23:49 / 10-07-2025
Zelenski Ukraynanın ABŞ-dakı səfirini dəyişdirmək planlarını təsdiqləyib
23:41 / 10-07-2025
İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başa çatıb
23:39 / 10-07-2025
Trampın Lavrov və Rubionun səsləndirdiyi fikirlərlə bağlı gəldiyi nəticə ABŞ-ın Ukrayna ilə bağlı addımlarını müəyyən edəcək
22:55 / 10-07-2025
Avtomobil istidən huşunu itirən şəxsin üstünə çıxıb
22:52 / 10-07-2025
Sərxoş kişi Krım körpüsündən Moskvaya düşərək sağ qalıb
22:46 / 10-07-2025
Çin alimləri Ayın mantiyasının yenidən əriməsi əlamətləri aşkar ediblər
22:41 / 10-07-2025
Basketbolçu Kasatkinin vəkilləri həbs qətimkan tədbirinin dəyişdirilməsindən apellyasiya şikayəti verib
22:37 / 10-07-2025
Məşhur cərrah professor vəfat edib
22:32 / 10-07-2025
İsrail Hizbullahın artilleriya komandirini öldürüb
22:29 / 10-07-2025
Serbiya dinc məqsədlər üçün nüvə proqramını inkişaf etdirməyə başlayır
22:26 / 10-07-2025
Tusk: "Polşa Ukraynanın yenidən qurulması ilə bağlı növbəti konfransı təşkil edəcək"
22:23 / 10-07-2025
Hava Desant Məktəbinin kursantı paraşüt xətlərini bir-birinə bağlayaraq komandirini öldürüb
22:18 / 10-07-2025
Dyukov: "Polşa Volın qətliamının qurbanlarının eksqumasiyası hüququnu əldə etməyə çalışır"
22:03 / 10-07-2025
Xarici agent iş adamı Çiçvarkin barəsində axtarış elan edilib
21:59 / 10-07-2025
Zelenski: "Rusiya ilə Ukrayna arasında hələlik danışıqlar bitmədiyi üçün tamamlanmamış mübadilələr olmayacaq"
21:51 / 10-07-2025
Starovoit istefa verdikdən sonra Nəqliyyat Nazirliyinin ümumi qrupunda vida mesajı yazıb
21:48 / 10-07-2025
Dağıstan Avropanın ən böyük qum təpəsinə yol çəkəcək
21:33 / 10-07-2025
Zaxarova etiraf edib ki, Malayziyada Rubionun Lavrova göz yumduğunu görmədi
21:21 / 10-07-2025
Ayının aqressiv davranışı turizm marşrutunun bağlanmasına səbəb olub
21:13 / 10-07-2025
“Strana.ua” SBU polkovnikinin qətlində şübhəli bilinən şəxslərin axtarışda olan siyahısını göstərib
21:09 / 10-07-2025
Yanğınla əlaqədar elektrik enerjisi qismən kəsilib
16:39 / 10-07-2025
Sumqayıt şəhərində şəhid leytenant Ulvü Məhərrəmovun mövludu-VİDEO+FOTOLAR
13:25 / 10-07-2025
Tərtərdə gənclər üçün məşğulluq və karyera mövzusunda maarifləndirici seminar keçirildi
20:34 / 09-07-2025
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir
19:28 / 09-07-2025
Polşanın müdafiə naziri Baltik dənizini NATO-nun Daxili dənizi adlandırıb
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:02 / 09-07-2025
Hava zərbəsi nəticəsində yaralanan 5 yaşlı uşaq ölüb
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:07 / 09-07-2025
Ərizəçinin qətlində şübhəli bilinən şəxs tapılıb
17:43 / 09-07-2025
CNN: Tramp Ukrayna münaqişəsində Rusiyaya Qələbə vermək istəmir
17:37 / 09-07-2025
Hamilə xəstə doğum evinə gedərkən feldşerə hücum edib
17:37 / 09-07-2025
Hamilə xəstə doğum evinə gedərkən feldşerə hücum edib
ANA DİLİMİZİ SEVDİRƏN DƏRS-Zülfiyyə İsmayıl
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 497
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 497
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 22:37
Məşhur cərrah professor vəfat edib
Dünən, 21:48
Dağıstan Avropanın ən böyük qum təpəsinə yol çəkəcək
Dünən, 13:25
Tərtərdə gənclər üçün məşğulluq və karyera mövzusunda maarifləndirici seminar keçirildi
9-07-2025, 20:34
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir
9-07-2025, 17:26
Vologda məhkəməsi Stalinin abidəsinin yaradılması ilə bağlı müqaviləni etibarsız hesab edir
7-07-2025, 14:47
Sərnişinləri ödənişli siqaret otağına qarşı qaldırıblar
7-07-2025, 04:52
Malik Atakişiyev: "Yaxın günlərdə sakinlər öz evlərinə köçə bilərlər"-VİDEO+FOTOLAR
6-07-2025, 08:56
ABŞ son bir il yarımdan sonra ilk dəfə Rusiyadan sirkonium alıb
5-07-2025, 23:22
"Reuters": Aİ Ukraynadan taxıl və şəkər idxalını 70-80% azaldacaq
3-07-2025, 23:37
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri Xankəndidəki “Businesstex JV” tikiş fabrikinin fəaliyyəti ilə tanış olublar
1-07-2025, 21:41
“Dənizkənarı Bulvar İdarəsi” PHŞ-nin vəzifəli şəxslərinin qanunsuz əməlləri ilə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib
1-07-2025, 21:01
Azərbaycanda “Plastik Tullantıların İdarəedilməsi Forumu” keçirilib
29-06-2025, 20:55
Dizaynerlər gələcəyin qatarları və təcili yardım maşınlarının layihələrini nümayiş etdiriblər
29-06-2025, 10:11
"Aurus" brendi altında geyimlər satılacaq
27-06-2025, 23:25
"Sosial siyasətdə ictimai təşəbbüslər” layihəsi çərçivəsində Yasamalda növbəti maarifləndirmə tədbiri keçirilib
27-06-2025, 08:55
Tibb qardaşı klinikada travmatoloq işləyirmiş... - Video
26-06-2025, 14:52
Ursula fon der Leyen peyvənd qalmaqalı ilə bağlı etimadsızlıq səsverməsi ilə üzləşib
25-06-2025, 23:06
Şəbnəm Tovuzlunu “dollar yağışı”na tutan ailə narkotacir imiş - Video
24-06-2025, 21:38
Vüqar Rəhimzadə: “8 Noyabr” Elektrik Stansiyasının açılışı Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini daha gücləndirəcək"
24-06-2025, 20:55
Hava limanında uşağa hücum edilib
20-06-2025, 22:48
Həkim səhvən qızın sağlam azı dişlərini çıxarıb
20-06-2025, 00:11
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
19-06-2025, 12:31
Szijarto: "Macarıstan Rusiyadan 8 milyard kubmetrdən çox qaz idxal etməyi planlaşdırır"
17-06-2025, 17:55
Sumqayıt Cümə Məscidinin əməkdaşı Araz Mehdiyevi TƏBRİK EDİRİK!
15-06-2025, 21:46
“Mədəni irsin qorunması sahəsində milli və beynəlxalq tənzimetmə” mövzusunda seminar keçirilib
15-06-2025, 09:57
Nüvə Tibb Mərkəzinin rəhbəri: "201 xəstə xərçəng dərmanı alıb"
14-06-2025, 16:22
İçki mağazalarının yarısı bağlanıb
12-06-2025, 23:04
Sosial sahədə fəal iştirak etmək istəyən tələbələr məlumatlandırılıb
11-06-2025, 22:06
Çayların çirklənməsinə görə zavodu 43 milyon rubl ödəməyə məcbur edib
11-06-2025, 21:44
Lüdviq Nobel mükafatı laureatları mükafatlandırılıb
11-06-2025, 21:03
Anar Cəbrayıllıya yeni vəzifə verildi
11-06-2025, 20:55
“Narkoman deyiləm, gül kimi qızam” - Foto
10-06-2025, 23:49
Mediada ədəbi dil normalarının pozulması: mövcud vəziyyət və müdafiə mexanizmləri-Əlisafa Mehdi
8-06-2025, 11:04
Dolu ilə müşayiət olunan tufanla bağlı xəbərdarlıq ediblər
5-06-2025, 13:51
4,5 mindən çox abunəçi fırıldaqçılara nömrə kirayə verdiyi üçün Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən bloklanıb
4-06-2025, 12:49
Enerji siyasətinin uğurları- Aybəniz Rüstəmova
4-06-2025, 06:32
Çindən Primoryeyə 27 min yoluxmuş çiçəyin idxalına qadağa qoyub
3-06-2025, 16:29
Azərbaycan minifutbol yığması dünyanın ən güclü komandası kimi tarix yazdı-Könül Nurullayeva
2-06-2025, 12:38
Veysəloğlu Şirkətlər Qrupundan Qarabağ Universitetinə təhsil dəstəyi – 50 tələbəyə təqaüd ayrıldı
1-06-2025, 23:18
Həmyerlimiz Varşava Universitetində doktorluq dərəcəsi alıb
1-06-2025, 13:45
Çoxuşaqlı ailələr attraksionları pulsuz gəzə biləcəklər
31-05-2025, 10:26
Naməlum şəxslər tonlarla kartof olan kisələr atıblar
29-05-2025, 19:44
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda şəhid ailələrini və Culfada 100 yaşlı sakini evlərində ziyarət edib - FOTO
29-05-2025, 19:23
Anton Çexovun işlədiyi xəstəxananın binası yanır