19:52 / 19-09-2024
Slutski: "Avropa Parlamentinin qətnaməsi üçüncü dünya müharibəsinə gətirib çıxaracaq"
19:48 / 19-09-2024
Toyda atışma və bıçaqlanma baş verib, qonaq xəstəxanaya yerləşdirilib
19:41 / 19-09-2024
"Hizbullah" lideri: "Livan görünməmiş hücumdan sonra müharibədədir"
16:46 / 19-09-2024
Metro keçidində yeniyetmə döyülüb
16:42 / 19-09-2024
Vəkil Yarmuş Polşanın Krımı BMT mandatı altında keçirmək fikrini yersiz adlandırıb
16:37 / 19-09-2024
Von der Leyen sentyabrın 20-də Kiyevdə Zelenski ilə Ukraynanın enerji təhlükəsizliyini müzakirə edəcək
16:34 / 19-09-2024
Çeçenistanın keçmiş baş naziri Darvinin nəzəriyyəsini məktəb proqramından çıxarmağa çağırıb
16:29 / 19-09-2024
AP Kiyevə Rusiya ərazisinə zərbə endirmək üçün icazə tələb edən qətnamə qəbul edib
16:26 / 19-09-2024
Sankt-Peterburq alimləri qızıl nanohissəciklərin xərçəngin müalicəsində effektivliyini sübut ediblər
16:19 / 19-09-2024
Putin Sankt-Peterburqda dron istehsal edən zavoda baş çəkib
09:49 / 19-09-2024
Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva Biləsuvar rayonunda yeni inşa edilən məktəbdə olub
09:24 / 19-09-2024
Tramp Bitcoin ilə ödəniş edən ilk ABŞ prezidenti oldu
09:19 / 19-09-2024
Primorye polisi Rixard Zorgenin abidəsini ləkələyən şəxsi axtarır
09:14 / 19-09-2024
Seul Şimali Koreyanı yeni partiya zibil balonlarında ittiham edir
09:04 / 19-09-2024
Daxili İşlər Nazirliyi: Pokrovskinin “Noqu svolo”dan mahnıları Rusiya Federasiyasının milli maraqlarına ziddir
08:59 / 19-09-2024
Məktəb tikintisi zamanı bir milyard oğurlanıb
08:55 / 19-09-2024
Bankirlərin işində 2 minə yaxın brilyant həbs edilib
08:52 / 19-09-2024
Mirançuk Atlanta üçün ilk qolu vurdu və Messinin komandası ilə heç-heçə etdi
08:46 / 19-09-2024
Rusiya səfiri Londona Britaniya diplomatlarının Moskvadan çıxarılmasının səbəblərini açıqlayıb
08:44 / 19-09-2024
İraq İslami Müqaviməti pilotsuz təyyarə ilə Hayfada hədəfə hücum edib
08:39 / 19-09-2024
Harris Vaşinqtonda Zelenski ilə görüşə bilər
20:46 / 18-09-2024
İstintaq videobloger Şaynyanın qiyabi həbsini istəyib
20:42 / 18-09-2024
Sanatoriya ərazisində açıq yanma aradan qaldırılıb
20:36 / 18-09-2024
Qadın sevgilisinin 2,5 milyonunu oğurlayaraq istirahət mərkəzinə gedib
20:31 / 18-09-2024
BMT Baş Assambleyası İsraili bir il ərzində Fələstini tərk etməyə çağırıb
20:27 / 18-09-2024
Putin və Braziliya prezidenti Ukraynanı müzakirə edib və görüş barədə razılığa gəliblər
20:02 / 18-09-2024
Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun ailəsini ziyarət edib
15:06 / 18-09-2024
"Walla": İsrail Hizbullahla döyüşəcəyi təqdirdə peycerləri partlatmağı planlaşdırırdı
15:01 / 18-09-2024
Polis əməkdaşı uşağı bataqlıqdan xilas edib
14:58 / 18-09-2024
Ermənistan İstintaq Komitəsi inqilabçıların Rusiya Federasiyasında təlim keçdiyini bəyan etsə də, sübut təqdim etməyib
13:44 / 18-09-2024
Tver qubernatoru PUA-nın qəzaya uğramasından sonra operativ qərargahın iclasını keçirib
13:41 / 18-09-2024
Yeddinci sinif şagirdinə bıçaqla hücum edən yükləyici saxlanılıb
13:10 / 18-09-2024
Paşinyan: "KTMT Ermənistanın suverenliyinə təhdidlər yaradır"
13:03 / 18-09-2024
"Kommersant": "Rosneft"in vitse-prezidenti Şişkin şirkəti tərk edib
12:59 / 18-09-2024
Başqırdıstanda ictimai yerlərdə vap və qəlyan çəkməyə görə cərimələr tətbiq edilib
12:21 / 18-09-2024
Həştərxanlı fermer mal-qara sənədlərinə görə sərhədçinin üzünə vurub
Tez-tez xəstələnən uşaqlar
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.
Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 055
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 055
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 16:46
Metro keçidində yeniyetmə döyülüb
17-09-2024, 19:25
Məktəbə hücum edən şagird PDN-də qeydiyyatda olmayıb
17-09-2024, 18:41
Xəstələrin ölümündən sonra üç nəfər həbs edilib
17-09-2024, 11:36
Moskvada uşaqları vuran miqrantın yaşadığı kabinədə 3 əcnəbi tapılıb
16-09-2024, 19:59
Armavirdə yeniyetmə kütləvi qətlə hazırlaşdığı üçün 3 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
16-09-2024, 10:25
Göldə itkin düşən üç yaşlı qızın meyiti tapılıb
15-09-2024, 20:45
Sahibsiz it sürüsü məktəbliyə hücum edib
14-09-2024, 12:26
Xarici avtomobilin sürücüsü binaya çırpılaraq yanıb
14-09-2024, 12:11
İki həftədir ki, 12 yaşlı məktəblinin qatilini axtarırlar
13-09-2024, 19:26
Keçmiş arvadını uşağın gözü qarşısında öldürdüyünə görə Volqoqrad sakini 18 il həbs cəzası alacaq
13-09-2024, 19:14
Krımda İstintaq Komitəsi tələbə ilə müəllim arasında telefonla davanın videosunu yoxlayır
13-09-2024, 13:50
Qızın üzərinə traktordan bıçaq düşüb, onu öldürüb
13-09-2024, 10:33
Iki tələbə pəncərənin yanında çılpaq göründüyü üçün həbsxanaya düşəcək
13-09-2024, 01:22
Vəzifəli şəxsin qərarına təsir göstərmək adı ilə vətəndaşdan pul almaqda təqsirləndirilən vəkil həbs edilib
12-09-2024, 17:55
Həkimlər 14 bıçaq zərbəsi alan voronejlini xilas ediblər
11-09-2024, 12:46
Moskvada kanalizasiyada baş verən ölüm hadisələri ilə bağlı yeni müttəhimlər peyda ola bilər
11-09-2024, 12:37
İki nəfər ölüb, beş nəfər dəm qazından zəhərlənib
10-09-2024, 20:56
Mahaçqalada rinoplastika əməliyyatı zamanı tələbə ölüb
10-09-2024, 20:43
Mühafizəçi təcili yardımın gediş haqqının ödənilməsini tələb edib
10-09-2024, 20:38
Uşağı qaçırmaq cəhdi videoya düşüb
10-09-2024, 13:23
Müəssisədə kollektorun alışması nəticəsində bir nəfər ölüb
10-09-2024, 13:00
Sərxoş kişi bir qadın və üç uşağı girov götürüb
10-09-2024, 10:09
Beş qadın mövcud olmayan uşaqlar üçün ödəniş aldı
9-09-2024, 21:56
Kubanda məhkəmə kütləvi davanın 12 iştirakçısını həbs edib
9-09-2024, 21:45
Moskvada Patriarx gölündə atəş açan iki nəfər həbs edilib
9-09-2024, 11:36
Tələbə qızını bıçaqlayaraq öldürüb
8-09-2024, 17:11
Akkumulyator 9-cu mərtəbədən 6-cı sinif şagirdinin üzərinə düşüb
8-09-2024, 17:08
Çağırışçı əsgərin ölümü ilə bağlı iş xüsusi nəzarətə götürülüb
8-09-2024, 15:40
Kişi keçmiş arvadını vəhşicəsinə qətlə yetirməkdə şübhəli bilinir
8-09-2024, 12:51
Bağ evində baş verən yanğında 3 nəfər ölüb
8-09-2024, 12:30
Balıqçılar göldə bel çantasında cəsəd tapıblar
6-09-2024, 11:48
Moskvada əcnəbi üç qızı zorlamaqda şübhəli bilinib
6-09-2024, 10:55
Çantasında 6 kq narkotik vasitə gəzdirən şəxs saxlanılıb
5-09-2024, 18:46
Qızının qatilini bıçaqlamağa cəhd etdiyi üçün saxlanılıb
5-09-2024, 13:48
Ana yeni doğulmuş körpəni öldürməkdə şübhəli bilinir
5-09-2024, 13:40
Mahaçqalada qətlə yetirilən 31 yaşlı qadının meyiti tapılıb
5-09-2024, 13:31
62 yaşlı kişi uşaq istismarına görə saxlanılıb
4-09-2024, 20:39
Uşağı zorlamaqda və öldürməkdə ittiham olunub
3-09-2024, 20:04
İtkin düşən 12 yaşlı qız sağ-salamat tapılıb
3-09-2024, 09:06
Balta və oyuncaq avtomatla polisə hücum ediblər
2-09-2024, 22:16
Toy avtobusuna hücum edən 3 nəfər həbs edilib
2-09-2024, 14:12
Taksi sürücüsünü döyməkdə şübhəli bilinən şəxs saxlanılıb
2-09-2024, 12:14
Ayağı olmayan əlilin qan içində meyiti tapılıb