14:32 / 24-11-2024
Bakı aeroportu COP29-da - Video
14:25 / 24-11-2024
48 ton surroqat spirti müsadirə edilib
14:22 / 24-11-2024
Peskov: "ABŞ Putinin siqnallarına məhəl qoymadı və qəti addımlar atmaq lazım idi"
13:38 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev Berbokun ittihamlarına cavab verdi
13:24 / 24-11-2024
"Sky News": ABŞ-ın Böyük Britaniyadakı hava bazaları üzərində naməlum İHA-lar aşkarlanıb
13:20 / 24-11-2024
Primorski sakini ilə zəngə cavab verməyə gələn polis arasında baş verən dava videoya çəkilib
13:16 / 24-11-2024
Yanar materialların olduğu anbar yanır
13:13 / 24-11-2024
Rep konsertindən sonra üç yeniyetmə reanimasiyaya yerləşdirilib
13:11 / 24-11-2024
Kşilərin səfərbər olması səbəbindən minə yaxın ev istiliksiz qalıb
13:04 / 24-11-2024
"Bloomberg": Malidəki silahlılar "Wagner PMC"nin altı üzvünü öldürdülər
11:21 / 24-11-2024
Bir xəstənin reanimasiyası zamanı mənzildə yanğın başlayıb
11:18 / 24-11-2024
Rudenko: "Qərb Seulu Ukraynada şərik etmək və Pxenyana təzyiq etmək istəyir"
11:13 / 24-11-2024
Merkel: "Qərb və Ukrayna Rusiya ilə dialoqa getməlidir"
11:07 / 24-11-2024
Naməlum şəxs bıçaqla polisə hücum edib
10:55 / 24-11-2024
Müqəddəs Qəbir kilsəsinin altında tapılan Roma ziyarətgahının xarabalıqları
10:51 / 24-11-2024
Senator Qrem ABŞ müttəfiqlərini Netanyahunun həbsinə kömək etdiklərinə görə sanksiyalarla hədələyib
10:40 / 24-11-2024
12 qutu qəhvə oğurlamağa cəhd etdiyinə görə şərti cəza alıb
10:33 / 24-11-2024
WSJ: Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rostov vilayətinə ATACMS raketləri ilə hücum edə bilər
23:05 / 23-11-2024
İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub
22:44 / 23-11-2024
COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub
22:39 / 23-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
21:57 / 23-11-2024
"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır
21:36 / 23-11-2024
Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb
21:30 / 23-11-2024
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
21:26 / 23-11-2024
Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib
21:17 / 23-11-2024
Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib
20:59 / 23-11-2024
"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi
20:54 / 23-11-2024
Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək
20:46 / 23-11-2024
Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb
20:43 / 23-11-2024
Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
20:34 / 23-11-2024
Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"
20:28 / 23-11-2024
HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb
20:23 / 23-11-2024
Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"
20:20 / 23-11-2024
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
20:17 / 23-11-2024
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
20:11 / 23-11-2024
Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı
20:07 / 23-11-2024
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
19:59 / 23-11-2024
Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?
Gənclərin mənəvi atası-Rəsul Rza – 110
Tarix: 19-05-2020 04:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şəkər Aslanın arxivini araşdıranda Xalq şairi Rəsul Rzayla bağlı bir yazı əlimə keçdi. Düşündüm, şairin 110 illik yubileyi ərəfəsində bu xatirə lap yerinə düşdü. Rəsul Rzanın 90 illiyinə həsr olunmuş “Yaşıl rəngin işığı” kitabını da yenidən oxudum. Kitabı təkrar oxuyanda tamam ayrı ovqat bəxş etdi mənə. Bir anlığa sanki Rəsul Rzanı şəxsən tanıdım. Çinar ömrü arzusunda olan şairin bütün yaşantılarını müasirləri kimi mən də gördüm. “Bir kimsəyə enməmiş, Heç kəsə baş əyməmiş bir ömrü” izlədim. Şair-dramaturq Teyyub Qurbanın tərtib etdiyi “Yaşıl rəngin işığı” 18 müəllifin qələmə aldığı xatirələr kitabında yarımbaşlıq kimi verilmiş “İlk Azərbaycan ensiklopediyasının taleyi ilə bağlı xatirələr, məqalələr toplusu” hamıya mənəvi ata olan Rəsul Rzanın milli qeyrətindən, təəssübkeşliyindən, qayğıkeşliyindən söz açılır.
Rəsul Rza böyük vəzifələrdə olub. Hətta nazir kimi də fəaliyyət göstərib – Kinematoqrafiya naziri. Lakin kitabdan əxz elədim ki, “vəzifə bioqrafiyası”nın ən yüksək zirvəsi Azərbaycan Ensiklopediyasının Baş redaktorluğudur. Kitabı oxuyanda isə o illərin ağrılı yaşantılarıyla baş-başa qaldım.
…Ensiklopediya. Bu elmi idarə Rəsul Rzaya lazım idimi? – Su kimi, hava kimi. Ensiklopediya Rəsul Rzaya Azərbaycana Azərbaycanı tanıtdırmaq üçün, azəri türkünü Azərbaycan səviyyəsinə qaldırmaq üçün lazım idi. Dünyanın nəzərini Azərbaycana yönəltmək istəyirdi. Gələcək naminə. Bugün uğrunda. Lakin onun istədiyi kimi olmadı (Vaqif Səmədoğlu).
Rəsul Rza I cildi buraxa bildi. Lakin həmin cild senzuradan keçmədi. Tarix elmimizdə baş verən çəkişmələrin badına getdi. Bir baş redaktor kimi Rəsul Rzanın götürdüyü xətt milli, tarixi, özümlü dəyərlərə söykənirdi. Təəssüf ki, Azərbaycan istiqlalının, elminin, milli mədəniyyətinin təşəkkülündə rol oynamış adamların adları “ASE”nin cildlərinə düşmədi (Nazif Ələkbərli).
Dili qılınc, qəlbi kövrək, qayğıkeş, xisləti xeyirxahlıqla dolu idi Rəsul Rzanın. Onun insanpərvərliyi, humanistliyi, əliaçıqlığı, yan-yörəsinə, rəhbərlik etdiyi kollektivin hər bir üzvünün ailə və şəxsi qayğılarına canıyananlıqla yanaşması yalnız Rəsul Rzaya xas xüsusiyyətlər idi.
Rəsul müəllim, demək olar ki, bütün vaxtını ensiklopediyaya rəhbərliyə sərf edirdi. Hətta həyatının qayəsi olan bədii yaradıcılıq da arxa plana keçmişdi. O, çox demokratik ruhlu bir insan idi. Həqiqət onun üçün hər şeydən yüksəkdi. Qorxaqlara qarşı sərt, barışmaz və prinsipial mövqe tutardı. Onun rəhbərliyi ilə yaradılmış birinci cild nəşrindən beş il keçəndən sonra ləğv olundu.
Bunun acınacaqlı aqibəti barədə şair-publisit Teyyub Qurbanın “Yaşıl”- “Qırmızı” adlı silsilə məqaləsində ətraflı bəhs edilmişdir (Azər Bağırov).
“Yaşıl” – milli ensiklopediyadır. “Qırmızı”da isə Sovet Azərbaycanın kommunizm quruculuğu, qurultay qərarlarının həyata keçirilməsində əldə edilən əzəmətli nailiyyətlər geniş işıqlandırılır. “Qırmızı” utanıb-qızarmadan “Yaşıl”ı inkar edir. Başda əyilməz Rəsul Rza olmaqla milli qeyrət sahiblərindən ibarət olan kollektivin nəhəng əməyini heçə endirir. 20 min tirajla buraxılmış canlı sənət abidəsini yerə vurur.
Rəsul Rzaçılar milli qəhrəmanlıq göstərərək 1918-ci ildə mart faciəsinin iştirakçılarını “Yaşıl”a daxil etməmişlər. “Qırmızı” isə iyirmialtıların hamısı haqqında ayrı-ayrılıqda məqalə verməklə yanaşı, şəkillərindən ibarət foto-sərgi də vermişdir.
Məqalədə belə müqayisəli təhlillərin sayı yüzlərcədir.
Rəsul Rza bütün kollektivdə poetik mənlik hissi və şüuru formalaşdırır, ziyalı və vətəndaş mövqeyi təcəssüm etdirirdi. İstəyirdi ki, ensiklopediyada Azərbaycan əsas mövzu olsun. Onun fəaliyyəti əsl fədakarlıq idi.
Bütün bunları Rəsul Rza səhhəti hesabına edirdi. Lakin belə bir şəxs mübarizə hədəfi idi. Hətta adı ensiklopediyanın Redaksiya Şurası siyahısında saxlanmadı…
Rəsul müəllimin bilavasitə təşəbbüsü, təkidi sayəsində tikilmiş yeni bina onun özünə qismət olmadı. Qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycan Ensiklopediyası Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyinə ömrünün və yaradıcılığının ən bəhrəli tam on ilini qurban vermiş Rəsul Rzanın adı verilsəydi, onun ruhu burda qərar tutardı… Məhz millətçi erməni alimlərinin obyektiv tarixi həqiqətlə bir araya sığmayan uydurmaları, böhtan və iftiraları sayəsində Rəsul müəllimin rəhbərliyi ilə yaradılmış ensiklopediyanın birinci cildi ləğv edildi. Bədxahlar istədiklərinə nail oldular. Demokratik ruhlu Rəsul Rza millətin mənəvi pasportu sayılan ensiklopediyanın nəşrinə rəhbərlikdən uzaqlaşdırıldı.
***
Həyatda şəxsən görüb tanımadığım dahilərdən biri Rəsul Rza olub. Fəqət vida mərasimində, dəfn mərasimində iştirak etmişəm. Tələbə idim… Yazını yazdıqca qəlbimdə yaxın-uzaq xatirələr, xəyalımda quş kimi uçan illər… Rəsul Rza 1981-ci il aprelin birində gözlərini əbədi yummuşdu. Dəfn mərasimi ayın ikisində idi. Ömrümdə ilk dəfə belə izdiham görürdüm. Filarmoniyada oturmağa yer tapdım. Divardan asılmış şəkli… Öz ifasında səslənən şeirlər… Adamı haldan-hala salan hüznlü simalar…
Adlarını kitablardan bildiyim ədəbi simaları, televiziyadan tanıdığım sənət adamlarını həmin gün həyatda şəxsən gördüm. Ulu Öndər Heydər Əliyevi Lənkəranda Məhsul bayramlarında görsəm də, yaxından orda gördüm.
Həmin il SSRİ-də ilk dəfə vaxtı dəyişmiş, saatı bir saat irəli çəkmişdilər. O zaman aprelin birinə adamaldadan gün deyərdilər. Sonralar “Gülüş” günü statusunu aldı.
Şairin dünyadan köçməsilə təəssüf hissi hamımızı yandırıb-yaxsa da, ağrılı təbəssümlə deyirdik ki, Rəsul Rza adamaldadan gündə vaxtın dəyişməsinə dözmədi.
***
Rəsul Rza zahirən ötkəm, zabitəli, zəhmli, hətta bir qədər acıdil adam təsiri bağışlasa da, əslində kövrək qəlbli, xeyirxah, mərhəmətli, həssas və qayğıkeş insan idi. Bu xüsusiyyətləri ilə hələ sağlığında müdrik varlığa çevrilən şair haqqında deyirlər ki, Rəsul şeirlərinin qonşuluğunda Rəsul qayğısı da yaşayır.
Gənclərin həqiqi mənada mənəvi atası olan şair onların çiyinlərinə vaxtında kömək əlini qoyurdu.
Rəsul Rza
İnsan üçün çiçəkləyib
Öz yetmiş yaşına kimi.
Düşmən üçün tikanlaşıb
Kirpiyindən qaşına kimi…
(Vaqif Nəsib)
İnsan üçün çiçəkləyən Rəsul Rza qayğısına bələnən şairlərdən biri də Şəkər Aslan olub. Şair xatirə yazısında yaddaşında yaşatdıqlarını qələmə alıb.
Hər ikisinin ruhu şad olsun.
Sevda Əlibəyli
TƏBİƏTİN GÜL VAXTINDA...
Mənə 1963-cü ilin may ayında Xalq şairi Rəsul Rzanın Lənkəran səfərində iştirak etmək nəsib olmuşdur. Bütün təfərrüatı ilə yadımda olan həmin səfərdə gözəl şairlərimiz Əli Kərim və Vladimir Qafarov da iştirak edirdilər.
Mayın 11-də Yazıçılar İttifaqında keçirilən bir tədbirdən sonra Rəsul müəllim təsadüfən məni görüb dedi:
- Lənkərana gedirəm, gedirsən səni də aparım.
Böyük şairin bu təklifinin Bakıya yenicə düşmüş, tək-tük şeirləri çap olunmuş, ədəbi mühitə yeni-yeni qovuşan bir gənc üçün nə demək olduğunu təsəvvür etmək çətin deyildir. Ona diqqətlə baxdım. “Bəlkə zarafat edir, məni yoxlayır”, düşündüm. Fikrinin ciddi olduğunu duyub dedim:
- Əgər aparsanız...
- Sabah saat 10-da ittifaqın qabağına gəl. Burada bizim maşına minərsən...
Mən Keşlədə dayımgildə yaşayırdım. Səhər saat 9-da elektrik qatarından düşüb Sabunçu vağzalında qəzet almaq üçün növbəyə durdum. Bu vaxt yaxınlıqdakı bufetdən çıxan Əli Kərim mənə yanaşdı. Tapşırdı ki, onun üçün də “Ədəbiyyat qəzeti” alım.
Əynində Çin plaşı vardı. Düymələnməmişdi. Başı da açıqdı. Gözlərindən şirin bir yorğunluq duyulurdu. O vaxt demək olar ki, mən onun bütün şeirlərini əzbər bilirdim.
Görsən tufansızam, görsən rahatam,
Qoyma xumarlanıb evdə də yatam.
Ey Bakı küləyi, səhərə kimi
Sındır pəncərəmi, döy pəncərəmi!
Öz-özümə düşündüm: yəqin gecə çox işləyib. Ona böyük sevinclə bu gün Rəsul müəllimin Lənkərana gedəcəyini və məni də özü ilə aparacağını söylədim. Xoş bir təbəssümlə dedi:
- İndi Lənkəranın gül vaxtıdır. Hə, mən də gedərdim sizinlə.
Maşında məndən başqa daha kimlərin olacağını bilmirdim. Ancaq Əli Kərimi dilə tutmağa başladım ki, mütləq bizimlə getsin.
- Yaxşı, ittifaqa gedək, orda baxarıq...
...Mən ittifaqın lap qapısında durub gözləyirdim. Elə qorxurdum ki, birdən sürücü məni tanımaz. Bu gözəl səfər əlimdən çıxar. Bir azdan “QAZ-21” markalı “Volqa” maşını dayanan kimi onu idarə edən ortaboylu, arıq, qarayanız oğlan düşüb düz mənim yanıma gəldi. Bu, Rəsul müəllimin bacısı oğlu, Azərbaycan televiziyasının işçisi Fikrət Ağazadə idi. Rəsul müəllimin kitabı Lenin mükafatına təqdim olunarkən gəmi təmiri zavodunda televiziyanın təşkil etdiyi görüş zamanı onunla tanış olmuşdum. Orada mən də kitab haqqında çıxış etmişdim. Yadımdadır ki, sevimli şairimiz Cabir Novruz “Konqolu qardaş” şeirini oxumuşdu. Materiallarını gözəl yazıçımız Tofiq Əfəndiyevin hazırladığı həmin görüş televiziya ilə verilmişdi.
Mən Fikrətə Əli Kərimin də Lənkərana gəlmək istədiyini bildirdim. Onunla birlikdə “Azərbaycan” jurnalının redaksiyasına qalxdıq. Əlinin xahişi ilə Fikrət Rəsul müəllimə zəng vurdu. Dəstəyi qoyandan sonra əlavə etdi:
- Getdik. Rəsul dayı sevinclə razılaşdı. Dedi, lazımdırsa, Əbülhəsəndən onun üçün icazə də alım.
- Yox, icazəni özüm alaram, - deyib redaktorun otağına keçdi. Qapı açıq idi. Onların söhbətlərini aydın eşidirdim.
- Əbülhəsən müəllim, deyirlər istəyənin bir üzü qaradır, verməyənin isə iki üzü. Lənkərana getməkdən ötrü icazə istəyirəm.
Əbülhəsən ona ciddi bir nəzər salıb özünəməxsus tərzdə dedi:
- Əzizim, mənim iki üzüm qara olunca qoy sənin bir üzün qara olsun. Get, ancaq çox yubanma. Görürsən redaksiyaya nə qədər şair gəlir.
Biz maşına oturub Rəsul müəllimin yaşadığı binanın yanına gəldik. O, əlində ov tüfəngi aşağı düşdü. Fikrət tüfəngi ondan alıb maşının arxasına qoydu. Rəsul müəllim minəndən sonra dedi:
- Gedək Volodyanı da götürək.
Fikrət maşını Lermontov küçəsindən sürdü. Vladimir Qafarov üçüncü mərtəbədəki balkondan bizi görüb düşdü. O, maşına oturandan sonra Rəsul müəllim bizə təzə bir şeir oxudu. Deyəsən, anonimçi haqqında idi. Əli Kərim və Vladimir Qafarov şeiri təriflədilər. Rəsul müəllim onun sonluğunda hansı sözü isə dəyişəcəyini, ona daha sərrast qafiyə axtarmaqda olduğunu bildirdi...
Maşınımız Bakıdan çıxdı. Təqribən Şıx çimərliyi bərabərinə çatarkən mənə elə gəldi ki, Rəsul müəllim dərindən nəfəs alıb qayğılı bir səslə dedi:
- İşdən baş açmaq olmur. Amma nə qədər ehtiyacım var. Gəzmək, görmək istəyirəm!
Öz-özümə düşündüm: “Görəsən ona mane olan nədir? Ali Sovetin deputatı, xalq şairi, maşını, imkanları...”
Maşın sürətlə Bakıdan uzaqlaşdı. Ətpafdan gözəl bahar havası duyulurdu. Rəsul müəllim o vaxt geniş yayılmış bir mahnının öz-özünə zümzümə edirdi.
Qurban adına,
Bir sal yadına.
Sənin oduna,
Yandım, bilmədim.
...Biz Salyanda çay içmək üçün düşdük. Arxın üstündə, salxım söyüdlərin altında yerləşən çayxana və aşxanada cəmi 3-4 nəfər var idi. Onlar Rəsul müəllimi tanıyıb, özlərini yığışdırdılar. Biri isə ayağa durub Rəsul müəllimin yanına gəldi, əl verib görüşdü, evinin lap yaxınlıqda olduğunu söylədi, bizi təkidlə qonaq çağırdı. Rəsul müəllim ona təşəkkür etdi, Lənkərana tələsdiyimizi bildirdi. Kişi naəlac qalıb ürəkdən gələn bir səmimiyyətlə dedi:
- Onda söz verin ki, ya Lənkərandan qayıdanda, ya da başqa münasib bir vaxtda bizə qonaq gedəcəksiniz.
- Sağlıq olsun, görüm şəkərlə neyləyirəm...
Mən diksindim. “Rəsul müəllimin mənimlə nə işi olacaq? Məni hara aparacaq?” – deyə öz-özümə düşündüm. Çayxanadan çıxandan sonra Əli Kərimdən soruşdum:
- Görəsən, Rəsul müəllim niyə belə dedi: “Görüm şəkərlə neyləyirəm”.
Əli Kərim az qala pıçıltı ilə dedi:
- Sən bilmirsən. Rəsul müəllim şəkər xəstəliyindən şikayətlənir. O, şəkər deyərkən xəstəliyini nəzərdə tutur.
Biz Lənkərana gəldik. Mən raykomun ideoloji sahə üzrə katibi Şövkət Səfərovaya zəng vurdum (hazırda respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisidir, şəhər mədəniyyət şöbəsinin müdiri işləyir). Ona bildirdim ki, Rəsul müəllim tapşırıb raykomda, ispalkomda heç kimə xəbər verməyək. Rəsmi olaraq heç kimlə görüşmək istəmir. Ancaq münasib mehmanxanada yer lazımdır.
Şövkət xanımın göstərişi ilə şəhərdəki yanğın komandasının yanında yerləşən balaca, yaraşıqlı qonaq evinə düşdük.
Bir neçə qeyri-rəsmi kiçik məclisdə müxtəlif təbəqəli ziyalılar və ədəbiyyat həvəskarları ilə söhbətlər oldu. Aydın görünürdü ki, bu söhbətlər Rəsul müəllimə xoş təsir bağışlayır. O, bunlara xüsusi əhəmiyyət verirdi. Adamların şeirə, poeziyaya səriştəli, obyektiv münasibəti onu sevindirirdi. Hər belə söhbətdən sonra mənalı-mənalı mənə baxırdı. Əvvəl bu baxışları başa düşmürdüm. Sonra birdən-birə diksindim. Yadıma 1958-ci ildə Natəvan adına klubda olmuş bir əhvalat düşdü. Orada gənclərin şeirləri müzakirə olunurdu. Mən də təsadüfən həmin məclisə düşmüşdüm. S.Şamil bir nçə şeir oxudu. Təriflədilər. Rəsul Rza salondan soruşdu:
- Bu şeirlər haqqında daha kimin sözü var?
- Mənim, - deyə ayağa durdum. Salonda oturanlardan heç kimi tanımırdım, heç kəs də məni tanımırdı. Tələsə-tələsə, ölçüb-biçmədən, heç nəyə fərq qoymadan dedim: - Bu şeirlərdə yaxşı kəşflər, obrazlı ifadələr var. Ancaq forması mənim xoşuma gəlmir. Camaat belə şeiri oxumur. Dönə-dönə bunun şahidi olmuşam... misraları qırıq-qırıq, heç Rəsul Rzanın şeirlərini də...
O, məni dayandırdı.
- Bala, sən hardan gəlmisən, hansı rayondansan?
- Lənkərandan.
- Yaxşı, gələrəm sizin rayona, şeir oxuyaram, özün də inanarsan.
Salondakıların çoxunun baxışında təəssüf oxudum. Bəziləri bərkdən gülür, sevinirdi. Bir çoxunun razı baxışlarını da gördüm. Qabağımda oturmuş sarışın oğlan isə görünür məni dolamaq üçün dedi:
- Hələ Nazim Hikmət də o yandan yazır-tökür bu sərbəst şeirləri. Daha bir fikirləşmir ki, Lənkəranda camaat belə şeirləri oxumur...
- Yox, Nazim Hikməti oxuyuruq, - dedim və pərt halda oturdum. Sonra bildim ki, həmin oğlan Əkrəm Naibovdur. İndi Əkrəm Əylisli mənim yaxın dostlarımdan biridir.
Bir-iki il ərzində poeziyaya yaxından bələd oldum. Yaxşını-pisdən ayırmağı müəyyən qədər öyrəndim. Əziz şairimiz Nəbi Xəzrinin böyük ürəklə yazdığı uğurlu yolu ilə “Azərbaycan” jurnalında 8 şeirim çap olundu. O vaxta qədər jurnalda heç kəsə belə böyük səxavət göstərilməmiş, belə uğurlu yol yazılmamışdı.
1961-ci ildə Yaltada sanatoriyada olarkən Rəsul Rzanın “Azərbaycan” jurnalında bir silsilə şeirini oxudum. Əsl poeziyanın nə demək olduğunu anlayıb ona hərarətilə dolu bir məktub yazdım. 1962-ci ildə gənc yazıçıların respublika müşavirəsində tənəffüs zamanı ona yaxınlaşıb dedim:
- Rəsul müəllim, üzr istəyirəm, neçə il əvvəl bu klubdakı çıxışım üçün. Yəqin ki, sizin yadınızdadır...
O, əlini çiynimə qoydu. Hədsiz bir səmimiyyətlə dedi:
- Xeyr, o mənim yadımda deyil. Yadıma düşür ki, ötən il mənə Yaltadan Şəkər Aslanov adında bir oğlan məktub yazıb. O, sən deyilsən?
Başımı aşağı dikib dedim:
- Mənəm.
Rəsul müəllim mənə baxanda elə bilirdim ki, 1958-ci ildə Natəvan klubundakı söhbət onun yadına düşür.
“Xəzər” kafesində pürrəngi çay içə-içə “Rənglər” silsiləsi barədə qızğın söhbət edirdik. Gənc şair Vaqif Hüseynov, Xeyralla Mehdi, Mirhaşım Talışlı, “Leninçi” qəzetinin redaktoru, yaxşı ədəbi zövqü olan Tofiq Həsənov və başqaları öz mülahizələrini söyləyirdilər. Bu həmin günlər idi ki, bəzi qəzetlərdə “Rənglər” silsiləsi barədə bir neçə tənqidi məqalə dərc olunmuşdu. Müzakirəyə gələndə gizli bir narahatçılıq duyurdum. Qorxurdum ki, uşaqlar həmin tənqidlərin təsirini altına düşsünlər. Ən çox Mirhaşım müəllimdən ehtiyat edirdim. Klassik poeziyamızın mahir bilicisi kimi tanıdığım bu adamın rənglərə münasibətini bilmirdim. Lakin müzakirə zamanı Mirhaşım müəllim misallarla sübut etdi ki, “Rənglər” poeziyamızın ənənələri ilə sıx bağlıdır. Uşaqlar silsilədən ən çox xoşlarına gələn şeirləri dönə-dönə təkrarlayır, başa düşdükləri kimi təhlil etdilər. Rəsul müəllim qəsdən qəzetdəki tənqidlərin bəzi mülahizələrini çox ciddi şəkildə müdafiə etmək istədi. Lakin uşaqlar onu “məğlub” etdilər. Onların təbii mühakimələri, yüksək poetik zövqləri, poeziyaya səriştəli, professional münasibətləri Rəsul Rzanın sanki qanadlandırırdı. İndi bilirəm ki, həmin görüşlərin onun üçün müəyyən mənası var imiş.
Bu yaxınlarda Anarın “Sizsiz” əsərini oxuyandan sonra buna xüsusilə əmin oldum. Bakıya qayıdandan bir-iki gün sonra Moskvaya Anara göndərdiyi məktubda yazmışdı:
“...Lənkəran səfərim çox yaxşı oldu. Səni xatırladım. Əsgər olduğun zaman görüşdüyümüz qonaq otağında qalırdıq. Bütün həyət gül iyinə qərq olmuşdu. Bülbüllərin səsi (şeirə doluşan bülbülləri demirəm a) adamı gecə yatmağa qoymurdu. Bir kəndə də getdik – Volodya Qafarov və Əli Kərim də mənimlə getmişdi. Bu kənd Dibol (Rəsul müəllim kəndin adını səhv yazmışdı. Kəndin adı Boladidir – Ş.A.) adlanır. Talışca bolluq kəndi deməkdir. Şəkər Aslanov adlı cavan bir şair var. Onların kəndidir. O da bizimlə getmişdi.
Çay becərirlər, düyü əkirlər, mal-qara saxlayırlar”.
Məktubda adı çəkilən Boladi kəndində bir oğul, bir qız böyütmüş anam o zaman tək qalırdı (qızını gəlin köçürmüşdü). Rəsul müəllimi kəndimizə dəvət etdim. O, zarafatla dedi:
- Nə olar, gedim ananı da görərik, ana kəndini də!
Qohumlarımdan biri, müharibə veteranı Xəlil bizi qonaq çağırdı. Onun bağ-bağçalı həyəti, yaraşıqlı evi adamın ürəyini açırdı. Kişi qonaqların gəlişindən çox mütəəssir olmuşdu. Canını qoymağa yer tapmırdı. İkilikdə ona dedim:
- Xəlil əmi, çox da narahat olma. Onlar yaxşı bilirlər ki...
O, sözümü kəsdi:
- Şəkər bala, yadında saxla ki, bu, bizim kəndimiz üçün böyük tarixi hadisədir. Kim bilir mənim evimə belə əziz qonaq bir də nə vaxt gələcək, – deyib Lənkəran qonaqpərvərliyini bütün təfərrüatı ilə göstərməyində davam etdi...
Rəsul müəllim kəndimizlə maraqlandı. Adamların həyatı, işi, məişəti barədə suallar verdi. “Boladi” sözünün mənasını soruşdu. Mən bu sözün talışca “bolluq kəndi” demək olduğunu izah etdim. O, qeyd dəftərçəsinə yazdı.
Biz həmin səfər zamanı Astaraya getdik. Və Lənkərandan Bakıya çıxan günü rayon partiya komitəsinin binası önündən keçəndə Rəsul müəllim maşını saxlatdırdı. İkinci mərtəbəyə qalxdıq. Gözləmə otağına daxil olduq. Qapı açılan kimi birinci katibin yerindən sıçrayıb az qala qaça-qaça uzun kabinetin o başından gəlib Rəsul müəllimi necə qarşıladığını gördüm. Oturan kimi katib dedi:
- Kişi, üç gündü rayondasınız, bəs eşitməmisiniz ki, kəddanı gör, kəndi çap, - deyiblər.
Rəsul müəllim özünəməxsus bir təmkinlə cavab verdi:
- Kəndi çapmaq fikrində olmadığımız üçün, kəddanı görməyə tələsmirdik. İndi yola düşüb gedirik, ona görə də kəddanı xəbərdar etmək istədik ki, biz “kəndi” əməlli-başlı gəzdik, tanıdıq və onun “rəiyətini” ürəkdən sevdik...
Katib çox dil tökdü. Rəsul müəllimdən heç olmazsa bir gün yubanmağı, şəxsən onun qonağı olmağı xahiş etdi. Lakin bir şey çıxmadı. Biz vidalaşıb Bakıya yola düşdük...
Şəkər ASLAN
Lənkəran, 1984
Baxış sayı: 1 028
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 19-05-2020 04:07 | Bölmə: Ədəbiyyat
Şəkər Aslanın arxivini araşdıranda Xalq şairi Rəsul Rzayla bağlı bir yazı əlimə keçdi. Düşündüm, şairin 110 illik yubileyi ərəfəsində bu xatirə lap yerinə düşdü. Rəsul Rzanın 90 illiyinə həsr olunmuş “Yaşıl rəngin işığı” kitabını da yenidən oxudum. Kitabı təkrar oxuyanda tamam ayrı ovqat bəxş etdi mənə. Bir anlığa sanki Rəsul Rzanı şəxsən tanıdım. Çinar ömrü arzusunda olan şairin bütün yaşantılarını müasirləri kimi mən də gördüm. “Bir kimsəyə enməmiş, Heç kəsə baş əyməmiş bir ömrü” izlədim. Şair-dramaturq Teyyub Qurbanın tərtib etdiyi “Yaşıl rəngin işığı” 18 müəllifin qələmə aldığı xatirələr kitabında yarımbaşlıq kimi verilmiş “İlk Azərbaycan ensiklopediyasının taleyi ilə bağlı xatirələr, məqalələr toplusu” hamıya mənəvi ata olan Rəsul Rzanın milli qeyrətindən, təəssübkeşliyindən, qayğıkeşliyindən söz açılır. Rəsul Rza böyük vəzifələrdə olub. Hətta nazir kimi də fəaliyyət göstərib – Kinematoqrafiya naziri. Lakin kitabdan əxz elədim ki, “vəzifə bioqrafiyası”nın ən yüksək zirvəsi Azərbaycan Ensiklopediyasının Baş redaktorluğudur. Kitabı oxuyanda isə o illərin ağrılı yaşantılarıyla baş-başa qaldım.
…Ensiklopediya. Bu elmi idarə Rəsul Rzaya lazım idimi? – Su kimi, hava kimi. Ensiklopediya Rəsul Rzaya Azərbaycana Azərbaycanı tanıtdırmaq üçün, azəri türkünü Azərbaycan səviyyəsinə qaldırmaq üçün lazım idi. Dünyanın nəzərini Azərbaycana yönəltmək istəyirdi. Gələcək naminə. Bugün uğrunda. Lakin onun istədiyi kimi olmadı (Vaqif Səmədoğlu).
Rəsul Rza I cildi buraxa bildi. Lakin həmin cild senzuradan keçmədi. Tarix elmimizdə baş verən çəkişmələrin badına getdi. Bir baş redaktor kimi Rəsul Rzanın götürdüyü xətt milli, tarixi, özümlü dəyərlərə söykənirdi. Təəssüf ki, Azərbaycan istiqlalının, elminin, milli mədəniyyətinin təşəkkülündə rol oynamış adamların adları “ASE”nin cildlərinə düşmədi (Nazif Ələkbərli).
Dili qılınc, qəlbi kövrək, qayğıkeş, xisləti xeyirxahlıqla dolu idi Rəsul Rzanın. Onun insanpərvərliyi, humanistliyi, əliaçıqlığı, yan-yörəsinə, rəhbərlik etdiyi kollektivin hər bir üzvünün ailə və şəxsi qayğılarına canıyananlıqla yanaşması yalnız Rəsul Rzaya xas xüsusiyyətlər idi.
Rəsul müəllim, demək olar ki, bütün vaxtını ensiklopediyaya rəhbərliyə sərf edirdi. Hətta həyatının qayəsi olan bədii yaradıcılıq da arxa plana keçmişdi. O, çox demokratik ruhlu bir insan idi. Həqiqət onun üçün hər şeydən yüksəkdi. Qorxaqlara qarşı sərt, barışmaz və prinsipial mövqe tutardı. Onun rəhbərliyi ilə yaradılmış birinci cild nəşrindən beş il keçəndən sonra ləğv olundu.
Bunun acınacaqlı aqibəti barədə şair-publisit Teyyub Qurbanın “Yaşıl”- “Qırmızı” adlı silsilə məqaləsində ətraflı bəhs edilmişdir (Azər Bağırov).
“Yaşıl” – milli ensiklopediyadır. “Qırmızı”da isə Sovet Azərbaycanın kommunizm quruculuğu, qurultay qərarlarının həyata keçirilməsində əldə edilən əzəmətli nailiyyətlər geniş işıqlandırılır. “Qırmızı” utanıb-qızarmadan “Yaşıl”ı inkar edir. Başda əyilməz Rəsul Rza olmaqla milli qeyrət sahiblərindən ibarət olan kollektivin nəhəng əməyini heçə endirir. 20 min tirajla buraxılmış canlı sənət abidəsini yerə vurur.
Rəsul Rzaçılar milli qəhrəmanlıq göstərərək 1918-ci ildə mart faciəsinin iştirakçılarını “Yaşıl”a daxil etməmişlər. “Qırmızı” isə iyirmialtıların hamısı haqqında ayrı-ayrılıqda məqalə verməklə yanaşı, şəkillərindən ibarət foto-sərgi də vermişdir.
Məqalədə belə müqayisəli təhlillərin sayı yüzlərcədir.
Rəsul Rza bütün kollektivdə poetik mənlik hissi və şüuru formalaşdırır, ziyalı və vətəndaş mövqeyi təcəssüm etdirirdi. İstəyirdi ki, ensiklopediyada Azərbaycan əsas mövzu olsun. Onun fəaliyyəti əsl fədakarlıq idi.
Bütün bunları Rəsul Rza səhhəti hesabına edirdi. Lakin belə bir şəxs mübarizə hədəfi idi. Hətta adı ensiklopediyanın Redaksiya Şurası siyahısında saxlanmadı…
Rəsul müəllimin bilavasitə təşəbbüsü, təkidi sayəsində tikilmiş yeni bina onun özünə qismət olmadı. Qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycan Ensiklopediyası Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyinə ömrünün və yaradıcılığının ən bəhrəli tam on ilini qurban vermiş Rəsul Rzanın adı verilsəydi, onun ruhu burda qərar tutardı… Məhz millətçi erməni alimlərinin obyektiv tarixi həqiqətlə bir araya sığmayan uydurmaları, böhtan və iftiraları sayəsində Rəsul müəllimin rəhbərliyi ilə yaradılmış ensiklopediyanın birinci cildi ləğv edildi. Bədxahlar istədiklərinə nail oldular. Demokratik ruhlu Rəsul Rza millətin mənəvi pasportu sayılan ensiklopediyanın nəşrinə rəhbərlikdən uzaqlaşdırıldı.
***
Həyatda şəxsən görüb tanımadığım dahilərdən biri Rəsul Rza olub. Fəqət vida mərasimində, dəfn mərasimində iştirak etmişəm. Tələbə idim… Yazını yazdıqca qəlbimdə yaxın-uzaq xatirələr, xəyalımda quş kimi uçan illər… Rəsul Rza 1981-ci il aprelin birində gözlərini əbədi yummuşdu. Dəfn mərasimi ayın ikisində idi. Ömrümdə ilk dəfə belə izdiham görürdüm. Filarmoniyada oturmağa yer tapdım. Divardan asılmış şəkli… Öz ifasında səslənən şeirlər… Adamı haldan-hala salan hüznlü simalar…
Adlarını kitablardan bildiyim ədəbi simaları, televiziyadan tanıdığım sənət adamlarını həmin gün həyatda şəxsən gördüm. Ulu Öndər Heydər Əliyevi Lənkəranda Məhsul bayramlarında görsəm də, yaxından orda gördüm.
Həmin il SSRİ-də ilk dəfə vaxtı dəyişmiş, saatı bir saat irəli çəkmişdilər. O zaman aprelin birinə adamaldadan gün deyərdilər. Sonralar “Gülüş” günü statusunu aldı.
Şairin dünyadan köçməsilə təəssüf hissi hamımızı yandırıb-yaxsa da, ağrılı təbəssümlə deyirdik ki, Rəsul Rza adamaldadan gündə vaxtın dəyişməsinə dözmədi.
***
Rəsul Rza zahirən ötkəm, zabitəli, zəhmli, hətta bir qədər acıdil adam təsiri bağışlasa da, əslində kövrək qəlbli, xeyirxah, mərhəmətli, həssas və qayğıkeş insan idi. Bu xüsusiyyətləri ilə hələ sağlığında müdrik varlığa çevrilən şair haqqında deyirlər ki, Rəsul şeirlərinin qonşuluğunda Rəsul qayğısı da yaşayır.
Gənclərin həqiqi mənada mənəvi atası olan şair onların çiyinlərinə vaxtında kömək əlini qoyurdu.
Rəsul Rza
İnsan üçün çiçəkləyib
Öz yetmiş yaşına kimi.
Düşmən üçün tikanlaşıb
Kirpiyindən qaşına kimi…
(Vaqif Nəsib)
İnsan üçün çiçəkləyən Rəsul Rza qayğısına bələnən şairlərdən biri də Şəkər Aslan olub. Şair xatirə yazısında yaddaşında yaşatdıqlarını qələmə alıb.
Hər ikisinin ruhu şad olsun.
Sevda ƏlibəyliTƏBİƏTİN GÜL VAXTINDA...
Mənə 1963-cü ilin may ayında Xalq şairi Rəsul Rzanın Lənkəran səfərində iştirak etmək nəsib olmuşdur. Bütün təfərrüatı ilə yadımda olan həmin səfərdə gözəl şairlərimiz Əli Kərim və Vladimir Qafarov da iştirak edirdilər.
Mayın 11-də Yazıçılar İttifaqında keçirilən bir tədbirdən sonra Rəsul müəllim təsadüfən məni görüb dedi:
- Lənkərana gedirəm, gedirsən səni də aparım.
Böyük şairin bu təklifinin Bakıya yenicə düşmüş, tək-tük şeirləri çap olunmuş, ədəbi mühitə yeni-yeni qovuşan bir gənc üçün nə demək olduğunu təsəvvür etmək çətin deyildir. Ona diqqətlə baxdım. “Bəlkə zarafat edir, məni yoxlayır”, düşündüm. Fikrinin ciddi olduğunu duyub dedim:
- Əgər aparsanız...
- Sabah saat 10-da ittifaqın qabağına gəl. Burada bizim maşına minərsən...
Mən Keşlədə dayımgildə yaşayırdım. Səhər saat 9-da elektrik qatarından düşüb Sabunçu vağzalında qəzet almaq üçün növbəyə durdum. Bu vaxt yaxınlıqdakı bufetdən çıxan Əli Kərim mənə yanaşdı. Tapşırdı ki, onun üçün də “Ədəbiyyat qəzeti” alım.
Əynində Çin plaşı vardı. Düymələnməmişdi. Başı da açıqdı. Gözlərindən şirin bir yorğunluq duyulurdu. O vaxt demək olar ki, mən onun bütün şeirlərini əzbər bilirdim.
Görsən tufansızam, görsən rahatam,
Qoyma xumarlanıb evdə də yatam.
Ey Bakı küləyi, səhərə kimi
Sındır pəncərəmi, döy pəncərəmi!
Öz-özümə düşündüm: yəqin gecə çox işləyib. Ona böyük sevinclə bu gün Rəsul müəllimin Lənkərana gedəcəyini və məni də özü ilə aparacağını söylədim. Xoş bir təbəssümlə dedi:
- İndi Lənkəranın gül vaxtıdır. Hə, mən də gedərdim sizinlə.
Maşında məndən başqa daha kimlərin olacağını bilmirdim. Ancaq Əli Kərimi dilə tutmağa başladım ki, mütləq bizimlə getsin.
- Yaxşı, ittifaqa gedək, orda baxarıq...
...Mən ittifaqın lap qapısında durub gözləyirdim. Elə qorxurdum ki, birdən sürücü məni tanımaz. Bu gözəl səfər əlimdən çıxar. Bir azdan “QAZ-21” markalı “Volqa” maşını dayanan kimi onu idarə edən ortaboylu, arıq, qarayanız oğlan düşüb düz mənim yanıma gəldi. Bu, Rəsul müəllimin bacısı oğlu, Azərbaycan televiziyasının işçisi Fikrət Ağazadə idi. Rəsul müəllimin kitabı Lenin mükafatına təqdim olunarkən gəmi təmiri zavodunda televiziyanın təşkil etdiyi görüş zamanı onunla tanış olmuşdum. Orada mən də kitab haqqında çıxış etmişdim. Yadımdadır ki, sevimli şairimiz Cabir Novruz “Konqolu qardaş” şeirini oxumuşdu. Materiallarını gözəl yazıçımız Tofiq Əfəndiyevin hazırladığı həmin görüş televiziya ilə verilmişdi.
Mən Fikrətə Əli Kərimin də Lənkərana gəlmək istədiyini bildirdim. Onunla birlikdə “Azərbaycan” jurnalının redaksiyasına qalxdıq. Əlinin xahişi ilə Fikrət Rəsul müəllimə zəng vurdu. Dəstəyi qoyandan sonra əlavə etdi:
- Getdik. Rəsul dayı sevinclə razılaşdı. Dedi, lazımdırsa, Əbülhəsəndən onun üçün icazə də alım.
- Yox, icazəni özüm alaram, - deyib redaktorun otağına keçdi. Qapı açıq idi. Onların söhbətlərini aydın eşidirdim.
- Əbülhəsən müəllim, deyirlər istəyənin bir üzü qaradır, verməyənin isə iki üzü. Lənkərana getməkdən ötrü icazə istəyirəm.
Əbülhəsən ona ciddi bir nəzər salıb özünəməxsus tərzdə dedi:
- Əzizim, mənim iki üzüm qara olunca qoy sənin bir üzün qara olsun. Get, ancaq çox yubanma. Görürsən redaksiyaya nə qədər şair gəlir.
Biz maşına oturub Rəsul müəllimin yaşadığı binanın yanına gəldik. O, əlində ov tüfəngi aşağı düşdü. Fikrət tüfəngi ondan alıb maşının arxasına qoydu. Rəsul müəllim minəndən sonra dedi:
- Gedək Volodyanı da götürək.
Fikrət maşını Lermontov küçəsindən sürdü. Vladimir Qafarov üçüncü mərtəbədəki balkondan bizi görüb düşdü. O, maşına oturandan sonra Rəsul müəllim bizə təzə bir şeir oxudu. Deyəsən, anonimçi haqqında idi. Əli Kərim və Vladimir Qafarov şeiri təriflədilər. Rəsul müəllim onun sonluğunda hansı sözü isə dəyişəcəyini, ona daha sərrast qafiyə axtarmaqda olduğunu bildirdi...
Maşınımız Bakıdan çıxdı. Təqribən Şıx çimərliyi bərabərinə çatarkən mənə elə gəldi ki, Rəsul müəllim dərindən nəfəs alıb qayğılı bir səslə dedi:
- İşdən baş açmaq olmur. Amma nə qədər ehtiyacım var. Gəzmək, görmək istəyirəm!
Öz-özümə düşündüm: “Görəsən ona mane olan nədir? Ali Sovetin deputatı, xalq şairi, maşını, imkanları...”
Maşın sürətlə Bakıdan uzaqlaşdı. Ətpafdan gözəl bahar havası duyulurdu. Rəsul müəllim o vaxt geniş yayılmış bir mahnının öz-özünə zümzümə edirdi.
Qurban adına,
Bir sal yadına.
Sənin oduna,
Yandım, bilmədim.
...Biz Salyanda çay içmək üçün düşdük. Arxın üstündə, salxım söyüdlərin altında yerləşən çayxana və aşxanada cəmi 3-4 nəfər var idi. Onlar Rəsul müəllimi tanıyıb, özlərini yığışdırdılar. Biri isə ayağa durub Rəsul müəllimin yanına gəldi, əl verib görüşdü, evinin lap yaxınlıqda olduğunu söylədi, bizi təkidlə qonaq çağırdı. Rəsul müəllim ona təşəkkür etdi, Lənkərana tələsdiyimizi bildirdi. Kişi naəlac qalıb ürəkdən gələn bir səmimiyyətlə dedi:
- Onda söz verin ki, ya Lənkərandan qayıdanda, ya da başqa münasib bir vaxtda bizə qonaq gedəcəksiniz.
- Sağlıq olsun, görüm şəkərlə neyləyirəm...
Mən diksindim. “Rəsul müəllimin mənimlə nə işi olacaq? Məni hara aparacaq?” – deyə öz-özümə düşündüm. Çayxanadan çıxandan sonra Əli Kərimdən soruşdum:
- Görəsən, Rəsul müəllim niyə belə dedi: “Görüm şəkərlə neyləyirəm”.
Əli Kərim az qala pıçıltı ilə dedi:
- Sən bilmirsən. Rəsul müəllim şəkər xəstəliyindən şikayətlənir. O, şəkər deyərkən xəstəliyini nəzərdə tutur.
Biz Lənkərana gəldik. Mən raykomun ideoloji sahə üzrə katibi Şövkət Səfərovaya zəng vurdum (hazırda respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisidir, şəhər mədəniyyət şöbəsinin müdiri işləyir). Ona bildirdim ki, Rəsul müəllim tapşırıb raykomda, ispalkomda heç kimə xəbər verməyək. Rəsmi olaraq heç kimlə görüşmək istəmir. Ancaq münasib mehmanxanada yer lazımdır.
Şövkət xanımın göstərişi ilə şəhərdəki yanğın komandasının yanında yerləşən balaca, yaraşıqlı qonaq evinə düşdük.
Bir neçə qeyri-rəsmi kiçik məclisdə müxtəlif təbəqəli ziyalılar və ədəbiyyat həvəskarları ilə söhbətlər oldu. Aydın görünürdü ki, bu söhbətlər Rəsul müəllimə xoş təsir bağışlayır. O, bunlara xüsusi əhəmiyyət verirdi. Adamların şeirə, poeziyaya səriştəli, obyektiv münasibəti onu sevindirirdi. Hər belə söhbətdən sonra mənalı-mənalı mənə baxırdı. Əvvəl bu baxışları başa düşmürdüm. Sonra birdən-birə diksindim. Yadıma 1958-ci ildə Natəvan adına klubda olmuş bir əhvalat düşdü. Orada gənclərin şeirləri müzakirə olunurdu. Mən də təsadüfən həmin məclisə düşmüşdüm. S.Şamil bir nçə şeir oxudu. Təriflədilər. Rəsul Rza salondan soruşdu:
- Bu şeirlər haqqında daha kimin sözü var?
- Mənim, - deyə ayağa durdum. Salonda oturanlardan heç kimi tanımırdım, heç kəs də məni tanımırdı. Tələsə-tələsə, ölçüb-biçmədən, heç nəyə fərq qoymadan dedim: - Bu şeirlərdə yaxşı kəşflər, obrazlı ifadələr var. Ancaq forması mənim xoşuma gəlmir. Camaat belə şeiri oxumur. Dönə-dönə bunun şahidi olmuşam... misraları qırıq-qırıq, heç Rəsul Rzanın şeirlərini də...
O, məni dayandırdı.
- Bala, sən hardan gəlmisən, hansı rayondansan?
- Lənkərandan.
- Yaxşı, gələrəm sizin rayona, şeir oxuyaram, özün də inanarsan.
Salondakıların çoxunun baxışında təəssüf oxudum. Bəziləri bərkdən gülür, sevinirdi. Bir çoxunun razı baxışlarını da gördüm. Qabağımda oturmuş sarışın oğlan isə görünür məni dolamaq üçün dedi:
- Hələ Nazim Hikmət də o yandan yazır-tökür bu sərbəst şeirləri. Daha bir fikirləşmir ki, Lənkəranda camaat belə şeirləri oxumur...
- Yox, Nazim Hikməti oxuyuruq, - dedim və pərt halda oturdum. Sonra bildim ki, həmin oğlan Əkrəm Naibovdur. İndi Əkrəm Əylisli mənim yaxın dostlarımdan biridir.
Bir-iki il ərzində poeziyaya yaxından bələd oldum. Yaxşını-pisdən ayırmağı müəyyən qədər öyrəndim. Əziz şairimiz Nəbi Xəzrinin böyük ürəklə yazdığı uğurlu yolu ilə “Azərbaycan” jurnalında 8 şeirim çap olundu. O vaxta qədər jurnalda heç kəsə belə böyük səxavət göstərilməmiş, belə uğurlu yol yazılmamışdı.
1961-ci ildə Yaltada sanatoriyada olarkən Rəsul Rzanın “Azərbaycan” jurnalında bir silsilə şeirini oxudum. Əsl poeziyanın nə demək olduğunu anlayıb ona hərarətilə dolu bir məktub yazdım. 1962-ci ildə gənc yazıçıların respublika müşavirəsində tənəffüs zamanı ona yaxınlaşıb dedim:
- Rəsul müəllim, üzr istəyirəm, neçə il əvvəl bu klubdakı çıxışım üçün. Yəqin ki, sizin yadınızdadır...
O, əlini çiynimə qoydu. Hədsiz bir səmimiyyətlə dedi:
- Xeyr, o mənim yadımda deyil. Yadıma düşür ki, ötən il mənə Yaltadan Şəkər Aslanov adında bir oğlan məktub yazıb. O, sən deyilsən?
Başımı aşağı dikib dedim:
- Mənəm.
Rəsul müəllim mənə baxanda elə bilirdim ki, 1958-ci ildə Natəvan klubundakı söhbət onun yadına düşür.
“Xəzər” kafesində pürrəngi çay içə-içə “Rənglər” silsiləsi barədə qızğın söhbət edirdik. Gənc şair Vaqif Hüseynov, Xeyralla Mehdi, Mirhaşım Talışlı, “Leninçi” qəzetinin redaktoru, yaxşı ədəbi zövqü olan Tofiq Həsənov və başqaları öz mülahizələrini söyləyirdilər. Bu həmin günlər idi ki, bəzi qəzetlərdə “Rənglər” silsiləsi barədə bir neçə tənqidi məqalə dərc olunmuşdu. Müzakirəyə gələndə gizli bir narahatçılıq duyurdum. Qorxurdum ki, uşaqlar həmin tənqidlərin təsirini altına düşsünlər. Ən çox Mirhaşım müəllimdən ehtiyat edirdim. Klassik poeziyamızın mahir bilicisi kimi tanıdığım bu adamın rənglərə münasibətini bilmirdim. Lakin müzakirə zamanı Mirhaşım müəllim misallarla sübut etdi ki, “Rənglər” poeziyamızın ənənələri ilə sıx bağlıdır. Uşaqlar silsilədən ən çox xoşlarına gələn şeirləri dönə-dönə təkrarlayır, başa düşdükləri kimi təhlil etdilər. Rəsul müəllim qəsdən qəzetdəki tənqidlərin bəzi mülahizələrini çox ciddi şəkildə müdafiə etmək istədi. Lakin uşaqlar onu “məğlub” etdilər. Onların təbii mühakimələri, yüksək poetik zövqləri, poeziyaya səriştəli, professional münasibətləri Rəsul Rzanın sanki qanadlandırırdı. İndi bilirəm ki, həmin görüşlərin onun üçün müəyyən mənası var imiş.
Bu yaxınlarda Anarın “Sizsiz” əsərini oxuyandan sonra buna xüsusilə əmin oldum. Bakıya qayıdandan bir-iki gün sonra Moskvaya Anara göndərdiyi məktubda yazmışdı:
“...Lənkəran səfərim çox yaxşı oldu. Səni xatırladım. Əsgər olduğun zaman görüşdüyümüz qonaq otağında qalırdıq. Bütün həyət gül iyinə qərq olmuşdu. Bülbüllərin səsi (şeirə doluşan bülbülləri demirəm a) adamı gecə yatmağa qoymurdu. Bir kəndə də getdik – Volodya Qafarov və Əli Kərim də mənimlə getmişdi. Bu kənd Dibol (Rəsul müəllim kəndin adını səhv yazmışdı. Kəndin adı Boladidir – Ş.A.) adlanır. Talışca bolluq kəndi deməkdir. Şəkər Aslanov adlı cavan bir şair var. Onların kəndidir. O da bizimlə getmişdi.
Çay becərirlər, düyü əkirlər, mal-qara saxlayırlar”.
Məktubda adı çəkilən Boladi kəndində bir oğul, bir qız böyütmüş anam o zaman tək qalırdı (qızını gəlin köçürmüşdü). Rəsul müəllimi kəndimizə dəvət etdim. O, zarafatla dedi:
- Nə olar, gedim ananı da görərik, ana kəndini də!
Qohumlarımdan biri, müharibə veteranı Xəlil bizi qonaq çağırdı. Onun bağ-bağçalı həyəti, yaraşıqlı evi adamın ürəyini açırdı. Kişi qonaqların gəlişindən çox mütəəssir olmuşdu. Canını qoymağa yer tapmırdı. İkilikdə ona dedim:
- Xəlil əmi, çox da narahat olma. Onlar yaxşı bilirlər ki...
O, sözümü kəsdi:
- Şəkər bala, yadında saxla ki, bu, bizim kəndimiz üçün böyük tarixi hadisədir. Kim bilir mənim evimə belə əziz qonaq bir də nə vaxt gələcək, – deyib Lənkəran qonaqpərvərliyini bütün təfərrüatı ilə göstərməyində davam etdi...
Rəsul müəllim kəndimizlə maraqlandı. Adamların həyatı, işi, məişəti barədə suallar verdi. “Boladi” sözünün mənasını soruşdu. Mən bu sözün talışca “bolluq kəndi” demək olduğunu izah etdim. O, qeyd dəftərçəsinə yazdı.
Biz həmin səfər zamanı Astaraya getdik. Və Lənkərandan Bakıya çıxan günü rayon partiya komitəsinin binası önündən keçəndə Rəsul müəllim maşını saxlatdırdı. İkinci mərtəbəyə qalxdıq. Gözləmə otağına daxil olduq. Qapı açılan kimi birinci katibin yerindən sıçrayıb az qala qaça-qaça uzun kabinetin o başından gəlib Rəsul müəllimi necə qarşıladığını gördüm. Oturan kimi katib dedi:
- Kişi, üç gündü rayondasınız, bəs eşitməmisiniz ki, kəddanı gör, kəndi çap, - deyiblər.
Rəsul müəllim özünəməxsus bir təmkinlə cavab verdi:
- Kəndi çapmaq fikrində olmadığımız üçün, kəddanı görməyə tələsmirdik. İndi yola düşüb gedirik, ona görə də kəddanı xəbərdar etmək istədik ki, biz “kəndi” əməlli-başlı gəzdik, tanıdıq və onun “rəiyətini” ürəkdən sevdik...
Katib çox dil tökdü. Rəsul müəllimdən heç olmazsa bir gün yubanmağı, şəxsən onun qonağı olmağı xahiş etdi. Lakin bir şey çıxmadı. Biz vidalaşıb Bakıya yola düşdük...
Şəkər ASLAN
Lənkəran, 1984
Baxış sayı: 1 028
Bölməyə aid digər xəbərlər
13-11-2024, 23:46
Görkəmli Türk Ədibi Sərhəd Kabaklı-Vüqar Əhməd
1-11-2024, 13:16
Sumqayıt şəhərinin 75 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-10-2024, 21:46
Rusiyanın əməkdar artisti Kazbek Suanov dünyasını dəyişib
26-10-2024, 18:55
Tanzaniyada Puşkinin abidəsinin açılışı olub, nağılları isə suahili dilində nəşr olunub
16-10-2024, 10:02
Naxçıvan ədəbi mühitinin seçilən nümayəndəsi Hüseyn Razinin 100 illiyinə layiqli töhfə
12-10-2024, 20:45
Naxçıvanda xarici tədqiqatçıların iştirakı ilə arxeoloji kəşfiyyat işləri aparılır
12-10-2024, 19:55
Azərbaycan Universitetində Mirzə Ələkbər Sabir irsi və ədəbi dilə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12-10-2024, 10:47
Ədəbiyyat müəllimi erotik fotolara görə töhmət alıb
28-09-2024, 21:57
Onu "Türk dünyasının sevilən qızı" adlandırırdılar
28-09-2024, 21:51
Vüqar Əhməd: "Allahımızın üzü dönüb"
2-08-2024, 14:53
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu yeni layihənin icrasına başlayıb
1-08-2024, 13:22
“Cəfər Cabbarlı - ədəbiyyatımızın böyük sənət fədaisi” adlı layihənin icrasına başlanılıb
12-06-2024, 23:33
Professor Mahirə Hüseynova Turan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib
9-06-2024, 15:53
"Zəfəri yaşadanlar” kitabının təqdimat mərasimindən-VİDEO+FOTOLAR
6-06-2024, 14:52
Sumqayıtda Mikayıl Müşfiqin anım mərasimi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
1-05-2024, 21:08
Rusiya yazıçılarının kitablarının 170-dən çox nadir nəşri Avropa kitabxanalarından yoxa çıxıb
27-04-2024, 00:42
ƏZƏL-AXIR SÖZ QALACAQ DÜNYADA
26-04-2024, 11:47
AMEA NİZAMİ GƏNCƏVİ ADINA İNSTİTUTUN 90 İLLİYİ
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski