02:45 / 25-11-2024
Çiolaku və Georgesku Rumıniyada keçirilən prezident seçkilərinin ikinci turuna yüksəliblər
02:40 / 25-11-2024
Fiko: "Ukraynada münaqişənin uzanması onun zəifləməsinə gətirib çıxarır"
01:33 / 25-11-2024
Aktyor Vladimir Samoylov 80 yaşında vəfat edib
01:24 / 25-11-2024
Paytaxtın ticarət mərkəzindəki yeməkxanada kütləvi dava olub
01:20 / 25-11-2024
"Azimut": Sukhoi Superjet 100 küləyin kəsilməsi səbəbindən Antalyaya kobud eniş etdi
01:16 / 25-11-2024
"Economist": Ukrayna kəşfiyyatı Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Zaporojyeyə hücumunu gözləyir
01:10 / 25-11-2024
Müstəntiqlər Antalyada "Azimut" təyyarəsinin yanması ilə bağlı araşdırmalara başlayıb
01:07 / 25-11-2024
Zelenski: "Ukrayna və Qərb mütəxəssisləri "Oreşnik"in qalıqlarını öyrənirlər
00:49 / 25-11-2024
Amerikanın "Möcüzələr sahəsi"nin ilk aparıcısı dünyasını dəyişib
00:42 / 25-11-2024
Uolts: "Tramp xarici siyasətdə ABŞ-ın enerji resurslarından istifadə edəcək"
00:34 / 25-11-2024
Avtobusda qəbuledicinin partlaması nəticəsində sərnişin xəsarət alıb
00:29 / 25-11-2024
Tbilisi polisi müxalifətin karvanını şəhər mərkəzinə buraxmayıb
00:25 / 25-11-2024
Melnik: "Trampın andiçmə mərasimindən əvvəlki dövr Ukrayna tarixində ən çətin dövr olacaq"
22:30 / 24-11-2024
Soçi sakinləri şəhər yaxınlığında zəlzələnin baş verdiyini bildiriblər
22:26 / 24-11-2024
Bu da xatirə - Fotosu
22:17 / 24-11-2024
İlham Əliyevdən COP29-un yekunları ilə bağlı - Paylaşım
22:13 / 24-11-2024
Leyla Əliyeva Altıağacda - Fotolar
22:06 / 24-11-2024
“Sumqayıt”dan əzmkar qələbə
21:52 / 24-11-2024
Ərdoğan Putinə deyib ki, Türkiyə Rusiya ilə ticarəti artırmağı hədəfləyir
21:46 / 24-11-2024
Litva silah və elektrik generatorlarını Kiyevə köçürüb
21:28 / 24-11-2024
İranın ali dini liderinin müşaviri: "Kiyevə yardım azalacaq və Rusiya qalib gələcək"
21:24 / 24-11-2024
Bir qadın Analar Günündə metro stansiyasında uşaq dünyaya gətirib
21:19 / 24-11-2024
Bir gündə 84 nəfər İsrailin Livana endirdiyi zərbələrin qurbanı olub
21:14 / 24-11-2024
"Hizbullah" İsrailin Hayfadakı hərbi dəniz bazasına zərbələr endirib
14:32 / 24-11-2024
Bakı aeroportu COP29-da - Video
14:25 / 24-11-2024
48 ton surroqat spirti müsadirə edilib
14:22 / 24-11-2024
Peskov: "ABŞ Putinin siqnallarına məhəl qoymadı və qəti addımlar atmaq lazım idi"
13:38 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev Berbokun ittihamlarına cavab verdi
13:24 / 24-11-2024
"Sky News": ABŞ-ın Böyük Britaniyadakı hava bazaları üzərində naməlum İHA-lar aşkarlanıb
13:20 / 24-11-2024
Primorski sakini ilə zəngə cavab verməyə gələn polis arasında baş verən dava videoya çəkilib
13:16 / 24-11-2024
Yanar materialların olduğu anbar yanır
13:13 / 24-11-2024
Rep konsertindən sonra üç yeniyetmə reanimasiyaya yerləşdirilib
13:11 / 24-11-2024
Kşilərin səfərbər olması səbəbindən minə yaxın ev istiliksiz qalıb
13:04 / 24-11-2024
"Bloomberg": Malidəki silahlılar "Wagner PMC"nin altı üzvünü öldürdülər
11:21 / 24-11-2024
Bir xəstənin reanimasiyası zamanı mənzildə yanğın başlayıb
11:18 / 24-11-2024
Rudenko: "Qərb Seulu Ukraynada şərik etmək və Pxenyana təzyiq etmək istəyir"
11:13 / 24-11-2024
Merkel: "Qərb və Ukrayna Rusiya ilə dialoqa getməlidir"
Məmməd Araz parkinson xəstəliyinə necə tutuldu? - Portret
Tarix: 27-12-2017 13:03 | Bölmə: Ədəbiyyat
26 Dekabr 09:31 5 003
Teleqraf.com-un “Portret” layihəsində Qorxmaz İbrahimli əmisi, Xalq şairi Məmməd Araz haqqında danışır.
– Qorxmaz bəy, əminiz Məmməd Arazı bir şair kimi nə vaxtdan tanımağa başladınız?
– Əmimi təxminən, 5 yaşımdan tanıyıram. Rəhmətliklər mənə onun şeirlərini əzbərlədirdilər. Özü kəndə gələndə deyərdik...
– Sizin 5 yaşınız olanda əminizin neçə yaşı vardı ki?
– 37 yaşındaydı. O zaman neçə yaşı olduğunu bilməsək də, sevimli, əziz əmimiz idi. Böcəkləri uçurdar, "uç-uç, get əmimi gətir" və ya "təyyarə göydədir, qanadları yerdədir, tez get əmimi gətir" kimi sözləri təyyarə səsini eşidən kimi deyərdik.
Gəlişi isə ayrıca bayramımız olardı. Yaxın qohumlara muştuluğa qaçardıq. Axşam qohumlar və dostları yığılanda uşaqların şeir demə yarışı olardı. Qızlarla gizlənqaç oynamanın dadını çıxarardıq.
– Məmməd Araz qardaşları içərisində yaşca ən böyüyü idi?
– Xeyr. Ailədə beş uşaq olublar. İki bacıları olub. Üç qardaşdan ortancılı idi. Ailəmiz repressiyaya məruz qaldığından uşaqlıq illəri çox sıxıntılarla keçib, babamın sürgündə olmasına baxmayaraq, mətanətli olublar. Nənəm Cahan və o zaman gənc olan İbrahim əmim ailəni idarə ediblər.
– Əmi kimi sizə maddi və mənəvi köməkliyi dəyirdimi? Yoxsa...
– Oh... Heç deməyin. Mənim əmim kimi əmi yox idi. Mənəvi köməyi heç danılmazdı. Uşaqlıq və orta məktəbdə oxuduğum dövrlər aydındır. Ucqar bir dağ kəndi... Naxçıvanda demək olar ki, bizim ailəni hər kəs tanıdığından sıxıntım olmayıb. Məktəbdə yaxşı oxuyan və dəcəl şagird idim.
Əsgəri xidmətim Sibirdə keçib, bir zaman babamın sürgün olduğu səmtlər. Məndən çox qulluq etmiş yerlilərim Məmməd Arazın qardaşı oğlu olduğumu və atamın da yazıçı olduğunu hərbi hissə komandirinə sızdırmışdılar. Mənə hər zaman Azərbaycanın böyük şairinin oğlu deyə müraciət edər və çəkinərdi.
Universitet illərində isə xüsusi bir mənəvi dəstəyi vardı. Xalq azadlıq hərəkatında aktiv, fakültədə yaxşı oxuyan tələbə idim. Müəllimlərim və universitet rəhbərliyi hər görüşəndə məni əmimə tərifləyəndə sevinərdim. Belə bir insanın qanından olmaq fərəh veririrdi. Ancaq bunun bir də məsuliyuəti var idi. Ki, o ağırlığı həmişə çiynimdə hiss etmişəm. Davranışımda hər zaman təsirli olub. Özümdə məsuliyyət hiss eləmişəm ki, birdən insanlar mənə görə əmimə nəsə xoşagəlməz bir şey deyərlər. Məmməd Arazın qardaşı oğlu olmağıma görə hər vaxt özümə nəzarətçi olmuşam. Ancaq yuxarıda dediyim kimi, məsələn, rektor məni ona tərifləyəndə üzdə utansam da, içimdə ölçüyəgəlməz bir sevinc olub.
Maddi dəstəyi isə həmişə olurdu. Birinci, ikinci kurslarda verdiyi pullar məni və tələbə yoldaşlarımı çox sevindirirdi... İş yerinin qapısından içəri girən kimi birinci cibimin pulunu qoyurdu... Deyirdi, tələbə dostlarını sıxılmağa qoyma. Bilirsən ki, bizim tələbəliyimiz çox ağır illərdə olub.
– Sizi yalnız qardaşı oğlu olduğunuz üçün belə çox istəyirdi, yoxsa fəaliyyətiniz, getdiyiniz yol onun xoşuna gəlirdi? Məsələn, o biri qardaşı uşaqlarına da eyni münasibəti göstərirdimi?
– Digər qardaşı və bacısı uşaqlarını da istəyib. Onların oxumalarına, davranışlarına nəzarət edib. Ancaq mənə özəl münasibəti var idi. Lap kiçik yaşlarımdan əmim məni digərlərindən fərqləndirirdi. Bilmirəm, orta məktəb illərimdəki aktivliyimmi, ya nə idi diqqətini çəkən. Tələbəliyimin birinci ilini yataqxanada qalmağa belə qoymurdu məni. Qızları da əmicanım da – biz əmi yoldaşına “əmicanı” deyirik – məni çox istəyirdilər. O zaman tələbə hərəkatında və xalq azadlıq hərəkatında önə çıxmağım, cəsarətli olmam, dərslərimi könüllü dayandırıb Qarabağa getməm yəqin, mənə münasibətini bir az da fərqli edirdi.
Onun şeirləri ilə etdiyini biz hərəkətlərimizlə gerçəkləşdirməyə başlamışdıq. Ölkəmizin azad olması, inkişafı üçün arzuladığı hər şeyin gerçəkləşəcəyinə inanırdı. Və onun arzuladığı gəncliyin içərisində mənim də olmam yəqin, mənə qarşı fərqli münasibət yaradırdı. Qarabağa gedərkən Məmməd əmimin yanına halallaşmağa getdim, xeyir-dua ilə yola saldı. Dedi, əsir düşməyin. Və uğurladı. Yəni ölün, əsir düşməyin, deyirdi. Sağlığında və yəqin, bütün həyatım boyu onun istəyi və öyüdləri mənə ayrıca məktəb oldu. Bu əmi-qardaşoğlu dostluğu bir ayrı idi. Sirlərini belə mənə deyə bilirdi. Çox vaxt evlərinin ətrafında ikimiz gəzişər, dərdləşərdik. Bir ömür o günləri xatırlayaraq köks ötürəcəyəm...
– Məmməd Arazın ən çox sevdiyiniz şeiri hansıdır? Hansı ki, o şeir təkcə Məmməd Araz yox, kim yazsaydı, yenə də sevəcəkdiniz...
– Hansı şeirini daha çox sevdiyimi demək çətindir. Ancaq elələri var, dərsliklərdə olmasını istərdim. Onun uşaq şeirlərini mən hər zaman nümunə kimi çəkmişəm və demişəm ki, "Quzu" şeiri xüsusilə dərsliklərə salınmalıdır. Bu şeiri kim yazsa gözəldir. "Bacım Gülsümə məktub", "Atamın kitabı" poeması, sevgi şeirləri...
"Öyünəsi bircəm idin, birimdin.
Yön tutası qibləm idin, birimdin.
Karvanqıran olmağında olarmış".
“Azərbaycan mayası nur, qayəsi nur ki,
hər daşından alov dilli ox ola bilər".
"Şanapipik, bu adada çınqıl gəzmə sən.
Baban görən, nənən görən mərzlər yox daha".
Və ya "Ayağa qalx Azərbaycan" şeirini hansı şair yazsa sevərdim. Ancaq Məmməd Araz yazdığını əlbəttə, başqa şairlərdə tapmaq bir qədər çətin olur.
“Vətən mənə oğul desə, nə dərdim,
Mamır olub, qayasında bitərdim".
Bunu deyən olubmu? Bu şeiri necə sevməyəsən?
– Siz bilərsiniz, Məmməd Araz "Dünya sənin, dünya mənim" şeirini kiməsə yazıb?
– Mən bu şeirin adını çəkmədim ki, çox populyardır. Bu şeir hələ çap olunmamışdan əvvəl dostları ilə dağlarımıza qalxmışdılar. Çox gözəl, nəşəli bir gün idi. Dostlarının gülüş səsləri Toğluqayada əks-səda verirdi. Mən də uşaq sevinci ilə tamaşa edirdim. Şahbulağın başında olan bəzi söhbətləri xatırlayıram. Və əmim orada "Dünya sənin, dünya mənim" adlı yeni şeir yazdığını və hələ çapa vermədiyini dedi. İlk dəfə də orada səsləndirdi. Nə şəxsən mənə, nə də bir başqa kimsəyə bu şeiri kiməsə görə yazdığını deməyib.
Bir də başlanğıcdan da görünür ki, bu şeir sırf dünyanın faniliyinə işarədir. Bir taleyin oynunda cütlənmiş zərik və ya eşidirsən, pıçıldayır yıxılan, duran və ya yüyəninə hər əl yetən bu ata güldüm və s. Bunların heç birini bir nəfərə xitabən deməz elə insanlar. Təbii, bəzən ya canını sıxanlara, ya da çox sevdiklərinə nə isə həsr edib. Ancaq bu şeir elə deyil.
– Onun canını sıxanlar kimlər olub ki?
– Bizim canımızı sıxanlar deyə siyahı açıqlaya bilmərik. Ancaq sovet hökuməti qurulandan bizə qarşı təqiblər olub. Atasını sürgün edib, ailənin var-yox nəyi varsa müsadirə edib aparan dövlət. Tələbəliyindən şeirləri ilə seçilən, parlayan əmimi gözü götürməyən insanlar. Şeirlərindəki açıq və sətiraltı bütöv Azərbaycan sevdasından qorxanlar. Bir də bir sürü bədxahlar ki, mikrob kimidirlər, ölmürlər.
– Məmməd Arazın və Elçibəyin bir-birinə münasibəti necə idi?
– Çox möhtəşəm idi. Şəxsən tanışlıqları nə zaman başlamışdı, bilmirəm. Ancaq Əbülfəz Elçibəyin bir Məmməd Araz sevgisi vardı. Hələ xalq hərəkatının ilk illərində bəy hər zaman məndən əmimi soruşar, salam və sayğılarını yetirməmi istəyərdi. Prezident olduğu müddətdə də hər zaman diqqət göstərdi. Hətta mənzil veriləməsinin gecikdiyinə görə bir müşavirədə sərt çıxış da elədi bəy.
Elçibəy Kələkidə olanda da nə zaman getsəydim, birinci əmimi soruşar, sonra başqa işlərimizə keçərdi. Əmim də eləcə. Prezident olduğu zaman görüşə bilmədilər. Narahat etmək istəmirdi. Hər zaman mənim vasitəmlə xəbər tutar, salamlarını göndərərdi. Kələkidə olduğu vaxtda da məndən soruşardı. Bir-birlərini çox istəyirdilər. Bəyin yasına da mənimlə getdi. Çox kədərlənmişdi...
– Yazıçı Əlabbas bir məqaləsində yazmışdı ki, Məmməd Arazın ilk sevdiyi qadın onun anası olub. Siz bu barədə nəsə bilirdinizmi? Yoxsa?
– Mən o barədə bilirdim desəm, ciddi olmaz. Mən bu barədə əmimin özündən eşitməmişəm. Rəhmətlik Şərqiyə xala bizim yaxın qohumumuz idi. Əmimlə yaş fərqləri o qədər çox deyildi, bəlkə doğrudan da əmimin ilk sevgisi olub. Ancaq bu sevgi nə idi, yeniyetməlik yaşına keçən oğlan və qızlar kiməsə aşiq olurlar. Hamımızın ilk sevgisi əlbəttə olub. O da elə. Əlabbas da çox sevdiyim yazıçı, dostum və qohumumuzdur. Mənə çox maraqlı gəldi. Kaş elə rəhmətliklərin sağlığında açılsaydı bu söhbət...
– Məmməd müəllimin iflic keçirməyinin səbəbi nə idi? Nəyəsə əsəbiləşmişdi?
– Məmməd müəllim iflic keçirməyib. Parkinson xəstəliyinə yaxalanıb. Parkinson xəstəliyi iflic deyil. Beyinlə bağlı olduğu bəllidir. İrsi və ya sonradan qazanılan olur. Əmimdə isə sonradan qazanıldığını təəssüflə bildirməliyəm. Səbəbi isə 70-ci illərin əvvəllərində edilmiş haqsızlıq və nahaqdan işdən çıxarılması olmuşdu. Məmməd müəllim uşaqlıq çağından çox sıxıntı və sarsıntılar yaşamışdı. Ailənin "kulak" edilməsi, tələbəliyində ailənin repressiya olunduğunu, atasının on il sürgündə və həbsdə qaldığını bəzən gizlətmək məcburiyyətində qalmışdı. Tələbə vaxtı istedadını görən partkom bu bacarıqlı tələbəni partiyaya keçirmək istəyir. Əmim uzun müddət edilən təklifdən yayınır. Sonra partkom əsəbiləşərək bu sayğısızlığının səbəbini soruşanda atasının repressiya olunduğunu deyir... Və partkom bundan sonra başını sığallayaraq, onu başa düşdüyünü və daha heç kimə bildirməməsini söyləyir.
Stalinin repressiya maşını sındı deyərkən, bu dəfə də gənc və istedadlı şairə qarşı yeni gizli və açıq hücumlar başlayır. 60-cı illərin Yazıçılar İttifaqı oyunlarından salamat 70-ə keçən gənc Məmməd Araza qarşı namərd, fürsətçi xislətlər marığa yatmışdılar. Və Nəriman Nərimanovun açılışı olmamış heykəlinin fotoşəkli ilə bağlı başlayan yeni hücum heç bir məsuliyyəti və günahı olmayan, məzuniyyətdə, istirahətdə olan bu parlaq gələcəyi şeirlərindən və şəxsiyyətindən yağan insanı işindən çıxartmağa nail olan "donos"çuların "qələbəsi" oldu. Görünür, daha əsəbləri dözməyərək, bu mənfur xəstəliyə yaxalandı. Ancaq xəstəliyinə baxmayaraq, Tanrı onu hər zaman hifz elədi. İstedadı ilə parlamağa davam etdi.
– Onun işdən çıxarılmasına da səbəb Nəriman Nərimanovun heykəlinin fotoşəkili idi?
– Bəli... “Əfəbiyyat və incəsənət” qəzetində baş redaktor müavini işləyirdi. Və yalandan hər şeyi onun üzərinə atıblar. O məsələdə kimlərin rol oynadığı haqda isə danışmağa dəyməz. İşdən çıxarılandan sonra isə bir müddət işsiz qalması, bəzi insanların namərdliyi, bəzilərinin dönüklüyü, fürsətçilərin amansızlığı və s. xəstəliyinin yaranmasına səbəbkar olublar.
– Bəs Heydər Əliyev Məmməd Araza nə kimi yaxşılıqlar edib?
– Rəhmətlik Heydər Əliyevin qardaşı rəhmətlik Həsən Əliyev Coğrafiya institutunun direktoru olanda "Azərbaycan təbiəti" jurnalı yaratmaq istəyir və Mərkəzi Komitədə müsbət həll edir. Və rəhmətlik Budaq Budaqovun təşəbbüsü ilə əmimi jurnala redaktor götürürlər. Bu, əlbəttə, çox böyük mənəvi bir dəstək olmuşdu. Məmməd Araz ömrünün son illərinə qədər baş redaktor olaraq çalışdı. Mərhum Heydər Əliyev prezidentliyi dövründə bu jurnalın çapının davam etməsi üçün lazımı göstərişlər vermişdi. Əmimin müalicəsi üçün Almaniyaya göndərilməsi də Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə olmuşdu. Almaniyada müayinə edərək bir daha təkrar yoxlanmağa gəlməsi tövsiyyə olunmuşdu. Əmim isə Azərbaycana döndükdən sonra getmək istəmədi. Dedi, bu vəsaitin mənə xərclənməsini istəmirəm. İstəsəydi, yəqin ki, Heydər Əliyev vəsait ayıracaqdı. Ümumiyyətlə, Heydər Əliyev prezidentliyi dövründə təkcə Məmməd Araza deyil, bir çox ziyalıların müalicəsinə və həyat səviyyəsinin yaxşı olmasına diqqət göstərmişdi.
– Əminizlə bağlı son xatirəniz yadınızdadırmı?
– Əmimlə bağlı çox şey danışa bilərəm. Ancaq ölümündən 15-16 gün əvvəl mərhum xanımımı Moskva şəhərinə müalicəyə aparacaqdım. Yola çıxmadan gedib əmimlə halallaşdım. Hər zaman bir səfərə gedib-gələrkən yad edərdim. Bir az xoş məramla yola çıxmayacağımızdan üzgün idi. Şəhlanı da çox istəyirdi. Dedi, sağ-salamat gedin, gəlin, ilk fürsətdə Naxçıvana gedək, Nursuya gedib, dədəmin, anamın, İbrahimin, Əbülfəzin Gülsümün məzarlarını ziyarət etmək istəyirəm. Beləcə, sözləşdik, ertəsi gün biz Moskvaya getdik. O bəd xəbəri aldım və təcili Bakıya dönüb dəfnində iştirak etməli oldum...
Onun son arzusunu yerinə yetirə bilmədiyim üçün hər zaman üzülürəm.
Bir də 1993-cü ildə Naxçıvanda 60 illik yubileyi keçirildikdən sonra bərabər Təbrizə getdik. Əmim, Gülxanım əmicanım, Söhrab Tahir əmi və nəvəsi Toğrul. Arazın o tayına keçdikdən sonra çayın sahilində dayanaraq, çox qəribə bir şəkildə baxdı. “Araz, Məmməd Araz da sənin üzərindən keçdi" deyib gülümsədi...
Baxış sayı: 1 025
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-12-2017 13:03 | Bölmə: Ədəbiyyat
Teleqraf.com-un “Portret” layihəsində Qorxmaz İbrahimli əmisi, Xalq şairi Məmməd Araz haqqında danışır.– Qorxmaz bəy, əminiz Məmməd Arazı bir şair kimi nə vaxtdan tanımağa başladınız?
– Əmimi təxminən, 5 yaşımdan tanıyıram. Rəhmətliklər mənə onun şeirlərini əzbərlədirdilər. Özü kəndə gələndə deyərdik...
– Sizin 5 yaşınız olanda əminizin neçə yaşı vardı ki?
– 37 yaşındaydı. O zaman neçə yaşı olduğunu bilməsək də, sevimli, əziz əmimiz idi. Böcəkləri uçurdar, "uç-uç, get əmimi gətir" və ya "təyyarə göydədir, qanadları yerdədir, tez get əmimi gətir" kimi sözləri təyyarə səsini eşidən kimi deyərdik.
Gəlişi isə ayrıca bayramımız olardı. Yaxın qohumlara muştuluğa qaçardıq. Axşam qohumlar və dostları yığılanda uşaqların şeir demə yarışı olardı. Qızlarla gizlənqaç oynamanın dadını çıxarardıq.
– Məmməd Araz qardaşları içərisində yaşca ən böyüyü idi?
– Xeyr. Ailədə beş uşaq olublar. İki bacıları olub. Üç qardaşdan ortancılı idi. Ailəmiz repressiyaya məruz qaldığından uşaqlıq illəri çox sıxıntılarla keçib, babamın sürgündə olmasına baxmayaraq, mətanətli olublar. Nənəm Cahan və o zaman gənc olan İbrahim əmim ailəni idarə ediblər.
– Əmi kimi sizə maddi və mənəvi köməkliyi dəyirdimi? Yoxsa...
– Oh... Heç deməyin. Mənim əmim kimi əmi yox idi. Mənəvi köməyi heç danılmazdı. Uşaqlıq və orta məktəbdə oxuduğum dövrlər aydındır. Ucqar bir dağ kəndi... Naxçıvanda demək olar ki, bizim ailəni hər kəs tanıdığından sıxıntım olmayıb. Məktəbdə yaxşı oxuyan və dəcəl şagird idim.
Əsgəri xidmətim Sibirdə keçib, bir zaman babamın sürgün olduğu səmtlər. Məndən çox qulluq etmiş yerlilərim Məmməd Arazın qardaşı oğlu olduğumu və atamın da yazıçı olduğunu hərbi hissə komandirinə sızdırmışdılar. Mənə hər zaman Azərbaycanın böyük şairinin oğlu deyə müraciət edər və çəkinərdi.
Universitet illərində isə xüsusi bir mənəvi dəstəyi vardı. Xalq azadlıq hərəkatında aktiv, fakültədə yaxşı oxuyan tələbə idim. Müəllimlərim və universitet rəhbərliyi hər görüşəndə məni əmimə tərifləyəndə sevinərdim. Belə bir insanın qanından olmaq fərəh veririrdi. Ancaq bunun bir də məsuliyuəti var idi. Ki, o ağırlığı həmişə çiynimdə hiss etmişəm. Davranışımda hər zaman təsirli olub. Özümdə məsuliyyət hiss eləmişəm ki, birdən insanlar mənə görə əmimə nəsə xoşagəlməz bir şey deyərlər. Məmməd Arazın qardaşı oğlu olmağıma görə hər vaxt özümə nəzarətçi olmuşam. Ancaq yuxarıda dediyim kimi, məsələn, rektor məni ona tərifləyəndə üzdə utansam da, içimdə ölçüyəgəlməz bir sevinc olub.
Maddi dəstəyi isə həmişə olurdu. Birinci, ikinci kurslarda verdiyi pullar məni və tələbə yoldaşlarımı çox sevindirirdi... İş yerinin qapısından içəri girən kimi birinci cibimin pulunu qoyurdu... Deyirdi, tələbə dostlarını sıxılmağa qoyma. Bilirsən ki, bizim tələbəliyimiz çox ağır illərdə olub.
– Sizi yalnız qardaşı oğlu olduğunuz üçün belə çox istəyirdi, yoxsa fəaliyyətiniz, getdiyiniz yol onun xoşuna gəlirdi? Məsələn, o biri qardaşı uşaqlarına da eyni münasibəti göstərirdimi?
– Digər qardaşı və bacısı uşaqlarını da istəyib. Onların oxumalarına, davranışlarına nəzarət edib. Ancaq mənə özəl münasibəti var idi. Lap kiçik yaşlarımdan əmim məni digərlərindən fərqləndirirdi. Bilmirəm, orta məktəb illərimdəki aktivliyimmi, ya nə idi diqqətini çəkən. Tələbəliyimin birinci ilini yataqxanada qalmağa belə qoymurdu məni. Qızları da əmicanım da – biz əmi yoldaşına “əmicanı” deyirik – məni çox istəyirdilər. O zaman tələbə hərəkatında və xalq azadlıq hərəkatında önə çıxmağım, cəsarətli olmam, dərslərimi könüllü dayandırıb Qarabağa getməm yəqin, mənə münasibətini bir az da fərqli edirdi.
Onun şeirləri ilə etdiyini biz hərəkətlərimizlə gerçəkləşdirməyə başlamışdıq. Ölkəmizin azad olması, inkişafı üçün arzuladığı hər şeyin gerçəkləşəcəyinə inanırdı. Və onun arzuladığı gəncliyin içərisində mənim də olmam yəqin, mənə qarşı fərqli münasibət yaradırdı. Qarabağa gedərkən Məmməd əmimin yanına halallaşmağa getdim, xeyir-dua ilə yola saldı. Dedi, əsir düşməyin. Və uğurladı. Yəni ölün, əsir düşməyin, deyirdi. Sağlığında və yəqin, bütün həyatım boyu onun istəyi və öyüdləri mənə ayrıca məktəb oldu. Bu əmi-qardaşoğlu dostluğu bir ayrı idi. Sirlərini belə mənə deyə bilirdi. Çox vaxt evlərinin ətrafında ikimiz gəzişər, dərdləşərdik. Bir ömür o günləri xatırlayaraq köks ötürəcəyəm...
– Məmməd Arazın ən çox sevdiyiniz şeiri hansıdır? Hansı ki, o şeir təkcə Məmməd Araz yox, kim yazsaydı, yenə də sevəcəkdiniz...
– Hansı şeirini daha çox sevdiyimi demək çətindir. Ancaq elələri var, dərsliklərdə olmasını istərdim. Onun uşaq şeirlərini mən hər zaman nümunə kimi çəkmişəm və demişəm ki, "Quzu" şeiri xüsusilə dərsliklərə salınmalıdır. Bu şeiri kim yazsa gözəldir. "Bacım Gülsümə məktub", "Atamın kitabı" poeması, sevgi şeirləri...
"Öyünəsi bircəm idin, birimdin.
Yön tutası qibləm idin, birimdin.
Karvanqıran olmağında olarmış".
“Azərbaycan mayası nur, qayəsi nur ki,
hər daşından alov dilli ox ola bilər".
"Şanapipik, bu adada çınqıl gəzmə sən.
Baban görən, nənən görən mərzlər yox daha".
Və ya "Ayağa qalx Azərbaycan" şeirini hansı şair yazsa sevərdim. Ancaq Məmməd Araz yazdığını əlbəttə, başqa şairlərdə tapmaq bir qədər çətin olur.
“Vətən mənə oğul desə, nə dərdim,
Mamır olub, qayasında bitərdim".
Bunu deyən olubmu? Bu şeiri necə sevməyəsən?
– Siz bilərsiniz, Məmməd Araz "Dünya sənin, dünya mənim" şeirini kiməsə yazıb?
– Mən bu şeirin adını çəkmədim ki, çox populyardır. Bu şeir hələ çap olunmamışdan əvvəl dostları ilə dağlarımıza qalxmışdılar. Çox gözəl, nəşəli bir gün idi. Dostlarının gülüş səsləri Toğluqayada əks-səda verirdi. Mən də uşaq sevinci ilə tamaşa edirdim. Şahbulağın başında olan bəzi söhbətləri xatırlayıram. Və əmim orada "Dünya sənin, dünya mənim" adlı yeni şeir yazdığını və hələ çapa vermədiyini dedi. İlk dəfə də orada səsləndirdi. Nə şəxsən mənə, nə də bir başqa kimsəyə bu şeiri kiməsə görə yazdığını deməyib.
Bir də başlanğıcdan da görünür ki, bu şeir sırf dünyanın faniliyinə işarədir. Bir taleyin oynunda cütlənmiş zərik və ya eşidirsən, pıçıldayır yıxılan, duran və ya yüyəninə hər əl yetən bu ata güldüm və s. Bunların heç birini bir nəfərə xitabən deməz elə insanlar. Təbii, bəzən ya canını sıxanlara, ya da çox sevdiklərinə nə isə həsr edib. Ancaq bu şeir elə deyil.
– Onun canını sıxanlar kimlər olub ki?
– Bizim canımızı sıxanlar deyə siyahı açıqlaya bilmərik. Ancaq sovet hökuməti qurulandan bizə qarşı təqiblər olub. Atasını sürgün edib, ailənin var-yox nəyi varsa müsadirə edib aparan dövlət. Tələbəliyindən şeirləri ilə seçilən, parlayan əmimi gözü götürməyən insanlar. Şeirlərindəki açıq və sətiraltı bütöv Azərbaycan sevdasından qorxanlar. Bir də bir sürü bədxahlar ki, mikrob kimidirlər, ölmürlər.
– Məmməd Arazın və Elçibəyin bir-birinə münasibəti necə idi?
– Çox möhtəşəm idi. Şəxsən tanışlıqları nə zaman başlamışdı, bilmirəm. Ancaq Əbülfəz Elçibəyin bir Məmməd Araz sevgisi vardı. Hələ xalq hərəkatının ilk illərində bəy hər zaman məndən əmimi soruşar, salam və sayğılarını yetirməmi istəyərdi. Prezident olduğu müddətdə də hər zaman diqqət göstərdi. Hətta mənzil veriləməsinin gecikdiyinə görə bir müşavirədə sərt çıxış da elədi bəy.
Elçibəy Kələkidə olanda da nə zaman getsəydim, birinci əmimi soruşar, sonra başqa işlərimizə keçərdi. Əmim də eləcə. Prezident olduğu zaman görüşə bilmədilər. Narahat etmək istəmirdi. Hər zaman mənim vasitəmlə xəbər tutar, salamlarını göndərərdi. Kələkidə olduğu vaxtda da məndən soruşardı. Bir-birlərini çox istəyirdilər. Bəyin yasına da mənimlə getdi. Çox kədərlənmişdi...
– Yazıçı Əlabbas bir məqaləsində yazmışdı ki, Məmməd Arazın ilk sevdiyi qadın onun anası olub. Siz bu barədə nəsə bilirdinizmi? Yoxsa?
– Mən o barədə bilirdim desəm, ciddi olmaz. Mən bu barədə əmimin özündən eşitməmişəm. Rəhmətlik Şərqiyə xala bizim yaxın qohumumuz idi. Əmimlə yaş fərqləri o qədər çox deyildi, bəlkə doğrudan da əmimin ilk sevgisi olub. Ancaq bu sevgi nə idi, yeniyetməlik yaşına keçən oğlan və qızlar kiməsə aşiq olurlar. Hamımızın ilk sevgisi əlbəttə olub. O da elə. Əlabbas da çox sevdiyim yazıçı, dostum və qohumumuzdur. Mənə çox maraqlı gəldi. Kaş elə rəhmətliklərin sağlığında açılsaydı bu söhbət...
– Məmməd müəllimin iflic keçirməyinin səbəbi nə idi? Nəyəsə əsəbiləşmişdi?
– Məmməd müəllim iflic keçirməyib. Parkinson xəstəliyinə yaxalanıb. Parkinson xəstəliyi iflic deyil. Beyinlə bağlı olduğu bəllidir. İrsi və ya sonradan qazanılan olur. Əmimdə isə sonradan qazanıldığını təəssüflə bildirməliyəm. Səbəbi isə 70-ci illərin əvvəllərində edilmiş haqsızlıq və nahaqdan işdən çıxarılması olmuşdu. Məmməd müəllim uşaqlıq çağından çox sıxıntı və sarsıntılar yaşamışdı. Ailənin "kulak" edilməsi, tələbəliyində ailənin repressiya olunduğunu, atasının on il sürgündə və həbsdə qaldığını bəzən gizlətmək məcburiyyətində qalmışdı. Tələbə vaxtı istedadını görən partkom bu bacarıqlı tələbəni partiyaya keçirmək istəyir. Əmim uzun müddət edilən təklifdən yayınır. Sonra partkom əsəbiləşərək bu sayğısızlığının səbəbini soruşanda atasının repressiya olunduğunu deyir... Və partkom bundan sonra başını sığallayaraq, onu başa düşdüyünü və daha heç kimə bildirməməsini söyləyir.
Stalinin repressiya maşını sındı deyərkən, bu dəfə də gənc və istedadlı şairə qarşı yeni gizli və açıq hücumlar başlayır. 60-cı illərin Yazıçılar İttifaqı oyunlarından salamat 70-ə keçən gənc Məmməd Araza qarşı namərd, fürsətçi xislətlər marığa yatmışdılar. Və Nəriman Nərimanovun açılışı olmamış heykəlinin fotoşəkli ilə bağlı başlayan yeni hücum heç bir məsuliyyəti və günahı olmayan, məzuniyyətdə, istirahətdə olan bu parlaq gələcəyi şeirlərindən və şəxsiyyətindən yağan insanı işindən çıxartmağa nail olan "donos"çuların "qələbəsi" oldu. Görünür, daha əsəbləri dözməyərək, bu mənfur xəstəliyə yaxalandı. Ancaq xəstəliyinə baxmayaraq, Tanrı onu hər zaman hifz elədi. İstedadı ilə parlamağa davam etdi.
– Onun işdən çıxarılmasına da səbəb Nəriman Nərimanovun heykəlinin fotoşəkili idi?
– Bəli... “Əfəbiyyat və incəsənət” qəzetində baş redaktor müavini işləyirdi. Və yalandan hər şeyi onun üzərinə atıblar. O məsələdə kimlərin rol oynadığı haqda isə danışmağa dəyməz. İşdən çıxarılandan sonra isə bir müddət işsiz qalması, bəzi insanların namərdliyi, bəzilərinin dönüklüyü, fürsətçilərin amansızlığı və s. xəstəliyinin yaranmasına səbəbkar olublar.
– Bəs Heydər Əliyev Məmməd Araza nə kimi yaxşılıqlar edib?
– Rəhmətlik Heydər Əliyevin qardaşı rəhmətlik Həsən Əliyev Coğrafiya institutunun direktoru olanda "Azərbaycan təbiəti" jurnalı yaratmaq istəyir və Mərkəzi Komitədə müsbət həll edir. Və rəhmətlik Budaq Budaqovun təşəbbüsü ilə əmimi jurnala redaktor götürürlər. Bu, əlbəttə, çox böyük mənəvi bir dəstək olmuşdu. Məmməd Araz ömrünün son illərinə qədər baş redaktor olaraq çalışdı. Mərhum Heydər Əliyev prezidentliyi dövründə bu jurnalın çapının davam etməsi üçün lazımı göstərişlər vermişdi. Əmimin müalicəsi üçün Almaniyaya göndərilməsi də Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə olmuşdu. Almaniyada müayinə edərək bir daha təkrar yoxlanmağa gəlməsi tövsiyyə olunmuşdu. Əmim isə Azərbaycana döndükdən sonra getmək istəmədi. Dedi, bu vəsaitin mənə xərclənməsini istəmirəm. İstəsəydi, yəqin ki, Heydər Əliyev vəsait ayıracaqdı. Ümumiyyətlə, Heydər Əliyev prezidentliyi dövründə təkcə Məmməd Araza deyil, bir çox ziyalıların müalicəsinə və həyat səviyyəsinin yaxşı olmasına diqqət göstərmişdi.
– Əminizlə bağlı son xatirəniz yadınızdadırmı?
– Əmimlə bağlı çox şey danışa bilərəm. Ancaq ölümündən 15-16 gün əvvəl mərhum xanımımı Moskva şəhərinə müalicəyə aparacaqdım. Yola çıxmadan gedib əmimlə halallaşdım. Hər zaman bir səfərə gedib-gələrkən yad edərdim. Bir az xoş məramla yola çıxmayacağımızdan üzgün idi. Şəhlanı da çox istəyirdi. Dedi, sağ-salamat gedin, gəlin, ilk fürsətdə Naxçıvana gedək, Nursuya gedib, dədəmin, anamın, İbrahimin, Əbülfəzin Gülsümün məzarlarını ziyarət etmək istəyirəm. Beləcə, sözləşdik, ertəsi gün biz Moskvaya getdik. O bəd xəbəri aldım və təcili Bakıya dönüb dəfnində iştirak etməli oldum...
Onun son arzusunu yerinə yetirə bilmədiyim üçün hər zaman üzülürəm.
Bir də 1993-cü ildə Naxçıvanda 60 illik yubileyi keçirildikdən sonra bərabər Təbrizə getdik. Əmim, Gülxanım əmicanım, Söhrab Tahir əmi və nəvəsi Toğrul. Arazın o tayına keçdikdən sonra çayın sahilində dayanaraq, çox qəribə bir şəkildə baxdı. “Araz, Məmməd Araz da sənin üzərindən keçdi" deyib gülümsədi...
Baxış sayı: 1 025
Bölməyə aid digər xəbərlər
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski