23:21 / 20-04-2025
Polis əməkdaşlarına qaz çiləyən şəxs güllələnib
23:13 / 20-04-2025
Məşhur jurnalist və yazıçı Arkadi Sosnov Sankt-Peterburqda dünyasını dəyişib
21:47 / 20-04-2025
Polis dağılmış "Priora"da öldürülən 3 nəfərin şəxsiyyətini müəyyən edib
21:43 / 20-04-2025
“Şaşlıqçılar” 3 avtomobili yandırıb, onlardan biri yanıb
19:48 / 20-04-2025
Kelloq: "ABŞ Ukraynada baş verənlərdən bezdi"
19:43 / 20-04-2025
Aktyor Romantsov: "I Aleksandr rolunda onun ziddiyyətli davranışını göstərmək istədim"
19:40 / 20-04-2025
İran-ABŞ nüvə texniki danışıqları aprelin 23-də keçiriləcək
19:36 / 20-04-2025
Hamilə qadın rəqibini vəhşicəsinə döyərək burnunu sındırıb
19:30 / 20-04-2025
Tramp ABŞ-ı əvvəlkindən daha dindar etmək niyyətində olduğunu bildirib
19:23 / 20-04-2025
Patriarx Kirill ümid edir ki, gələcək nəsil keşişlər kosmosa uçacaqlar
19:19 / 20-04-2025
Yanğının sahəsi 5 min kvadratmetr olub, ölən var
19:15 / 20-04-2025
“Utair” təyyarəsi sərnişinin xəstə olması səbəbindən Permdə eniş edib
11:15 / 20-04-2025
Putin Patriarx Kirili Pasxa bayramı münasibətilə təbrik edib
11:12 / 20-04-2025
Cənubi Koreya lideri ABŞ-ın tarifləri ilə mübarizə aparmaqdan imtina edir
10:45 / 20-04-2025
Sərnişini zorlamaqda təqsirləndirilən taksi sürücüsü xəstəxanasında ölüb
10:38 / 20-04-2025
Çin nüvə olmayan “hidrogen bombasını” uğurla sınaqdan keçirib
10:33 / 20-04-2025
Axtarışçılar "Mi-8" helikopterinin qəzaya uğradığı yeri tapmağa nail olublar
10:27 / 20-04-2025
Həkimlər Mixail Boyarskiyə bir ay səhnəyə çıxmamağı tövsiyə ediblər
10:22 / 20-04-2025
Hindistanın ilk qadın prezidenti ölkəsini unikal edən şeyləri açıqlayıb
10:09 / 20-04-2025
Baş nazir Modi: "Hindistanın mantrası inkişafdır"
10:01 / 20-04-2025
Amerikalı veteran Castl: "Nyu York hər şeydə Moskvaya uduzur"
09:38 / 20-04-2025
Bondarçukun keçmiş həyat yoldaşı, aktrisa Paulina Andreevanı ikiqat cərimə gözləyir
23:44 / 19-04-2025
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib FOTO
23:40 / 19-04-2025
Əlil məmur tərəfindən təhqir olunduqdan sonra prokurora şikayət ed
23:07 / 19-04-2025
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
22:02 / 19-04-2025
20-ci mərtəbədən yıxılan qız sağ qalıb
21:58 / 19-04-2025
Dzyuba “Spartak”a qol vurdu və aslanlı köynək göstərdi
21:51 / 19-04-2025
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Pasxa atəşkəsinə cavab verib
21:46 / 19-04-2025
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
21:43 / 19-04-2025
Belçikalı velosipedçi 9 Mayı qeyd etmək üçün Moskva vasitəsilə Şanxaya gedir
21:22 / 19-04-2025
Vüqar Rəhimzadə: " Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Ümummilli Liderin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir"
21:19 / 19-04-2025
Tümen vilayətinin 4 sakini Ukrayna əsirliyindən qayıdıb
21:08 / 19-04-2025
ABŞ və İran gələcək nüvə sazişinin məqsədləri barədə razılığa gəliblər
21:05 / 19-04-2025
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
21:00 / 19-04-2025
Rus Pravoslav Kilsəsi Putinin elan etdiyi Pasxa atəşkəsini alqışlayır
20:56 / 19-04-2025
Vyetnam hərbçiləri Böyük Qələbə paradında iştirak edəcəklər
09:47 / 19-04-2025
Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar saxta foto çəkilişlər üçün reklamlardan istifadə edərək pul oğurlayırlar
09:42 / 19-04-2025
Tayvan, Tayvan boğazının orta xəttini keçən 13 Çin təyyarəsini aşkar edib
QÜRUR VƏ AND YERİMİZ - BAYRAĞIMIZ-Ramiz QASIMOV
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 746
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 746
Bölməyə aid digər xəbərlər
16-04-2025, 14:37
"Mash": Müğənni Ani Lorak Ukrayna pasportunu gizlicə yeniləyib
15-04-2025, 13:47
Nijni Novqorod məhkəməsi müğənni Şarlottaya qarşı hökmü qüvvədə saxlayıb
11-04-2025, 11:00
Milli Məclisin deputatı: "Azərbaycanda kitabların təbliği və yayılması mühüm amilə çevrilir"
9-04-2025, 10:18
Mixail Efremov koloniyanı tərk edərək Moskvaya getdi
7-04-2025, 21:53
"Viy" rejissoru rüşvətxorluğa görə 4 il sərt rejim alıb
7-04-2025, 15:17
Yeni rəis o oldu - Foto
6-04-2025, 15:27
Malı Teatrının aktrisası Moskvanın mərkəzindəki yanğında ölüb
5-04-2025, 21:23
Semyon Losev 79 yaşında dünyasını dəyişib
5-04-2025, 20:51
Rusiyanın əməkdar artisti Liliya Bokareva 99 yaşında vəfat edib
5-04-2025, 19:44
Naibə Allahverdiyevaya ağır itki
4-04-2025, 23:11
Bu teatrlarda yeni təyinatlar - Foto
4-04-2025, 10:30
İsveçrəli rejissor Jan-Lui Porşe ad günündən sonra intihar edib
4-04-2025, 09:02
Məşhur bas gitara ifaçısı vəfat edib
3-04-2025, 11:35
Banqkok Kral Simfonik Orkestri Moskvada çıxış edəcək
31-03-2025, 15:19
Boyarski "Zenit"in Rusiya futbol çempionu olacağı təqdirdə şlyapasını yeməyə söz verdi
29-03-2025, 23:23
İlham Əliyev Şəfiqə Məmmədovaya “İstiqlal” ordenini təqdim edib
29-03-2025, 10:38
"Mirotvorets" məlumat bazasına daxil olan 14 yaşlı aktrisa Yekaterina Temnovanı "Artek"də gözləyirlər
27-03-2025, 12:46
Moskva məhkəməsi serb musiqiçi Martiçin Rusiyadan deportasiyası haqqında qərarı ləğv etdi
26-03-2025, 09:56
Yakut müğənnisi "Kit Jah" parti zamanı bıçaqlanıb
25-03-2025, 14:39
Aktyor həbsxanada təxminən 235 min rubl qazanıb
22-03-2025, 19:47
Valentin Samarin 97 yaşında vəfat edib
22-03-2025, 10:44
Depardye rüsumları ödəmədiyi üçün Rusiya Federasiyası Kinematoqrafçılar İttifaqından xaric edilə bilər
17-03-2025, 23:41
Hakimiyyət şikayətlərdən Sonra Diana Arbeninanın Orenburqdakı konsertini ləğv etdi
12-03-2025, 10:51
SHOT : Aktrisa Valentina Talızina xərçəng xəstəliyinə tutulub
10-03-2025, 12:38
SHOT: Larisa Dolina çiynindən ciddi zədə aldı
9-03-2025, 17:46
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Fotolar
8-03-2025, 23:57
Avstriyanın "Tərəvəz orkestri" 344 konsertdən sonra Ginnesin Rekordlar Kitabına düşüb
8-03-2025, 08:43
Verilişinə köhnə sevgilisini çağırdı - Gündəm oldu
4-03-2025, 14:06
Moskvada Heydər Əliyevin abidəsi qoyulub
27-02-2025, 22:23
Amerikalı müğənni Keti Perri Bezosun kosmik gəmisi ilə kosmosa uçacaq
25-02-2025, 19:36
Xalq artisti vəfat edib
25-02-2025, 16:10
Krımlı Yuliya Pavlikova "Miss Europe 2025"in qalibi olub
22-02-2025, 10:36
Şvıdkoy: "Gedən sənətçilər qayıtdıqdan sonra kollektiv amnistiya gözləməməlidirlər"
22-02-2025, 09:40
Komediya aktyoru xarici agent statusunu ləğv etdirmək istəyir
20-02-2025, 15:22
“Leyla”nı gizli çəkib, anasını da hədələdilər
16-02-2025, 23:08
Yura Borisov BAFTA mükafatını almadı
10-02-2025, 12:32
“İbrahim Nisəyə deyib ki, gəl evlənək, Türkiyədə qal…” - Video
9-02-2025, 16:56
"Mash": "Boombox" qrupunun rus dilində oxuması qadağan edilib
7-02-2025, 13:06
SHOT: 95 yaşlı aktyor Oleq Strijenov beyin infarktı keçirdi