18:21 / 14-12-2025
Podolyaka: "Zelenskinin Kupyanskdan çəkilmiş videosu dərc olunmazdan əvvəl lentə alınıb"
18:14 / 14-12-2025
Polis atanın qızını vurduğu hadisəni araşdırır
18:12 / 14-12-2025
Fransada etiraz edən fermerlər buzov cəsədini ağacdan asıblar
18:08 / 14-12-2025
İnsayder Karpov: "Viktor Qonçarenko Belarus milli komandasının məşqçisi təyin edilib"
18:04 / 14-12-2025
Zelenski prezidentlik kürsüsünə yapışmadığını söylədi
18:01 / 14-12-2025
Artilleriya atəşi nəticəsində bir mülki şəxs həlak olub
17:57 / 14-12-2025
Rubio: "ABŞ Sidneydəki terror aktını qətiyyətlə pisləyir"
17:55 / 14-12-2025
Avstraliya polisi çimərlikdəki atışmada ölənlərin sayını yeniləyib
13:36 / 14-12-2025
İki kişi atəş açaraq 10 nəfəri öldürüb
13:30 / 14-12-2025
Uşakov: "ABŞ Rusiyanın ərazi məsələləri ilə bağlı mövqeyini nəinki bilir, həm də başa düşür"
13:28 / 14-12-2025
İki nəfərin olduğu avtomobil çaya düşüb
13:22 / 14-12-2025
Ali Radanın deputatı işdən çıxarılan Yermakın yenidən Zelenski ilə əlaqə saxladığını bildirib
13:16 / 14-12-2025
Uşakov: "Ukrayna və Avropanın sülh planına verdiyi töhfənin konstruktiv olma ehtimalı azdır"
13:12 / 14-12-2025
Yüngül təyyarənin qəzaya uğradığı yerdən görüntülər yayılıb
13:02 / 14-12-2025
Lavrov: "Qərb Bosniya və Herseqovinadakı yaşayış məntəqəsini "özəlləşdirməyə" çalışır"
12:59 / 14-12-2025
Peskov: "Putin maşın sürür və bundan həzz alır"
12:52 / 14-12-2025
Norveç bələdiyyələri hərbi ailələri dəstəkləmək üçün vəsait çatışmazlığından şikayətlənir
20:16 / 13-12-2025
Lukaşenko ABŞ-ın xüsusi elçisi Kolun həyat yoldaşına müsahibə verdi
19:51 / 13-12-2025
"L'AntiDiplomatico": Zelenski ərazi referendumundan danışaraq dialoqu pozur
19:46 / 13-12-2025
Ruslar Darya Nepryaeva və Saveliy Korostelev 2026-cı il Olimpiadasına vəsiqə qazanıblar
19:43 / 13-12-2025
Yük qatarının relsdən çıxması nəticəsində yaranan yanacaq mazutunun dağılması 750 kvadrat metr sahəni əhatə edir
19:27 / 13-12-2025
Sübhan erməni əsilli rəqibinə qalib gəlib dünya çempionu oldu
19:20 / 13-12-2025
General Müdafiə Nazirliyində yüksək vəzifəyə - Təyin olundu
19:15 / 13-12-2025
Leyla Əliyeva Lənkərandan paylaşım etdi - Video
14:57 / 13-12-2025
Lukaşenko ABŞ-ın xüsusi elçisi Kol ilə yenidən görüşüb
14:55 / 13-12-2025
Messinin qısa müddətli çıxışından sonra azarkeşlər Kolkata stadionunda xaos yaratdılar
14:47 / 13-12-2025
Ukrayna naziri Klimenko: "Bir milyondan çox ukraynalı elektriksiz qalıb"
14:45 / 13-12-2025
Uşaq İncəsənət Məktəbi müəllimləri güzəştli pensiyalarla bağlı Putinin Birbaşa Xəttinə müraciət edib
14:41 / 13-12-2025
Potok əməliyyatında iştirak edən Ulan-Ude paraşütçüləri dövlət mükafatlarına layiq görülüblər
14:39 / 13-12-2025
Tramp Latın Amerikasındakı hədəflərə qurudan zərbələr endirəcəyini açıqladı
14:34 / 13-12-2025
Zoopark-Botanika Bağında qarlı sürüşkəndən sürüşən fili Filimon göstərdi
14:30 / 13-12-2025
Qrossi: "Zaporojye Atom Elektrik Stansiyası münaqişə zamanı 12-ci dəfə bütün xarici enerji təchizatını müvəqqəti olaraq gecə ərzində kəsib"
14:26 / 13-12-2025
AB təlimatlarını şərh edən Zaxarova Brüssel üçün yeni bir şüar təklif etdi
14:19 / 13-12-2025
Moskva Zooparkı panda Katyuşanın qardan həzz aldığını göstərdi
14:16 / 13-12-2025
Yerli reperlərin iştirakı ilə yeniyetmələr üçün əyləncə məclislərinin təşkilatçıları araşdırılacaq
14:13 / 13-12-2025
Qar yağışı zamanı magistral yolda ən azı on avtomobil toqquşub
Bəşəriyyətin gələcəyi ekoloji mədəniyyətlə bağlıdır-Sadiq Qurbanov
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 452
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-09-2021 09:09 | Bölmə: Sosial
Bu gün ekoloji məsələlərin həlli vacib məsələlərdən biridir.
Məlum olduğu kimi, antropogen faktor kimi insanın ətraf mühitə, ekologiyaya təsiri ta qədim zamanlardan mövcud olub. Dahi Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərində təbiət- insan münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Məsələn, onun “Yeddi gözəl” poemasında ətraf mühitə münasibətlə bağlı çoxlu fikilər vardır. O, insanın təbiətə mənfi münasibətini kəskin şəkildə tənqid edir.
Bu vəhşi, yırtıcı, divxislət insan
Səmimi dost deyil uzaq ol ondan!
Hər maral ovçunun zülmündən qaçar,
Yırtıcı, vəhşidir hələ insanlar.
Çöldə şux bir ceyran düşməyir ələ,
İnsandan sığınır dağa, köhülə.
Bu gündə hələ bu münasibətlər tam formasına düşməmişdir. Belə ki, son iki əsrdə insanın antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahəngi tamamilə pozulmuş və çox ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, etnik münaqişələr, terrorizm, kosmik tədqiqatlar, sənaye və nəqliyyat tullantıları, kənd təsərrüfatında işlədilən zəhərli kimyəvi maddələr atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini tamamilə öz məhvərindən çıxarmış, onu kollaps və aqoniya vəziyyətinə salmışdır. Bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal problemlər siyahısında isə ən birinci iqlim dəyişmələridir desək yanılmarıq. İqlim dəyişmələri üzrə ekspertlərin məlumatına görə son 100 ildə antrapogen amillərin təsiri ilə yer kürəsində orta temperatur 0.8 dərəcə artmışdır. Artmaya səbəb isə istilik effekti yaradan qazlardır(karbon, metan qazı, azot oksidi və.s).
Elmi araşdırmalar onu göstərir ki, əgər insanlar, dövlətlər təbii fəlakətlərin (tufan, sel, qasırğa, isti külək, daşqınlar, yanğınlar və. s)yaranmasına səbəb olan qaz emissiyalarının azaldılması ilə bağlı lazımi və effektiv tədbirlər görməsə 21-ci yüzillikdə dünyanın illik orta temperaturu ən azı 3 dərəcə yüksələ bilər. Bunun ağır nəticələrini təsəvvür etmək isə o qədər də cətin deyil. Bu gün Çin dövləti emissiya üzrə dünya lideridir. istərdim ki, sizi bu sahə üzrə bir statistika ilə tanış edim. Belə ki, 2019-cu ilin məlumatlarına görə karbon dioksid ekvivalentində qlobal istixana emissiyalarında ilk 5 ölkə liderdir. Çin- 28%, ABŞ- 15%, Hindistan- 7%, Rusiya- 5%, Yaponiya – 3%. Hesablamalara görə Azərbaycanın payı 0.15%-dır.
Bəs nə etməli? Axı bütün bunlar dünyanın inkişafı prosesində yaranır. Bu prosesi necə tənzimləməli?
Sadəcə hər kəs dərk etməlidir ki, dünyanın sabahının necə olacağı yalnız bizdən asılıdır. Düşünürəm ki, bu prosesi ləngitmək, yavaşlatmaq, durdurmaq mümkündür, bunun üçün ilk növbədə həm cəmiyyət olaraq, həm də fərd olaraq ekoloji mədəniyyətə yiyələnmək lazımdır. Bəs ekoloji mədəniyyət özü nədir? Hər şeydən əvvəl “mədəniyyət” anlayışının birmənalı olmaması ilə fərqlənən bir çox şərh var. Vikipediya tərifin mahiyyətini çox yaxşı əks etdirir: “ ekoloji mədəniyyət- ümumbəşəri insan mədəniyyətinin bir hissəsi, ictimai münasibətlər sistemi, insan və təbiət arasındakı əlaqəyə dair sosial və fərdi əxlaqi və etik normalar, baxışlar, münasibət və dəyərlər; insan cəmiyyəti ilə təbii mühitin birlikdə yaşamasının harmoniyası; insan cəmiyyətinin təbii mühitə və ümumiyyətlə ekoloji problemlərə münasibəti ilə həyata keçirilən insan və təbiətin ayrılmaz bir birləşmə mexanizmidir. “Sadə dillə desək, bunlar cəmiyyətin hər bir üzvünün düşüncələrində və hərəkətlərində əks olunan ətraf aləmə hörmətlə bağlı köklü fikirlərdir. Eyni zamanda ekoloji mədəniyyət insanların təbiəti, ətraf aləmi və onların kainatdakı mövqeyini, bir insanın dünyaya münasibətini qiymətləndirmə səviyyəsidir.
Fərdin ekoloji mədəniyyəti isə – sözün əsl mənasında “ana südü ilə udma”, təbii sərvətlərdən rasional istifadə, ətraf mühitin qorunması üçün fərdi olan ekoloji qaydaların və tələblərin şüurlu şəkildə yerinə yetirilməsi mənasını verən mürəkkəb və uzun bir prosesdir. Bu prosesin əvvəli tərbiyəyə, sonrası isə elmi biliklərə və elmi yaradıcılığa söykənməlidir.
Müasir dövrdə ekologiya elminin öyrənilməsi, təbliğ edilməsi, inkişafı, onun əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz, saf ərzaq məhsullarının istehsalı, ekoloji kənd təsərrüfatına geniş yer verilməsi, bəşəriyyətin sivilizasiya yolu ilə inkişafının ən vacib, ümdə porblemi hesab olunur. Bütün bəşəriyyət ekologiyanın qorunması üçün səfərbərliyə cəlb edilməli, təbiətə, torpağa, havaya, suya, heyvanlara, bitkilərə, balıqlara, quşlara qəddar münasibət göstərənlərə, beynəlxalq, ekoloji və bioloji terrorizmə qarşı müharibə elan olunmalıdır. Akademik Həsən Əliyevin ibarəsi ilə desək, təbiətin keşiyini çəkməyə söz silahının gücü ilə geniş kütləni ayağa qaldırmaq lazımdır. Müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin sürətli və dinamik inkişafı, İKT, internet, robot, nano-texnologiyanın insan həyatının bütün sahələrinə inteqrasiyası cəmiyyətin şüurunda təbiətə, onun sərvətlərinə, floraya, faunaya yaradıcı münasibətin formalaşmasını tələb edir.
Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü – ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Əks təqdirdə, insanların təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibəti dəyişilməyəcək, əksinə, daha da dərinləşəcəkdir. Bu gün insanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji mədəniyyət təkcə təbiətə müəyyən baxışlar, onun sisteminin işlənib hazırlanması demək deyildir. O, həm də konkret insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Cəmiyyətdə ekoloji mədəniyyət səviyyəsinin yüksəlməsi gələcək nəslin ekoloji tərbiyəsindən və ekoloji biliklərə necə yiyələnməsindən asılıdır. Bu isə bütün insanlarda bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitinin formalaşmasını, eyni zamanda bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyini tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır.
İnsan kiçik yaşlarından dərk etməlidir ki, torpağın, havanın və suyun çirklənməsi insan həyatı üçün təhlükə yaradan ekoloji fəlakətə səbəb ola bilər. Hər bir insan dərk etməlidir ki, ətraf mühitin çirklənməsinin aradan qaldırılması onun ekoloji mədəniyyəti, tərbiyəsi və təhsilindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, bir çox alimlər ekoloji təhsili uşaqlarda ekoloji mədəniyyətin inkişafına yönəlmiş sistemli bir pedaqoji fəaliyyət hesab edir. Ekoloji mədəniyyətin formalaşması, pedaqoji prosesdə onunla gündəlik ünsiyyətdə ekoloji şüurun, təbiətə ekoloji həssaslığın inkişafıdır. Ekoloji təhsil isə bir insanın ekologiya sahəsində biliklərə sahib olmasını və təbii mühitin qorunması üçün mənəvi məsuliyyətinin formalaşdırılmasını əhatə edir. Ekoloji təhsil sistemi insanın həyatında heç bir epizod ola bilməz, çünki bu insan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Bu fikirlərimizin və arzu etdiklərimizin həyata keçməsi uzun bir prosesdir. Ekoloji maarifləndirmə və ekoloji mədəniyyətin dünyamızda formalaşdırılması proseslərinin uğuru nəticələr verməsi üçün hər bir dövlət öz qanunvericiliyində mütərəqqi addımlar atmalıdır. Bu eyni zamanda ölkələrin yerli hakimiyyət və idarəçilik orqanlarının fəaliyət və əməli işindən də xeyli asılıdır.
Hazırkı dövrdə bizim ölkədə və bir çox ölkələrdə baş verən təbii fəlakətlər, meşə yanğınları, bəzi hallarda qəsdən törədilən yanğınlar onu göstərir ki, əhali və ictimaiyyət arasında ekoloji təbliğatın aparılmasına çox böyük ehtiyac var. Əgər əhali bilsə ki, meşələrin, ağacların qırılması, yaşıllıqların məhv edilməsi hansı neqativ ekoloji böhranlarla nəticələnir, zənnimizcə, onda heç kim əlinə balta, mişar alıb meşəyə qənim kəsilməz. Həmin ekoloji “terrorçular” mərhum akademik Həsən Əliyevin qiymətli kəlamını eşitsələr, bəlkə də bəd əməllərindən çəkinərlər: “Meşə sərvətimiz, var-dövlətimiz, məişətimizin bir hissəsidir. Meşə olan yerdə məhsulu yığmaqla qurtarmaz, xəstəlik olmaz. Yer kürəsinin bu yaşıl kəmərini bircə an təsəvvür etməsək, demək, bəşər də yoxdur”. Meşə habelə atmosferin oksigen “fabrik”idir, onun qırılması havada oksigen aclığı – hipoksiya törədir, nəticədə ozon təbəqəsi zədələnir, torpaq eroziyaya, deflyasiyaya, deqradasiyaya uğrayır, nəmliyini itirir, sürüşmələr, uçqunlar, kəskin iqlim dəyişkənlikləri, güclü küləklər, qasırğalar, tufanlar, quraqlıq, səhralaşma, təbii və ekoloji fəlakətlər baş verir. Bir hektar meşə, kol və yaşıllıq sahəsi ildə 4,6-6,5 ton karbon qazı udur, 3,5-5,0 ton oksigen ixrac edir. Bitkilər havanı oksigenlə zənginləşdirir və karbon qazını udur. Ağaclar əkilən sahənin hər hektarından bir ildə insan üçün xeyirli olan 30 kiloqrama qədər efir yağı buraxılır. Bir hektar sahədə antropogen fəaliyyət nəticəsində bir saat ərzində 200 kiloqram buraxılan karbon qazını ağac və kollar udur. Yaşıl massivlərdə hər ağac orta miqdarla bir il ərzində 30-40 kiloqram, böyük çətiri olan ağac isə 68 kiloqrama qədər toz və digər bərk hissəciklər udur. Orta ölçülü bir ağac gün ərzində üç adamın tənəffüsü üçün lazım olan miqdarda sərbəst oksigen sintez edir. Ağac və kol bitkiləri havanı tullantı qazlardan təmizləyir, həm də səs və küy udma xüsusiyyətinə malik olduğundan insan üçün ziyanlı səsləri tənzimləyir. Heç şübhəsiz ki, əhaliyə bu barədə vaxtaşırı məlumatlar verilsə, güman ki, meşə “terrorçuları” həmin ekoloji cinayətdən əl çəkər, ibrət dərsi götürər.
Sonda, hər kəsi, bütün insanları sağlam dünyamızın olması naminə ekoloji mədəniyyətin formalaşması prosesində aktiv iştirak etməyə çağırıram!
Sadiq Qurbanov,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika
və ekologiya komitəsinin sədri
Baxış sayı: 452
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 12:59
Peskov: "Putin maşın sürür və bundan həzz alır"
Dünən, 19:43
Yük qatarının relsdən çıxması nəticəsində yaranan yanacaq mazutunun dağılması 750 kvadrat metr sahəni əhatə edir
Dünən, 19:15
Leyla Əliyeva Lənkərandan paylaşım etdi - Video
Dünən, 14:16
Yerli reperlərin iştirakı ilə yeniyetmələr üçün əyləncə məclislərinin təşkilatçıları araşdırılacaq
12-12-2025, 19:06
Kipr səfirliyi 15 dekabrda Rusiya Federasiyasında viza mərkəzlərinin açılacağını elan etdi
12-12-2025, 17:30
Adil Nağıyevə 5 illik şərti cəza verildi
9-12-2025, 19:58
Klinika ayrı-seçkilik xarakterli iş elanı verdiyinə görə cərimələndi
9-12-2025, 19:34
Vladimir Putin Moskvada nadir hallarda gəzdiyini etiraf etdi
8-12-2025, 19:15
Məktəbli fırıldaqçılara 4 milyon rubl gətirdi
7-12-2025, 00:16
Elmar Qasımov 35 yaşında çempion oldu - Video
6-12-2025, 19:47
Bədən tərbiyəsi dərsi zamanı məktəbli ipdən yıxılıb
5-12-2025, 22:13
Fərid Əhmədov Bərdədə vətəndaşları qəbul edib - Fotolar
5-12-2025, 21:07
Labubuda aşkar edilən zəhərli maddə bədəndə toplanır
4-12-2025, 21:00
Leyla Əliyeva sərgidən paylaşım etdi - Video
3-12-2025, 23:04
Kotletlərdə tarakanlar olması ilə bağlı məlumatları araşdırır
1-12-2025, 17:19
Bir sıra soyğunçuluqların üstünü açdı
1-12-2025, 16:18
Rusiyanın ən yaşlı insanı 114 yaşında vəfat edib
30-11-2025, 16:01
Qırğızıstan xarici işlər naziri Kulubayev: "AB ölkə banklarına qarşı sanksiyaları haqlı çıxara bilməz"
30-11-2025, 15:02
Millət vəkili Könül Nurullayeva vətəndaşlarla növbəti görüşünü keçirib
29-11-2025, 20:10
IKI RAS: Merkurinin görünən geriləmə hərəkəti sona çatır
29-11-2025, 19:10
Türkiyə sahillərində Qara dənizdə tankerlərə endirilən zərbələrin görüntüləri dərc edilib
29-11-2025, 09:39
Tikinti şirkətinin baş mühəndisi saxlanılıb
28-11-2025, 19:30
Putin partlayıcı qurğunun partlaması nəticəsində barmaqlarını itirən oğlana zəng etdi
28-11-2025, 18:32
"Reuters": Quş qripi virusu koronavirusdan daha təhlükəli ola bilər
27-11-2025, 21:53
Leyla Əliyeva Xanbulandan paylaşım etdi - Video
26-11-2025, 23:59
ATV-yə bu kadrlara görə xəbərdarlıq edildi - Video
26-11-2025, 23:46
Məcnun Məmmədov Gürcüstanda rəsmi səfərdədir - Fotolar+Yenilənib
26-11-2025, 22:52
22 yeniyetmə üçün saxlama mərkəzi aşkar edilib
26-11-2025, 19:22
"Mars" şokolad batonunda iynə aşkarladığını polisə bildirib
25-11-2025, 19:12
Vilayət Eyvazov Gəncədə vətəndaşları qəbul edəcək
25-11-2025, 19:01
Restoran və şadlıq evlərində reydlər keçiriləcək - Xəbərdarlıq
25-11-2025, 12:24
Dövlət Duması yeddi yaşınadək uşağı olan anaların işdən çıxarılmasının qadağan edilməsini təklif edib
25-11-2025, 11:08
Yük maşını sürücüsündən 77 kiloqram qara kürü müsadirə edilib
24-11-2025, 20:06
Xəstə soyunma otağında ölü tapılıb
24-11-2025, 14:16
Yandırılan kənd
24-11-2025, 12:14
Bu tipli məlumatları yaymaq - Qadağan olunur
23-11-2025, 23:45
Qadın şahmatçılarımızdan tarixi uğur - Dünya ikinciliyi!
23-11-2025, 23:24
Afrikadan olan on altı qanunsuz miqrant saxlanılıb
22-11-2025, 15:44
SHOT: Kruiz gəmisindəki ruslar digər turistlərdən ayrılıb
22-11-2025, 15:36
Şahmat Məktəbində təxminən 200 şagird təhsil alır
22-11-2025, 14:58
Əmək haqqı ödənilmədiyi üçün ofisə qaz püskürdüb və tüstü bombası atıb
21-11-2025, 13:05
Nərmin Daşdəmirbəyli: “Gələcək, Sosial Təhsil və Sosial Dəyərlər” adlı tədbir keçirildi
20-11-2025, 18:13
Vəzifəli şəxsin təhsilsiz olması iddiasına TƏBİB rəhbərindən - Cavab