17:42 / 31-07-2025
Reyqanın keçmiş köməkçisi ABŞ-a anti-Rusiya sanksiyalarının nəticələri barədə xəbərdarlıq edib
17:39 / 31-07-2025
Krımda yaşayan ukraynalı terrorçulara pul köçürdüyü üçün 9 il cəza alıb
17:29 / 31-07-2025
8 milyonluq səhifəsində Azərbaycan mahnısı ifa etdi - Video
17:22 / 31-07-2025
Səudiyyə Ərəbistanında attraksionun çökmə anı videoya çəkilib
17:19 / 31-07-2025
Yeni Alanya: Türkiyənin Alanya şəhərində rusiyalı turist avtomobil qəzası keçirərək dünyasını dəyişib
17:15 / 31-07-2025
Meşə yanğınları ilə bağlı Yakutiyaya əlavə federal ehtiyatlar göndərilib
17:10 / 31-07-2025
17 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
17:07 / 31-07-2025
1 saylı cəzaçəkmə koloniyasının rəisi saxlanılıb
17:04 / 31-07-2025
İtaliya siyasətə görə rus biatlonçularının təlim-məşq toplanışı keçirməsinə icazə verməkdən imtina edib
17:02 / 31-07-2025
Lavrov və Şibani Yaxın Şərqdə sabitlik üçün səylərin intensivləşdirilməsini dəstəkləyiblər
17:00 / 31-07-2025
Sandu: "Dnestryanı problem yalnız Rusiya qoşunları çıxarıldıqdan sonra həll edilə bilər"
16:57 / 31-07-2025
Nyu Yorkda legioner xəstəliyindən öldü, 22 nəfər daha yoluxdu
16:40 / 31-07-2025
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu növbəti layihəsinə yekun vurub
16:34 / 31-07-2025
“Zəngəzur mahnısı”na klip çəkildi - Fotolar
11:46 / 31-07-2025
İran XİN: ABŞ İranın nüvə proqramına dəyən ziyanı kompensasiya etməlidir
11:43 / 31-07-2025
Analitik Abelev: "Hindistan Rusiyadan enerji resurslarından tamamilə imtina edə bilməyəcək"
11:41 / 31-07-2025
ABŞ-da təyyarənin turbulentliyə məruz qalması nəticəsində 25 sərnişin xəstəxanaya yerləşdirilib
11:39 / 31-07-2025
Ər-arvad təxribat hazırladıqlarına görə mühakimə olunub
11:36 / 31-07-2025
Qızının qətlini təşkil etməkdə təqsirli bilinərək mühakimə olunacaq
11:34 / 31-07-2025
Güclü zəlzələdən sonra minə yaxın afterşok qeydə alınıb
11:32 / 31-07-2025
"Maş":Yeni doğulan oğlunun göbək bağını dişləyərək az qala öldürəcəkdi
11:19 / 31-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan xalqı daim tarixinə, dilinə, milli-mənəvi dəyərlərinə sahib çıxan xalq kimi tanınır"
10:31 / 31-07-2025
Kolleclərə ixtisas seçimi başladı
21:13 / 30-07-2025
Maykl Ceksonun corabı Fransa hərracında 6200 avroya satılıb
21:10 / 30-07-2025
BMT Kamçatkadakı zəlzələnin nəticələrinin aradan qaldırılmasına yardım təklif edib
19:39 / 30-07-2025
Futbolçu Fayzullaev ÇSKA-dan "İstanbul Başakşehir"ə keçib
19:33 / 30-07-2025
Hindistan ABŞ ilə ədalətli ticarət sazişi bağlamaq istəyir
19:30 / 30-07-2025
Üzgüçü Lifintsev: "Uğursuzluğun qəzəbi ona Sinqapurda keçirilən Dünya Çempionatında estafetdə qalib gəlməyə kömək etdi"
19:27 / 30-07-2025
Ukrayna hökuməti gənclərin cəbhəyə göndərilməsi proqramını genişləndirib
19:21 / 30-07-2025
Yaponiyada məhsul çatışmazlığı səbəbindən Matça qıt məhsula çevrilə bilər
19:17 / 30-07-2025
Bir ayda 3 uşaq zəhərlənib
19:13 / 30-07-2025
Münsiflər həkimləri körpəni öldürməkdə təqsirli biliblər
19:11 / 30-07-2025
"Reuters": Çin ABŞ-ın Rusiyaya qarşı sanksiya təhdidlərinə məhəl qoymur, neft alır
19:08 / 30-07-2025
Medvedev Laos Prezidenti Sisulit ilə görüş keçirib
18:41 / 30-07-2025
Rosatom Tanzaniyada Pilot Uran Emalı Zavodunu işə salır
18:37 / 30-07-2025
Makron: "Aİ-ABŞ ticarət razılaşması Avropanın zəifliyini göstərir"
16:32 / 30-07-2025
Kamçatka yaxınlığında baş verən zəlzələdən sonra sunami Yaponiyanın Kanaqava prefekturasına çatıb
Tez-tez xəstələnən uşaqlar
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.
Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 246
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2019 13:45 | Bölmə: Cəmiyyət
Son illər istər xarici, istərsə də vətən alimlərinin işlərində uşaqlarda bronx-ağciyər xəstəliklərinin təkrarlanması, xronikləşməsi və ağırlaşması hallarının qarşısının alınmasına dair çoxsaylı tədqiqatlar diqqəti cəlb edir. Müəyyən olunmuşdur ki, uşaqların əksəriyyəti KRVİ ilə xəstələnirlər və bu xəstələnmə onların orqanizmlərinin adaptasiya sisteminin vəziyyətindən çox asılıdır. Normal adaptasion-müdafiə qabiliyyətinə malik olan uşaqlar, yəni başqa sözlə, reaktivliyi normal olan uşaqlar KRX ilə nadir xəstələnirlər və onlarda bu xəstəliklər yüngül, fəsadsız keçir.Klinik və profilaktik təbabət baxımındam, «sağlamlıq» adətən xəstəliyin olmaması kimi anlaşılır. ÜST-yə görə «sağlamlıq- orqanizmin xarici mühitlə dinamik tarazlığı, eləcə də heç bir xəstəlik və fiziki defektlərin olmamsı ilə səciyyələnən tam fiziki, mənəvi və sosial əmin-amanlıq vəziyyətidir». «Sağlamlıq» orqanizmin elə bir vəziyyətidir ki, bu vəziyyətdə o, maksimal adaptasiyanı təmin edə bilir. Sağlamlıq və adaptasion imkanlar arasında əlaqəyə dair bir sıra işlər aparılmışdır.
Xarici mühit amillərinin sayının artması orqanizmin adaptasion imkanlarının qarşısına yeni və yüksək tələblər qoyur. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, adaptasion gərginlik adaptasiyanın tiplərindən asılı olaraq müxtəlif orqan və sistemlərə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, fiziki gərginliyə adaptasiya əzələ aparatı və enerji həlqəsinə tələbatı artırır, soyuq və istiyə qarşı adaptasiyada termorequlyasiya prosesləri əhəmiyyət kəsb edir, xəstəliklər zamanı orqanizmin immun sisteminin funksional aktivliyi mühüm rol oynayır. Uşağın sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirdikdə, yaşdan asılı olaraq, eyni vaxtda bir neçə tipik və ya standart adaptiv situasiyaları nəzərə almaq lazımdır: 1) uşağın yenidoğulma və həyatının ilk aylarında adaptasiyası; 2) yeni ekoloji şəraitə (iqlim, coğrafi, meteoroloji və s.) adaptasiya; 3) infeksion başlanğıca adaptasiya; 4) sosial adaptasiya (yaşıdlara qarşı, böyüklərə qarşı və s.); 5) fiziki gərginliyə adaptasiya; 6) termik gərginliyə, xüsusulə soyuğa qarşı adaptasiya. Uşaq orqanizminin məhz yuxarıda qeyd olunan amillərə qarşı müdafiə qabiliyyətini nəzərə alaraq, sağlamlıq vəziyyətinin dəqiq qiymətini vermək olar. Xarici mühit amillərinə və endogen təsirlərə nə qədər çox diqqət edilərsə, qiymət bir o qədər dəqiq olar. Sağlamlıq və ya orqanizmin adaptasion mexanizmlərinin pozulması məsələni həll edərkən, uşaqlar üzərində uzun müddət müşahidə aparmaq və onların inkişafı ilə xəstələnmə, xüsusilə KRX ilə xəstələnmə hallarını klinik-immunoloji parametrlərlə, genetik xüsusiyyətləri və xarici amillərin təsirini qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. Fikrimizcə, «sağlam» orqanizm o orqanizmdir ki, o, I tip adaptasiyaya malikdir, hansı ki, bu zaman bütün orqan və sistemlərin funksiyaları xarici mühitlə tarazlaşmış olur və heç bir xəstəlik əlaməti olmur. Təcrübədə hər halda, tamamilə xəstələnməyən uşaq olmadığı üçün, I sağlamlıq qrupuna « nadir xəstələnən uşaqlar» aiddir, yəni bunlar ildə 3 dəfəyə qədər xəstələnən, orqan və sistemlər tərəfindən heç bir davamlı morfo-funksional dəyişikliyi olmayan, kompensator mexanizmləri yaxşı inkişaf edən, sağlamlıq və iş qabiliyyətini tez bir zamanda bərpa edən uşaqlardır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, tibbin infeksion xəstəliklərin müalicə və profilaktikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə baxmayaraq, adaptasiya səviyyəsinin gərginliyi və zəifliyi olan uşaqların sayı durmadan artır. Bu uşaqlar əsasən tənəffüs sistemi xəstəlikləri ilə tez-tez xəstələnirlər. Respirator xəstəliklərlə təkrar xəstələnmə bir çox sistemlərin fəaliyyətinin pozulmasına, fon xəstəliklərinin inkişafına, fiziki və sinir-psixi inkişafın ləngiməsinə, sosial adaptasiyanın pozulmasına səbəb olur. Belə uşaqlar «Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU)» adlanırlar. TXU – yaşıdları ilə müqayisədə kəskin respirator infeksiyalara tutulmanın daha yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən uşaqlar qrupudur və bu termin ilk dəfə 1980-ci ildə tibbi ədəbiyyatda işlənməyə başlanmışdır. «TXU» diaqnoz deyil, nozoloji vahid sayılmlr, bu uşaqlar dispanser qrupunu təşkil edirlər.
Müxtəlif tədqiqatçıların verdikləri məlumatlara əasasən, TXU-nun payına uşaq yaşlarında xəstələnmə hallarının 15-75%-ə qədəri düşür, bunların da 50-75%-i erkən və məktəbəqədər yaşda təsadüf edir. Bu uşaqlar «risk» qrupunu təşkil etməklə, nəinki yalnız tibbi, həm də sosial-iqtisadi problem kimi diqqəti cəlb edirlər.
Müəyyən edilmişdir ki, TXU-da burun-udlaq və bronx-ağciyər xəstəliklərinin uzun sürməsi, xronikləşməsi, fəsadlaşması, bronxial astma və allergik rinit kimi xəstəliklərin daha tez-tez təsadüf etməsi və ağır gedişli olması, revmatik qızdırma, qlomerulonefrit və digər xəstəliklərin yüksək tezliyi müşahidə edilir. TXU yeniyetmə yaşlarında mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəliklərinə, damar distoniyalarına meylli olurlar, onlarda nevrotik reaksiyalar asanlıqla yaranır, belə uşaqlar tez yorulur və çox zaman məktəbdə pis oxuyurlar. Bəzi tədqiqatçıların məlumatlarına görə, TXU-da əsas adaptasion mexanizmlər qırıldığından, onlarda xronik patologiya erkən yaranır. Bu uşaqlarda 30% hallarda gələcəkdə xronik xəstəliklər əmələ gəlir . TXU xronik xəstəliklərə meylli olduqlarına görə sağlamlıq qrupuna görə II qrupa aid edlilir, onlarda tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrinə görə, ikincili immundefisit vəziyyəti olur.
TXU qrupuna irsi-genetik xəstəliklər, birincili immundefisit vəziyyəti, endokrin xəstəliklər, kobud üzvü qüsurlar, mübadilə pozğunluqları olan uşaqlar daxil deyillər. Bəzi tədqiqatçılar KRX ilə tez-tez xəstələnmənin mukovissidoz, anadangəlmə stridor, Nezelof (alimfositoz) sindromu, sekretor IgA-nın selektiv defisiti, immunparezin İsveçre tipi kimi patologiyalar üçün debüt olduğunu qeyd edirlər.
Son tədqiqatlar sübut etmişdir ki, erkən yaşlı uşaqlarda kəskin respirator infeksiyalara (qrip, paraqrip, adenovirus, rinovirus və s.) tutulmanın yüksək olmasına həyatın birinci ilində müşahidə edilən bəzi patoloji hallar, o cümlədən anemiya, distrofiya, raxit, diatezlər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, süni və qarışıq qidalanma, böyük yaşlarda isə yuxarı tənəffüs yollatının və ağız boşluğunun xronik infeksiya ocaqları zəmin yaradır. Bunu TXU-nun 42-58%-də LOR-orqanı xəstəliklərinin aşkar edilməsi bir daha sübut edir .
Bəzi tədqiqatçılar klinik-anamnestik məlumatlara əsasən, TXU-nun formalaşmasına təsir edən amilləri tibbi-bioloji (ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti, doğuşun gedişi, kəskin respirator və LOR-orqanları xəstəliklərinə ailəvi meyllik, uşağın nevroloji statusu, qeyri-rasional qidalanma və s.) və sosial-məişət amilləri (uşağın mənzil-məişət şəraiti, ananın iş şəraiti, məişət allergiyasının olması, nəqliyyat amili, ekoloji amil və s.) olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər .Ümumilikdə, TXU-nun səbəblərini endogen və ekzogen olmaqla 2 böyük qrupa bölürlər. Endogen faktorlara uşağın əlverişsiz ante- və postnatal inkişafı, mərkəzi sinir sisteminin vəziyyəti, tənəfüs sisteminin uşaqlarda yaşla əlaqədar anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri, immun sistemin yetişməzliyi, diatezlərin müxtəlif formaları, genetik determinəolunmuş enzimopatiyalar və ya tranzitor ferment çatışmazlığı (məsələn, a1-antitripsin inhibitorunun tranzitor defisiti), allergiya, disbakteriozlar (disbiozlar), ağız-burun-udlaqda xronik infeksiya ocaqlarının olması, genetik meyllik aid edilir. Ekzogen faktorlara KRX törədiciləri ilə yüksək kontakt, əhalinin sanitar mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, bunun nəticəsində uşağa qulluğun və rejimin düzgün olmaması, maddi vəziyyətin aşağı səviyyəsi və əlverişsiz mənzil-məişət şəraiti, erkən yaşda uşağın məktəbəqədər müəssisəyə getməyə başlaması, immun sistemə yatrogen təsirlər (antibakterial vasitələrin, salisilatların, difeninin tez-tez və uzun müddət istifadəsi), eləcə də ekoloji problemlər daxildir. Çünki uşaq orqanizmi xarici mühitin vəziyyətini özündə əks etdirən həssas biometrik indikatordur. Müəyyən olunmuşdur ki, iri sənaye şəhərlərində TXU-nun 2 dəfə və daha artıq müşahidə edilir. Ekoloji amillər adaptasion mexanizmlərii daim gərgin vəziyyətdə saxlayır, sonra isə dekompensasiya əmələ gəlir. Ekoloji çirklənmə uşaq orqanizminə genotoksik və immundepressiv effekt göstərir. Havada, suda, qida məhsullarında müxtəlif ksenobiotiklərin artması onların orqanizmdə toplanmasına, hüceyrə metabolizminin, homeostazın pozulmasına, immunitetin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə, passiv tütünçəkmə respirator traktın selikli qişalarının yerli immunitetini azaldan faktorlardandır .
Bir sıra tədqiqatçılar adaptogen və immunkorrektorlardan qeyri-düzgün istifadəni də TXU-ya gətirib-çıxaran səbəblərdən hesab edirlər. Bəzi tədqiqatçılar ailədə qeyri-qənaətbəxş psixoloji vəziyyəti, stress vəziyyətlərin, həyəcanın da TXU-nun yaranmasında rolunu qeyd edirlər. Müəyyən olunmuşdur ki, atasız ailələrdə TXU 2, anasız ailələrdə 2, 5 dəfə çox təsadüf edir.
Endogen faktorlar orqanizmin respirator infeksiyalara artıq erkən yaşda yüksək həssaslığını əsaslandırır, ekzogen faktorlar isə tez-tez və uzunmüddətli kəskin respirator xəstəliklərin daha gec manifestasiyasını müəyyənləşdirir.
ÜST 1980-ci ildə, ildə 4 dəfədən artıq KRX ilə xəstələnən uşaqları TXU qrupuna daxil etmişdir.
Postsovet məkanından kənar xarici ölkələrdə (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) «TXU» termini yoxdur, onlar bunun əvəzinə «Residivləşən respirator xəstəliklər» və ya «Residivləşən respirator infeksiyalar» terminini işlədirlər.
Bəzi tədqiqatçılar TXU qrupuna yalnız KRX ilə xəstələnmənin tezliyini deyil, xəstəliyin davametmə müddətinə (14 gündən artıq) görə fərqlənən uşaqları da daxil etməyi məsləhət görür və bu uşaqları «Tez-tez və uzun müddət xəstələnən uşaqlar» adlandırırlar.
Məleykə Kərimova, tibb elmləri doktoru,
Azərbaycan Tibb Universitetinin
2-ci Uşaq xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı
Baxış sayı: 1 246
Bölməyə aid digər xəbərlər
25-07-2025, 22:50
Məhkəmə ömürlük həbs cəzası elan edib
24-07-2025, 19:57
Bıçaq xəsarətindən ölüb
23-07-2025, 19:05
Taksi sürücüsünü bıçaqlayaraq ona 82 bıçaq xəsarəti yetirib
22-07-2025, 07:51
Sərxoş şəxs içki içən dostlarına iki bıçaqla hücum edib
20-07-2025, 21:36
Qadınlara hücum edən yeniyetmə saxlanılıb
19-07-2025, 22:56
Sərxoş xəstə təcili yardım işçilərini döyüb
15-07-2025, 13:56
Qadını zorlayan və bıçaqlamağa cəhd edən şəxs tutulub
11-07-2025, 22:37
16 yaşlı qızı TikTok hesabını silməkdən imtina etdiyi üçün güllələyib
11-07-2025, 11:03
Təqaüdçü tanışını öldürərək onun meyitini 20 parçaya bölüb
9-07-2025, 19:02
Hava zərbəsi nəticəsində yaralanan 5 yaşlı uşaq ölüb
7-07-2025, 14:13
SHOT:Ər arvadının qollarını rəfdə qandallayıb vəhşicəsinə öldürüb
7-07-2025, 13:59
İtkin düşən növbə işçisinin meyiti meşədə tapılıb
6-07-2025, 18:37
Lisenziyası olmayan sərxoş qadın ölümlə nəticələnən qəza törədib
6-07-2025, 17:39
Tapançadan atəş açan yeniyetmə saxlanılıb
4-07-2025, 15:04
Kriminal avtoritet Zaur Naxçıvanski saxlanılıb
2-07-2025, 20:35
İşçilərin su çəninin təmiri zamanı həlak olması ilə bağlı iş açılıb
29-06-2025, 10:21
“Əbədi məşəl”də insanlara bıçaqla hücum edən şəxs saxlanılıb
28-06-2025, 21:42
İkiqat qətl törətməkdə təqsirləndirilən şəxs qurbanlarla birlikdə avtomobildə olmadığını iddia edib
27-06-2025, 09:03
Eldar Əzizov hadisə yerində - Fotolar
26-06-2025, 12:58
Diversant 23 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
25-06-2025, 19:58
İki yerli sakini öldürməkdə ittiham olunan şəxs istintaq təcridxanasına göndərilib
23-06-2025, 11:47
Zəfər Pankartı yıxıldı, polis təhqiredici axtarır
22-06-2025, 22:06
Kafe işçilərinin döyülməsi ilə bağlı cinayət işi açılıb
22-06-2025, 17:27
Yeniyetmə 10 yaşlı uşağı öldürməkdə şübhəli bilinir
21-06-2025, 12:28
Yeniyetmənin kişi və qadını döyməsi ilə bağlı araşdırma aparılır
21-06-2025, 10:42
Qonaq kafenin yaxınlığında atəş açıb, iki nəfər yaralanıb
20-06-2025, 18:39
Yeniyetmə məktəbdə kütləvi qətl hazırlamaqda təqsirli bilinib
18-06-2025, 19:30
İstintaq təcridxanasının rəis müavini rüşvətə görə həbs edilib
17-06-2025, 19:18
İki nəfər həkim onlardan birinə tibbi yardım göstərərkən onu döyüblər
15-06-2025, 10:16
Boğulmuş bir yeniyetmə tapılıb, ikincisi axtarılır
14-06-2025, 15:49
Kişi mişarla yoldan keçənə hücum edib
11-06-2025, 21:13
Kəmalə Günəşli mikrofonla toy sahibini təhqir edib - Ona bakal atdı
8-06-2025, 15:29
Gənc qadın üç saat təcili yardım gözlədikdən sonra ölüb
6-06-2025, 13:35
"Liza Alert" dəstəsinin könüllüsü keçmiş qısqanc ərinin əli ilə öldü
4-06-2025, 06:45
Sərxoş vəziyyətdə dava zamanı qadını 17 bıçaq xəsarəti ilə öldürüb
1-06-2025, 13:49
Damdan atəş açan şəxs xəstəxanada ölüb
26-05-2025, 10:22
İstintaq Komitəsi: Yeniyetmə qız həmyaşıdları tərəfindən zorla diz çökdürülüb və üzr istəməyə məcbur edilib
26-05-2025, 10:15
Narkotiklə mübarizə adı altında cinayətkar qrup insanlara hücum edir
25-05-2025, 18:36
Kişi tanışını boyun nahiyəsindən bıçaqlayıb
24-05-2025, 09:27
Məhbus svastika döyməsi ilə çılpaq ayaqlarına görə cərimə ödəyəcək
23-05-2025, 22:24
Məhkəmə qızının qətlini sifariş edən sakini həbs edib
19-05-2025, 12:15
Parkda baş verən kütləvi dava ilə bağlı cinayət işi açılıb
19-05-2025, 12:09
Gənc oğlan tanışını qətlə yetirməkdə təqsirli bilinib
16-05-2025, 08:48
Onunla birgə yaşadığını sərxoş edib və bıçaqlayaraq öldürüb