14:32 / 24-11-2024
Bakı aeroportu COP29-da - Video
14:25 / 24-11-2024
48 ton surroqat spirti müsadirə edilib
14:22 / 24-11-2024
Peskov: "ABŞ Putinin siqnallarına məhəl qoymadı və qəti addımlar atmaq lazım idi"
13:38 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev Berbokun ittihamlarına cavab verdi
13:24 / 24-11-2024
"Sky News": ABŞ-ın Böyük Britaniyadakı hava bazaları üzərində naməlum İHA-lar aşkarlanıb
13:20 / 24-11-2024
Primorski sakini ilə zəngə cavab verməyə gələn polis arasında baş verən dava videoya çəkilib
13:16 / 24-11-2024
Yanar materialların olduğu anbar yanır
13:13 / 24-11-2024
Rep konsertindən sonra üç yeniyetmə reanimasiyaya yerləşdirilib
13:11 / 24-11-2024
Kşilərin səfərbər olması səbəbindən minə yaxın ev istiliksiz qalıb
13:04 / 24-11-2024
"Bloomberg": Malidəki silahlılar "Wagner PMC"nin altı üzvünü öldürdülər
11:21 / 24-11-2024
Bir xəstənin reanimasiyası zamanı mənzildə yanğın başlayıb
11:18 / 24-11-2024
Rudenko: "Qərb Seulu Ukraynada şərik etmək və Pxenyana təzyiq etmək istəyir"
11:13 / 24-11-2024
Merkel: "Qərb və Ukrayna Rusiya ilə dialoqa getməlidir"
11:07 / 24-11-2024
Naməlum şəxs bıçaqla polisə hücum edib
10:55 / 24-11-2024
Müqəddəs Qəbir kilsəsinin altında tapılan Roma ziyarətgahının xarabalıqları
10:51 / 24-11-2024
Senator Qrem ABŞ müttəfiqlərini Netanyahunun həbsinə kömək etdiklərinə görə sanksiyalarla hədələyib
10:40 / 24-11-2024
12 qutu qəhvə oğurlamağa cəhd etdiyinə görə şərti cəza alıb
10:33 / 24-11-2024
WSJ: Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rostov vilayətinə ATACMS raketləri ilə hücum edə bilər
23:05 / 23-11-2024
İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub
22:44 / 23-11-2024
COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub
22:39 / 23-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
21:57 / 23-11-2024
"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır
21:36 / 23-11-2024
Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb
21:30 / 23-11-2024
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
21:26 / 23-11-2024
Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib
21:17 / 23-11-2024
Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib
20:59 / 23-11-2024
"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi
20:54 / 23-11-2024
Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək
20:46 / 23-11-2024
Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb
20:43 / 23-11-2024
Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
20:34 / 23-11-2024
Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"
20:28 / 23-11-2024
HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb
20:23 / 23-11-2024
Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"
20:20 / 23-11-2024
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
20:17 / 23-11-2024
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
20:11 / 23-11-2024
Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı
20:07 / 23-11-2024
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
19:59 / 23-11-2024
Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?
QÜRUR VƏ AND YERİMİZ - BAYRAĞIMIZ-Ramiz QASIMOV
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 637
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 637
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 21:30
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
19-11-2024, 13:16
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Video - Fotolar
18-11-2024, 23:45
Leyla Əliyeva şahzadə ilə tamaşa izlədi - Fotolar
16-11-2024, 21:51
Ukraynalı müğənni Tsibulskaya musiqiçilərinin səfərbər olması səbəbindən konsertini ləğv edib
16-11-2024, 11:50
Leyla Əliyeva sənədli film nümayişində - Fotolar
15-11-2024, 10:46
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Video - Fotolar
13-11-2024, 19:50
Karel dilində zarafat edən aktrisa Petrozavodskda teatrdan ayrılıb
13-11-2024, 19:31
VDU-nun keçmiş rektoru Endovitski porno filmlər hazırlamaqda və yaymaqda ittiham olunurdu
31-10-2024, 21:00
“Qardaş” filminin aktrisası Dorotenko psixiatrik xəstəxanaya düşüb
29-10-2024, 20:49
Loboda Rusiyanı qınamaqdan imtina etdiyi üçün İrəvandakı konsertdən bir tamaşaçı qovub
29-10-2024, 16:26
"Verilişdə etdiklərinə görə üzr istəməsələr, polisə verəcəyəm"
27-10-2024, 15:04
Nazir Opera və Balet Teatrının kollektivi ilə görüşdü - Fotolar
27-10-2024, 12:01
Aktyor Maksim Şpakovski bədbəxt hadisə nəticəsində dünyasını dəyişib
25-10-2024, 20:16
“Sınıq Fənərlər Küçələri” və “Milli Təhlükəsizlik Agenti”nin direktoru Moskvitin vəfat edib
24-10-2024, 11:40
Fransa Mədəniyyət Nazirliyi Notr Dama girişi turistlər üçün ödənişli etmək istəyir
22-10-2024, 09:44
"NBC News": Harvi Vaynşteynə sümük iliyi xərçəngi diaqnozu qoyuldu
20-10-2024, 19:26
"Balzaminovun evliliyi" film-baletinin aktyoru Anatoli Qridin vəfat edib
17-10-2024, 10:50
SARA TV-nin təsisçisi vəfat etdi
15-10-2024, 10:10
Leyla Əliyeva ICESCO-nun qərargahında - Fotolar
9-10-2024, 16:03
34 yaşı var, sərvəti 1,6 milyard dollardır
9-10-2024, 00:19
Nərgizava yaşayış yeri və nekropolu yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidəsinin mühafizə vəziyyəti müzakirə olunub
30-09-2024, 08:43
Amerikalı müğənni və aktyor Kris Kristofferson 89 yaşında vəfat edib
30-09-2024, 08:39
BTS pop qrupunun üzvü sərxoş halda skuter sürdüyünə görə 11,4 min dollar cərimələnib
28-09-2024, 12:40
Kazan sakini “Xanım Avropa” müsabiqəsinin qalibi olub
22-09-2024, 01:53
Boris Qrebenşçikovun Nitsadakı konserti səhhətində yaranan problemlərə görə ləğv edilib
21-09-2024, 23:55
Aktrisa Antonina Aksenova vəfat edib
17-09-2024, 19:17
Polad Bülbül oğlu Başqırdıstanın xalq artisti adını alıb
17-09-2024, 12:44
TMZ: Bədnam reper Diddi Nyu Yorkda həbs edilib
11-09-2024, 12:58
Taylor Swift seçkilərdə Kamala Harrisə səs verəcəyini deyib
10-09-2024, 10:21
Məhkum olan prodüser Vaynşteyn təcili xəstəxanaya yerləşdirilib
8-09-2024, 12:21
Azərbaycanlı müğənninin anası POLİS MƏMURU İMİŞ: "... Özümü güclə saxlayıram" - FOTO
7-09-2024, 14:01
“Azərbaycanım” beynəlxalq jurnalı - 20 il - Fotolar
7-09-2024, 12:56
Sumqayıt Dram Teatrının direktoru Samir Şəfiyevi-TƏBRİK EDİRİK!
7-09-2024, 11:05
Müğənni Mariya Maksakova növbəti cinayət işi ilə üzləşib