23:33 / 25-04-2024
NYT: ABŞ Kiyevin Krımı ATACMS ilə vura biləcəyini etiraf etdi
23:28 / 25-04-2024
ABŞ Rusiya Federasiyasına hərbi tədarükün asanlaşdırılmasına görə Çin banklarına qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə hazırdır
22:41 / 25-04-2024
Peskov: "Rusiya Federasiyasının hökuməti və biznesi arasında dialoq davam edəcək, may-iyun üçün iş planları var"
22:35 / 25-04-2024
Kreml: Putin aprelin 26-da Sankt-Peterburqda Qanunvericilər Şurasında çıxış edəcək
22:27 / 25-04-2024
Stoltenberq: "ABŞ və Aİ Ukraynaya lazımi dəstəyi vermədi"
22:24 / 25-04-2024
Şoyqu Astanaya ŞƏT-ə üzv ölkələrin Müdafiə Nazirliyi rəhbərlərinin görüşü üçün gəlib
22:05 / 25-04-2024
"Soçi" futbolçuları "Axmat"la oyundan əvvəl zəhərlənib
21:56 / 25-04-2024
Kirbi: "Ukrayna üçün bəzi silahlar bir neçə günə Polşadan gətiriləcək"
21:45 / 25-04-2024
Polşa prokurorluğu: ekspertizalar Kaçinskinin təyyarəsində partlayış faktını təsdiqləməyib
21:37 / 25-04-2024
Yamayka Britaniya hökmranlığından ayrılmağı planlaşdırır
21:30 / 25-04-2024
WADA çinli üzgüçülərin işində iştirak etmək üçün müstəqil prokurora müraciət edib
21:09 / 25-04-2024
VDNKh-da “Rusiya” sərgi-forumunu 11 milyondan çox insan ziyarət edib
21:03 / 25-04-2024
"BI": Britaniya "Paveway" idarə olunan bombalarını Ukraynaya təhvil verəcək
20:39 / 25-04-2024
Rusiya diplomatlarının "Mauthauzen" həbs düşərgəsində anım mərasimində iştirakdan imtina edilib
20:33 / 25-04-2024
Putin may ayında Çinə səfər etməyi planlaşdırdığını bildirib
20:11 / 25-04-2024
Nalçikdə iki İD üzvü həbs edilib
20:07 / 25-04-2024
Patruşev: "Qeyri-qanuni miqrasiya terror təhlükələri ilə sıx bağlıdır"
20:01 / 25-04-2024
“Şençjou-18”kosmik gəmisi orbital stansiyaya yaxınlaşır
19:55 / 25-04-2024
Rusiya səfiri: "İsveçrədə Ukrayna sammiti səs-küylü və boş piar kampaniyasına çevriləcək
19:50 / 25-04-2024
“Rostov” Ronaldonun qolu sayəsində “Ural”ı məğlub edib
19:47 / 25-04-2024
Ukrayna mərmisi çoxmərtəbəli yaşayış binasına düşüb
01:51 / 25-04-2024
Şəhid Elvin Həsənovun mövludu olub-VİDEO+FOTOLAR
23:52 / 24-04-2024
Fransada Olimpiadada terror aktı planlaşdıran yeniyetmə saxlanılıb
22:59 / 24-04-2024
Moskva vilayəti hökumətinin keçmiş sədr müavini rüşvət almaqda şübhəli bilinərək saxlanılıb
22:31 / 24-04-2024
İlon Mask əmindir ki, gec-tez Qərbdə vətəndaş müharibəsi başlayacaq
22:24 / 24-04-2024
Bayden: "ABŞ bir neçə saat ərzində Ukraynaya silah tədarükünü bərpa edəcək"
22:20 / 24-04-2024
Dudayev: "Kadırov həddindən artıq güc, sağlamlıq və enerji ilə xəstədir"
22:15 / 24-04-2024
Üç rusiyalı boksçu Avro-2024-də medallara zəmanət verib
22:11 / 24-04-2024
Komi məhkəməsi Kasparov və Qudkovu qiyabi həbs edib
22:07 / 24-04-2024
FSB Tambovda terror aktı hazırlayan diversantı saxlayıb
21:55 / 24-04-2024
Azərbaycan-Rusiya iqtisadi əlaqələrinin uğurları-Aybəniz Rüstəmova
21:45 / 24-04-2024
Lukaşenko bildirib ki, o, heç vaxt oğru olmayıb və övladlarına buna imkan verməyəcək
21:41 / 24-04-2024
Podnosova: "2023-cü ildə 39 milyon məhkəmə işinə baxılıb"
21:35 / 24-04-2024
Rusiyanın məhkəmə sistemində ciddi dəyişikliklər olmayacaq
21:32 / 24-04-2024
Pentaqon ATACMS raketlərinin Ukraynaya verildiyini təsdiqləyib
16:00 / 24-04-2024
Ukrayna Avropa Komissiyasından 1,5 milyard avro alıb
15:52 / 24-04-2024
"Spartak"ın sabiq baş məşqçisi Tedesko "Milan"ın qısa siyahısına daxil olub
15:46 / 24-04-2024
Qonşusunun qarajında qumbaranı partladıb
“BARI NAXÇIVAN” ŞAİRİ...-Ramiz QASIMOV
Tarix: 28-08-2020 02:45 | Bölmə: Ədəbiyyat
Onun adı Naxçıvana həsr olunan məşhur mahnılardan birinin sözlərini təşkil edən şeirilə dillər əzbərinə çevrilib. Hamının canı-könüldən oxuduğu və dinlədiyi, çox sevilən, məşhur “Barı Naxçıvan” mahnısının sözləri ona aiddir:
Mən səni vəsf edim bir canan kimi,
Sarılım qoynuna mehriban kimi.
Göyündə ulduzlar sayrışan kimi.
Ey könül mülkümün barı, Naxçıvan,
Ellərin sevgili yarı, Naxçıvan.
...Səndə tarixlərin çox nişanı var,
Hər daşın köksündə ox nişanı var.
İndi nə xanı var, nə sultanı var.
Ey könül mülkümün barı, Naxçıvan,
Ellərin sevgili yarı, Naxçıvan.
Bəli, bu şair Naxçıvanın tanınmış söz sənətkarı Hüseyn Əzimdir.
Ədəbi mühitdə Hüseyn Əzim kimi tanınan və sevilən Hüseynqulu Qurban oğlu Əzimov (1913-1987) öz yaradıcı fəaliyyətilə Naxçıvan ədəbi mühitinin inkişafı və zənginləşməsinə böyük töhfələr vermişdir. O, 1913-cü ilin iyul ayının 15-də təkcə Azərbaycanın deyil, ümumən dünyanın ən gözəl, dilbər yerlərindən olan qədim mədəniyyət yurdu Naxçıvanın Ordubad rayonunun Dəstə kəndində anadan olmuşdur. Hüseynqulu Əzimov ilk təhsilini doğma kəndində almış, Ordubad pedaqoji məktəbində davam etdirərk orta təhsilini müvəffəqiyyətlə tamamlamışdır. Gələcəyin qüvvətli sənətkarlarından olacaq bu yaradıcılıq həvəskarı gənc Azərbaycanın məşhur ali təhsil müəssisələrindən olan indiki Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmiş, ali təhsildən sonra müxtəlif sahələrdə əmək fəaliyyətilə məşğul olmuşdur. Tərcümeyi-hal xarakterli materiallarda yazıldığı kimi Hüseynqulu Əzimov 1960-cı ildən ali təhsilini bitirib öz torpağına qayıtdıqdan sonra Dəstə kənd kolxozunun hesabdarı, kənd sovetinin katibi, kənd soveti sədri, rayon mədəniyyət şöbəsində müdir və s. işləmişdir. Hüseynqulu Əzimovun fəaliyyətində jurnalistika sahəsi başlıcalıq təşkil etmişdir. Uzun müddət jurnalistika sahəsində fəaliyyətini davam etdirən Hüseynqulu Əzimov “Ordubad işçisi”qəzeti redaksiyasında məsul katib, “Sovet Culfası” qəzetinin redaktoru, habelə muxtar respublikanın əsas mətbuat orqanı olan “Şərq qapısı” qəzetinin Ordubad-Culfa rayonları üzrə xüsusi müxbiri, 1974-cü ildən “Ordubad işçisi” redaksiyasında şöbə müdiri olaraq işləmişdir. Fəal ictimaiyyətçi olan H.Əzimov Ordubad rayon partiya təşkilatında müxtəlif işlərdə də çalışmış, ilk vaxtlar təbliğatçı, sonralar isə plenum və büro üzvü olmuş, zəhmətkeş deputatları sovetinin deputatı seçilmişdir. Səmərəli və faydalı fəaliyyətinə görə müxtəlif medal və diplomlarla təltif edilən H.Əzimov Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi (1974) adına da layiq görülmüşdür.
Hüseyn Əzim imzası ilə yaradıcı fəaliyyət göstərən bu tanınmış şair ədəbi yaradıcılığa “Ordubad fəhləsi” qəzetində (Ordubad rayonunun mətbu orqanı olan bu qəzet 1932-ci ildən 1937-ci ilə qədər “Ordubad fəhləsi”, 1937-ci ildən 1963-çü ilə qədər “Ordubad işçisi”, 1966-dən 1991-ə qədər “Yeni Ordubad” və s. adlanmışdır – R.Q.) 1934-cü ildə çap edilmiş “Yaz səhəri” şeirilə başlamışdır. Onun ilk kitabı müxtəlif şeirlərdən ibarət olmaqla 1957-ci ildə “Şeirlər” adı ilə çap olunmuşdur. Müxtəlif illərdə şairin “Dübəndi çayı” (1973), “Gəncliyimdən yadigar” (1980), “Mən günəşə borcluyam” (1985) kitabları nəşr olunmuşdur. Ömrünün sonlarına yaxın – 1985-ci ildə çap olunan “Mən günəşə borcluyam” kitabına ön sözünü Azərbayycanın istedadlı şairi və tənqidçisi Xəlil Rza yazıb. “Dəstə kəndindən bir güldəstə” başlıqlı həmin yazıda görkəmli şair və tənqidçi şairin yaradıcılığının yaxşı tərəflərilə bərabər çatışmayan tərəflərini də ifadə edir, xüsusilə şairin şairin “Xanın tələbi” poeması və “Əkbər kimdir?” mənzum pyesi ilə bağlı tənqidi fikirlərini ifadə etmiş olur. Lakin böyük şairin bu fikirləri də unudulmamlıdır ki: “Hüseyn Əzimin şeir və poemaları ilə öz həyat yolu, ömürlüyü arasında təbii bir ahəngdarlıq, vəhdət var”. Və yaxud: “Hüseyn Əzim pak və zəngin bir mənəviyyata malik olduğu üçündür ki, öyüd, nəsihət verməyə haqqı çatan bir şair, ağsaqqal sənətkar kimi qələm çalır. ...Hüseyn Əzim zəngin daxili mədəniyyətə malik, təvazökar bir qələm sahibidir, şairdən və poeziyadan tələbləri böyükdür, özündən narasızıdr” (Xəlil Rza).
Geniş oxucu kütləsi arasında şair kimi tanınan və sevilən Hüseyn Əzim maraqlı əsərlərilə yadda qalmışdır. Onun şeirlərinin əsas ruhunu ana vətənə bağlılıq, onu bütün gözəlliyi və varlığı ilə vəsf, zəhmətkeş insanlarına öygü təşkil edir. “Naxçıvanım”, “Barı Naxçıvan”, “Dübəndi çayı”, “Ordubada gəl”, “Xanbulaq”, “Göy göl”, klassik şeir üslubunda, qəzəl janrında yazdığı “Vətən”, “Vətən eşqiylə”, “Seyrangahdır bu diyar” və b. kimi əsərləri vətənə məhəbbət və vətən gözəlliklərini tərənnüm baxımdan yazılmış ən sanballı şeir nümunələrindəndirlər. Onun “çox sevirəm bu lisanı, dili mən” başlıqlı şeiri də milli kimliyi və vətənin əbədiliyiniözündə qoruyan və təzahür etdirən ana dilinə məhəbbətlə yazılan əsərlərdəndir. “Şuşa lövhələri” şeirlər silsiləsi də vətən mövzusuna həsr edilmiş əsərlər cəhətdən çox qiymətlidir. Şairin:
Olmuşam eşqinlə mən bir bülbüli-şeyda, Vətən!
Bağçada hər bülbülün olmaz mənə həmtay, Vətən!
Ürəyim dil-dil ötür fəsli baharın eşqinə,
Hansı Məcnunda var məndə olan sevda, Vətən!
...Sən kəramətlə Hüseynin qəlbini şad eylədin,
Səndən almış qüvvətişeirimdəki məna, Vətən! –
kimi beytləri Vətən eşqilə dilə gələn şair qəlbinin zəngulələri kimi diqqəti cəlb edir.
Əlbəttə, Hüseyn Əzim elə bir dövrün sənətkarı, şairidir ki, onun da yaradıcılığında Böyük Vətən Müharibəsi mövzusu başlıca yerdə gəlmişdir. Şairin bu mövzuda yazdığı “Terek sahillərində, “Yadigar üzük” və s. şeirlərində, “Əkbər kimdir?” mənzum pyesində müharibə dövrü insanının bir-birinə sədaqəti, vətən və insan qarşısındakı vəfa borcu, mübarizə əzmi və çətinlikləri aşma qüdrəti, rəşadəti və qəhrəmanlığı əks edilmişdir. “Vətən” adlı şeirində vətəndaşlıq manifestini ifadə edən şair deyirdi:
Eşqindir çatdıran məni murada,
Sevgilim, könlümü vermərəm yada.
Min canım olsa da mənim dünyada
Demişəm yolunda qurbandır, Vətən!
Şair Hüseyn Əzimin bu mövzuda yazılmış əsərlərini həm də öz mövzu və məzmun keyfiyyətlərinə görə vətəndaşlıq lirikasının gözəl örnəkləri sırasına daxil edə bilərik. Şair bu şeirlərində təkcə vətənə olan məhəbbəti tərənnüm edib sevgi duyğularından bəhs etmir, bununla bərabər vətən, el, oba, xalq qarşısındakı vətəndaşlıq xidməti, vətəndaşlıq borcundan da bəhs açır, vətənpərvərlik hislərini əməli fəaliyyət olaraq oxucularının düşüncəsinə təlqin edir. Şairin yaradıcılığında vətən mövzusu söhbət mövzusuna çevriləndə Naxçıvan bütüngözəlliklərilə gözlər önünə gəlir. Naxçıvan məhəlli, regional mənada deyil, bütöv Azərbaycanı təmsil edən vətən anlamında onun yaradıcılığının kredosuna çevrilir. Şair “Naxçıvanım”, “Barı Naxçıvan”, “Dübəndi çayı”, “Ordubada gəl” və s. kimi şeirlərində vətən torpağının gözəlliklərini tərənnüm obyektinə çevirir, onu sevilməyə, vurulmağa layiq “məşuq”, “canan” hesab edir. Şairin böyük məhəbbət və məharətlə vəsf və tərənnüm etdiyi Naxçıvan Azərbaycanın o dilbər guşəsidir ki, bu torpaq tarixlə mədəniyyətin, gözəlliklə inkişafın, qədimliklə müasirliyin qovuşduğu, Şərqlə Qərbə körpü – qapı rolunu oynayan müqəddəs bir məkandır. Bu yerdə insanlar 500 min ilə yaxın bir tarixdə yaşayış məskəni salmış, bəşəri sivilizasiyaya Nuh peyğəmbərlə bağlı inanc, mif və əfsanələri, Gəmiqaya qayaüstü rəsmlərini, adı müqəddəs kitablarda çəkilən Əshabi-Kəhfi və s. mədəniyyət abidələri və düşüncəsini bəxş etmiş, öz kimliyindən nişanə qoymuşdur. Bu müqəddəs torpağı iman və can kimi sevən şair də davamlı yaradıcı əzmlə məhz qoynunda doğulub-böyümək xoşbəxtliyinə qovuşduğu bu vətən torpağını məhəbbətlə təsvir və təqdim etmiş, öymüş, vəsf və tərənnüm etmişdir. Bəli, ədəbi təxəllüsünü “Əzim” götürmüş Hüseyn Əzim belə vətəndaş, vətənsevər və əzmkar bir şair, yaradıcı insan idi. Şairin “Ordubada gəl” adlı şeirində məhz Ordubadın əsrarəngiz təbiəti və gözəllikləri vəsf edilib, tərənnüm olunurdu:
Şair, gəzə-gəzə aranı, dağı,
Bir gün də sən bizim Ordubada gəl!
Yolunu gözləyir çəməni, bağı,
Üzümü, əriyi dada-dada gəl!
Al-əlvan geyinib yenə ağaclar,
Əyib budağını barlı ağaclar.
Oxuyur kəkliklər, ötür turaclar,
Qulaq asmaq üçün muğamata, gəl.
Şeirin epiqrafındakı “Süleyman Rüstəmə” ifadəsi və şeirin məzmunu dərhal oxucuya anladır ki, şeir Azərbaycanın görkəmli şairi Süleyman Rüstəmin məşhur “Azərbaycana gəlsin” şeirindən həvəslənərək ona nəzirə yazılmışdır. Şeirdə vətən təbiətinin al-əlvanlığı, gözəlliyi, gözoxşarlığı ilə bərabər camaatın adət-ənənləri, xüsusilə qonaqpərvərliyi və açıqqəlbliliyi şeirin misralarında ifadə edilmişdir. Eləcə də şairin Dübəndi çayına ithaf etdiyi “Dübəndi çayı” şeiri Ordubada gözəllik və yaraşıq, torpaqlarına min bir bərəkət və bolluq gətirən bir çayın insan qəlbində yaratdığı minnnətdarlıq, məmnunluq və gözəllik duyğularını əks etdirib:
Qıvrıla-qıvrıla axıb gedirsən,
Haradır səfərin, Dübəndi çayı?
Gah sağa, gah sola baxıb gedirsən,
Var olsun gözlərin, Dübəndi çayı!
...Hər yanın gül-çiçək, hər yanın çəmən,
Səndən həyat alır lalə, yasəmən.
Sən ki yaranışdan belə gözəlsən,
Yoxdur bərabərin, Dübəndi çayı!
İnsanların daxili-mənəvi aləmi və saf insani keyfiyyətlər onun yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Mövzu rəngarəngliyinə malik olduğu kimi Hüseyn əzimin yaradıclığı həm də forma və janr baxımından da əlvan və çoxcəhətlidir. Onun yaradıcılığında xalq şeiri şəkillərindən başlamış klassik irsin rübai və qəzəl janrına qədər ən müxtəlif vəzn və şeir şəkilləri istifadə edilmişdir. Kiçik şeirlərdən poema və mənzum pyesə qədər onun yaradıcılığı çoxcəhətli, əlvan və müxtəlif şəkillidir. Müəllif yeri gəldikcə xalq bayatılarından təsirlənməklə müəllifli bayatıların da gözəl nümunələrini yartmışdır. Tədqiqatlarda da onun yaradıcılığı haqqında deyilirdi ki: “Hüseyn Əzimin 1961-1970-ci illərin məhsulu olan “Dübəndi çayı” və az sonra çap etdirdiyi “Gəncliyimin yadigarı’ və “Mən günəşə borcluyam” kitablarında zəngin həyat təcrübəsi olan yetkin və müdrik bir insanın ürək çırpıntıları duyulurdu” (Surə Seyid). Əsərlərində həmişə insan taleləri haqda düşünən və əxlaqi-mənəvi varlıq olaraq insana nəzər yetirən Hüeyn Əzim şeirlərində insan və həyat problemi, qayğıları barədə də düşüncələrini qələmə alırdı. İnsan və Həyat qarşılaşmasında insanın həyat dedikləri ömür yolundakı yaşam fəlsəfəsi, həyat həqiqətləri, fəaliyyət tərzi və əxlaqı, qarşısında duran vəzifələr şairin öz təbirilə həllini tapır və əks etdirilirdi. Onun “Çıx pillə-pillə” adlı şeiri də məhz bu baxımdan çox diqqətəlayiqdir:
Dünyada şan-şöhrət gəldi-gedərdi,
Yaxşı ad yanında onlar hədərdi.
Var-dövlət insana dərddi, kədərdi,
Dosta quyu qazma, şirin dillə sən.
Ağla bu ellə sən, gül bıı ellə sən.
Ömrü yelə vermə, ömür cahandır.
Hər ömrün yolunda bir məşəl yandır.
Həyat dedikləri bir nərdivandır,
Çıx bu nərdivanı pillə-pillə sən,
Dindir insanları şirin dillə sən.
Şair H.Əzim “Qaldı” şeirində də nostalji duyğularını qələmə alsa da, ömrün yaşanan günlərini boşa keçirməməyi, yelə verməməyi qabarıq ideya olaraq diqqətə çatdırır, gənclik illərini mənalı, məqsədli yaşamağı tövsiyə edirdi.
Halallıq, zəhmətkeşlik, humanizm və s. keyfiyyətlər onun başqa əsərlərinin də aparıcı mövzusu və ya problemidir. Şair müəllimə həsr etdiyi şeirində “Ey şanlı müəllim, sənin aləm hünərin var, Hər qəlbdə hörmətlə, məhəbbətlə yerin var” deyə müəllimin halal əməyi və vətənə, xalqa vətəndaş-insan hazırlayan tərbiyəçi zəhmətini poetik vüsətlə öykü yerinə çevirirdi.
Başqa mövzularla bərabər ana məhəbbəti mövzusu, bala, övlad borcu məsələsi onun yaradıcılığında yer tutan məsələlərdəndir. “Ana” adlı şeirlərində şair ananın və ya ana olmağın simasını, obrazını əməllərin və hisslərin kontekstində yaratmağa çalışır. Övladın həyatı və taleyində ananın yerini, özü də əvəzsiz yerini sevgiyə, məhəbbətə, övladlıq borcuna çevirməklə ifadə edir:
Ana! Göylərdən də ucadır bu ad!
Böyük bir kainat bağlıdır ona.
O, mənə canından ayırdı həyat,
Dünya bir yanadır, ana bir yana!
Anacan, südünü halal et mənə,
Məni ayaqlara salmasın zaman.
Mən ana demişəm sənə, Vətənə,
Sizsiz ömrüm, günüm olmasın bir an! (Fikrimizcə, Naxçıvan ədəbi mühitinin istedadlı nümayəndələrindən olan Zeynal Vəfanın “Analar” şeiri ilə qismən olan oxşarlıq təsadüfi xarakter daşıyır! – R.Q.)
Şairin məhəbbət ruhu qəzəllərində daha çox ifadə olunub. Qəzəl janrında yazdığı çoxsaylı şeirlərində dərin, sədəqət və vəfa ifadə edən eşq başlıca yerdə gəlir. “Yarım”, “Gülsən üzümə”, “Könül”, “Getmə”, “Səndən qeyri”, “Çıxa eyvanımıza”, “Nə edim?” və s. qəzəlləri klassik şeir üslubunda yazılmış ən yaxşı aşiqanə şeir nümunələrindən hesab oluna bilər. Qəzəllərində böyük qəzəlxan Ə.Vahid və S.Rüstəmin təsirləri özünü göstərir.
“Əkbər kimdir?” mənzum pyesi ilə dramaturji fəaliyyətə də qədəm qoyan tanınmış şairin bu əsəri Naxçıvan Musiqili Dram Teatrı tərəfindən tamaşaya qoyularaq geniş tamaşaçı marağı qazanmış, böyük oxucu məhəbbətilə qarşılanmışdır. Şairin “Xanın tələbi” adlı poeması isə Azərbaycan xalqının böyük şairi Nizami Gəncəviyə həsr edilib. Poemada dünya ədəbiyyatının qüdrətli söz ustadının məşhur əsərlərindən olan “Leyli və Məcnun” poemasının yazılması ilə bağlı əhvalat ön planda dayanır.
1987-ci ildə dünyadan köçən şair Hüseyn Əzim əsərlərinin bəxş etdiyi ruhi vüsət və vətənə, xalqa, insana sonsuz məhəbbət ideyaları ilə ədəbiyyatımızın yaddaşında əbədi olaraq yaşayır.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 544
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-08-2020 02:45 | Bölmə: Ədəbiyyat
Onun adı Naxçıvana həsr olunan məşhur mahnılardan birinin sözlərini təşkil edən şeirilə dillər əzbərinə çevrilib. Hamının canı-könüldən oxuduğu və dinlədiyi, çox sevilən, məşhur “Barı Naxçıvan” mahnısının sözləri ona aiddir:
Mən səni vəsf edim bir canan kimi,
Sarılım qoynuna mehriban kimi.
Göyündə ulduzlar sayrışan kimi.
Ey könül mülkümün barı, Naxçıvan,
Ellərin sevgili yarı, Naxçıvan.
...Səndə tarixlərin çox nişanı var,
Hər daşın köksündə ox nişanı var.
İndi nə xanı var, nə sultanı var.
Ey könül mülkümün barı, Naxçıvan,
Ellərin sevgili yarı, Naxçıvan.
Bəli, bu şair Naxçıvanın tanınmış söz sənətkarı Hüseyn Əzimdir.
Ədəbi mühitdə Hüseyn Əzim kimi tanınan və sevilən Hüseynqulu Qurban oğlu Əzimov (1913-1987) öz yaradıcı fəaliyyətilə Naxçıvan ədəbi mühitinin inkişafı və zənginləşməsinə böyük töhfələr vermişdir. O, 1913-cü ilin iyul ayının 15-də təkcə Azərbaycanın deyil, ümumən dünyanın ən gözəl, dilbər yerlərindən olan qədim mədəniyyət yurdu Naxçıvanın Ordubad rayonunun Dəstə kəndində anadan olmuşdur. Hüseynqulu Əzimov ilk təhsilini doğma kəndində almış, Ordubad pedaqoji məktəbində davam etdirərk orta təhsilini müvəffəqiyyətlə tamamlamışdır. Gələcəyin qüvvətli sənətkarlarından olacaq bu yaradıcılıq həvəskarı gənc Azərbaycanın məşhur ali təhsil müəssisələrindən olan indiki Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmiş, ali təhsildən sonra müxtəlif sahələrdə əmək fəaliyyətilə məşğul olmuşdur. Tərcümeyi-hal xarakterli materiallarda yazıldığı kimi Hüseynqulu Əzimov 1960-cı ildən ali təhsilini bitirib öz torpağına qayıtdıqdan sonra Dəstə kənd kolxozunun hesabdarı, kənd sovetinin katibi, kənd soveti sədri, rayon mədəniyyət şöbəsində müdir və s. işləmişdir. Hüseynqulu Əzimovun fəaliyyətində jurnalistika sahəsi başlıcalıq təşkil etmişdir. Uzun müddət jurnalistika sahəsində fəaliyyətini davam etdirən Hüseynqulu Əzimov “Ordubad işçisi”qəzeti redaksiyasında məsul katib, “Sovet Culfası” qəzetinin redaktoru, habelə muxtar respublikanın əsas mətbuat orqanı olan “Şərq qapısı” qəzetinin Ordubad-Culfa rayonları üzrə xüsusi müxbiri, 1974-cü ildən “Ordubad işçisi” redaksiyasında şöbə müdiri olaraq işləmişdir. Fəal ictimaiyyətçi olan H.Əzimov Ordubad rayon partiya təşkilatında müxtəlif işlərdə də çalışmış, ilk vaxtlar təbliğatçı, sonralar isə plenum və büro üzvü olmuş, zəhmətkeş deputatları sovetinin deputatı seçilmişdir. Səmərəli və faydalı fəaliyyətinə görə müxtəlif medal və diplomlarla təltif edilən H.Əzimov Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi (1974) adına da layiq görülmüşdür.
Hüseyn Əzim imzası ilə yaradıcı fəaliyyət göstərən bu tanınmış şair ədəbi yaradıcılığa “Ordubad fəhləsi” qəzetində (Ordubad rayonunun mətbu orqanı olan bu qəzet 1932-ci ildən 1937-ci ilə qədər “Ordubad fəhləsi”, 1937-ci ildən 1963-çü ilə qədər “Ordubad işçisi”, 1966-dən 1991-ə qədər “Yeni Ordubad” və s. adlanmışdır – R.Q.) 1934-cü ildə çap edilmiş “Yaz səhəri” şeirilə başlamışdır. Onun ilk kitabı müxtəlif şeirlərdən ibarət olmaqla 1957-ci ildə “Şeirlər” adı ilə çap olunmuşdur. Müxtəlif illərdə şairin “Dübəndi çayı” (1973), “Gəncliyimdən yadigar” (1980), “Mən günəşə borcluyam” (1985) kitabları nəşr olunmuşdur. Ömrünün sonlarına yaxın – 1985-ci ildə çap olunan “Mən günəşə borcluyam” kitabına ön sözünü Azərbayycanın istedadlı şairi və tənqidçisi Xəlil Rza yazıb. “Dəstə kəndindən bir güldəstə” başlıqlı həmin yazıda görkəmli şair və tənqidçi şairin yaradıcılığının yaxşı tərəflərilə bərabər çatışmayan tərəflərini də ifadə edir, xüsusilə şairin şairin “Xanın tələbi” poeması və “Əkbər kimdir?” mənzum pyesi ilə bağlı tənqidi fikirlərini ifadə etmiş olur. Lakin böyük şairin bu fikirləri də unudulmamlıdır ki: “Hüseyn Əzimin şeir və poemaları ilə öz həyat yolu, ömürlüyü arasında təbii bir ahəngdarlıq, vəhdət var”. Və yaxud: “Hüseyn Əzim pak və zəngin bir mənəviyyata malik olduğu üçündür ki, öyüd, nəsihət verməyə haqqı çatan bir şair, ağsaqqal sənətkar kimi qələm çalır. ...Hüseyn Əzim zəngin daxili mədəniyyətə malik, təvazökar bir qələm sahibidir, şairdən və poeziyadan tələbləri böyükdür, özündən narasızıdr” (Xəlil Rza).
Geniş oxucu kütləsi arasında şair kimi tanınan və sevilən Hüseyn Əzim maraqlı əsərlərilə yadda qalmışdır. Onun şeirlərinin əsas ruhunu ana vətənə bağlılıq, onu bütün gözəlliyi və varlığı ilə vəsf, zəhmətkeş insanlarına öygü təşkil edir. “Naxçıvanım”, “Barı Naxçıvan”, “Dübəndi çayı”, “Ordubada gəl”, “Xanbulaq”, “Göy göl”, klassik şeir üslubunda, qəzəl janrında yazdığı “Vətən”, “Vətən eşqiylə”, “Seyrangahdır bu diyar” və b. kimi əsərləri vətənə məhəbbət və vətən gözəlliklərini tərənnüm baxımdan yazılmış ən sanballı şeir nümunələrindəndirlər. Onun “çox sevirəm bu lisanı, dili mən” başlıqlı şeiri də milli kimliyi və vətənin əbədiliyiniözündə qoruyan və təzahür etdirən ana dilinə məhəbbətlə yazılan əsərlərdəndir. “Şuşa lövhələri” şeirlər silsiləsi də vətən mövzusuna həsr edilmiş əsərlər cəhətdən çox qiymətlidir. Şairin:
Olmuşam eşqinlə mən bir bülbüli-şeyda, Vətən!
Bağçada hər bülbülün olmaz mənə həmtay, Vətən!
Ürəyim dil-dil ötür fəsli baharın eşqinə,
Hansı Məcnunda var məndə olan sevda, Vətən!
...Sən kəramətlə Hüseynin qəlbini şad eylədin,
Səndən almış qüvvətişeirimdəki məna, Vətən! –
kimi beytləri Vətən eşqilə dilə gələn şair qəlbinin zəngulələri kimi diqqəti cəlb edir.
Əlbəttə, Hüseyn Əzim elə bir dövrün sənətkarı, şairidir ki, onun da yaradıcılığında Böyük Vətən Müharibəsi mövzusu başlıca yerdə gəlmişdir. Şairin bu mövzuda yazdığı “Terek sahillərində, “Yadigar üzük” və s. şeirlərində, “Əkbər kimdir?” mənzum pyesində müharibə dövrü insanının bir-birinə sədaqəti, vətən və insan qarşısındakı vəfa borcu, mübarizə əzmi və çətinlikləri aşma qüdrəti, rəşadəti və qəhrəmanlığı əks edilmişdir. “Vətən” adlı şeirində vətəndaşlıq manifestini ifadə edən şair deyirdi:
Eşqindir çatdıran məni murada,
Sevgilim, könlümü vermərəm yada.
Min canım olsa da mənim dünyada
Demişəm yolunda qurbandır, Vətən!
Şair Hüseyn Əzimin bu mövzuda yazılmış əsərlərini həm də öz mövzu və məzmun keyfiyyətlərinə görə vətəndaşlıq lirikasının gözəl örnəkləri sırasına daxil edə bilərik. Şair bu şeirlərində təkcə vətənə olan məhəbbəti tərənnüm edib sevgi duyğularından bəhs etmir, bununla bərabər vətən, el, oba, xalq qarşısındakı vətəndaşlıq xidməti, vətəndaşlıq borcundan da bəhs açır, vətənpərvərlik hislərini əməli fəaliyyət olaraq oxucularının düşüncəsinə təlqin edir. Şairin yaradıcılığında vətən mövzusu söhbət mövzusuna çevriləndə Naxçıvan bütüngözəlliklərilə gözlər önünə gəlir. Naxçıvan məhəlli, regional mənada deyil, bütöv Azərbaycanı təmsil edən vətən anlamında onun yaradıcılığının kredosuna çevrilir. Şair “Naxçıvanım”, “Barı Naxçıvan”, “Dübəndi çayı”, “Ordubada gəl” və s. kimi şeirlərində vətən torpağının gözəlliklərini tərənnüm obyektinə çevirir, onu sevilməyə, vurulmağa layiq “məşuq”, “canan” hesab edir. Şairin böyük məhəbbət və məharətlə vəsf və tərənnüm etdiyi Naxçıvan Azərbaycanın o dilbər guşəsidir ki, bu torpaq tarixlə mədəniyyətin, gözəlliklə inkişafın, qədimliklə müasirliyin qovuşduğu, Şərqlə Qərbə körpü – qapı rolunu oynayan müqəddəs bir məkandır. Bu yerdə insanlar 500 min ilə yaxın bir tarixdə yaşayış məskəni salmış, bəşəri sivilizasiyaya Nuh peyğəmbərlə bağlı inanc, mif və əfsanələri, Gəmiqaya qayaüstü rəsmlərini, adı müqəddəs kitablarda çəkilən Əshabi-Kəhfi və s. mədəniyyət abidələri və düşüncəsini bəxş etmiş, öz kimliyindən nişanə qoymuşdur. Bu müqəddəs torpağı iman və can kimi sevən şair də davamlı yaradıcı əzmlə məhz qoynunda doğulub-böyümək xoşbəxtliyinə qovuşduğu bu vətən torpağını məhəbbətlə təsvir və təqdim etmiş, öymüş, vəsf və tərənnüm etmişdir. Bəli, ədəbi təxəllüsünü “Əzim” götürmüş Hüseyn Əzim belə vətəndaş, vətənsevər və əzmkar bir şair, yaradıcı insan idi. Şairin “Ordubada gəl” adlı şeirində məhz Ordubadın əsrarəngiz təbiəti və gözəllikləri vəsf edilib, tərənnüm olunurdu:
Şair, gəzə-gəzə aranı, dağı,
Bir gün də sən bizim Ordubada gəl!
Yolunu gözləyir çəməni, bağı,
Üzümü, əriyi dada-dada gəl!
Al-əlvan geyinib yenə ağaclar,
Əyib budağını barlı ağaclar.
Oxuyur kəkliklər, ötür turaclar,
Qulaq asmaq üçün muğamata, gəl.
Şeirin epiqrafındakı “Süleyman Rüstəmə” ifadəsi və şeirin məzmunu dərhal oxucuya anladır ki, şeir Azərbaycanın görkəmli şairi Süleyman Rüstəmin məşhur “Azərbaycana gəlsin” şeirindən həvəslənərək ona nəzirə yazılmışdır. Şeirdə vətən təbiətinin al-əlvanlığı, gözəlliyi, gözoxşarlığı ilə bərabər camaatın adət-ənənləri, xüsusilə qonaqpərvərliyi və açıqqəlbliliyi şeirin misralarında ifadə edilmişdir. Eləcə də şairin Dübəndi çayına ithaf etdiyi “Dübəndi çayı” şeiri Ordubada gözəllik və yaraşıq, torpaqlarına min bir bərəkət və bolluq gətirən bir çayın insan qəlbində yaratdığı minnnətdarlıq, məmnunluq və gözəllik duyğularını əks etdirib:
Qıvrıla-qıvrıla axıb gedirsən,
Haradır səfərin, Dübəndi çayı?
Gah sağa, gah sola baxıb gedirsən,
Var olsun gözlərin, Dübəndi çayı!
...Hər yanın gül-çiçək, hər yanın çəmən,
Səndən həyat alır lalə, yasəmən.
Sən ki yaranışdan belə gözəlsən,
Yoxdur bərabərin, Dübəndi çayı!
İnsanların daxili-mənəvi aləmi və saf insani keyfiyyətlər onun yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Mövzu rəngarəngliyinə malik olduğu kimi Hüseyn əzimin yaradıclığı həm də forma və janr baxımından da əlvan və çoxcəhətlidir. Onun yaradıcılığında xalq şeiri şəkillərindən başlamış klassik irsin rübai və qəzəl janrına qədər ən müxtəlif vəzn və şeir şəkilləri istifadə edilmişdir. Kiçik şeirlərdən poema və mənzum pyesə qədər onun yaradıcılığı çoxcəhətli, əlvan və müxtəlif şəkillidir. Müəllif yeri gəldikcə xalq bayatılarından təsirlənməklə müəllifli bayatıların da gözəl nümunələrini yartmışdır. Tədqiqatlarda da onun yaradıcılığı haqqında deyilirdi ki: “Hüseyn Əzimin 1961-1970-ci illərin məhsulu olan “Dübəndi çayı” və az sonra çap etdirdiyi “Gəncliyimin yadigarı’ və “Mən günəşə borcluyam” kitablarında zəngin həyat təcrübəsi olan yetkin və müdrik bir insanın ürək çırpıntıları duyulurdu” (Surə Seyid). Əsərlərində həmişə insan taleləri haqda düşünən və əxlaqi-mənəvi varlıq olaraq insana nəzər yetirən Hüeyn Əzim şeirlərində insan və həyat problemi, qayğıları barədə də düşüncələrini qələmə alırdı. İnsan və Həyat qarşılaşmasında insanın həyat dedikləri ömür yolundakı yaşam fəlsəfəsi, həyat həqiqətləri, fəaliyyət tərzi və əxlaqı, qarşısında duran vəzifələr şairin öz təbirilə həllini tapır və əks etdirilirdi. Onun “Çıx pillə-pillə” adlı şeiri də məhz bu baxımdan çox diqqətəlayiqdir:
Dünyada şan-şöhrət gəldi-gedərdi,
Yaxşı ad yanında onlar hədərdi.
Var-dövlət insana dərddi, kədərdi,
Dosta quyu qazma, şirin dillə sən.
Ağla bu ellə sən, gül bıı ellə sən.
Ömrü yelə vermə, ömür cahandır.
Hər ömrün yolunda bir məşəl yandır.
Həyat dedikləri bir nərdivandır,
Çıx bu nərdivanı pillə-pillə sən,
Dindir insanları şirin dillə sən.
Şair H.Əzim “Qaldı” şeirində də nostalji duyğularını qələmə alsa da, ömrün yaşanan günlərini boşa keçirməməyi, yelə verməməyi qabarıq ideya olaraq diqqətə çatdırır, gənclik illərini mənalı, məqsədli yaşamağı tövsiyə edirdi.
Halallıq, zəhmətkeşlik, humanizm və s. keyfiyyətlər onun başqa əsərlərinin də aparıcı mövzusu və ya problemidir. Şair müəllimə həsr etdiyi şeirində “Ey şanlı müəllim, sənin aləm hünərin var, Hər qəlbdə hörmətlə, məhəbbətlə yerin var” deyə müəllimin halal əməyi və vətənə, xalqa vətəndaş-insan hazırlayan tərbiyəçi zəhmətini poetik vüsətlə öykü yerinə çevirirdi.
Başqa mövzularla bərabər ana məhəbbəti mövzusu, bala, övlad borcu məsələsi onun yaradıcılığında yer tutan məsələlərdəndir. “Ana” adlı şeirlərində şair ananın və ya ana olmağın simasını, obrazını əməllərin və hisslərin kontekstində yaratmağa çalışır. Övladın həyatı və taleyində ananın yerini, özü də əvəzsiz yerini sevgiyə, məhəbbətə, övladlıq borcuna çevirməklə ifadə edir:
Ana! Göylərdən də ucadır bu ad!
Böyük bir kainat bağlıdır ona.
O, mənə canından ayırdı həyat,
Dünya bir yanadır, ana bir yana!
Anacan, südünü halal et mənə,
Məni ayaqlara salmasın zaman.
Mən ana demişəm sənə, Vətənə,
Sizsiz ömrüm, günüm olmasın bir an! (Fikrimizcə, Naxçıvan ədəbi mühitinin istedadlı nümayəndələrindən olan Zeynal Vəfanın “Analar” şeiri ilə qismən olan oxşarlıq təsadüfi xarakter daşıyır! – R.Q.)
Şairin məhəbbət ruhu qəzəllərində daha çox ifadə olunub. Qəzəl janrında yazdığı çoxsaylı şeirlərində dərin, sədəqət və vəfa ifadə edən eşq başlıca yerdə gəlir. “Yarım”, “Gülsən üzümə”, “Könül”, “Getmə”, “Səndən qeyri”, “Çıxa eyvanımıza”, “Nə edim?” və s. qəzəlləri klassik şeir üslubunda yazılmış ən yaxşı aşiqanə şeir nümunələrindən hesab oluna bilər. Qəzəllərində böyük qəzəlxan Ə.Vahid və S.Rüstəmin təsirləri özünü göstərir.
“Əkbər kimdir?” mənzum pyesi ilə dramaturji fəaliyyətə də qədəm qoyan tanınmış şairin bu əsəri Naxçıvan Musiqili Dram Teatrı tərəfindən tamaşaya qoyularaq geniş tamaşaçı marağı qazanmış, böyük oxucu məhəbbətilə qarşılanmışdır. Şairin “Xanın tələbi” adlı poeması isə Azərbaycan xalqının böyük şairi Nizami Gəncəviyə həsr edilib. Poemada dünya ədəbiyyatının qüdrətli söz ustadının məşhur əsərlərindən olan “Leyli və Məcnun” poemasının yazılması ilə bağlı əhvalat ön planda dayanır.
1987-ci ildə dünyadan köçən şair Hüseyn Əzim əsərlərinin bəxş etdiyi ruhi vüsət və vətənə, xalqa, insana sonsuz məhəbbət ideyaları ilə ədəbiyyatımızın yaddaşında əbədi olaraq yaşayır.
Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 544
Bölməyə aid digər xəbərlər
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov