23:50 / 18-03-2024
Prezident xalqı təbrik etdi
23:41 / 18-03-2024
“Bundan sonra bura Zəfər meydanıdır”
23:36 / 18-03-2024
Cənubi Koreyanın müdafiə naziri Kiyevin Buça hadisələri ilə bağlı versiyasına şübhə ilə yanaşıb
22:48 / 18-03-2024
“Spartak” özünü “Qalatasaray”ın futbolçusu Aktürkoğlu ilə gücləndirə bilər
22:44 / 18-03-2024
Petr Yan sıradan çıxıb
21:35 / 18-03-2024
WP: ABŞ İsrailin hərbi hədəf sayılmayan binaları bombaladığını etiraf edib
21:30 / 18-03-2024
Polşa Müdafiə Nazirliyi: Varşava və Berlin sürətli reaksiya döyüş qrupu yaradacaqlar
21:25 / 18-03-2024
Lavrov: "Rusiya Federasiyası danışıqlara açıqdır, lakin “Zelenski formulası” üzrə görüşlərə deyil"
21:17 / 18-03-2024
Quterreş Xirosima və Naqasakidəki partlayışları qətliam adlandırdı, lakin ABŞ-ı günahlandırmadı
20:39 / 18-03-2024
Ramazanın doqquzuncu gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
20:12 / 18-03-2024
Daimi Nümayəndə: "ABŞ kosmosda nüvə silahı ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamə layihəsi hazırlayıb"
20:06 / 18-03-2024
Türkiyədə turistlərin otelləri tükənə bilər
20:00 / 18-03-2024
Ural alimləri suyu radiasiyadan və metallardan təmizləmək üçün yeni üsul icad ediblər
19:54 / 18-03-2024
Qız uşağını buz bloku öldürüb
19:49 / 18-03-2024
Sandu Qaqauziyanın rəhbəri Hutsulu hökumətə təqdim etməyi planlaşdırmır
19:31 / 18-03-2024
BMT: Əgər döyüşlər dayandırılmazsa, Qəzza aclıqla üzləşəcək
19:26 / 18-03-2024
Alman Hərbi Hava Qüvvələri Rusiyanın "İl-20M" təyyarəsi yaxınlaşan kimi qırıcı təyyarələri sındırıb
19:21 / 18-03-2024
BMT-nin baş katibi Quterreş ABŞ və Rusiyanı START III üzrə danışıqlara qayıtmağa çağırıb
14:20 / 18-03-2024
Kamçatkada qar uçqunu nəticəsində itkin düşən turistin meyiti tapılıb
14:14 / 18-03-2024
Stavropol diyarında 3 naməlum şəxs “Əbədi məşəli” ayaqları ilə söndürməyə cəhd edib
14:10 / 18-03-2024
FİFA rəhbəri Türkiyədə futbolçulara edilən hücumla bağlı açıqlama verib
14:06 / 18-03-2024
Türkiyədə azarkeşlər matçdan dərhal sonra futbolçulara hücum edib
13:59 / 18-03-2024
Si Cinpin: "Putinin yenidən seçilməsi xalqın dəstəyini əks etdirir"
13:44 / 18-03-2024
Vladimir Putin seçkilərdə rekord nəticə ilə qalib gəlib
00:21 / 18-03-2024
İlham Əliyevin NATO-nun Baş katibi ilə şam yeməyi əsnasında geniş tərkibdə görüş olub
23:39 / 17-03-2024
“Mançester Yunayted” “Liverpul”u İngiltərə kubokundan kənarlaşdırıb
23:35 / 17-03-2024
Peskov: "Putinə seçkinin ilk nəticələri barədə məlumat verilib"
23:11 / 17-03-2024
FA Kubokunun yarımfinal cütlükləri açıqlanıb
22:20 / 17-03-2024
Məktəblilər şəhid Tacəddin İsmayılzadənin məzarını ziyarət ediblər
20:47 / 17-03-2024
"Çelsi" İngiltərə kubokunun yarımfinalçısı oldu
20:42 / 17-03-2024
İlin əvvəlindən MSK-nın saytına 8 milyona yaxın kiberhücum edilib
20:37 / 17-03-2024
Qolovin “Lorient”lə matçda qol ötürməsi edib
20:27 / 17-03-2024
Seçki məntəqəsində təqaüdçü fişəng partladıb
20:20 / 17-03-2024
Beynəlxalq müşahidəçilər Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Enerqodara hücumunu qeydə alıblar
19:35 / 17-03-2024
Latviya Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Britaniyaya Rusiya Federasiyasını cilovlamaq üçün orduya çağırış keçirməyi təklif edib
19:23 / 17-03-2024
"Bloomberg": Slovakiya Avropanın ən çox rusiyapərəst ölkələrindən birinə çevrilib
19:13 / 17-03-2024
İspaniya Ukraynaya qoşun göndərməkdən imtina edib
ANA DİLİMİZİ SEVDİRƏN DƏRS-Zülfiyyə İsmayıl
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 336
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 336
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 20:06
Türkiyədə turistlərin otelləri tükənə bilər
17-03-2024, 14:17
“Məktəbli könüllü” proqramının açılış mərasimi keçirilib
17-03-2024, 14:08
Tarixi sərhədləri aşan əmin-amanlıq bayramı-Gülzar İbrahimova
14-03-2024, 23:58
“Füzuli Könüllüləri” qrupuna qəbula start verilib
14-03-2024, 22:10
Avropa Parlamenti Rusiyadan Rumıniyaya qızılı qaytarmağı tələb edir
14-03-2024, 16:33
Beşmərtəbəli yaşayış binasının bir hissəsi uçub
14-03-2024, 10:52
Almaniya şirkətləri Azərbaycanda əsasən hansı sahəyə maraq göstərir?-Səyavuş Qasımov
14-03-2024, 00:05
Ramazanın dördüncü gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
11-03-2024, 23:33
Moskva vilayətinin Arbitraj Məhkəməsi IKEA-nın 12,9 milyard rubl dəyərində əmlakına həbs qoyub
8-03-2024, 15:06
Rusiya prezidenti 50-dən çox məhkum qadını əfv edib
7-03-2024, 19:21
Azərbaycan qadının cəmiyyətin inkişafına töhfəsi-Səyavuş Qasımov
6-03-2024, 18:47
Rüşvət müqabilində qanunsuz avtomobil idxalına şərait yaradan vəzifəli şəxs barəsində cinayət işi məhkəməyə göndərilib
5-03-2024, 11:17
Dövlət işçilərinə “Əlilliyi olan şəxslərlə peşəkar etik ünsiyyət” mövzusunda təlim keçilib
5-03-2024, 11:03
Enerji resurslarının inkişafında yeni mərhələ-Aybəniz Rüstəmova
3-03-2024, 09:40
İstanbulda qaz kəməri partlayıb
29-02-2024, 23:53
Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru yanında Elmi-Məsləhət Şurasının növbəti iclası keçirilib
29-02-2024, 09:47
Deputat növbəti vətəndaş qəbulunu keçirib
28-02-2024, 09:26
Yeni bölgələrdə yaralılara kömək edən təcili yardım sürücüləri əlavə ödənişlər alacaqlar
26-02-2024, 22:07
Xaçmazda dövlət qurumlarının əməkdaşlarına əlilliyi olan qadın və qızlarla ünsiyyət qaydaları mövzusunda təlim keçilib
26-02-2024, 21:01
Lisenziyasından məhrum edilən şirkət qanunsuz olaraq qızıl hasilatını davam etdirib
26-02-2024, 13:12
“Məktəblərlə bağlı hadisələr araşdırılır” - Emin Əmrullayev
25-02-2024, 22:28
Rusiya arağını itirən Avropa ABŞ və Ukraynanın alkoqoluna keçdi
25-02-2024, 20:16
“Cəmiyyətdə əlilliyi olan şəxslərə göstərilən səhv davranışlara qarşı birgə mübarizə aparmalıyıq”
25-02-2024, 10:34
Xarkovda mənzil satıcıları qiymətləri yarıbayarı endirməyə məcburdurlar
24-02-2024, 11:36
Rusiyada tarixin ən isti yayın olacağı proqnozlaşdırılır
23-02-2024, 20:39
BŞTİ-nin yeni müdiri kimdir?
21-02-2024, 19:24
Mövlud Süleymanlı bu dünyadan köçdü...
21-02-2024, 10:41
Taksi sürücüsü əlil şəxsi xəstəxanaya aparmaqdan imtina edib
20-02-2024, 21:43
Kamran Əliyev faciəvi yanğınlardan danışdı
18-02-2024, 15:25
Naxçıvanda imtahanlara 45 nəzarətçi, 7 imtahan rəhbəri cəlb edilib
16-02-2024, 22:05
Agentlik: 98 müəllim iş yerini elektron platforma üzərindən qarşılıqlı olaraq dəyişib
16-02-2024, 15:33
Komitə sədri vəzifəsi ona həvalə edildi
16-02-2024, 10:59
Avropa İttifaqı heç vaxt Rusiya qazı olmadan keçinə bilməz
15-02-2024, 22:05
Misirin əl-Əzhər Universitetində Azərbaycan dilinin tədrisinə başlanıldı
15-02-2024, 16:39
Miley: "Argentina dolları dövriyyəyə buraxmağa demək olar ki, hazırdır"
14-02-2024, 12:29
Rusiyada 16 yaşından kiçik uşağı olan tək valideynlərin işdən çıxarılması qadağan edilib
13-02-2024, 20:03
Mərkəzi Bank: 2023-cü ildə kiber fırıldaqçılar ruslardan rekord 15,8 milyard rubl oğurlayıblar
12-02-2024, 19:33
Dərs saatına görə rüşvət alan direktora hökm oxundu
12-02-2024, 11:37
Türkiyə SWIFT-in Rusiya analoquna baxır
11-02-2024, 09:50
20-dən çox insan qidadan zəhərlənib