23:56 / 26-12-2025
Paris metrosunda bir kişi üç qadını bıçaqlayıb
23:44 / 26-12-2025
Kursantın intiharına görə məsuliyyət daşıyanlar Yeni il tətilinə çıxıblar
19:05 / 26-12-2025
Norveçli biatlonçulara Bakkenin ölümündən sonra hipoksik maska taxmaq qadağan edildi
18:59 / 26-12-2025
"Axios": Trampın Zelenski ilə qarşıdan gələn görüşü danışıqlarda irəliləyişin göstəricisidir
18:49 / 26-12-2025
Zelenski Ukraynada qoşunların yerləşdirilməsi üçün atəşkəsin zəruri olduğunu etiraf etdi
18:46 / 26-12-2025
Zelenski Trampla Donbas və Zaporojye Atom Elektrik Stansiyası məsələlərini müzakirə etməyi planlaşdırır
16:09 / 26-12-2025
TWZ: Çinin "raket konteyner gəmisi" "Arli Berk" sinifli esminetslərlə müqayisə olundu
16:01 / 26-12-2025
Peskov Ukraynada seçkilərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı suala cavab verməkdə çətinlik çəkib
15:57 / 26-12-2025
Kreml Dmitriyevin ABŞ-a səfərindən sonra onun məlumatlarını təhlil edib
15:10 / 26-12-2025
Kosaçev: "Rusiya parlamentariləri yapon həmkarları ilə dialoqu bərpa etməyə hazırdırlar"
15:06 / 26-12-2025
"Axios" jurnalisti Ravid: "Tramp Zelenski ilə 28 dekabrda Mar-a-Laqoda görüşəcək"
15:03 / 26-12-2025
Bir mənzildə ana və altı yaşlı oğlunun mumiyalanmış cəsədləri tapılıb
15:00 / 26-12-2025
Qaz borusunun təzyiqinin aşağı salınması nəticəsində iki nəfər xəsarət alıb
14:54 / 26-12-2025
Telegram messenceri böyük bir kəsinti ilə üzləşib
13:15 / 26-12-2025
Ukrayna kəşfiyyatı ilə əməkdaşlıq etdiyinə görə LPR-də futbol azarkeşi saxlanılıb
13:07 / 26-12-2025
Alim Butyaginin atası: "Ermitaj arxeoloqu müdafiə etmək üçün səfirliyə sənədlər göndərib"
13:00 / 26-12-2025
Zelenski Yeni ildən əvvəl Trampla görüşmək niyyətini təsdiqlədi
12:55 / 26-12-2025
Hakimiyyəti ələ keçirməkdə ittiham olunur
12:51 / 26-12-2025
Şimali Koreya vətəndaşını təyyarədə anafilaktik şokdan xilas etdi
12:44 / 26-12-2025
Biletdəki tək bir rəqəmi uyğunlaşdırmadan lotereyada 31 milyon rubl udub
23:24 / 25-12-2025
Braziliyanın keçmiş prezidenti Jair Bolsonaro əməliyyat olunub
23:20 / 25-12-2025
SOCIS: Budanov və Zalujnı prezident seçkilərində Zelenskini məğlub edəcəklər
20:39 / 25-12-2025
Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki Onişenko: "Honkonq qripi kimi bir şey yoxdur"
20:35 / 25-12-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: İsveç "Adler" gəmisini saxlayaraq beynəlxalq hüququ pozub
20:30 / 25-12-2025
Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyi AZAL-ın qəzasının səbəbləri ilə bağlı hesabat hazırlayıb
20:24 / 25-12-2025
İtkin düşmüş keçmiş deputat tapılıb
20:20 / 25-12-2025
Filippo Durovun Makron və rəqəmsal QULAQ haqqındakı şərhlərini dəstəklədi
20:14 / 25-12-2025
Aclıqdan körpənin ölümündən sonra səhlənkarlıq işi açılıb
20:11 / 25-12-2025
Keçmiş qubernator müavini axtarışda olanlar siyahısına daxil edilib
17:23 / 25-12-2025
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
17:21 / 25-12-2025
Rusiya Baş Prokurorluğu Polşadakı Rusiya səfirinə edilən hücumla bağlı işi məhkəməyə göndərib
17:13 / 25-12-2025
Zaxarova: "Zelenskinin AB borcunu ödəmək niyyəti yoxdur"
17:10 / 25-12-2025
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi rusiyalıları Almaniyaya səyahət etməkdən çəkinməyə çağırır
14:45 / 25-12-2025
Baş verən yanğında bir nəfər xəsarət alıb
14:42 / 25-12-2025
1,8 milyard dollarlıq lotereya cekpotunu qazandı
14:40 / 25-12-2025
Sankt-Peterburq sakini borclarını silmək vədi müqabilində başqasının "Mercedes" avtomobilini yandırdığına görə saxlanılıb
QÜRUR VƏ AND YERİMİZ - BAYRAĞIMIZ-Ramiz QASIMOV
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 865
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-11-2020 02:15 | Bölmə: Mədəniyyət
Birinci yazı
XX əsrin əvvəllərində - 1918 ilin mayın 28-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi qazanması ilə könüllərdə yaranan mənəvi təbəddülat özünü bədii ədəbiyyatda da əks etdirib. Hələ 1917-ci ildə böyük mübariz, milli ziyalı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin mətbuatda dərc etdirdiyi “Zəruri məsələlər” adlı məqaləsində: “Hər bir millətin özünəməxsus bir milli nəğməsi var. ...Bizə milli şərqi lazımdır”, - deyə səsləndirdiyi çağırışından sonra böyük bəstəkar və ziyalı Üzeyir bəy Hacıbəylinin bu sahədəki ilk cəhdi ilə baş tutan himn nümunəsindən sonra milli ədəbiyyatımızda himn və marş janrlarına olan maraq artmağa başlamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranışından doğan vətəndaşlıq duyğuları bütün coşqusu ilə o dövrün bir çox sənətkarlarının yaradıcılığında, o cümlədən böyük müstəqillik nəğməkarı Əhməd Cavadın yaradıcılığında təcəssümünü tapmışdır. Əhməd Cavad bütün vətəndaşlıq məhəbbəti və coşqusu ilə müstəqil dövlətin bayrağının ucaldılmasından doğan ehtişamı nümayiş etdirmişdir. 1918-1920-ci illərdə milli demokratik təfəkkürün inkişafı nəticəsində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından yaranan milli qürur, sevinc və fəxarət duyğuları milli Azərbaycan poeziyasının əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Azərbaycan istiqlal ədəbiyyatının nəğməkarı, görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığında milli vətəndaşlıq duyğuları əsas yeri tutmaqla ədəbiyyatımızda yeni milli poeziya məktəbi yaranmış, o cümlədən heraldik poeziyanın əsası qoyulmuşdur. Professor Yaşar Qarayev bu görkəmli şair haqda yazırdı: ““Cümhuriyyət” deyəndə yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad düşür. ...Üçrəngli poeziya bədii yaddaşa hamıdan əvvəl Əhməd Cavadın qələmi ilə həkk olunmuşdur. ...Təkcə üçrəngli bayrağa altı nəğmə yazıb, “Dilimiz” şeirini qələmə alıb, əlifbaya poeziya həsr edib. …Gerbimiz öz rəngini, himnimiz öz musiqisini, marşımız öz ritmini Əhməd Cavadın poeziyasından alıb”. “Millətimin tarixinə, Şan, Şöhrət əkməliyəm! Bu qarşıda, yad qalaya, Bir al bayraq dikməliyəm”, – deyən görkəmli şair Əhməd Cavadın yaradıcılığı dövlətçiliyə sədaqət və tərənnüm dolu nümunələri ilə fərqlənir. Əhməd Cavad öz yaradıcılığı ilə həm də milli ədəbiyyatımızda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən yaradıcı sənətkarların ağsaqqalı və başçısı haqqını qazanıb. Şairin “Nədən yarandın”, “Azərbaycan bayrağına”, “Al bayrağa”, “Elin bayrağı” şeirləri də bu ruhda yazılan, sənətkarın bir vətəndaş-şair olaraq dövlət müstəqilliyinə, xalqının, millətinin, vətəninin müstəqillik simvoluna bəslədiyi sonsuz məhəbbətinin, qürurverici hislərinin ifadəsidir.
Ədəbiyyatşünaslıqda ictimai-siyasi lirikanın janrı kimi bu mövzuda yazılmış əsərləri “himn” və “marş” adı altında ümumiləşdirirlər. “Hymnos” sözündən götürülməklə “tərifləmək, mədh etmək” mənalarını ifadə edən himn, görkəmli elm adamı akademik İsa Həbibbəylinin dediyi kimi, dövlətin qüdrəti və millətin birliyini ifadə edən, təntənəli üslubda yazılmış şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Janr etibarilə himnlərin ən yaxşı tədqiqatçılarından olan professor Hüseyn Həşimlinin də yazdığı kimi: “Müasir mərhələdə himn xüsusi siyasi tutuma malikdir, gerb və bayraqla birlikdə hər bir dövlətin əsas atributlarındandır, ölkənin müstəqilliyinin, milli birliyinin yüksək ictimai-siyasi pafosla ifadə olunan poetik kredosudur”. Mənası “təntənəli yürüş” olan marş isə akademik isa Həbibbəyinin yazdığı kimi, təntənəli üslubda yazılan, ictimai həyatın ayrı-ayrı sahələrinə aid olan, həyəcan və səfərbərlik ifadə edən şeirə, yaxud mahnıya deyilir. Ənənələri hələ orta əsrlər ədəbiyyatımızda da olan bu janrlara maraq XX əsrin əvvəllərində dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından sonra daha da çoxalmış, çoxsaylı gözəl nümunələri yaradılmışdır. Bu baxımdan, bizim fikrimizcə, bayraq və gerb sənətini öyrənən heraldika elmi ilə müqayisədə dövlətçilik atributlarına, xüsusilə bayrağa və onun rəmzlərinə vəsflə yazılmış şeir nümunələrini “Heraldik poeziya” adlandırmaq olar.
Milli marş, dövlət himni və bayraq şeirlərilə məşhurlaşmış Əhməd Cavad yaradıcılığı gələn hər yeni nəsillər üçün milli istiqlal kitabı və vətəndaşlıq nümunəsidir. Əhməd Cavadla başlanan və inkişaf edərək əsaslandırılan bu poeziya məktəbi və ənənələri Cəfər Cabbarlı, Əliabbas Müznib, Səməd Vurğun və bir çox digər şairlərin yaradıcılığı ilə inkişaf edib. Sonrakı mücadilə və müstəqillik dövrünün istiqlalçı şairləri olan Məmməd Araz, Xəlil Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, o cümlədən Ramiz Qusarçaylı və başqaları bu gözəl ənənələrin üzərində yenidən dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən doğan hisləri üçrəngli bayrağımızın vəsfi ilə bədii təcəssümə çeviriblər. Azərbaycan xalqının ümumilli lideri Heydər Əliyevin 1990-cı illərin noyabrında Naxçıvanda həyata keçirdiyi dövlətçilik tədbirləri – Naxçıvanın ilk olraq rəsmən SSRİ-nin tərkibindən çıxması haqda qərarı, Naxçıvanın Muxtar Respublika olaraq milli mücadilə və dövlətçilik qərargahına çevrilməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının dövlət bayrağı olaraq qəbul edilməsi və başqa çoxsaylı tədbirlər ədəbiyyat adamlarının da qəlbində güclü bir ümid işığı yandırıb. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı ilə birgə təlatümlü, inkişafda olan Zaman və söz yox, o dövrün qazanılan uğurlarından olan üçrəngli bayraq sevgisi özünə əsaslı yer tapıb. Naxçıvan ədəbi mühitində bu ənənəni yaşadanlar həm də öz töhfələrilə onu inkişaf etdirib, zənginləşdirmişlər. Elman Həbib, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli, Fərəc Fərəcov, Rövşən Hüseynov, Elbəyi Maqsudov, Əbülfəz Ülvi, Zeyqəm Vüqar, Elxan Yurdoğlu, Qafar Qərib, Vəli Qaraxan, Kəmalə Nəsrin və b. kimi ədəbi mühitin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə dövlət müstəqilliyinə məhəbbəti təzahür etdirən bayraq vəsfinə öz töhfələrini veriblər.
Naxçıvan ədəbi mühitində ağsaqqallıq yeri olan, şeirin tanınmış ustadlarından olan Elman Həbibin yaradıcılığında da dövlətçilik dəyərləri, vətənə məhəbbət və vətəndaşlıq duyğuları başlıca yerdə gəlib. Onun əsərləri arasında xüsusi yeri olan, bir vətəndaş kimi şairin vətəndaşlıq andını yüksək poetik ustalıq və təsirlə ifadə edən “And içirəm” adlı şeirində dövlət bayrağına da müraciət edən şair onu öz müqəddəslik yeri, əhəmiyyətinə görə and yeri olaraq təqdim edir:
Bundan sonra qalan ömrüm
Qurban olsun bu torpağa.
And içirəm
Bu Qurana!
Bu Qanuna!
Bu Bayrağa!
Naxçıvan ədəbi mühitinin qüvvətli simalarından olan Asim Yadigar da bu ənənəyə daha şövqlə qoşularaq Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edən “Azərbaycan bayrağı”, “Azərbaycan bayrağına”, “Azərbaycan bayrağı” kimi şeirlərini ərsəyə gətirmişdir. Şair böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan bayrağının Avropada dalğalanmasından doğan ruhi coşğunluğu ifadə edərək yazmışdır:
Avropa göylərində yelləndi bayrağımız,
O bayraq yox, xalqımın nəfəsidir, səsidir.
Qandalları sındıran, buxovları dağıdan,
Anam Azərbaycanın azadlıq nəğməsidir.
Şair bir vətəndaş qüruru ilə coşaraq milli romantik şeirimizin görkəmli simalarından olan baba Məhəmməd Hadinin də misrasını xatırlamaqla “millətimizin millətlər cərgəsində görünməsindən” doğan fəxarət və eşqi misralara tökür:
Mən adicə bayraqtək baxmıram bayrağıma
Onun şəfəqlərinə bütün cahan bürünür.
Bayraqlar cərgəsində adicə bayrağım yox,
Millətlər cərgəsində Azərbaycan görünür.
Şair birinci misrada ulu öndər Heydər Əliyevin kəlamına – “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil!”, dördünücü misrada şair Məhəmməd Hadinin misrasına qayıdır, bütöv bir ənənəni, istiqlal, müstəqillik mücadiləsini bir beyt tərkibində sanki ümumiləşdirir, istiqlal epoxasının tarixini təsvir edir. “Azərbaycan bayrağına” şeirində isə şair ustad Əhməd Cavad kimi müstəqillik rəmzitək bir qeyrət, hürriyyət, mücadilə əsintisi kimi dalğalanan Azərbaycan bayrağını vəsf və tərənnüm edərək onu öyür, onun qürurundan yaranan hisləri əks etdirir:
Seyr etməkdən doymuram
Göz oxşayan rəngini.
Özündə cəm etmisən
Rənglərin qəşəngini-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Azərbaycan bayrağının rənglər simvolikasına “göylərin rənglər çələyi – göy qurşağı , - deyə məna verərək ona müraciətlə onun dikəldiyi hər bir qarış torpağa sonsuz vətəndaş məhəbbəti və sevgilərini ifadə edir:
Sən ey mavi göylərin
Üçrəngli göy qurşağı!
Sevib əzizləyirəm
Sən ucalan torpağı-
Azərbaycan bayrağı!
Göylər yaraşığısan,
Ucal, göylərə, ucal!
Yaşa min illər boyu,
Yaşa, tarixlə qocal-
Azərbaycan bayrağı!
Şair Asim Yadigar şeirlərində minlərin, milyonların eşqini, məhəbbətini, eyni zamanda mübarizə və şücaətini ümumiləşdirib təsvir edib. Bayrağın ucalığında bir millətin qeyrət, əzm nümunəsini təcəssüm etdirən şair onun qaldırılmasında hər bir vətəndaşın, fərdin mübarizə əzmi və şəhadət şücaətini də təsvir edib. Necə ki “Azərbaycan bayrağı” adlı başqa bir şeirində yazırdı:
Canım yolunda fəda, yolunda qurban olsun,
Sənə bir ox dəyincə ürəyim şan-şan olsun.
Sənə gəc baxan gözlər qoy tamam al-qan olsun,
Bəzə uca göyləri, üçrəngli göy qurşağı,
Azərbaycan bayrağı!
Əlbəttə, şeirdə türk-oğuz övladının bayrağına – qeyrət, əzm, şücaət, qəhrəmanlıq bükərək dikdiyi sancağına sinəsini çəpər etdiyini, yolunda qanını axıtdığını poetik ehtirasla ifadə edib. Çünki bayraq – milli kimlikdir, deməli, milli birliyin, ideya, fikir və əməl həmrəyliyinin nişanəsidir, qeyrət, qürur, mübarizə əzminin ifadəsi, qürur və fəxarət mənbəyi, “millətlər içində imza”dır. Bayraq – milli varlığımızın əyilməz vücududur, sinəmizi qabartdığımız, əllərimizi açdığımız, zəkamızı yaydığımız, iman bəslədiyimiz, Tanrı gördüyümüz göyümüz, səmamızdır, dünyamızdır.
Şairin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı münasibətilə yazdığı “Bir bayraq altında” şeirində bayraq milli birlik, həmrəylik, birləşdirici dəyər kimi yüksək pafosla təqdim edilir, öyülür. Şeirdə maraqlı bir xüsusiyyət həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən və müdrik sözlərinin birləşdirici ideya kimi ümumiləşdirilməsidir. Şeirdə poetik ustalıqla səsləndirilən yüksək ideyalı, aforistik fikirlər də qurultaydaçıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin dilindən deyilir. Şeirdəki bu bənd də özünün ideyalılığı və birləşdirici məzmuna sahib olması etibarilə deyilənlərə gözəl bir nümunədir:
Bu Vətən Vətəniniz, bu torpaq torpağınız,
Bu yurd öz yurdunuzdur, bu el öz elinizdir.
Üçrəngli bayrağımız bizim birlik rəmzimiz,
Bizi qovuşduran dil öz şirin dilinizdir.
Beləliklə, bayraq dövlət atributları arasında ən çox əsər həsr olunan, öyülən bir müqəddəs rəmzdir. Necə, nə kimi təqdim olunmasından asılı olmayaraq bayraq həmişə milli qürur, məğrurluq mənbəyi kimi öyülmüş, şəninə ən gözəl sözlər deyilmişdir. Bayraq hər zaman milli birlik, həmrəylik nişanəsi, birləşdirici dəyər kimi çıxış etmiş, xalqı həmfikir olmağa dəvət etmişdir. Qürurverici müqəddəs bir nişanə kimi bayraq həm də yüksək bədii məharətlə vəsf və tərənnüm olunmuş, mənası, mahiyyəti, simvolik anlamları və s. oxucular üçün poetik şəkildə şərh və izah olunmuşdur. Bayrağımız həm də rənglər və işarələr ansamblı kimi göy, səma və yerlə, real dünya mənzərələri ilə müqayisələndirilmiş, təbiətin simvolik əksi kimi öyülmüşdür. Bayraq həm də azadlıq, səadət və xoşbəxtlik rəmzi kimi təqdim edilərək şanlı sözlərlə mədh edilmişdir. Bu baxımdan bayrağımız şeir-sənət nümunələrində ay-ulduzlu masmavi səma altında allı-güllü, yaşıl donlu bir azad, xoşbəxt və sədaət içində olan bir dünyanı işarələmişdir.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 865
Bölməyə aid digər xəbərlər
24-12-2025, 23:22
Ali Məhkəmənin qərarından sonra Dolinanın ilk solo konsertində təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilib
22-12-2025, 19:40
Britaniyalı müğənni Kris Ria vəfat edib
22-12-2025, 00:12
Leyla Əliyeva Nüsrət Kəsəmənlinin şeirini səsləndirdi - Video
21-12-2025, 23:53
“Qardaşlığımız əbədidir” sərgisi: İki qardaş ölkənin mədəniyyətinə sənətkar baxışı
21-12-2025, 20:29
Eysmont: "Lukaşenko Putinə hədiyyə olaraq rəsm gətirib"
16-12-2025, 16:58
Milli Qəhrəman haqqında sənədli film nümayiş etdirilib - VİDEO
16-12-2025, 16:27
Terror aktında həlak olan generalın abidəsi açılıb
13-12-2025, 14:11
Putin Mixaylovski Sarayını Sankt-Peterburqun memarlıq incisi adlandırdı
9-12-2025, 22:10
Aktyor Leonardo DiKaprio Time jurnalının "İlin sənətçisi" seçildi
30-11-2025, 19:22
Rubensin "Xaçdakı Məsih" əsəri 2,3 milyon avroya satılıb
27-11-2025, 16:45
SHOT: Meladze Moldovada xarici agent Qalkinlə eyni səhnədə çıxış etdi
26-11-2025, 20:32
Putin Qırğızıstanda milli alətdə çaldı
26-11-2025, 20:21
"Miss Estoniya" Brigitta Şabak titulundan imtina edib
26-11-2025, 19:50
Aktyor və rejissor Vsevolod Şilovski xərçəngdən vəfat etdi
25-11-2025, 18:09
TASS: "Laskovı May"ın prodüseri Andrey Razin ABŞ-da gizlənir
25-11-2025, 18:00
SHOT: Dima Bilanın musiqi leyblının prodüseri yuxusunda vəfat etdi
24-11-2025, 19:33
Teatrının ulduzu Liliya Yudina 96 yaşında vəfat etdi
24-11-2025, 13:06
Satira Teatrının aktrisası vəfat edib
23-11-2025, 17:51
Helikon Operasının skripkaçısı Nikolay Jerenkov 72 yaşında vəfat edib
20-11-2025, 23:37
Parisdə Puşkinin abidəsi açılıb
20-11-2025, 18:18
“Aysun anasının borcundan 100 min ödəyib” - Video
20-11-2025, 17:45
Aktyor uşaq pornoqrafiyası işi üzrə həbs edilib
20-11-2025, 15:06
Nonna Mordyukovanın 100 illik yubileyində: Yulian böyük aktrisanı xilas edən dostluqdan danışdı
19-11-2025, 12:33
Bəstəkar xırda xuliqanlıq etdiyinə görə 13 gün müddətinə həbs edilib
19-11-2025, 12:26
Roza Cəlilova 96 yaşında vəfat etdi
18-11-2025, 23:34
“Adi bir vətəndaş “nazir hara baxır?” yazsa, bu, başadüşüləndir”
18-11-2025, 10:56
Yaddaşlarda “Aşıq Yediyar” kimi qaldı... - Video
15-11-2025, 15:48
Rəsmilər konsertdə - Fotolar
15-11-2025, 15:42
Yaşar Nurinin qızı vəfat etdi
14-11-2025, 20:39
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan və Özbəkistanı ortaq köklər, mənəvi dəyərlər, zəngin tarixi və mədəni irs birləşdirir"
12-11-2025, 14:21
"Rus gözəli" 29 yaşında qəfildən vəfat etdi
12-11-2025, 14:17
Suriya Milli Muzeyindən Qədim Roma heykəlləri oğurlanıb
11-11-2025, 09:55
Eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə aid bir ziyarətgah aşkar edilib
10-11-2025, 20:42
Primorski diyarında "Nalivkin"ə qızıl abidə ucaldılıb
10-11-2025, 10:24
Rəqs İdmanı Federasiyasının prezidenti:"Rusiya breykdansı fəal şəkildə inkişaf etdirir"
9-11-2025, 19:16
Kişinyovda Lobodanın konsertində ukraynalılar dava salıb
8-11-2025, 10:05
Rusiya səfirliyi müğənni Abdrazakovun İtaliyadakı çıxışının ləğv edilməsindən sonra ona dəstək oldu
6-11-2025, 20:24
Colinin Ukraynaya səfəri qadağan olunmuş LGBT icması ilə əlaqəli bir QHT tərəfindən maliyyələşdirilib
4-11-2025, 20:33
Məşhur klub rusdilli musiqi səbəbindən bağlanıb
2-11-2025, 17:42
Sualtı çəkilişlər üçün unikal kinostudiya açılacaq
2-11-2025, 16:55
Reper Aysgergert Moskva prokurorluğuna çağırılıb
31-10-2025, 16:30
"Limp Bizkit" qrupunun bas gitaristi Sem Rivers evində ölü tapılıb
30-10-2025, 18:38
SHOT: Müğənni Lyubov Uspenskaya Rusiyadakı biznesini bağlayır
28-10-2025, 17:35
Britaniyalı aktrisa və "Fawlty Towers" serialının ulduzu Prunella Scales vəfat edib
27-10-2025, 20:17
Rusiyalı müğənni Akmalın Qazaxıstandakı konsertləri ləğv edilib
26-10-2025, 17:06
Putin Nikita Mixalkovun rol aldığı "Moskva küçələrində gəzinti" filminə olan sevgisini açıqladı
25-10-2025, 20:08
"Daily Mail": "Britney Spirs sükan arxasında sərxoş olaraq az qaldı dostunu vursun