09:41 / 15-09-2025
2200 kvadratmetr sahədə pərakəndə satış pavilyonları yanıb
09:35 / 15-09-2025
Rüstəm Minnixanov Tatarıstan seçkilərində 88,22 faiz səs toplayıb
09:28 / 15-09-2025
Xəzər dənizində zəlzələ oldu
09:23 / 15-09-2025
“Yeni dərs ili yeni ümidlər, yeni hədəflər deməkdir”
09:17 / 15-09-2025
Azərbaycanda Bilik Günüdür
19:22 / 14-09-2025
Xarici işlər naziri Sikorski Polşa üzərində vurulan bütün pilotsuz təyyarələri mankenlər adlandırıb
19:16 / 14-09-2025
Taxta-şalban olan avtomobil yanıb
19:14 / 14-09-2025
Argentinanın səfiri Vieira: "Moskva ən kapitalist şəhərdir"
19:11 / 14-09-2025
Yanğınsöndürənlər yanan evdən 3 nəfəri xilas ediblər
19:07 / 14-09-2025
Puşkov: "Avropa bu gün Rusiyanın enerji resurslarından imtina edə bilməz"
18:46 / 14-09-2025
İlham Əliyev Qarabağ Universitetinin Klinikası binasının, Tibb və sağlamlıq elmləri fakültəsinin tədris korpusunun açılışında iştirak edib
18:41 / 14-09-2025
İlham Əliyev Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsində olub
18:27 / 14-09-2025
İlham Əliyev Xocalı rayonunun Şuşakənd kəndində olub
18:22 / 14-09-2025
İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələrinin və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb
18:18 / 14-09-2025
İlham Əliyev Xocavənd rayonunun Sos kəndində olub
18:09 / 14-09-2025
Hadrut qəsəbəsində inşa edilmiş məscidin açılışı olub
18:03 / 14-09-2025
İlham Əliyev Füzuli rayonunun yeni salınacaq Qaraxanbəyli kəndinin təməlini qoyub
17:59 / 14-09-2025
"Baza": Bloqer Vlad Bumaqanın vergi xidmətinə 2 milyon rubl borcu var
17:56 / 14-09-2025
Avstriya XİN rəhbəri bitərəf statusun üstünlüyü olduğunu bildirib
17:49 / 14-09-2025
Bir qrup yeniyetmə yoldan keçənlərə hücum edib
17:44 / 14-09-2025
Yəhudi Muxtar Vilayətinin rəhbəri vəzifəsini icra edən Kostyuk bildirib ki, bölgədə seçkilər pozuntusuz keçirilib
17:42 / 14-09-2025
Rumıniyanın müdafiə naziri: "Qırıcılar müdaxilə edən PUA-nı vurmağa hazır idilər"
17:35 / 14-09-2025
Boks üzrə keçmiş dünya çempionu Riki Hatton vəfat edib
15:56 / 14-09-2025
Dağ çayına düşən turist ölü tapılıb
15:54 / 14-09-2025
"Shot": Moskva-Hurqada təyyarəsi mühərrikdəki yanğına görə məcburi eniş edib
15:49 / 14-09-2025
İstintaq Komitəsinin rəhbəri hesabat tələb edib
15:43 / 14-09-2025
Britaniyalı jurnalist Laughland NATO-nun baş katibini Rusiya raketləri ilə bağlı dediklərinə görə ələ salıb
15:33 / 14-09-2025
DR: Danimarka FirePoint zavodunu tikmək üçün qanunu pozdu
15:30 / 14-09-2025
BMT Baş Assambleyasının prezidenti Baerbok Ukraynada sülhməramlıların yerləşdirilməsinə icazə verib
15:28 / 14-09-2025
Ermənistan sərhəd-keçid möhüründən Ağrı dağının şəklini siləcək
15:24 / 14-09-2025
Peskov: "Putin cümə günü Sankt-Peterburqda Millerlə görüş keçirdi"
15:21 / 14-09-2025
Qazmanova qarşı dələduzluq işinin təfərrüatları məlum olub
17:44 / 13-09-2025
Həbib Müntəzirin Berlində toyu oldu - Video
17:42 / 13-09-2025
Elnur Şükürov da azadlığa çıxdı - Foto
17:34 / 13-09-2025
“Keçən il Azərbaycanda 12000 litr şərab istehsal olunub”
17:28 / 13-09-2025
Xalq artisti Almaniyada vəfat etdi
17:20 / 13-09-2025
Finlandiyanın baş naziri Orpo: "Ölkə iqtisadiyyatı Rusiya ilə əlaqələrin kəsilməsindən əziyyət çəkir"
Bəşəriyyətin gələcəyi ekoloji mədəniyyətlə bağlıdır-Sadiq Qurbanov
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 430
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 430
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 09:23
“Yeni dərs ili yeni ümidlər, yeni hədəflər deməkdir”
Dünən, 18:18
İlham Əliyev Xocavənd rayonunun Sos kəndində olub
13-09-2025, 17:44
Həbib Müntəzirin Berlində toyu oldu - Video
13-09-2025, 17:34
“Keçən il Azərbaycanda 12000 litr şərab istehsal olunub”
13-09-2025, 16:58
“Space TV”nin yayımı 6 saatlıq dayandırılacaq - Bu çıxışa görə
12-09-2025, 22:16
Xırdalan Cümə Məscidində möhtəşəm tədbir keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
12-09-2025, 19:21
2 yaşayış məntəqəsində quduzluğa qarşı karantin tətbiq edilib
12-09-2025, 16:23
Lukaşenko Minsk sakinləri ilə görüşündə kartofu sevdiyini etiraf edib
11-09-2025, 22:56
Sertifikasiya imtahanı üzrə müsahibənin tarixi bəlli oldu
11-09-2025, 12:29
MİQ-də təkrar iştirak ödənişli olur - 45-60 manat
11-09-2025, 12:24
“Müəllim şagirdə şeiri əzbərlətməklə onu əmək bazarına hazırlamır”
11-09-2025, 12:18
Bir sıra QHT-lərin saxta orden və medallar verməsi ilə bağlı - Bəyanat
9-09-2025, 14:53
Məhkəmə miqrantın qondarma nikahını pozub
9-09-2025, 12:15
Ticarət mərkəzinin şüşələrini yuyan iki işçi 4-cü mərtəbədən yıxılıb
9-09-2025, 11:50
Daha bir boksçumuz dünya çempionatının 1/4 finalında
8-09-2025, 17:09
Sosioloq gənclərin yaşının 60-a çatdırılmasını istisna etmir
8-09-2025, 12:36
Bakıda bəylə gəlin toya at belində getdi - Video
5-09-2025, 15:11
Dağıstan Çindən gətirilən xəstə uşağa yardım göstərməyə hazırdır
4-09-2025, 12:33
Üç müəllim eyni vaxtda işdən çıxarıldı - “Direktordan şikayət etmişdik deyə...” - Video
4-09-2025, 11:39
Qalmaqallı məktəb direktorunun yerinə yeni təyinat - Foto
3-09-2025, 14:46
Taylandda yaralanan rus turist köhnə rus dilində danışır
2-09-2025, 14:48
Rusiyada ən bahalı mənzil 7 milyard rubla satılır
2-09-2025, 10:08
Hər beşinci kişi yüksək gəlirli qadınla görüşməyə hazır deyil
2-09-2025, 09:51
Stepaşin: "Prilepin, Vodolazkinin əsərləri futbolçular üçün kitablar siyahısına daxil edilə bilər"
1-09-2025, 20:27
Ukraynada dövlət qulluqçuları üçün illik bonuslar tətbiq edilir
31-08-2025, 22:41
Ağstafada dövlət qurumlarının iştirakı ilə əlilliyi olan qadınlara dəstək məqsədilə dəyirmi masa keçirilib
31-08-2025, 11:28
Meşə təsərrüfatında baş verən yanğınlardan biri söndürülüb
30-08-2025, 09:45
Bank quldurluğu törətməkdə təqsirləndirilən şəxs həbs edilib
28-08-2025, 19:15
Gəncə şəhərində əlilliyi olan qadınlara dəstək məqsədi ilə növbəti dəyirmi masa təşkil olunub
28-08-2025, 16:53
Sərnişinin dang qızdırması şübhəsi ilə əlaqədar tədbirlər görüb
28-08-2025, 16:34
Lukaşenkoya keçmiş McDonald's restoranlarında kartofun haradan gəldiyi barədə məlumat verilib
27-08-2025, 21:58
Məktəblilərin davranışını qiymətləndirmək üçün dördüncü modelin meydana çıxmasını istisna etməyib
27-08-2025, 20:28
Göygöl rayonunda dövlət qurumlarının iştirakı ilə əlilliyi olan qadınlara dəstək məqsədilə dəyirmi masa keçirilib
27-08-2025, 14:29
Klinikanın baş direktoru və onun müavini saxlanılıb
27-08-2025, 14:03
Baş verən daşqınlar regionda dərs ilinin başlanmasına təhlükə yaratmır
27-08-2025, 08:10
Azərbaycanın bir sıra bölgələrində zəlzələ oldu
26-08-2025, 18:16
Mehriban Əliyevadan uşaqlara sürpriz - Fotolar
26-08-2025, 18:00
Vətəndaşlara 10-dan çox bank kartının olması qadağan edilə bilər
26-08-2025, 15:51
17 kömür müəssisəsi fəaliyyətini dayandırıb
26-08-2025, 15:26
Milyarder Roman Tovstikin həyat yoldaşı ilk dəfə ərinin xəyanəti ilə bağlı həqiqəti deyir