20:00 / 07-06-2025
Vens Tramp və Mask arasında münasibətlərin bərpa olunacağına ümid edir
19:56 / 07-06-2025
Keçmiş prezident Atambayev deyir ki, o, Haaqada mühakimə olunmağa hazırdır
19:53 / 07-06-2025
Mikroavtobus xəndəyə aşıb, iki nəfər ölüb
19:50 / 07-06-2025
Daxili İşlər Nazirliyi: PUA-nın aerodromlara hücumunda iştirak etdiyi iddia edilən şəxsin həyat yoldaşı axtarışa verilib
19:46 / 07-06-2025
Kansler Merz Donald Trampla görüşdən sonra reytinqini artırıb
19:39 / 07-06-2025
Kanadanın Müdafiə Nazirliyi Kiyevə 25 milyon dollardan çox hərbi yardım göndərəcəyini bildirib
19:32 / 07-06-2025
Uşaq düşərgəsi yanğın təhlükəsizliyinin pozulması səbəbindən bağlanıb
18:13 / 07-06-2025
Medinski: "Kiyev öz əsgərlərinin cəsədlərini valideyn şənbə günü qəbul edə bilərdi"
18:06 / 07-06-2025
REN TV jurnalistlərinə hücumla bağlı iş açılıb
18:03 / 07-06-2025
Məktəbli terror aktı ilə bağlı həbs edilib
17:58 / 07-06-2025
İsrailli "Dinamo"nun futbolçusu Rusiya ilə bağlı söylədiyi fikirlərə görə Estoniyada dindirilib
17:54 / 07-06-2025
Zaxarova: "Kiyevin diri və ya ölü öz vətəndaşlarına ehtiyacı yoxdur"
14:19 / 07-06-2025
Polimer məhsulları olan anbar yanıb
14:17 / 07-06-2025
Senator Novikov: "Biz ailə idmanını inkişaf etdirməyə çalışacağıq"
14:13 / 07-06-2025
Putin uşaqlara enerji içkilərinin satışına görə 500 min rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
14:10 / 07-06-2025
Putin Tailandla cinayətkarların ekstradisiyası haqqında müqaviləni ratifikasiya edib
14:07 / 07-06-2025
"Baza": Bir yeniyetmə dəmiryolunda təxribat etməyə cəhd edib
12:47 / 07-06-2025
İtaliyanın DÇ-2026-nın seçmə mərhələsi məğlubiyyətlə başlayır
12:43 / 07-06-2025
Göl sahilində yeni doğulmuş qızın meyiti tapılıb
12:38 / 07-06-2025
Mironov Merzə Reyxstaqın divarlarında yazılanları xatırlamağı tövsiyə etdi
12:35 / 07-06-2025
Yeniyetmə avtomobili yandırdığına görə terror aktında ittiham olunur
23:30 / 06-06-2025
Rusiya millisi Nigeriya ilə heç-heçə edərək səkkiz oyunluq qələbə seriyasına son qoyub
19:48 / 06-06-2025
Məhkəmə URA.ru saytının redaktoru Əllayarovu rüşvət işi üzrə həbs edib
19:43 / 06-06-2025
Xaskinin dişlədiyi uşaq ekspanderlə əməliyyata hazırlanır
19:38 / 06-06-2025
Ali Müfti Tacuddin ailəni bütün ölkələrin və xalqların təməli adlandırıb
19:32 / 06-06-2025
NC: "HKU5-CoV-2" virusu insanlara yoluxmaqdan bir mutasiya uzaqdadır
19:25 / 06-06-2025
"Axios": Mask və Trampın münaqişəsi qızğın mübahisədən sonra sona çatıb
19:17 / 06-06-2025
Evin pəncərələrinin altında tapılan körpə reanimasiyadan köçürülüb
19:10 / 06-06-2025
Hindistanlı astroloq Rusiyanı gələcək dünya lideri adlandırır
13:35 / 06-06-2025
"Liza Alert" dəstəsinin könüllüsü keçmiş qısqanc ərinin əli ilə öldü
13:30 / 06-06-2025
Qubernator Vladimir Putinə məktub yazan qıza it hədiyyə edib
13:25 / 06-06-2025
Valuev: "Rusiyanı ətraf mühitə zərər verməkdə ittiham etməyə çalışırlar, lakin bu, doğru deyil"
13:17 / 06-06-2025
Lixaçev Kalininqradda Qrossi ilə görüşdü
11:58 / 06-06-2025
Senator Karelin Rusiya ilə Ermənistan arasında əməkdaşlığın gücləndiyini qeyd edib
11:52 / 06-06-2025
Pilotsuz təyyarələr Belqorodda Ədliyyə binasına iki dəfə hücum edib, adam yaralanıb
11:45 / 06-06-2025
Lavrov: "Rusiya Ukraynanın rusdilli sakinlərinin hüquqlarının bərpasında israrlı olacaq"
Tez-tez xəstələnən uşaqlar
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.
Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 224
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 224
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-06-2025, 13:35
"Liza Alert" dəstəsinin könüllüsü keçmiş qısqanc ərinin əli ilə öldü
4-06-2025, 06:45
Sərxoş vəziyyətdə dava zamanı qadını 17 bıçaq xəsarəti ilə öldürüb
1-06-2025, 13:49
Damdan atəş açan şəxs xəstəxanada ölüb
26-05-2025, 10:22
İstintaq Komitəsi: Yeniyetmə qız həmyaşıdları tərəfindən zorla diz çökdürülüb və üzr istəməyə məcbur edilib
26-05-2025, 10:15
Narkotiklə mübarizə adı altında cinayətkar qrup insanlara hücum edir
25-05-2025, 18:36
Kişi tanışını boyun nahiyəsindən bıçaqlayıb
24-05-2025, 09:27
Məhbus svastika döyməsi ilə çılpaq ayaqlarına görə cərimə ödəyəcək
23-05-2025, 22:24
Məhkəmə qızının qətlini sifariş edən sakini həbs edib
19-05-2025, 12:15
Parkda baş verən kütləvi dava ilə bağlı cinayət işi açılıb
19-05-2025, 12:09
Gənc oğlan tanışını qətlə yetirməkdə təqsirli bilinib
16-05-2025, 08:48
Onunla birgə yaşadığını sərxoş edib və bıçaqlayaraq öldürüb
13-05-2025, 23:40
Pəncərədən yıxılaraq, kondisionerin üzərinə düşərək sağ qalıb
13-05-2025, 17:29
Qarajda iki uşaq və onların anasının meyiti tapılıb
12-05-2025, 22:35
Cəsədi hasarın üstündə tapılan qız öldürülməyib
11-05-2025, 23:56
Bir nəfəri döyərək kəsən 3 xuliqan saxlanılıb
10-05-2025, 21:08
Tanışını öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs həbs edilib
10-05-2025, 20:59
Polis bir kişinin üstünə cuman itlərin sahiblərini müəyyən edib
9-05-2025, 20:36
Qadınlar 80 yaşlı təqaüdçünü və qızını döyüblər, cinayət işi açılıb
9-05-2025, 12:10
17 yaşlı motosikletçinin ölümündə təqsirləndirilən şəxs saxlanılıb
3-05-2025, 17:06
Fırıldaqçılara işləməkdə şübhəli bilinən şəxsi saxlayıblar
1-05-2025, 16:03
Əri üçün qatil tutmuş qadın həbs edilib
29-04-2025, 11:44
3 kişi 18 yaşlı əlil qızı zorlayıb
27-04-2025, 11:13
Bar ziyarətçisi içəri buraxılmadıqdan sonra atəş açıb
25-04-2025, 10:31
2,5 milyon rubl oğurlamaq üçün özünə qarşı soyğunçuluq edib
24-04-2025, 09:49
5 il əvvəl bir yaşlı oğlunu qətlə yetirən valideynlər saxlanılıb
23-04-2025, 22:53
Stadionda davada yeniyetmə mədəsindən bıçaqlanıb
23-04-2025, 21:27
3 yaşlı qızını döyərək öldürən həbs edilib
21-04-2025, 20:40
55 milyon cərimə: Fermer necə ailə qisasının qurbanı oldu
20-04-2025, 21:47
Polis dağılmış "Priora"da öldürülən 3 nəfərin şəxsiyyətini müəyyən edib
20-04-2025, 19:36
Hamilə qadın rəqibini vəhşicəsinə döyərək burnunu sındırıb
19-04-2025, 23:07
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
19-04-2025, 21:46
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
19-04-2025, 21:05
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
17-04-2025, 15:37
Güllələnənlərdən birinin arvadı ölüb
16-04-2025, 23:59
Uşaq şkafın üstünə düşməsi nəticəsində ölüb
15-04-2025, 14:15
Məktəbli ögey atası ilə dava edib və evdən qaçıb
14-04-2025, 22:39
Torpaq sahəsinə görə atışma zamanı keçmiş məmurun oğlu həlak olub
14-04-2025, 22:15
Yeniyetmələr məktəbli qızı döyərək diz çökdürüblər
11-04-2025, 19:31
Həmyaşıdını döyüb zorlayan üç məktəbli həbs edilib
9-04-2025, 20:49
Məktəblini bıçaqlayaraq öldürən yeniyetmə özünə qəsdə cəhd edib
9-04-2025, 11:10
Yaşayış binasının uçması nəticəsində 2 uşaq ölüb
7-04-2025, 21:58
Dörd qadın tanışını döyərək öldürüb
6-04-2025, 23:47
Öz nəvəsini qətlə yetirməkdə ittiham olunur
6-04-2025, 11:39
Atışma bir nəfərin yaralanmasına, üç nəfərin ölümünə səbəb olub
6-04-2025, 11:31
Bir milyona yaxın borcunu ödəmək istəmədi