23:44 / 19-04-2025
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib FOTO
23:40 / 19-04-2025
Əlil məmur tərəfindən təhqir olunduqdan sonra prokurora şikayət ed
23:07 / 19-04-2025
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
22:02 / 19-04-2025
20-ci mərtəbədən yıxılan qız sağ qalıb
21:58 / 19-04-2025
Dzyuba “Spartak”a qol vurdu və aslanlı köynək göstərdi
21:51 / 19-04-2025
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Pasxa atəşkəsinə cavab verib
21:46 / 19-04-2025
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
21:43 / 19-04-2025
Belçikalı velosipedçi 9 Mayı qeyd etmək üçün Moskva vasitəsilə Şanxaya gedir
21:22 / 19-04-2025
Vüqar Rəhimzadə: " Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Ümummilli Liderin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir"
21:19 / 19-04-2025
Tümen vilayətinin 4 sakini Ukrayna əsirliyindən qayıdıb
21:08 / 19-04-2025
ABŞ və İran gələcək nüvə sazişinin məqsədləri barədə razılığa gəliblər
21:05 / 19-04-2025
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
21:00 / 19-04-2025
Rus Pravoslav Kilsəsi Putinin elan etdiyi Pasxa atəşkəsini alqışlayır
20:56 / 19-04-2025
Vyetnam hərbçiləri Böyük Qələbə paradında iştirak edəcəklər
09:47 / 19-04-2025
Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar saxta foto çəkilişlər üçün reklamlardan istifadə edərək pul oğurlayırlar
09:42 / 19-04-2025
Tayvan, Tayvan boğazının orta xəttini keçən 13 Çin təyyarəsini aşkar edib
09:37 / 19-04-2025
Pakistan sakini: "Günəş panelləri quraşdırdıqdan sonra onun hesabı 3 dəfə azalıb"
09:33 / 19-04-2025
10-cu mərtəbədən yıxılan tikinti torunun sayəsində sağ qalıb
09:29 / 19-04-2025
Dövlət Departamenti: Avropa başa düşməlidir ki, ABŞ Ukraynada sülh axtarışını dayandıra bilər
09:22 / 19-04-2025
Vəkil Gürol: "Türkiyə fövqəladə vəziyyətdən sonra "Azimut"dan xərclər üçün təzminat tələb edə bilər
09:08 / 19-04-2025
Yeniyetmə qayadan yıxılaraq ölüb
23:31 / 18-04-2025
Naməlum silahlı şəxslər 11 xoruz döyüşçünü güllələyiblər
23:23 / 18-04-2025
Arxiyepiskop Markellin Moldovanı tərk edərək Müqəddəs Atəş üçün Yerusəlimə getməsinə icazə verilməyib
21:06 / 18-04-2025
Belçika Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmisi Rusiya tədqiqat gəmisini izləyir
20:53 / 18-04-2025
42 yaşlı qadın ikili orqan transplantasiyasından sonra uşaq dünyaya gətirib
20:50 / 18-04-2025
Professor Fenenko hesab edir ki, amerikalılar Ukraynanı silahlandırmaqdan əl çəkməyəcəklər
20:44 / 18-04-2025
İstintaq Komitəsi: Moskvada 100 milyon rubl dəyərində keyfiyyətsiz dərmanlar müsadirə edilib
20:35 / 18-04-2025
Lisey şagirdi müəllimənin əlindən dişləyib, ona tibbi yardım lazım olub
20:32 / 18-04-2025
Narışkin: "Qərb Əfqanıstanda qeyri-sabitliyi qorumağa çalışır"
10:56 / 18-04-2025
Cənubi Qafqazın sabitliyinin təmin olunmasında Azərbaycan-Gürcüstan əlaqələrinin rolu-Səyavuş Qasımov
10:27 / 18-04-2025
Kolumbiyanın şimalında naməlum şəxslər neft boru kəmərini partladıb, sızma meydana gəlib
10:11 / 18-04-2025
Bazarda baş verən yanğında 6 nəfər xəsarət alıb
10:08 / 18-04-2025
Üç öldürülmüş uşağın atası dördüncü uşağa işgəncə verdiyinə görə həbs edilib
10:01 / 18-04-2025
Baş verən yanğında 3 nəfər xəsarət alıb
Tez-tez xəstələnən uşaqlar
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.
Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 205
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 205
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 21:46
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
Dünən, 21:05
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
17-04-2025, 15:37
Güllələnənlərdən birinin arvadı ölüb
16-04-2025, 23:59
Uşaq şkafın üstünə düşməsi nəticəsində ölüb
15-04-2025, 14:15
Məktəbli ögey atası ilə dava edib və evdən qaçıb
14-04-2025, 22:39
Torpaq sahəsinə görə atışma zamanı keçmiş məmurun oğlu həlak olub
14-04-2025, 22:15
Yeniyetmələr məktəbli qızı döyərək diz çökdürüblər
11-04-2025, 19:31
Həmyaşıdını döyüb zorlayan üç məktəbli həbs edilib
9-04-2025, 20:49
Məktəblini bıçaqlayaraq öldürən yeniyetmə özünə qəsdə cəhd edib
9-04-2025, 11:10
Yaşayış binasının uçması nəticəsində 2 uşaq ölüb
7-04-2025, 21:58
Dörd qadın tanışını döyərək öldürüb
6-04-2025, 23:47
Öz nəvəsini qətlə yetirməkdə ittiham olunur
6-04-2025, 11:39
Atışma bir nəfərin yaralanmasına, üç nəfərin ölümünə səbəb olub
6-04-2025, 11:31
Bir milyona yaxın borcunu ödəmək istəmədi
3-04-2025, 09:21
Moskvada Rusiya Müdafiə Nazirliyinin zabitlərini partlatmağa cəhd edən ukraynalının məhkəməsi başlayıb
2-04-2025, 13:34
Oğurlanmış əşyalar oyun avtomatının sahibinə qaytarılıb
1-04-2025, 22:07
Onunla evlənməkdən imtina etdiyi üçün qadını az qala öldürəcəkdi
1-04-2025, 16:29
Mənzilində təmir işləri apardığı qadını öldürən şəxs həbs edilib
30-03-2025, 23:13
Sərxoş şəxslər atəşfəşanlıq göstərdi
30-03-2025, 18:57
Tver vilayətində 13 yaşlı məktəblini qətlə yetirməkdə təqsirləndirilən şəxs həbs edilib
30-03-2025, 18:25
Sankt-Peterburqda federal axtarışda olan şəxs saxlanılıb
26-03-2025, 13:23
Yeniyetmə izdihamı gənci döyüb öldürdü
18-03-2025, 10:34
Uşağa işgəncə verən yerli sakinə qarşı cinayət işi açılıb
18-03-2025, 10:17
TCC işçilərindən qisas almaq üçün qrup halında toplaşırlar
17-03-2025, 10:57
Kəndinin sakinləri qulduru yaxalaya bilib
16-03-2025, 23:48
Qətlin üstü 13 ildən sonra açılıb
16-03-2025, 20:24
Anasının üzərinə yanar maye tökərək onu yandırıb
15-03-2025, 21:02
Qadın alıcılar pulsuz divar kağızı üstündə dava salıb
14-03-2025, 23:55
Sərxoş vəziyyətdə bıçaqlı şəxs saxlanılıb
14-03-2025, 21:14
Bir nəfər təqaüdçünün qətlində ittiham olunub
13-03-2025, 13:03
2 yaşlı oğlunu öldürməkdə ittiham olunur
12-03-2025, 13:53
Qonağa azı 15 bıçaq zərbəsi vurub
12-03-2025, 13:46
Kirayənişini 5-ci mərtəbədən özünü atmağa məcbur edib
11-03-2025, 21:31
Pulemyotlu şəxs tələbələri hədələyib
11-03-2025, 15:25
Xəstəxanaya yerləşdirməkdən imtina etdikdən sonra oğlunun ölümünə görə məhkum edilib
10-03-2025, 13:55
12 yaşlı qızın meyiti tapılıb
10-03-2025, 12:28
Gül oğrularına qarşı cinayət işi açılıb
10-03-2025, 12:21
Bıçaq və silahla silahlanmış şəxs kafeyə basqın edib
9-03-2025, 23:28
İki uşaqla sərxoş qadın sürücü saxlanılıb
9-03-2025, 16:55
Həmkəndlisinin evini qarət edən iki gənc mühakimə olunacaq
8-03-2025, 15:59
Sparta batalyonunun komandiri Coqanın atası oğlunun ölümünə görə qisas almaq istəmədiyini etiraf etdi
8-03-2025, 13:44
Ata 6 yaşlı oğlunu qartəmizləyən maşınla vurub
8-03-2025, 12:02
Narkomaniya və məktəbli qıza qarşı korrupsiyaya görə həbs edilib
6-03-2025, 15:15
19 yaşlı oğlanı oğurlayan şəxslər saxlanılıb
6-03-2025, 11:35
Nənə bir yaşlı nəvəsini öldürməkdə təqsirli bilinib
5-03-2025, 21:43
Məktəbli yaşıdını təhqir edib
5-03-2025, 15:22
Yeniyetmə elektrik qatarının damında ölüb