23:32 / 04-11-2025
Putin: "Rusiya heç kim üçün təhlükə yaratmır"
23:28 / 04-11-2025
Polis çoxmərtəbəli binanın eyvanından asılmış kişini xilas etdi
23:23 / 04-11-2025
Putin: "Yeni nüvə enerjisi ilə işləyən qanadlı raketlərin hazırlanmasına başlanılıb"
23:20 / 04-11-2025
Uşaqları daşıyan avtobus qəzaya uğrayıb; bir nəfər yaralanıb
21:00 / 04-11-2025
Putin Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin əsgərinin oğluna kursant olmaq arzusunu gerçəkləşdirəcəyinə söz verdi
20:46 / 04-11-2025
Peskov: "Tramp Putini Milli Birlik Günü münasibətilə təbrik etməyib"
20:40 / 04-11-2025
100 metrlik Rusiya bayrağı açıldı
20:35 / 04-11-2025
Peskov: "Rusiya Venesuela ilə müntəzəm işgüzar əlaqələr saxlayır"
20:33 / 04-11-2025
Məşhur klub rusdilli musiqi səbəbindən bağlanıb
20:29 / 04-11-2025
ABŞ senatoru Viker ABŞ-ın nüvə arsenalının modernləşdirilməsindəki geriləməsini etiraf etdi
20:26 / 04-11-2025
Qırmızı Kitaba daxil edilmiş 12 metr uzunluğundakı siyənək balinasını fırtına sahilə çıxardı
17:08 / 04-11-2025
Azərbaycan nümayəndə heyəti Buxarestdə Ulu Öndər Heydər Əliyevin büstünü ziyarət edib
15:28 / 04-11-2025
REN TV: Teleaparıcı təcili xəstəxanaya yerləşdirilib
15:24 / 04-11-2025
Xəzər sahilində tapılan suitilərin ölüm səbəbi infeksiya ola bilər
15:19 / 04-11-2025
Qızı pnevmatik tapança ilə yaralayan qadına qarşı cinayət işi açılıb
15:15 / 04-11-2025
Türkiyə hüquq-mühafizə orqanları Antalyada itkin düşmüş rus qadını axtarır
15:12 / 04-11-2025
Stefano Pioli "Fiorentina"nın baş məşqçisi vəzifəsindən azad edilib
14:58 / 04-11-2025
MEDİA Agentliyində Türkiyənin Qars, Ərzurum və İğdır vilayətlərində fəaliyyət göstərən bir qrup media nümayəndəsi ilə görüş keçirilib
12:42 / 04-11-2025
"Şimal Axını" boru kəmərini partlatmaqda ittiham olunan ukraynalı İtaliyada aclıq elan edib
12:37 / 04-11-2025
Moskvanın Uşaq Hüquqları üzrə Ombudsmanı məktəb tətillərinin qısaldılması ilə bağlı şərhlərini izah edib
12:34 / 04-11-2025
Belçika "kiçik səmalar" səbəbindən "F-35" təlim uçuşlarını ləğv etdi
12:31 / 04-11-2025
ABŞ-ın NATO-dakı Daimi Nümayəndəsi Metyu Uitaker Zelenskini Ukrayna münaqişəsinə son qoymağa çağırdı
12:28 / 04-11-2025
Taksi sürücüsü sərnişini zorlayıb
12:11 / 04-11-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Prezident İlham Əliyevin hər bir çağırışı gələcəyimiz üçün mühüm yol xəritəsidir"
12:04 / 04-11-2025
Könül Nurullayeva növbəti vətəndaş qəbulunu keçirib
11:49 / 04-11-2025
Dayanıqlı inkişaf və texnologiya
23:57 / 03-11-2025
Zelenski: "Ukraynanın qaz tədarükü boşluğunu bağlamaq üçün daha 750 milyon dollara ehtiyacı var"
22:19 / 03-11-2025
Şəhid leytenant Ülvü Məhərrəmovun anım günündən-FOTO+VİDEOLAR
19:35 / 03-11-2025
Politoloq Şatrov Orbanın Merz və Makrondan daha nüfuzlu olduğunu düşünür
19:32 / 03-11-2025
Terror aktı barədə yalan məlumat verdiyinə görə saxlanılıb
19:27 / 03-11-2025
Macarıstan Ukraynadan Transkarpatiyadakı macar icmasının hüquqlarını bərpa etməyi tələb edib
19:23 / 03-11-2025
Sırski Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin gücləndirilmiş qüvvələrinin Krasnoarmeysk sektoruna köçürüldüyünü elan etdi
19:19 / 03-11-2025
RİA Novosti: ABŞ-da həftəsonu 100-dən çox insan ölüb
19:13 / 03-11-2025
Rusiya və Qazaxıstan Xəzər dənizi üzərindən sualtı rabitə kabelinin tikintisini bərpa edəcəklər
19:11 / 03-11-2025
Tikinti sahəsinin qoşqusunu yandıran mühafizəçiyə qarşı ittiham irəli sürüb
19:07 / 03-11-2025
Cənub-qərbindəki ticarət mərkəzində baş verən yanğın səbəbindən 200-dən çox insan təxliyə edilib
18:58 / 03-11-2025
Fidan: "İsrail Qəzzaya humanitar yardımın daxil olması ilə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirmir"
18:54 / 03-11-2025
Ermənistan Müdafiə Nazirliyi Hindistandan "Su-30MKI" qırıcı təyyarələrinin alınması ilə bağlı razılaşmanı təkzib edib
18:51 / 03-11-2025
Paşinyan 2026-cı il parlament ceçkilərində namizədliyini açıqladı
QÜRUR VƏ AND YERİMİZ - BAYRAĞIMIZ-Ramiz QASIMOV
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 843
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 843
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 20:33
Məşhur klub rusdilli musiqi səbəbindən bağlanıb
2-11-2025, 17:42
Sualtı çəkilişlər üçün unikal kinostudiya açılacaq
2-11-2025, 16:55
Reper Aysgergert Moskva prokurorluğuna çağırılıb
31-10-2025, 16:30
"Limp Bizkit" qrupunun bas gitaristi Sem Rivers evində ölü tapılıb
30-10-2025, 18:38
SHOT: Müğənni Lyubov Uspenskaya Rusiyadakı biznesini bağlayır
28-10-2025, 17:35
Britaniyalı aktrisa və "Fawlty Towers" serialının ulduzu Prunella Scales vəfat edib
27-10-2025, 20:17
Rusiyalı müğənni Akmalın Qazaxıstandakı konsertləri ləğv edilib
26-10-2025, 17:06
Putin Nikita Mixalkovun rol aldığı "Moskva küçələrində gəzinti" filminə olan sevgisini açıqladı
25-10-2025, 20:08
"Daily Mail": "Britney Spirs sükan arxasında sərxoş olaraq az qaldı dostunu vursun
24-10-2025, 18:18
Reperin qətlinə görə 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
19-10-2025, 16:47
Fransanın Mədəniyyət Naziri Dati: "Luvrda soyğunçuluq peşəkarlar tərəfindən həyata keçirilib"
18-10-2025, 09:27
"Trigger" və "Mistresses 3" filmlərinin aktyoru məhkəmə yolu ilə vaxtından əvvəl təqaüdə çıxmaq istəyir
12-10-2025, 16:41
Reper Quf konsertdən əvvəl tibbi müayinədən keçməkdən imtina etdiyi üçün cərimələnib
9-10-2025, 19:37
Əminə Yusifqızı vəfat etdi
8-10-2025, 16:39
"Maş": Alla Puqaçova İcbari Tibbi Sığorta siyasətini itirdi
7-10-2025, 08:20
Müğənni Monetoçka xarici agentlik qaydalarını pozduğuna görə yeni cərimə ilə üzləşib
7-10-2025, 08:17
Müğənni Pupo Rusiya vətəndaşlığı alacağını istisna etməyib
4-10-2025, 19:59
Hakimiyyət Robbi Uilyamsın İstanbuldakı konsertini ləğv edib
30-09-2025, 18:28
Oktyabr ayından başlayaraq tələbələr cümə axşamı günləri "Ermitaj"a pulsuz daxil olacaqlar
29-09-2025, 20:53
“Cabirin dayısı da infarktdan rəhmətə getmişdi...”
29-09-2025, 20:51
Cabir İmanov idman zalında vəfat etdi
27-09-2025, 09:44
Daşkənddə İslam sivilizasiyası üçün mədəni-maarif platforması yaradılır
23-09-2025, 06:03
Aktyor və əcnəbi agent Smolyaninovun 155 min rubl borcu ödənilib
22-09-2025, 09:25
Sumqayıtda “Üzeyir Hacıbəyli və musiqi mirası” konserti keçirilib
21-09-2025, 03:14
“İtin ürəyi” filminin operatoru Yuri Şaiqardanov vəfat edib
20-09-2025, 23:33
Xankəndidə fotosərgi açılışı - Fotolar
20-09-2025, 23:23
“Bu, Xankəndidə mədəniyyətin dirçəlməsinə səbəb olacaq”
19-09-2025, 22:22
"Qremmi" mükafatı laureatı Brett Ceyms təyyarə qəzasında ölüb
18-09-2025, 10:59
Neçayevanın vəkili: "Dudayevlə bağlı fikirlərinə görə Puqaçova 5 ilə qədər həbs oluna bilər"
17-09-2025, 20:01
Mariya Zaxarova Çin filmindəki rolundan danışıb
16-09-2025, 17:35
İkiqat "Oskar" mükafatçısı Robert Redford vəfat edib
16-09-2025, 15:45
Prezident İlham Əliyev və Prezident Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyan Yeni Şuşa məscidində tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olublar
15-09-2025, 09:47
Boyarski aktyor Kirill Lavrovun əsas keyfiyyətindən danışıb
14-09-2025, 15:21
Qazmanova qarşı dələduzluq işinin təfərrüatları məlum olub
13-09-2025, 17:28
Xalq artisti Almaniyada vəfat etdi
10-09-2025, 12:24
Larisa Dolina həyatında ilk dəfə ad gününü səhnədə qeyd edəcək
8-09-2025, 16:37
Aktyor və rejissor Boris Martınov vəfat edib
7-09-2025, 10:55
Peskov deyib ki, Putin tarixi filmləri və serialları sevir
6-09-2025, 16:03
ABŞ-da "Burning Man" festivalında rusiyalı öldürülüb
5-09-2025, 12:53
Stiven Siqal rus olduğunu deyib
3-09-2025, 23:12
Aktyor Metyu Perrinin narkotik satıcısı günahını etiraf edib
3-09-2025, 11:12
Beşinci həyat yoldaşından rəsmən boşanıb