04-2025
Cənubi Qafqazın sabitliyinin təmin olunmasında Azərbaycan-Gürcüstan əlaqələrinin rolu-Səyavuş Qasımov
10:27 / 18-04-2025
Kolumbiyanın şimalında naməlum şəxslər neft boru kəmərini partladıb, sızma meydana gəlib
10:11 / 18-04-2025
Bazarda baş verən yanğında 6 nəfər xəsarət alıb
10:08 / 18-04-2025
Üç öldürülmüş uşağın atası dördüncü uşağa işgəncə verdiyinə görə həbs edilib
10:01 / 18-04-2025
Baş verən yanğında 3 nəfər xəsarət alıb
09:57 / 18-04-2025
Məhkəmə psixiatrın hökmünü ləğv edib
09:50 / 18-04-2025
Yanacaq tankerinin qəzaya uğraması nəticəsində 14 ton yanacaq yerə tökülüb
09:46 / 18-04-2025
Kabulov: "KazanForum çərçivəsində böyük Rusiya-Əfqanıstan biznes forumu keçiriləcək"
Araz-Türk Cümhuriyyəti fəallarından biri, naxçıvanlı diplomat və yazıçı haqqında sanbalılı monoqrafiya
Tarix: 01-05-2020 15:19 | Bölmə: Ədəbiyyat
Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən qərarı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi yaradılandan sonra muxtar respublikada elmi mühit yeni mərhələyə qədəm qoymuş, regionun hərtərəfli şəkildə öyrənilməsi istiqamətində ardıcıl və davamlı tədqiqatların əhatəsi genişlənmişdir. Bu tədqiqatlar sırasında Naxçıvanın ədəbi mühitinin inkişaf tarixini və görkəmli yetirmələrinin yaradıcılığını öyrənmək də diqqət mərkəzinə keçmişdir. Naxçıvanın qədim tarixə malik ədəbi-mədəni mühitinə maraq artmış, aparılan tədqiqatlarda mühüm nəticələr əldə edilmişdir. Ədəbiyyatşünaslıq sahəsində akademik İsa Həbibbəylinin başçılığı altında elmi məktəb təşəkkül tapmış, çoxsaylı elmi kadrlar formalaşmış, yeni elmi-tədqiqat işləri ərsəyə gəlmişdir. Bu sahədə ədəbiyyatşünas Hüseyn Həşimlinin də xidmətləri diqqətəlayiqdir. İndiyə qədər çoxsaylı monoqrafiya və kitablar, sanballı elmi və publisist məqalələrlə çıxış edən professor Hüseyn Həşimli uzunmüddətli tədqiqatlarının nəticəsi olaraq növbəti dəyərli monoqrafiyasını nəşr etdirmişdir. Elmi-tədqiqat əsəri Naxçıvanın görkəmli yetirmələrindən olan yazıçı, publisist, tərcüməçi və ictimai xadim Əli Səbri Qasımova (1892-1983) həsr edilmişdir.
AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Hüseyn Həşimlinin yenicə çapdan çıxmış “Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı” adlı həmin monoqrafiyasının elmi redaktoru müəllifin müəllimi və elmi rəhbəri olmuş AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsa Həbibbəylidir. Əsərə AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsmayıl Hacıyev və AMEA-nın müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev rəy vermişlər. Kitab AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur. Naxçıvanda “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyində çap edilən monoqrafiya filoloq alimlər, xüsusilə ədəbiyyatşünaslar, həmçinin tarixçilər, mətbuat və bədii tərcümə tarixi ilə maraqlananlar üçün gərəkli və faydalı mənbədir. Çünki indiyədək yazıçı və ictimai xadim Əli Səbri Qasımov haqqında bəzi tədqiqat əsərlərində ötəri, qısa məlumat olsa da belə kamil, əhatəli və sanballı araşdırma ilk dəfədir ki, ortaya qoyulub. Bu da ondan irəli gəlir ki, müəllif Naxçıvanın hərtərəfli öyrənilməsinə böyük diqqət və qayğı göstərən Muxtar Respublikanın Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbovun “Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətinin tədqiq edilməsi haqqında” 24 sentyabr 2019-cu il tarixli Sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrası istiqamətində tədqiqatlarını ortaya qoymağı borc bilmişdir. Çünki Əli Səbri Qasımov yazıçı, publisist olmaqla yanaşı, Araz-Türk Respublikası dövründə mühüm ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə də tanınmışdır. Əsərin “Giriş”ində müəllif özü də yazdığı kimi: “Doxsan ildən artıq ömür sürən, çoxşaxəli yaradıcılığı ilə ədəbi-mədəni mühitdə özünəməxsus mövqe tutan, həmçinin qaynar ictimai fəaliyyət göstərən, xüsusən 1918-1920-ci illərdə Naxçıvanın qorunmasına yönəlmiş tədbirlərdə yaxından iştirak edən Əli Səbri vətənpərvər ziyalı kimi unudulmazdır” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 4) .
Aşkar görünür ki, prof. H.Həşimli 232 səhifəlik bu monoqrafiyanı araya-ərsəyə gətirmək üçün ən müxtəlif mənbələrlə tanış olmuş, Ə.Səbrinin bioqrafiyası, fəaliyyəti, yaradıcılığı ilə bağlı çoxlu faktları, nümunələri aşkara çıxarmış, ilk dəfə tədqiqata cəlb etmişdir.
Naxçıvanlı ictimai xadim, diplomat, yazıçı Əli Səbri haqqında monoqrafiya dörd fəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın “Şərəfli ömür yolu” adlanan birinci fəslində Əli Səbri Qasımovun həyatı və ömür yolu əks edilmişdir. Məlum olur ki, hamının Əli Səbri kimi tanıdığı Qasımov Əli Camal oğlu, özünün də xatirələrində yazdığı kimi, 15 aprel 1892-ci ildə qədim mədəniyyət yurdu olan Naxçıvan şəhərində anadan olub. Ədibin əsl mənşəyi, ata-baba yurdu isə Nehrəm kəndidir. Əli Səbri Qasımov da H.Cavid, M.S.Ordubadi, Ə.Şərif, R.Təhmasib və başqaları kimi o dövrün mötəbər təhsil ocağında - görkəmli pedaqoq, ustad müəllim, qüdrətli sənətkar Məhəmməd Tağı Sidqinin məktəbində təhsil alıb. Sonra isə Ə.S.Qasımov təhsilini Qori Müəllimlər Seminariyasında davam etdirib. Bu görkəmli ədibə Qori Müəllimlər Seminariyasına daxil olmağa o dövrün tanınmış hərb xadimi polkovnik Əbülfət ağa Şahtaxtinski kömək etmişdi. Seminariyaillərindən fəallığı ilə seçilən Əli Səbri Qasımovu ədəbi yaradıcılığa dövrün mötəbər şəxsiyyəti, Seminariyanın azərbaycanlı müəllimi, görkəmli ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli həvəsləndirmiş, 1910-cu ildən “Səda” qəzetindən başlayaraq mətbuat orqanlarında çıxış etməyə, imzasını tanıtmağa başlamışdır. Həm də tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərən Əli Səbri rus ədəbiyyatından, o cümlədən rus ədəbiyyatının qüdrətli nümayəndələri olan L.N.Tolstoydan, A.P.Çexovdan və s. qiymətli tərcümələrini həyata keçirmişdir. Seminariyanı bitirdikdən sonra Bakıda bir müddət müəllimlik edən Ə.Səbri ədəbi-mədəni tədbirlərdə də fəallıq göstərmişdir.
Aparılan tədqiqatlardan öyrənirik ki, Ə.Səbri Birinci dünya müharibəsi illərində Osmanlı türklərinə yardım məqsədi daşıyan “Qardaş köməyi” adı almış xeyriyyə tədbirlərində yaxından iştirak etmiş, 1918-1920-ci illər isə onun həyat yoluna məxsusi bir mərhələ kimi daxil olmuşdur. “Bu illərdə o, doğma Naxçıvanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmiş, bölgənin erməni təcavüzündən qorunması istiqamətində görülən işlərdə qüvvəsini əsirgəməmişdir. Naxçıvan regionunda özünümüdafiə dəstələrinin formalaşdırılmasında, onların fəaliyyətinin təşkilində Əli Səbri Qasımov silahdaşları ilə birlikdə böyük xidmətlər göstərmişdir” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 31). Ə.S.Qasımov həmçinin Naxçıvanın rəsmi-siyasi, diplomatik sahələrində həyata keçirilən tədbirlərdə də iştirak etmiş, Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətində, xüsusən əhalinin erməni zülmündən qorunmasında göstərdiyi xidmətlərlə bağlı dövri mətbuatda məlumatlar verilmişdir. Milli ruhlu ziyalı Əli Səbrinin sovet dövründə repressiyaya uğraması, özünün sonralar xatırladığı kimi, həyatının on səkkiz ilini sürgünlərdə və məhbəsdə keçirməsi barədə faktlar da monoqrafiyada yer almışdır.
Monoqrafiyanın digər üç fəsli - “Əli Səbri Qasımovun bədii yaradıcılığı” adlı ikinci, “Ədəbi-tənqidi və publisistik irsindən” adlı üçüncü və “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində sənətkarın ədəbi-bədii yaradıcılığı, publisistik fəaliyyəti və tərcüməçilik işləri haqda ətraflı şəkildə bəhs edilmişdir. Monoqrafiyada yazıçının “Şəbi-hicran, yaxud müsibəti-Şadi” povesti, “Solğun çiçək” romanı və “Qaraçılar”, “Ümid işıqları”, “Gonbul ayı balası”, “Firuzun kədəri”, “Himayə” və b. hekayələrindən ilk dəfə söhbət açılıb, məlumat verilir. Qeyd edək ki, yazıçının adı çəkilən povestini və “Ümid işıqları” hekayəsini ilk dəfə aşkara çıxarıb ədəbi ictimaiyyətə təqdim edən monoqrafiya müəllifi onların əhatəli təhlilini də vermişdir. Ə.Səbrinin bir sıra hekayələri uşaq ədəbiyyatımızın layiqli nümunələrindən də sayıla bilər ki, müəllif əsərdə bu məsələlərə də diqqət çəkib.
“Ədəbi-tənqidi və publisitik irsindən” adlı üçüncü fəsildə Əli Səbrinin həm də məharətli publisist olmasından, publisist və tənqidçi kimi fəaliyyətindən bəhs açılır. Ə.Səbrinin “Ə.Səb.”, “Ə.Səbri”, “Ə.Qasımov”, “Dağyuniszadə” (göründüyü kimi, bu imza Naxçıvan haqqındakı “Dağyunus” əfsanəsilə əlaqəli olaraq yaranmışdır – R.Q.), “Yəmut Elli” və b. imzalarla “Səda”, “İqbal”, “Yeni füyuzat”, “Məlumat”, “Yeni irşad”, “Açıq söz”, “Sovqat”, “Al bayraq”, “Azərbaycan”, “Gənclər yurdu” kimi qəzet və jurnallarda çıxış etmişdir. Müəllif tədqiqatları nəticəsində Əli Səbrinin indiyədək üzə çıxarılmayan, haqqında söz açılmayan publisist və tənqidi məqalələrindən də geniş bəhs edir, təhlillər aparır. Burada ədibin “Gizli həyat”, “İnsaf”, “Hümmət lazımdır”, ““Molla Nəsrəddin” məcmuəsi”, “Trabzon məktubları” və b. kimi məqalələrindən söhbət açılır. Əli Səbrinin “İnsaf” adlı məqaləsinin 1913-cü ildə “İqbal” qəzetində çap edilərək müəllimi, ustad ədəbiyyatşünas və maarifçi Firudinbəy Köçərlinin o zaman “Molla Nəsrəddin”də çap olunmuş, ziyalılar tərəfindən birmənalı qarşılanmayan və bəziləri tərəfindən narazılıq ifadə edilən məşhur “Ana dili” məqaləsi haqda Ə.S.İbrahimovun məqaləsinə cavab məqsədilə yazıldığı qeyd edilmişdir. Ə.Səbri məqaləsində müəllimi F.Köçərlinin mövqeyini birmənalı olaraq dəstəkləyir və onun haqlı mühakiməsinə dəstək ifadə edir. Ə.Səbrinin 1917-ci ildə “Açıq söz” qəzetində dərc olunmuş, Osmanlı türklərinə “Qardaş köməyi” tədbirlərindən bəhs edən “Trabzon məktubları” adlı silsilə məqalələrinin ilk dəfə tədqiqata cəlbi Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində naxçıvanlı ziyalıların rolunu araşdırmaq baxımından da zəngin material verir.
Əsərin “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində isə Əli Səbri Qasımovun tərcüməçi kimi faydalı fəaliyyəti və etdiyi qiymətli tərcümələrindən bəhs edilir. Müəllif özü də yazır ki, “istedadlı yazıçının tərcüməçilik fəaliyyəti indiyədək araşdırlmamış”dır, sadəcə bəzi tərcümələrinin adı çəkilmişdir.Uzunmüddətli tədqiqatlar aparan prof. Hüseyn Həşimli kitabın sonuncu fəslində Əli Səbrinin rus ədəbiyyatının klassikləri olan A.P.Çexovdan, L.N.Tolstoydan, V.İ.Dmitriyevadan, hind yazıçısı R.Taqordan, ingilis dramaturqu V.Şekspirdən, gürcü ədəbiyyatından və s. etdiyi tərcümələri araşdırır. Görünür ki, Ə.Səbri daha çox L.Tolstoy heyranı olmuş, daha çox bu görkəmli yazıçının əsərlərindən tərcümələr etmişdir. Onun R.Taqorun “Fəlakət” romanını, V.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşalması” pyesini, Dmitriyevanın “Balaca və xallı” əsərini tərcümələri uğurlu tərcümə işi kimi diqqəti cəlb edir. “Balaca və Xallı” haqlı olaraq tərcümədən daha çox təbdil kimi qiymətləndirilir.
Beləliklə, Əli Səbri Qasımovun həyat və yaradıcılıq yolu haqqında bəhs olunan monoqrafiya yeni faktlarla zəngin elmi-tədqiqat əsəri kimi özünə dəyər qazanır. Bu əsərdə daha geniş, əhatəli və dəqiq şəkildə Əli Səbri Qasımovun portreti çəkilir və əzəmətli, mötəbər, dəyərli fəaliyyəti, çoxşaxəli yaradıcılığı təqdim edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, dövriyyəyə buraxılan monoqrafiya geniş elmi ictimaiyyət tərəfindən məmnunluqla qarşılanacaq və ətrafına çoxsaylı mütaliəçilər toplayacaqdır.
Ramiz QASIMOV
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 387
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-05-2020 15:19 | Bölmə: Ədəbiyyat
Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən qərarı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi yaradılandan sonra muxtar respublikada elmi mühit yeni mərhələyə qədəm qoymuş, regionun hərtərəfli şəkildə öyrənilməsi istiqamətində ardıcıl və davamlı tədqiqatların əhatəsi genişlənmişdir. Bu tədqiqatlar sırasında Naxçıvanın ədəbi mühitinin inkişaf tarixini və görkəmli yetirmələrinin yaradıcılığını öyrənmək də diqqət mərkəzinə keçmişdir. Naxçıvanın qədim tarixə malik ədəbi-mədəni mühitinə maraq artmış, aparılan tədqiqatlarda mühüm nəticələr əldə edilmişdir. Ədəbiyyatşünaslıq sahəsində akademik İsa Həbibbəylinin başçılığı altında elmi məktəb təşəkkül tapmış, çoxsaylı elmi kadrlar formalaşmış, yeni elmi-tədqiqat işləri ərsəyə gəlmişdir. Bu sahədə ədəbiyyatşünas Hüseyn Həşimlinin də xidmətləri diqqətəlayiqdir. İndiyə qədər çoxsaylı monoqrafiya və kitablar, sanballı elmi və publisist məqalələrlə çıxış edən professor Hüseyn Həşimli uzunmüddətli tədqiqatlarının nəticəsi olaraq növbəti dəyərli monoqrafiyasını nəşr etdirmişdir. Elmi-tədqiqat əsəri Naxçıvanın görkəmli yetirmələrindən olan yazıçı, publisist, tərcüməçi və ictimai xadim Əli Səbri Qasımova (1892-1983) həsr edilmişdir. AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, Əməkdar elm xadimi, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Hüseyn Həşimlinin yenicə çapdan çıxmış “Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı” adlı həmin monoqrafiyasının elmi redaktoru müəllifin müəllimi və elmi rəhbəri olmuş AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsa Həbibbəylidir. Əsərə AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm xadimi İsmayıl Hacıyev və AMEA-nın müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev rəy vermişlər. Kitab AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur. Naxçıvanda “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyində çap edilən monoqrafiya filoloq alimlər, xüsusilə ədəbiyyatşünaslar, həmçinin tarixçilər, mətbuat və bədii tərcümə tarixi ilə maraqlananlar üçün gərəkli və faydalı mənbədir. Çünki indiyədək yazıçı və ictimai xadim Əli Səbri Qasımov haqqında bəzi tədqiqat əsərlərində ötəri, qısa məlumat olsa da belə kamil, əhatəli və sanballı araşdırma ilk dəfədir ki, ortaya qoyulub. Bu da ondan irəli gəlir ki, müəllif Naxçıvanın hərtərəfli öyrənilməsinə böyük diqqət və qayğı göstərən Muxtar Respublikanın Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbovun “Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətinin tədqiq edilməsi haqqında” 24 sentyabr 2019-cu il tarixli Sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrası istiqamətində tədqiqatlarını ortaya qoymağı borc bilmişdir. Çünki Əli Səbri Qasımov yazıçı, publisist olmaqla yanaşı, Araz-Türk Respublikası dövründə mühüm ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə də tanınmışdır. Əsərin “Giriş”ində müəllif özü də yazdığı kimi: “Doxsan ildən artıq ömür sürən, çoxşaxəli yaradıcılığı ilə ədəbi-mədəni mühitdə özünəməxsus mövqe tutan, həmçinin qaynar ictimai fəaliyyət göstərən, xüsusən 1918-1920-ci illərdə Naxçıvanın qorunmasına yönəlmiş tədbirlərdə yaxından iştirak edən Əli Səbri vətənpərvər ziyalı kimi unudulmazdır” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 4) .
Aşkar görünür ki, prof. H.Həşimli 232 səhifəlik bu monoqrafiyanı araya-ərsəyə gətirmək üçün ən müxtəlif mənbələrlə tanış olmuş, Ə.Səbrinin bioqrafiyası, fəaliyyəti, yaradıcılığı ilə bağlı çoxlu faktları, nümunələri aşkara çıxarmış, ilk dəfə tədqiqata cəlb etmişdir.
Naxçıvanlı ictimai xadim, diplomat, yazıçı Əli Səbri haqqında monoqrafiya dörd fəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın “Şərəfli ömür yolu” adlanan birinci fəslində Əli Səbri Qasımovun həyatı və ömür yolu əks edilmişdir. Məlum olur ki, hamının Əli Səbri kimi tanıdığı Qasımov Əli Camal oğlu, özünün də xatirələrində yazdığı kimi, 15 aprel 1892-ci ildə qədim mədəniyyət yurdu olan Naxçıvan şəhərində anadan olub. Ədibin əsl mənşəyi, ata-baba yurdu isə Nehrəm kəndidir. Əli Səbri Qasımov da H.Cavid, M.S.Ordubadi, Ə.Şərif, R.Təhmasib və başqaları kimi o dövrün mötəbər təhsil ocağında - görkəmli pedaqoq, ustad müəllim, qüdrətli sənətkar Məhəmməd Tağı Sidqinin məktəbində təhsil alıb. Sonra isə Ə.S.Qasımov təhsilini Qori Müəllimlər Seminariyasında davam etdirib. Bu görkəmli ədibə Qori Müəllimlər Seminariyasına daxil olmağa o dövrün tanınmış hərb xadimi polkovnik Əbülfət ağa Şahtaxtinski kömək etmişdi. Seminariyaillərindən fəallığı ilə seçilən Əli Səbri Qasımovu ədəbi yaradıcılığa dövrün mötəbər şəxsiyyəti, Seminariyanın azərbaycanlı müəllimi, görkəmli ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli həvəsləndirmiş, 1910-cu ildən “Səda” qəzetindən başlayaraq mətbuat orqanlarında çıxış etməyə, imzasını tanıtmağa başlamışdır. Həm də tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərən Əli Səbri rus ədəbiyyatından, o cümlədən rus ədəbiyyatının qüdrətli nümayəndələri olan L.N.Tolstoydan, A.P.Çexovdan və s. qiymətli tərcümələrini həyata keçirmişdir. Seminariyanı bitirdikdən sonra Bakıda bir müddət müəllimlik edən Ə.Səbri ədəbi-mədəni tədbirlərdə də fəallıq göstərmişdir.
Aparılan tədqiqatlardan öyrənirik ki, Ə.Səbri Birinci dünya müharibəsi illərində Osmanlı türklərinə yardım məqsədi daşıyan “Qardaş köməyi” adı almış xeyriyyə tədbirlərində yaxından iştirak etmiş, 1918-1920-ci illər isə onun həyat yoluna məxsusi bir mərhələ kimi daxil olmuşdur. “Bu illərdə o, doğma Naxçıvanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmiş, bölgənin erməni təcavüzündən qorunması istiqamətində görülən işlərdə qüvvəsini əsirgəməmişdir. Naxçıvan regionunda özünümüdafiə dəstələrinin formalaşdırılmasında, onların fəaliyyətinin təşkilində Əli Səbri Qasımov silahdaşları ilə birlikdə böyük xidmətlər göstərmişdir” (Bax: H.Həşimli. Əli Səbri Qasımov: ömür yolu və yaradıcılığı. Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2020, 232 s., s. 31). Ə.S.Qasımov həmçinin Naxçıvanın rəsmi-siyasi, diplomatik sahələrində həyata keçirilən tədbirlərdə də iştirak etmiş, Araz-Türk Cümhuriyyətinin fəaliyyətində, xüsusən əhalinin erməni zülmündən qorunmasında göstərdiyi xidmətlərlə bağlı dövri mətbuatda məlumatlar verilmişdir. Milli ruhlu ziyalı Əli Səbrinin sovet dövründə repressiyaya uğraması, özünün sonralar xatırladığı kimi, həyatının on səkkiz ilini sürgünlərdə və məhbəsdə keçirməsi barədə faktlar da monoqrafiyada yer almışdır.
Monoqrafiyanın digər üç fəsli - “Əli Səbri Qasımovun bədii yaradıcılığı” adlı ikinci, “Ədəbi-tənqidi və publisistik irsindən” adlı üçüncü və “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində sənətkarın ədəbi-bədii yaradıcılığı, publisistik fəaliyyəti və tərcüməçilik işləri haqda ətraflı şəkildə bəhs edilmişdir. Monoqrafiyada yazıçının “Şəbi-hicran, yaxud müsibəti-Şadi” povesti, “Solğun çiçək” romanı və “Qaraçılar”, “Ümid işıqları”, “Gonbul ayı balası”, “Firuzun kədəri”, “Himayə” və b. hekayələrindən ilk dəfə söhbət açılıb, məlumat verilir. Qeyd edək ki, yazıçının adı çəkilən povestini və “Ümid işıqları” hekayəsini ilk dəfə aşkara çıxarıb ədəbi ictimaiyyətə təqdim edən monoqrafiya müəllifi onların əhatəli təhlilini də vermişdir. Ə.Səbrinin bir sıra hekayələri uşaq ədəbiyyatımızın layiqli nümunələrindən də sayıla bilər ki, müəllif əsərdə bu məsələlərə də diqqət çəkib.
“Ədəbi-tənqidi və publisitik irsindən” adlı üçüncü fəsildə Əli Səbrinin həm də məharətli publisist olmasından, publisist və tənqidçi kimi fəaliyyətindən bəhs açılır. Ə.Səbrinin “Ə.Səb.”, “Ə.Səbri”, “Ə.Qasımov”, “Dağyuniszadə” (göründüyü kimi, bu imza Naxçıvan haqqındakı “Dağyunus” əfsanəsilə əlaqəli olaraq yaranmışdır – R.Q.), “Yəmut Elli” və b. imzalarla “Səda”, “İqbal”, “Yeni füyuzat”, “Məlumat”, “Yeni irşad”, “Açıq söz”, “Sovqat”, “Al bayraq”, “Azərbaycan”, “Gənclər yurdu” kimi qəzet və jurnallarda çıxış etmişdir. Müəllif tədqiqatları nəticəsində Əli Səbrinin indiyədək üzə çıxarılmayan, haqqında söz açılmayan publisist və tənqidi məqalələrindən də geniş bəhs edir, təhlillər aparır. Burada ədibin “Gizli həyat”, “İnsaf”, “Hümmət lazımdır”, ““Molla Nəsrəddin” məcmuəsi”, “Trabzon məktubları” və b. kimi məqalələrindən söhbət açılır. Əli Səbrinin “İnsaf” adlı məqaləsinin 1913-cü ildə “İqbal” qəzetində çap edilərək müəllimi, ustad ədəbiyyatşünas və maarifçi Firudinbəy Köçərlinin o zaman “Molla Nəsrəddin”də çap olunmuş, ziyalılar tərəfindən birmənalı qarşılanmayan və bəziləri tərəfindən narazılıq ifadə edilən məşhur “Ana dili” məqaləsi haqda Ə.S.İbrahimovun məqaləsinə cavab məqsədilə yazıldığı qeyd edilmişdir. Ə.Səbri məqaləsində müəllimi F.Köçərlinin mövqeyini birmənalı olaraq dəstəkləyir və onun haqlı mühakiməsinə dəstək ifadə edir. Ə.Səbrinin 1917-ci ildə “Açıq söz” qəzetində dərc olunmuş, Osmanlı türklərinə “Qardaş köməyi” tədbirlərindən bəhs edən “Trabzon məktubları” adlı silsilə məqalələrinin ilk dəfə tədqiqata cəlbi Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində naxçıvanlı ziyalıların rolunu araşdırmaq baxımından da zəngin material verir.
Əsərin “Tərcüməçilik fəaliyyəti” adlı dördüncü fəslində isə Əli Səbri Qasımovun tərcüməçi kimi faydalı fəaliyyəti və etdiyi qiymətli tərcümələrindən bəhs edilir. Müəllif özü də yazır ki, “istedadlı yazıçının tərcüməçilik fəaliyyəti indiyədək araşdırlmamış”dır, sadəcə bəzi tərcümələrinin adı çəkilmişdir.Uzunmüddətli tədqiqatlar aparan prof. Hüseyn Həşimli kitabın sonuncu fəslində Əli Səbrinin rus ədəbiyyatının klassikləri olan A.P.Çexovdan, L.N.Tolstoydan, V.İ.Dmitriyevadan, hind yazıçısı R.Taqordan, ingilis dramaturqu V.Şekspirdən, gürcü ədəbiyyatından və s. etdiyi tərcümələri araşdırır. Görünür ki, Ə.Səbri daha çox L.Tolstoy heyranı olmuş, daha çox bu görkəmli yazıçının əsərlərindən tərcümələr etmişdir. Onun R.Taqorun “Fəlakət” romanını, V.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşalması” pyesini, Dmitriyevanın “Balaca və xallı” əsərini tərcümələri uğurlu tərcümə işi kimi diqqəti cəlb edir. “Balaca və Xallı” haqlı olaraq tərcümədən daha çox təbdil kimi qiymətləndirilir.
Beləliklə, Əli Səbri Qasımovun həyat və yaradıcılıq yolu haqqında bəhs olunan monoqrafiya yeni faktlarla zəngin elmi-tədqiqat əsəri kimi özünə dəyər qazanır. Bu əsərdə daha geniş, əhatəli və dəqiq şəkildə Əli Səbri Qasımovun portreti çəkilir və əzəmətli, mötəbər, dəyərli fəaliyyəti, çoxşaxəli yaradıcılığı təqdim edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, dövriyyəyə buraxılan monoqrafiya geniş elmi ictimaiyyət tərəfindən məmnunluqla qarşılanacaq və ətrafına çoxsaylı mütaliəçilər toplayacaqdır.
Ramiz QASIMOV
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 387
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 00:01
Miraslan Rasimi də itirdik-Namiq MƏMMƏDLİ
16-04-2025, 23:50
Ədalət Əroğlunun doğum gününü təbrik edirəm!
16-04-2025, 22:31
Şair və ədəbiyyatşünas Konstantin Kedrov vəfat edib
9-04-2025, 09:10
Qahirədə seminar: Azərbaycan alimləri ərəb dilinin inkişafına böyük töhfələr veriblər
17-03-2025, 11:15
MƏZARSIZ QƏHRƏMAN-Xaqani Abbasəli ÖZTÜRK
16-03-2025, 02:44
Sumqayıtda şair Məmməd İlqarın 75 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-03-2025, 22:08
Elmin təhsilə inteqrasiyası istiqamətində növbəti mühazirə oxunub
2-03-2025, 22:59
Sumqayıt şəhərində Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar" romanının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
25-02-2025, 13:05
Sumqayıt şəhərində deputatın kitabının təqdimatı keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
19-02-2025, 22:17
Sumqayıtda şair Asif Asimanın 70 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOROLAR
19-02-2025, 09:01
Nəcibliyi, ziyalılığı ilə hər kəsin sevgisini qazanan işıqlı insan
9-02-2025, 21:49
Şeirlər- İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
1-02-2025, 23:22
Xalidə Nurayı TƏBRİK EDİRİK!
23-12-2024, 15:46
Səbuhi Zamanın “Adamın Dibi” adlı kitabı işıq üzü gördü
15-12-2024, 14:33
Yazıçı Samir İmanovun "Arzularımın rəqsi" adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD