23:35 / 05-07-2025
Yüngül təyyarə magistral yola enib
23:30 / 05-07-2025
PSJ "Bavariya"nı məğlub edərək Klublararası Dünya Çempionatının yarımfinalına yüksəlib
23:25 / 05-07-2025
Netanyahu girov müqaviləsini müzakirə etmək üçün dar kabinetin iclasını keçirəcək
23:22 / 05-07-2025
"Reuters": Aİ Ukraynadan taxıl və şəkər idxalını 70-80% azaldacaq
23:18 / 05-07-2025
Balkonun qadının üzərinə uçması ilə bağlı cinayət işi açılıb
23:14 / 05-07-2025
"Kommersant": "Yujuralzoloto" prezidenti Rusiyanı tərk etmək istəyərkən saxlanılıb
23:09 / 05-07-2025
6 yaşlı qız çayda boğulub
23:06 / 05-07-2025
Ronaldo mediada qalmaqal yaratmaq istəmədiyi üçün Jotanın dəfnini buraxıb
22:13 / 05-07-2025
Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası Züqanovu yenidən Mərkəzi Komitənin sədri seçdi
22:09 / 05-07-2025
Fələstin tərəfdarları Londonda keçirilən gey paradını pozmağa cəhd ediblər
22:05 / 05-07-2025
"Bavariya"nın futbolçusu Musiala Klublararası Dünya Çempionatı çərçivəsində PSJ ilə matçda dəhşətli zədə alıb
22:02 / 05-07-2025
Çəkiliş qrupuna hücumdan sonra cinayət işi açıb
21:56 / 05-07-2025
Soçi hava limanında 25 reys təxirə salınıb
21:54 / 05-07-2025
"Sport Baza": Smolov "Kofemaniya"nın qurbanlarına bir milyon ödədi
21:30 / 05-07-2025
Taker Karlson İran prezidentindən müsahibə aldığını deyir
21:24 / 05-07-2025
Rutte: "Si Cinpin" Tayvana hücum halında Putindən kömək istəyəcək"
21:19 / 05-07-2025
"Baza": Akita İnu 9 yaşlı uşağın başını dişləyib
21:10 / 05-07-2025
"Liverpul"un futbolçusu Jota və qardaşı Portuqaliyada dəfn olunub
21:06 / 05-07-2025
Adam oğurluğuna görə üç nəfər həbs edilib
21:02 / 05-07-2025
NATO-nun baş katibi Rutte müdafiə xərclərini artırmağa və ya rus dilini öyrənməyə çağırır
20:57 / 05-07-2025
Prokuror 5 milyon rubl rüşvət işi üzrə həbs edilib
17:27 / 05-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Xankəndi Zirvə görüşü Azərbaycanın ECO timsalında təşəbbüskar mövqeyə malik olduğunu bir daha təsdiqlədi"
22:37 / 04-07-2025
"Spartak"ın sabiq futbolçusu Muxamadiyev reanimasiyadadır
22:32 / 04-07-2025
Britaniyada COVID-19 XFG-nin yeni yoluxucu ştammı yayılır
22:29 / 04-07-2025
Qasırğa nəticəsində 5 nəfər xəsarət alıb
22:25 / 04-07-2025
Kütləvi zəhərlənmədən sonra banket zalının fəaliyyəti dayandırılıb
22:21 / 04-07-2025
"Dinamo" Sergeevin transferini matç zamanı açıqlayıb
15:04 / 04-07-2025
Kriminal avtoritet Zaur Naxçıvanski saxlanılıb
15:01 / 04-07-2025
Zelenski Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Ukraynadakı hədəflərə ən böyük gecə hücumunu açıqlayıb
14:57 / 04-07-2025
Peskov: "Putin BRİKS sammitində iştirak edəcək"
14:54 / 04-07-2025
Peskov: "Putin Trampa deyib ki, Rusiya Kiyevlə danışıqlar üçün yeni tarixlər gözləyir"
14:42 / 04-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan arasında strateji müttəfiqlik münasibətləri- Aybəniz Rüstəmova
11:24 / 04-07-2025
“Maş” şirkəti “Transneft”in vitse-prezidenti Bədəlovun ölüm xəbərini yayıb
11:21 / 04-07-2025
İstintaq Komitəsi: Basayev və Xəttab dəstəsinin daha iki üzvünə hökm oxunub
10:01 / 04-07-2025
Volodin: "Rusiyaya bizneslə məşğul olmaq üçün gələnlərin hamısı rus dilinə hörmət etməlidir"
09:58 / 04-07-2025
Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar pullu yollarda pul ödəmək üçün saxta saytlar yaratmağa başlayıblar
Bəşəriyyətin gələcəyi ekoloji mədəniyyətlə bağlıdır-Sadiq Qurbanov
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 417
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 417
Bölməyə aid digər xəbərlər
3-07-2025, 23:37
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri Xankəndidəki “Businesstex JV” tikiş fabrikinin fəaliyyəti ilə tanış olublar
1-07-2025, 21:41
“Dənizkənarı Bulvar İdarəsi” PHŞ-nin vəzifəli şəxslərinin qanunsuz əməlləri ilə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib
1-07-2025, 21:01
Azərbaycanda “Plastik Tullantıların İdarəedilməsi Forumu” keçirilib
29-06-2025, 20:55
Dizaynerlər gələcəyin qatarları və təcili yardım maşınlarının layihələrini nümayiş etdiriblər
29-06-2025, 10:11
"Aurus" brendi altında geyimlər satılacaq
27-06-2025, 23:25
"Sosial siyasətdə ictimai təşəbbüslər” layihəsi çərçivəsində Yasamalda növbəti maarifləndirmə tədbiri keçirilib
27-06-2025, 08:55
Tibb qardaşı klinikada travmatoloq işləyirmiş... - Video
26-06-2025, 14:52
Ursula fon der Leyen peyvənd qalmaqalı ilə bağlı etimadsızlıq səsverməsi ilə üzləşib
25-06-2025, 23:06
Şəbnəm Tovuzlunu “dollar yağışı”na tutan ailə narkotacir imiş - Video
24-06-2025, 21:38
Vüqar Rəhimzadə: “8 Noyabr” Elektrik Stansiyasının açılışı Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini daha gücləndirəcək"
24-06-2025, 20:55
Hava limanında uşağa hücum edilib
20-06-2025, 22:48
Həkim səhvən qızın sağlam azı dişlərini çıxarıb
20-06-2025, 00:11
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
19-06-2025, 12:31
Szijarto: "Macarıstan Rusiyadan 8 milyard kubmetrdən çox qaz idxal etməyi planlaşdırır"
17-06-2025, 17:55
Sumqayıt Cümə Məscidinin əməkdaşı Araz Mehdiyevi TƏBRİK EDİRİK!
15-06-2025, 21:46
“Mədəni irsin qorunması sahəsində milli və beynəlxalq tənzimetmə” mövzusunda seminar keçirilib
15-06-2025, 09:57
Nüvə Tibb Mərkəzinin rəhbəri: "201 xəstə xərçəng dərmanı alıb"
14-06-2025, 16:22
İçki mağazalarının yarısı bağlanıb
12-06-2025, 23:04
Sosial sahədə fəal iştirak etmək istəyən tələbələr məlumatlandırılıb
11-06-2025, 22:06
Çayların çirklənməsinə görə zavodu 43 milyon rubl ödəməyə məcbur edib
11-06-2025, 21:44
Lüdviq Nobel mükafatı laureatları mükafatlandırılıb
11-06-2025, 21:03
Anar Cəbrayıllıya yeni vəzifə verildi
11-06-2025, 20:55
“Narkoman deyiləm, gül kimi qızam” - Foto
10-06-2025, 23:49
Mediada ədəbi dil normalarının pozulması: mövcud vəziyyət və müdafiə mexanizmləri-Əlisafa Mehdi
8-06-2025, 11:04
Dolu ilə müşayiət olunan tufanla bağlı xəbərdarlıq ediblər
5-06-2025, 13:51
4,5 mindən çox abunəçi fırıldaqçılara nömrə kirayə verdiyi üçün Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən bloklanıb
4-06-2025, 12:49
Enerji siyasətinin uğurları- Aybəniz Rüstəmova
4-06-2025, 06:32
Çindən Primoryeyə 27 min yoluxmuş çiçəyin idxalına qadağa qoyub
3-06-2025, 16:29
Azərbaycan minifutbol yığması dünyanın ən güclü komandası kimi tarix yazdı-Könül Nurullayeva
2-06-2025, 12:38
Veysəloğlu Şirkətlər Qrupundan Qarabağ Universitetinə təhsil dəstəyi – 50 tələbəyə təqaüd ayrıldı
1-06-2025, 23:18
Həmyerlimiz Varşava Universitetində doktorluq dərəcəsi alıb
1-06-2025, 13:45
Çoxuşaqlı ailələr attraksionları pulsuz gəzə biləcəklər
31-05-2025, 10:26
Naməlum şəxslər tonlarla kartof olan kisələr atıblar
29-05-2025, 19:44
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda şəhid ailələrini və Culfada 100 yaşlı sakini evlərində ziyarət edib - FOTO
29-05-2025, 19:23
Anton Çexovun işlədiyi xəstəxananın binası yanır
29-05-2025, 09:30
Dələduzluqda ittiham olunan məktəbli ev dustaqlığında Vahid Dövlət İmtahanı verəcək
27-05-2025, 23:21
“Olar yoldaşım da gəlsin?” - Video
27-05-2025, 21:05
Fərdi evin sakini ilan tapdıqdan sonra xilasediciləri çağırıb
26-05-2025, 22:04
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubad və Culfada seçiciləri ilə növbəti görüşlərini keçirib - FOTO
26-05-2025, 20:30
Azadlığı istəyirəm səma kimi, Günəş kimi... - Fotolar
24-05-2025, 18:24
Arxeoloqlar İnquşetiyada qədim proto-şəhərin qalıqlarını tapıblar
24-05-2025, 18:00
Düşərgədə uşaqların zəhərlənməsi ilə bağlı iş açılıb
24-05-2025, 17:48
Məktəbli həmyaşıdını kamera qarşısında döyüb
24-05-2025, 09:00
Millət vəkili Könül Nurullayeva vətəndaşlarla növbəti görüşünü keçirib
22-05-2025, 21:56
Dost ölkələr, strateji tərəfdaşlar