16:18 / 01-11-2025
Baş Prokurorluq Andrey Kuşnarevə qarşı "Rusnano"dan 7,5 milyard rubl mənimsəmə ilə bağlı cinayət işini məhkəməyə göndərib
16:15 / 01-11-2025
Errol Mask ABŞ silah istehsalçılarını Rusiya ilə Budapeşt sammitini pozmaqda günahlandırdı
16:13 / 01-11-2025
Minskdəki Rusiya səfirliyində Milli Birlik Günü şərəfinə şahmat turniri keçirildi
16:11 / 01-11-2025
"Euronews": Rusiya aktivləri olmadan Kiyevin maliyyələşdirilməsi AB üçün ağır bir yük olacaq
16:08 / 01-11-2025
İki məktəbli terrorizm işlərində ittiham olunub
16:05 / 01-11-2025
"Bloomberg": Cənubi Kareliya Rusiya ilə sərhədin bağlanması səbəbindən gündə 1 milyon avro itirir
15:53 / 01-11-2025
28 ildən sonra təcavüzkar tutuldu
15:40 / 01-11-2025
Mask: "Britaniya nəzarətsiz miqrasiya səbəbindən vətəndaş müharibəsinin astanasındadır"
15:31 / 01-11-2025
Bir qadın öpüş vasitəsilə kişiyə narkotik ötürməyə cəhd edib
15:27 / 01-11-2025
Quduz bir sansar rus şərabçısı Şvetsi dizindən dişlədi
15:24 / 01-11-2025
Şöhrət Abidəsində ağacın aşması nəticəsində iki nəfər xəsarət alıb
15:21 / 01-11-2025
İş adamı Dotcom: "Zelenski AB ona Rusiya aktivlərini verənə qədər münaqişəni davam etdirəcək"
15:19 / 01-11-2025
Sankt-Peterburqda Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Fondunun (FBK) maliyyələşdirilməsində şübhəli bilinən iki şəxs saxlanılıb
15:15 / 01-11-2025
Putin Zeynalovaya Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfir rütbəsi verib
15:11 / 01-11-2025
WP: Venesuela sahillərində ABŞ hərbi qüvvələrinin sayı 16.000-ə çata bilər
15:08 / 01-11-2025
Nyu-Meksiko ştatında neft emalı zavodunda partlayış baş verib
15:05 / 01-11-2025
Aksyonov: "İlin əvvəlindən bəri Krıma 6,4 milyondan çox turist səfər edib"
15:01 / 01-11-2025
Sağ olan atasının ölüm şəhadətnaməsini saxtalaşdırdığına görə həbs cəzası ilə üzləşib
14:56 / 01-11-2025
İki uşağın ölümündən sonra yanğının qarşısının alınması orqanlarına qarşı iş açılıb
14:49 / 01-11-2025
ABŞ-da Trampın nüvə sınaqları keçirmək qərarına qarşı qanun layihəsi təqdim edilib
14:11 / 01-11-2025
Sumqayıtda şəhid leytenant Vüsal Muradovun anım günü keçirilib-VİDO+FOTOLAR
22:46 / 31-10-2025
İcra başçısının sabiq müavininə hökm oxundu
22:41 / 31-10-2025
Leyla Əliyeva Yaradıcılıq Mərkəzində püstə ağacı əkdi - Fotolar+Video
22:33 / 31-10-2025
Həbs qərarı verildikdən sonra məhkəmədən qaçıb
22:29 / 31-10-2025
Yeniyetməni kürəyindən bıçaqladığına görə saxlanılıb
22:25 / 31-10-2025
TASS: Roman Protaseviç Belarus Kəşfiyyatında işlədiyini təsdiqlədi
22:19 / 31-10-2025
Tramp Macarıstanı Rusiya neft şirkətlərinə qarşı sanksiyalardan azad etməkdən imtina etdi
17:47 / 31-10-2025
Rusiya və Çin epidemiyaların qarşısını almaq üçün səylərini birləşdirəcəklər
17:45 / 31-10-2025
"Elbrus" Kurortu Rusiyada ilk xizək yolu açacaq
17:34 / 31-10-2025
Hikmət Hacıyev Zəngəzur dəhlizindən son görüntüləri paylaşdı - Video
17:02 / 31-10-2025
Lukaşenko: "Qərb Ukrayna və Belarusun bəzi əraziləri üzərində nəzarəti bərqərar edə bilməyəcək"
16:59 / 31-10-2025
600 kvadratmetrlik binada baş verən yanğın nəticəsində insanlar xəsarət alıb
16:56 / 31-10-2025
İtkin düşən altı məktəbli tapılıb
16:39 / 31-10-2025
SpaceX, Pentaqondan peyk inkişafı üçün 2 milyard dollarlıq müqavilə alacaq
16:35 / 31-10-2025
Gürcüstan hökuməti Ukraynaya 44 milyon rubl dəyərində generator göndərəcək
16:30 / 31-10-2025
"Limp Bizkit" qrupunun bas gitaristi Sem Rivers evində ölü tapılıb
10:15 / 31-10-2025
ABŞ və Hindistan yeni hərbi əməkdaşlıq müqaviləsi imzalayıblar
09:52 / 31-10-2025
Korrupsiyaya görə edam cəzasına qarşı çıxdı
ANA DİLİMİZİ SEVDİRƏN DƏRS-Zülfiyyə İsmayıl
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 518
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-05-2022 12:20 | Bölmə: Sosial
Ana dili sadəcə anadan öyrəndiyimiz dil deyil, həm də düşüncələrimizin, duyğularımızın və mənliyimizin dilidir. Buna görə də toplumu millət edən ən böyük amil dildir. Dil millətin varlığını təmin edirsə, onda üzərimizə düşən məsuliyyətin böyüklüyü də aydın olur. Bu məsuliyyəti daşımağın şərəfi də bizimdir. Bu da bizdən dilimizə laqeyd münasibət göstərənlərə qarşı mübarizədə hamılıqla bir olmağı tələb edir. Məşhur Azərbaycan ədibi, böyük pedaqoq, görkəmli ziyalı Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Bu, Allah-taalanın gözəl nemətlərindən biridir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur”.
Zəmanəmizin ən böyük siyasi xadimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dilimizlə bağlı çox zəruri və aktual olan birməsələyə münasibəti hamımız üçün çox vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir: “Xarici dil bilmək, əlbəttə ki, lazımdır, vacibdir. Mən bir daha arzu edirəm ki, vətəndaşlarımız ingilis dilini də, rus dilini də, fransız dilini də, alman dilini də, türk dilini də, ərəb dilini, fars dilini də, hətta çin dilini də bilsinlər. Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr bir o qədər zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir dünyanın tələbləridir. Amma ən əsası odur ki, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini – Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Gənclərə tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı varsa, çalışın bunu aradan qaldırın”.
Bütün əsrlərdə böyük mütəfəkkirlər dilimizə layiq olduğu dəyəri vermişlər. Hələ XI əsrdə Mahmud Kaşğarlı dilimizin ərəbcədən, XV əsrdə Əlişir Nəvai farscadan zəngin, gözəl, qüdrətli və şirin bir dil olduğunu isbat etmişdir. İmadəddin Nəsiminin fəlsəfi şeirləri, Qazi Bürhanəddinintuyuğları, Şah İsmayılın divanı, ustad Füzulinin “nəzmi-nazik” poetik inciləri məhz Azərbaycan dilində yazılıb, ana dilimizin bütün gözəlliklərini, zəriflik və incəliklərini, insan ruhunu ovsunlayan musiqi təsirini, müdriklik vasitəçiliyini özündə əks etdirib. Əvvəllər yazarkən, danışarkən ərəbcədən, farscadan nə qədər çox istifadə etmək “bacarıq” sayılmışsa, dilimiz də bir o qədər öz xüsusiyyətlərindən uzaqlaşmış, daha çox lüğət tərkibi yad, alınma sözlərlə dolmuşdur. Ana dilimizin bu qədər dəyərli olmasına baxmayaraq, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, insanların öncələr Şərq dillərinə olan meyli indi Qərb dillərinə yönəlməkdədir. Biz heç də XXI əsrdə xarici dil bilməyin əleyhinə deyilik. Əksinə, bunu alqışlayırıq və zamanın ən böyük tələbi olduğunu təqdir edirik. Bizləri narahat edən milli şüurdan və qürurdan yoxsul olan və hər keçən gün “xariciləşib” milli mentalitetimizdən uzaqlaşan bir qrup insanların dilimizə olan laqeyd münasibətidir. Hər bir dilin özünəməxsus gözəlliyi vardır. Amma bizim dilimiz daha anlaşıqlı, ahəngdar, zəngin və musiqili bir dildir. Sözdüzümü, kəskin qanunauyğunluqları və düzənliyi ilə öncül bir dildir. Təəssüf ki, dilimiz bütün bu xüsusiyyətlərinə baxmayaraq bəzən gündəlik məişətimizdə işlətdiyimiz rus-Avropa və b. mənşəli sözlərin önünə keçə bilmir.
Bu baxımdan zaman-zaman ana dilimizə qarşı yad təsirlər olunub, məhv edilməyə, unutdurulmağa səy edilib. Bu deyilən problemlər bizim üçün bir də sovet dövründə yaranıb. Belə ki, Rus imperiyasının siyasi-mənəvi varisi olan Sovet imperiyası ucqarlarda manqurtlaşma siyasəti apararaq öncə ana dilini məhv etmək və milli-mənəvidəyərləri şikəst etmək məqsədini güdürdü. Bu məqsəddən irəli gələrək Azərbaycanda da bu xain, mənfur siyasətin nəticəsində ana dilimiz unutdurulmağaçalışılmış, adı dəfələrlə yad ünsürlərlə adlandırılaraqdəyişdirilmiş, əlifbası tez-tez dəyişmələrə məruz qalmış və “rus dili ikinci ana dilidir” təlqini ilə milli dilə məhvedici plan həyata keçirilmişdir.Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1969-cu ilin iyul ayında hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələlərə çox diqqətlə yanaşılmış, onların milli mənafedən həlli məsələləri ön planda dayanmışdır. Heydər Əliyev ağıl və cəsarətlə ilk növbədə Azərbaycan dilinin dövlət dili olmasını qanuniləşdirdi. 1978-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi müzakirə edilən zaman israrla, hətta öz şəxsi nüfuzundan istifadə etməklə 73-cü maddəni “Azərbaycan SSR-nin dövlət dili Azərbaycan dilidir” redaksiyasında təsbit etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsilə idarələrdə, tədbir və yığıncaqlarda doğma Azərbaycan dilində danışmaq və yazmaq ənənəsi yaratdı, onu gücləndirmə tədbirləri də həyata keçirdi, fəaliyyət dairəsindən qovulmuş saf, təmiz Azərbaycan dilini öz haqqına qovuşdurdu.
Ana dilinə dövlət siyasətində bu qədər əhəmiyyət vermənin, əlbəttə, öz sirri, öz şərhi, izahı vardır. Çünki dil elə bir sistem, elə bir varlıqdır ki, bütün dəyərləri – milli, ənənəvi, dini, dünyəvi və s. özündə, öz ruhunda qoruyub saxlayır, nəsildən-nəslə ötürür. Bu mənada “hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. Nəsillər bir-birini məhz dil vasitəsilə məlumatlandırır, tərbiyə edir, təlimləndirir, ruhən yetişdirir. Buna görə də milləti məhv etmək üçün ilk növbədə onun dilini hədəfəgötürüb məhv edirlər, unutdururlar, qarışdırırlar. Buna görə idi ki, ana dilimizə həmişə öz diqqətini əsirgəməyən ümummilli lider Heydər Əliyev deyirdi: “Bu dil bizi keçmişdə olduğu kimi indi də, gələcəkdə də birləşdirəcəkdir”. Bizi birləşdirən və milli birliyimizin təminatçısı olan ana dilimiz həmişə vətəndaşlarımızla birgə ana vətən uğrunda mübarizə aparıb, təzyiqlərə, təsirlərə, diqqətsizliklərə baxmayaraq min illərin abidəsi kimi möhkəm və vüqarla dayanıb. Bir tərəfdən də ümummilli liderimiz ana dilini bu cür keyfiyyətlərinə görə sevir və hörmət duyurdu: “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”.
Ulu öndərin bilavasitə uzaqgörən fəaliyyəti ilə milli dil siyasətini yürüdə biləcək tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarları verildi. Xüsusilə 2001-ci il iyunun18-də verilmiş “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi, tədqiqi, tətbiqi və təbliği baxımından olduqca əhəmiyyətli, əvəzedilməz tarixi bir sənəddir. Bundan başqa 2002-ci il 30 sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi barədə sənəd imzaladı. “Bizim bu günümüz, gələcəyimiz məhz latın əlifbası ilə bağlıdır” - deyən ümummilli liderin məhz diqqəti sayəsində latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid sürətlə həyata keçirilməyə başlandı və hər ilin 1 avqust gününün Azərbaycanda Ana dili və Əlifba Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.
Bu nailiyyət özlüyündə bizlərə nəyi verdi? Birinci növbədə latın qrafikalı əlifbaya keçməklə xalqımız bütövlükdə latın qrafikası əsasında müəyyənləşən əlifbalarla fəaliyyət göstərən Avropa ailəsinin bir üzvünə çevrilməyə haqq qazandı, dünya vahid yazı sisteminə inteqrasiya etdi. İkinci, dilimizin səslərinin, fonetik sisteminin özünə uyğun mükəmməl əlifba sisteminə nail olundu. Yəni dilimizin bütün səs sistemini, onun ayrı-ayrı fonemlərini ifadə edəcək qrafik işarələr tapıldı və latın qrafikası bu fonetik sistemi işarə etmyə mükəmməl surətdə imkan verdi. Hətta uzun illər işarələnməsi mübahisə mərkəzinə çevrilmiş h, x kimi səslərin də işarə edilməsinə müvəffəq olundu. Üçüncüsü, latın qrafikalı əlifbaya keçid türk milli mənsubiyyətinə aid olan Azərbaycan xalqının qardaş türk xalqlarına və dövlətlərinə daha da yaxınlaşmasına, zəruri ünsiyyətə daxil olmasına, habelə türk həmrəyliyində aparıcı yer tutmasına imkan verdi. Əlbəttə, bu və bu kimi bir çox nəticələr Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurlarını əks etdirir. Son qərinədə dahi liderin milli dil siyasəti daha açıq, kompleks şəkildə, ardıcıl yürüdülməyə başladı. Ulu öndərlə müəyyənləşən milli-siyasi kurs Azərbaycan xalqını daha mütəşəkkil millət kimi formalaşdırmağa, inkişaf etdirmək və milli həmrəyliyini gücləndirməyə imkanlar qazandırdı. Milli olan, millət üçün vacib olan hər şey millətin formalaşması və özünəqayıdışı üçün daha açıq planda sərbəst milli inkişaf məhsuluna çevrildi. Ana dili, din, milli-mənəvi dəyərlər, tarix, ədəbiyyat, mədəniyyət və s. millətə yeni milli ideologiya və təfəkkür işığında öyrənilməyə, lüzumlu şəkildə təqdim edilməyə, fərdlərin münasibətlərinin, milli mənlik şüurunun formalaşması, tənzimlənməsi və yaranması istiqamətinə yönləndirildi. Hər şeydən öncə müstəqil Azərbaycan Respublikasında milli dil siyasəti yürüdülməyəbaşlandı. Çünki ulu öndər ana dilinin milli – tərbiyəvi əhəmiyyətini həmişə üstün tutur və vacib olduğunu bilirdi. Ümummilli lider deyirdi: “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz. ...Azərbaycan ədəbiyyatını, ana dilini bilməyən gənc Nizamini oxuya bilməz, Füzulini oxuya bilməz, Nəsimini oxuya bilməz, Vaqifi oxuya bilməz, Sabiri oxuya bilməz, Cəlil Məmmədquluzadəni oxuya bilməzvə digərlərini oxuya bilməz. Əgər onları oxuya bilməsə, o, tariximizi bilməyəcək: onları oxuya bilməsə bizim mədəniyyətimizi bilməyəcək, mədəni köklərimizi bilməyəcək, milli-mədəni ənənələrimizi bilməyəcək. Onları bilməsə o, vətənpərvər olmayacaq, onda milli vətənpərvərlik duyğuları, hissiyyatı olmayacaqdır. Ümidvaram ki, ...bizim gənclərimiz ...doğma Azərbaycan dilimizi mənimsəyəcək və bunlar hamısı hər bir gənc Azərbaycan övladında yüksək vətənpərvərlik hissləri yaradacaqdır”.
Heydər Əliyevlə başlanmış milli dil siyasətinin uğurları cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə bədii ədəbiyyat və digər seriyalardan olan kitabların latın qrafikalı əlifba ilə kütləvi nəşrləri həyata keçirildi. 2012-ci il mayın 23-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzaladı, Terminologiya Komissiyası və Tərcümə Mərkəzi yaradıldı. 29 mayda isə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında növbəti sərəncam imzalandı. Bundan başqa Heydər Əliyev siyasi məktəbinin davamçısı Naxçıvan MR Ali Məclis Sədrinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda “Ana dili” abidəsi qoyuldu və ana dilimizə milli sevgini təcəssüm etdirdi. Bu sadə, özündə ana dilimizin xəlqiliyi və sadəliyini, saflıq və gözəlliyini, hər bir fərdin bildiyi qədər adiliyini və kütləvi olduğu qədər əbədiliyini nümayiş etdirən bu abidə sanki ulu öndərimizin bu tövsiyyələrini hər bir azərbaycanlıya diqtə edir ki: “...Öz dilinizi heç vaxt unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən əziz heç bir şeyi ola bilməz. Bizim çox gözəl, zəngin, cazibədar dilimiz var. ...Hər bir azərbaycanlı öz ana dilini bilməlidir, bu dildə səlis danışmalıdır və bu dili sevməlidir... Azərbaycan dilini daha da zənginləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək sizin ən müqəddəs borcunuzdur”.
Zülfiyyə İsmayıl,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Baxış sayı: 518
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 16:08
İki məktəbli terrorizm işlərində ittiham olunub
31-10-2025, 22:46
İcra başçısının sabiq müavininə hökm oxundu
31-10-2025, 22:41
Leyla Əliyeva Yaradıcılıq Mərkəzində püstə ağacı əkdi - Fotolar+Video
31-10-2025, 17:45
"Elbrus" Kurortu Rusiyada ilk xizək yolu açacaq
31-10-2025, 16:56
İtkin düşən altı məktəbli tapılıb
30-10-2025, 18:42
Təmizlik robotları bir neçə məktəblərə gəlib
30-10-2025, 17:44
Yeddi kollec tələbəsi kafedə zəhərlənib
30-10-2025, 10:18
Fövqəladə Hallar Nazirliyi: "İl-76" təyyarəsi daşqından zərər çəkmiş Vyetnama humanitar yardım çatdırdı
29-10-2025, 19:41
Stubb Qazaxıstandan gələn enerji resurslarını Rusiya enerji resurslarına alternativ adlandırdı
28-10-2025, 22:31
"Wired": Amerikalı kişi donuz böyrək transplantasiyası ilə təxminən doqquz ay sağ qalıb
28-10-2025, 11:23
Prokurorluq küçə təmizliyinin zəif aparılmasına görə merin adına bildiriş göndərib
28-10-2025, 11:08
Qubernator jurnalistin ölümünü elan etdi
27-10-2025, 20:21
Moskva məktəblilərinə müəllim kimi təqdim edilən fırıldaqçılar barədə xəbərdarlıq etdilər
26-10-2025, 17:01
Stokholmda “Əlilliyi olan qaçqın qadınların həyat hekayələri” adlı videoçarxın təqdimatı keçirilib- VİDEO
25-10-2025, 21:17
Regionda yeni nəqliyyat şəbəkələri formalaşdırılır
24-10-2025, 18:12
Ekspert Koltaşov: "ABŞ sanksiyalarına baxmayaraq, Rusiya neft ticarəti dayanmayacaq"
24-10-2025, 17:41
“Biz də istəyirik ki, müəllimlərin maaşı artsın” - Nazir müavini
24-10-2025, 06:50
Buryatiya Səhiyyə Nazirliyi: Ulan-Udedə qida zəhərlənməsi hallarının sayı 165-ə çatıb
23-10-2025, 14:55
Hərbi komissarlıq işçiləri rüşvət alarkən həbs edili
23-10-2025, 09:38
"Mi-8" helikopteri buzda qalmış iki gəminin ekipajını təxliyə etmək üçün yola düşüb
22-10-2025, 22:17
Paşinyan Ermənistanda konyakın niyə istehsal oluna bilmədiyini izah edib
22-10-2025, 20:14
Tibb universitetinin qadın işçiləri rüşvət alıblar
22-10-2025, 19:50
206 əcnəbini mənzilinə qeydiyyata salıb
22-10-2025, 09:59
Başqasının bank kartından istifadə edən şəxs həbs edilib
22-10-2025, 09:35
Əməkdar həkim vəfat etdi
22-10-2025, 09:30
Öz ərizəsi ilə işdən çıxmışdı, cinayət məsuliyyətinə cəlb edildi
20-10-2025, 23:40
Boliviyanın yeni seçilmiş prezidenti Rusiya ilə imzalanmış litium müqaviləsini öyrənmək niyyətindədir
20-10-2025, 09:30
Deputat Könül Nurullayeva vətəndaşlarla görüş keçirib
19-10-2025, 16:54
Uşaq bağçasında baş verən qanunsuzluqlarla bağlı prokurorluq araşdırmalara başlayıb
19-10-2025, 12:16
43 sakinin qidadan zəhərləndiyi Ulan-Ude zavodunda çoxsaylı qanun pozuntuları aşkar edilib
19-10-2025, 12:10
Avrotuneldən iki dəfə uzun olacaq
18-10-2025, 09:40
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
17-10-2025, 19:58
Ramiz Mehdiyevin ailə üzvlərinin ölkədən çıxışına “stop” qoyuldu
17-10-2025, 18:37
Füzulidə bərpa və quruculuq salnaməsi
17-10-2025, 09:58
Telefonun alışması nəticəsində məktəblilər evakuasiya edilib
16-10-2025, 17:29
Lixaçev: "Atom elektrik stansiyalarının tikintisi ilə bağlı bir neçə ölkə ilə danışıqlar yekun mərhələdədir"
16-10-2025, 14:06
5 nəfər botulizmin ağır formasına yoluxub
16-10-2025, 14:04
Kareliya pilotsuz uçuş aparatları haqqında məlumat dərc etdiyinə görə cərimələr tətbiq edəcək
16-10-2025, 00:23
Deputat şəhid ailələri ilə görüşdü-FOTO+VİDEOLAR
15-10-2025, 09:10
Rusiyanın ən bahalı bağ evi 8 milyard rubla satılır
15-10-2025, 08:10
Bölgə qazısı şəhid atasının yubileyini təbrik edib-VİDEO+FOTOLAR