10:16 / 06-11-2025
Yanğında iki nəfər ölüb, bir nəfər yaralanıb
10:14 / 06-11-2025
"Reuters": Missisipi kimya zavodunda partlayışdan sonra ammonyak sızması
10:12 / 06-11-2025
Polis məmurunu dişləyən İrkutsklı bloqçu cəza koloniyasına göndəriləcək
10:09 / 06-11-2025
Sakit Okean Donanmasının təyyarə heyəti okean üzərində sualtı qayıq əleyhinə missiyalar həyata keçirib
10:03 / 06-11-2025
Qazaxıstan Prezidenti Tokayev Vaşinqtona gəlib
10:01 / 06-11-2025
Daxili İşlər Nazirliyi general Kirillovun qətli işi üzrə hakimlərə qarşı mümkün təhdidlər barədə xəbərdarlıq edib
21:33 / 05-11-2025
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Culfada seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
21:01 / 05-11-2025
İçərisində insanların olduğu evi yandıraraq bir kişi və bir qadını öldürüb
20:59 / 05-11-2025
Rutte: "NATO şərq cinahında hərbi mövcudluğunu gücləndirə bilər"
20:55 / 05-11-2025
Taikonautlar ilk dəfə orbitdə barbekü bişirdilər
20:20 / 05-11-2025
Ölümcül davaya görə taksi sürücüsü səkkiz il həbs cəzasına məhkum edilib
20:12 / 05-11-2025
"Avropa Mühafizəkarları": Avropa Rusiya ilə müharibəyə hazır deyil
20:07 / 05-11-2025
Bloqçu Markaryanın həbs müddəti iki ay uzadılıb
20:05 / 05-11-2025
Litva Baş naziri: "Vilnüs Minsklə yük maşınlarının geri qaytarılması ilə bağlı danışıqlar aparmaq istəyir"
20:03 / 05-11-2025
"Sudan Tribune": "İl-76" hərbi nəqliyyat təyyarəsi Sudanda qəzaya uğrayıb
19:59 / 05-11-2025
Rosatom: Macarıstan "Paks II" Atom Elektrik Stansiyasının tikintisi üçün lisenziya verib
19:55 / 05-11-2025
Şəhərin atəşə tutulması nəticəsində bir qadın həlak olub
19:52 / 05-11-2025
Peskov: "Putin nüvə sınaqlarının mümkünlüyünün araşdırılmasını əmr etdi"
19:43 / 05-11-2025
Yeniyetmələrə silahlı soyğunçuluq etdiyinə görə cinayətkar həbs edilib
18:56 / 05-11-2025
Ermənistanı narahat edən Qərbi Azərbaycan həqiqətlərilə bağlı dəqiq mənbələrin çoxluğudur-Könül Nurullayeva
18:51 / 05-11-2025
Bortnikov ABŞ-ın nüvə sınaqlarına cavab olaraq təkliflər hazırlamaq üçün vaxt istəyib
18:49 / 05-11-2025
Şoyqu: "Rusiya ABŞ-ın nüvə sınaqları ilə bağlı növbəti addımları barədə qeyri-müəyyəndir"
18:44 / 05-11-2025
Rusiya Su Polosu oyunçuları beynəlxalq yarışlara hazırdır
18:41 / 05-11-2025
Putin: "Rusiya ABŞ-ın nüvə sınaqları halında cavab tədbirləri görəcək"
18:37 / 05-11-2025
Alimlər möhtəşəm yeni günəş partlayışını qeydə alıblar
18:33 / 05-11-2025
Tramp: "ABŞ hökuməti dərhal fəaliyyətini bərpa etməlidir"
18:29 / 05-11-2025
Ekspert Semibratov: "Mamdaninin qələbəsi əhalinin Nyu-Yorkdan axınına səbəb olacaq"
18:17 / 05-11-2025
Putin Anton Gerasimovu Rusiya Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müavini vəzifəsindən azad etdi
18:14 / 05-11-2025
100 milyon rubl zərərlə nəticələnən fırıldaqçılıq sxemində şübhəli bilinənlər saxlanılıb
18:09 / 05-11-2025
Bundestaq prezidenti Culiya Klökner Almaniyanı "Avropanın fahişəxanası" adlandırdı
23:32 / 04-11-2025
Putin: "Rusiya heç kim üçün təhlükə yaratmır"
23:28 / 04-11-2025
Polis çoxmərtəbəli binanın eyvanından asılmış kişini xilas etdi
23:23 / 04-11-2025
Putin: "Yeni nüvə enerjisi ilə işləyən qanadlı raketlərin hazırlanmasına başlanılıb"
23:20 / 04-11-2025
Uşaqları daşıyan avtobus qəzaya uğrayıb; bir nəfər yaralanıb
21:00 / 04-11-2025
Putin Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin əsgərinin oğluna kursant olmaq arzusunu gerçəkləşdirəcəyinə söz verdi
20:46 / 04-11-2025
Peskov: "Tramp Putini Milli Birlik Günü münasibətilə təbrik etməyib"
20:40 / 04-11-2025
100 metrlik Rusiya bayrağı açıldı
20:35 / 04-11-2025
Peskov: "Rusiya Venesuela ilə müntəzəm işgüzar əlaqələr saxlayır"
20:33 / 04-11-2025
Məşhur klub rusdilli musiqi səbəbindən bağlanıb
Erməni vandalizminin Xocalı izləri-Cəmil Quliyev
Tarix: 25-02-2022 13:04 | Bölmə: Cəmiyyət
Azərbaycan xalqı son 200 il ərzində zaman–zaman ermənilərin etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinin qurbanına çevrilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə və ictimai–siyasi şərtlər daxilində bütün faciələrə təkan verən əsas amillərdən biri və bəlkə də birincisi ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və bu iddiaların həmin dövrün müəyyən güclərinin dəstəyi sayəsində müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilməsi olmuşdur. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra xalqımızın illərdir həsrətlə gözlədiyi Qarabağ nəhayət öz əzəli sahiblərinə qayıtdı. Bu illər əvvəl torpaqlarımızın düşmən tərəfindən işğalı zamanı ailəsini, yaxınlarını itirən şəxslərin az da olsa təsəlli oldu. Bu il Xocalı soyqrımından 30 il ötür. Bu dəfə həmin günü qalib xalq kimi qeyd edirik. Xocalıda yüzlərlə insan qətlə yetirilib.
1813–cü il “Gülüstan” və 1828–ci il “Türkmənçay” müqavilələrindən sonra Rusiyaya birləşdirilən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsinə və azərbaycanlıların bu torpaqlardan deportasiyasına hesablanmış ümumerməni proqramının həyata keçirilməsi prosesi məhz bu tarixi müqavilələrdən sonra başlamışdır. XX yüzillikdə ermənilərin Osmanlı İmperatorluğuna və Azərbaycan türklərinə məxsus olan torpaqlara qarşı ərazi iddiaları irəli sürməsi qanlı toqquşmalara səbəb olub. Bu torpaqların onlara məxsusluğunu iddia edən ermənilər əslində “Dənizdən–dənizə böyük Ermənistan” planını həyata keçirmək istəyirdilər. Bu amili nəzərdə tutan görkəmli ədib Ömər Faiq Nemanzadə hələ 1905–ci ildə “İrşad” qəzetində yazırdı: “Ermənilər öz planlarını həyata keçirmək üçün bizi İrəvandan, Qarabağdan və Qarsdan qovmağa çalışacaqlar. Biz bilməliyik ki, ermənilər bu yolda hər bir alçaqlığa əl ata bilərlər. Onlar qəsdən müsəlmanları öz üzərlərinə qaldıracaq, onların hücumuna və özlərinin bir qədər artıq itkisinə şərait yaradacaq və beləliklə bütün Avropanın diqqətini əzabkeş bir xalq olmalarına cəlb edəcəklər. Onlar öz cinayətləri üçün tədricən planlar hazırlayır və onları həyata keçirməyə yollar axtarırlar”.Ölkəmizə qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə çıxış edən ermənilər tarixin müxtəlif illərində, 1905, 1906, 1917–ci illərdə, daha sonra isə bolşevik bayrağı altında 1918–ci ilin mart ayında erməni millətçiləri Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Naxçıvanda, Qubada, Lənkəranda, Şamaxıda və Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə həyata keçirilmiş genişmiqyaslı qanlı aksiyalar zamanı minlərlə uşaq, qadın, qoca yalnız milli mənsubiyyətinə görə misilsiz qəddarlıqla qətlə yetirilib, yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb, evlər talan edilib, yandırılıb.Tarixin bütün mərhələlərində ermənilər tərəfindən törədilmiş bu cinayətlər kütləvi qırğınlarla müşayiət olunmuşdur. 1948–1953–cü illərdə Ermənistandan gətirilmiş 150 min nəfər Kür–Araz düzənliyində yerləşdirilmişdir. 1988–ci il isə bizə bir daha sübut etdi ki, düşmən elə düşməndir. Həmin ildən başlamış Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixində ən qanlı, tükürpədici hadisələrdən biri isə Xocalıda baş vermişdir. Xocalı 1991–cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30–da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. 1992–ci il yanvarın 2–dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Cəmilli, Meşəli, Kərkicahan, Malıbəyli və Quşçular kəndlərində törədilmiş kütləvi qırğınlar Xocalının mühasirəsinə imkan yaratmaq məqsədinə xidmət etmişdir.Fevralın 12–də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüşdür.Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri sakinlərin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimdə xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25–də axşam keçmiş SSRİ–nin 366–cı motoatıcıalayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlamışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əskəran–Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.
Bu müdhiş faciənin ildönümü ölkəmizdə olduğu kimi, hər il dünyanın müxtəlif dövlətlərində yaşayan soydaşlarımız və dost xalqların nümayəndələri tərəfindən də yad edilir. Bəşər tarixində ən dəhşətli faciələri belə kölgədə qoyan Xocalı soyqırımı xalqımızın ürəyinə vurulan, heç zaman sağalmayan, zaman–zaman dərinləşən, dövr edən yaradır.Xocalıda axıdılan göz yaşları hələ də qurumaq bilmir. Bu göz yaşları hamımızın içini göynədir, qəlbimizi yandırır. Biz bu qanlı tarixi heç vaxt unutmayacağıq. Təcavüzkar erməni millətçiliyinə qarşı dövlət səviyyəsində mütəşəkkil müqavimət Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra quruldu. Ümummilli liderimizin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 1997–ci il fevralın 25–də imzaladığı sərəncamla hər il fevral ayının 26–sı saat 17:00–da ölkəmizdə Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur.“Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” ulu öndərin 1998–ci il 26 mart tarixli əhəmiyyətli fərmanı tarixi həqiqətlərin üzə çıxmasına və öz yerini tutmasına təkan verdi.
1992–ci il fevralın 25–dən 26–na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri Rusiyanın 366–cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. 7 min əhalisi olanXocalı soyqırımı zamanı bir gecədə 106 qadın və 63 uşaq olmaqla 613 nəfər öldürülüb, o cümlədən 8 ailə tam məhv edilib, 487 nəfər yaralanıb, 1275 qadın, uşaq və qoca girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış (150 nəfər, o cümlədən 68 qadın və 26 uşaq bu günə kimi itkin düşmüş hesab olunur), Xocalı şəhərinin 5379 nəfər əhalisi deportasiyaya məruz qalıb. Bu faciə zamanı 111 nəfər Xocalıda qətlə yetirilib, mühasirədən çıxıb qaçmağa müvəffəq olmuş şəhər sakinlərindən 16 nəfər Kətik meşəsində, 130 nəfər Naxçıvanik yolunda, 23 nəfər Qaraqaya ətrafında, 23 nəfər Dəhraz kəndi yaxınlığında, 8 nəfər Şelli istiqamətində, 6 nəfər Əsgəran asfalt yolunun 86–cı kilometrliyində və s. yerlərdə vəhşicəsinə öldürülüb, habelə əsir götürülən Xocalı sakinlərindən 18 nəfəri Əsgəran rayon daxili işlər şöbəsində işgəncə verilərək qətlə yetirilib. Qətlə yetirilən şəxslərdən 192–i əslən Xocalı sakini, 24–ü 1988–ci ildə Ermənistandan, 32–i 1988–1989–cu ildə Xankəndi şəhərindən, 35–i Dağlıq Qarabağın digər yaşayış məntəqələrindən deportasiya olunmuş azərbaycanlılar, 8–i 1989–cu ildə Fərqanə hadisələri zamanı Özbəkistandan köçmüş məshəti türkləri və s. olublar.Onların hamısı azərbaycanlı idi. Qətllər “Human Rights Watch” və “Memorial” insan haqları təşkilatları tərəfindən də sənədləşdirilmişdir. Hadisə yerinə gələn beynəlxalq Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin nümayəndələri isə gördüklərindən dəhşətə gəlmişlər. XX əsrin ən qorxunc faciələrindən biri yaşanmışdı. Xocalıda baş verənlər dünya tarixində dinc əhalinin kütləvi qətliamı kimi dərin iz qoymuş Xatın, Holokost, Sonqmi, Lidiçe, Babi Yar, Ruanda və Serebrenitsa kimi soyqırımlarından heç nə ilə fərqlənmirdi. Son 30 ildə soyqırımın beynəlxalq miqyasda öz ədalətli hüquqi qiymətini alması istiqamətində atılan addımlar kimi Heydər Əliyev Fondunun Vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının dünya miqyasında təbliğinin nəticəsidir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqının, Meksika, Pakistan, Çexiya, Peru, Kolumbiya, Panama, Honduras, Sudan, Qvatemala və Cibuti parlamentlərinin müvafiq sənədlərində Xocalıda törədilmiş kütləvi qətllərin soyqırımı aktı olduğu təsdiq edilib.Rumıniya, Bosniya və Herseqovina, Serbiya, İordaniya, Sloveniya, Şotlandiya parlamentləri, eləcə də Amerika Birləşmiş Ştatlarının 20-dən çox ştatının icra və qanunvericilik orqanı Xocalı faciəsini qətliam kimi qiymətləndirərək qətiyyətlə pisləyib.11 oktyabr 2020–ci il tarixində ermənilərin Gəncədə törətdikləri terror hadisəsi Azərbaycana xalqına törədilmiş növbəti soyqırımdır – ikinci Xocalıdır. Heydər Əliyev Fondunun vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2008–ci ildə start verilmiş “Xocalıya ədalət!” Beynəlxalq Maarifləndirmə Kampaniyasının məqsədi Xocalı soyqırımı, Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmamasına yönəlib. Xocalı soyqırımını indiyədək dünyanın 16 ölkəsi və ABŞ-ın 24 ştatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının 57 ölkəsi tam və ya parlament səviyyəsində qətliam kimi tanıyıb və pisləyib. Hazırda bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilib. Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq aləmdə yayılması, eləcə də bu soyqırıma obyektiv qiymət verilməsi istiqamətində davamlı olaraq addımlar atılır.
Prezident İlham Əliyevin “Mən əminəm ki, gün gələcək Xocalı faciəsini törədən, dinc əhalini məhv edən erməni cinayətkarları məhkəmə qarşısında cavab verəcəklər” sözləri inamımızı artırır. Respublika Hərbi Prokurorluğunun Xüsusi istintaq şöbəsinin rəisi, baş ədliyyə müşaviri Emil Tağıyevin sözlərinə görə:”İşğaldan azad olunan ərazilərdə cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, hazırda yerli və beynəlxalq mütəxəssislər tərəfindən dəymiş ziyan yerində hesablanır. Bununla bağlı yaradılmış komissiya öz funksiyasını icra edir.Xocalının işğalı ilə bağlı ermənilər tərəfindən dövlətə və vətəndaşlara ilkin hesablamalara görə, 170 milyon ABŞ dollarından artıq məbləğdə ziyan vurulması müəyyən edilib. Ermənistanın sabiq prezidentləri Robert Köçəryan və Serj Sarqsyan cinayət məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib və axtarışa veriliblər”.44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşdırılmış milli ideologiyanın, baş qaldırmış milli mənlik şüurunun, dirçəlmiş ənənələrin, möhkəmlənmiş dövlətçiliyin bariz nümunəsidir.Ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişi, bütün sahələrdə o cümlədən gənc nəslin yetişdirilməsində müəyyənləşmiş uzaqgörən və sistemli şəkildə yürüdülən siyasət əsasında mümkün oldu. Ümummilli Liderimiz deyirdi:“Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı – Azərbaycanın dilini, mədəniyyətini, milli–mənəvi dəyərlərini, adət–ənənələrini yaşatmalıyıq.” Biz Azərbaycan xalqının nümayəndələri olaraq bu reallığı 44 günlük haqq savaşında mənəvi zəngin, azərbaycançılıq ideologiyası möhkəm gənclərin vətən sevgisində şahidi olduq. Prezident İlham Əliyevin 2021–ci ildə şanlı qələbəmizdən sonra Şuşada ilk bayram tonqalını yandırarkən sölədiyi nitqində vurğuladığı kimi:“Vətən müharibəsində bütün nəsillərin nümayəndələri qəhrəmanlıq göstərdi. Lakin etiraf etməliyik ki, onların böyük əksəriyyəti 18–25 yaşlı gənclərdir. Yəni, 2003–cü ildə mənim hakimiyyətə gəlişim vaxtı hələ uşaq olan və hakimiyyətim dövrümdə formalaşan gənclərdir”.
44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşmış milli həmrəyliyin təcəssümü idi. Bu müharibədə Azərbaycan xalqının üzvləri eyni vətənpərvərlik və birlik içində vətənimizin müdafiəsi, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad olması yolunda öz canlarını sipər etdilər. Onlar Şəhidlik zirvəsinə ucaldılar, qazi və qəhrəman oldular.Azərbaycan dövlətinin qanunları və Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, onun qəbul etdiyi qərarlar bizim üçün ən ali olanıdır. 2020–ci ilin 27 sentyabrında Müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin “Dəmir yumruq” genişmiqyaslı əməliyyatı ilə başlanan və 44 gün davam edənII Qarabağ müharibəsi zamanı rəşadətli Azərbaycan Ordusunun işğalçı qüvvələri məhv etməsi, torpaqlarımızın azad edilməsi Xocalı faciəsi qurbanlarının da qisasının döyüş meydanında alındığını göstərdi.
Cəmil Quliyev,
LDU nəzdində Sosial və Aqrar–Texnoloji Kollecin
direktor köməkçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 396
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 25-02-2022 13:04 | Bölmə: Cəmiyyət
Azərbaycan xalqı son 200 il ərzində zaman–zaman ermənilərin etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinin qurbanına çevrilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə və ictimai–siyasi şərtlər daxilində bütün faciələrə təkan verən əsas amillərdən biri və bəlkə də birincisi ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və bu iddiaların həmin dövrün müəyyən güclərinin dəstəyi sayəsində müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilməsi olmuşdur. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra xalqımızın illərdir həsrətlə gözlədiyi Qarabağ nəhayət öz əzəli sahiblərinə qayıtdı. Bu illər əvvəl torpaqlarımızın düşmən tərəfindən işğalı zamanı ailəsini, yaxınlarını itirən şəxslərin az da olsa təsəlli oldu. Bu il Xocalı soyqrımından 30 il ötür. Bu dəfə həmin günü qalib xalq kimi qeyd edirik. Xocalıda yüzlərlə insan qətlə yetirilib.
1813–cü il “Gülüstan” və 1828–ci il “Türkmənçay” müqavilələrindən sonra Rusiyaya birləşdirilən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsinə və azərbaycanlıların bu torpaqlardan deportasiyasına hesablanmış ümumerməni proqramının həyata keçirilməsi prosesi məhz bu tarixi müqavilələrdən sonra başlamışdır. XX yüzillikdə ermənilərin Osmanlı İmperatorluğuna və Azərbaycan türklərinə məxsus olan torpaqlara qarşı ərazi iddiaları irəli sürməsi qanlı toqquşmalara səbəb olub. Bu torpaqların onlara məxsusluğunu iddia edən ermənilər əslində “Dənizdən–dənizə böyük Ermənistan” planını həyata keçirmək istəyirdilər. Bu amili nəzərdə tutan görkəmli ədib Ömər Faiq Nemanzadə hələ 1905–ci ildə “İrşad” qəzetində yazırdı: “Ermənilər öz planlarını həyata keçirmək üçün bizi İrəvandan, Qarabağdan və Qarsdan qovmağa çalışacaqlar. Biz bilməliyik ki, ermənilər bu yolda hər bir alçaqlığa əl ata bilərlər. Onlar qəsdən müsəlmanları öz üzərlərinə qaldıracaq, onların hücumuna və özlərinin bir qədər artıq itkisinə şərait yaradacaq və beləliklə bütün Avropanın diqqətini əzabkeş bir xalq olmalarına cəlb edəcəklər. Onlar öz cinayətləri üçün tədricən planlar hazırlayır və onları həyata keçirməyə yollar axtarırlar”.Ölkəmizə qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə çıxış edən ermənilər tarixin müxtəlif illərində, 1905, 1906, 1917–ci illərdə, daha sonra isə bolşevik bayrağı altında 1918–ci ilin mart ayında erməni millətçiləri Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Naxçıvanda, Qubada, Lənkəranda, Şamaxıda və Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə həyata keçirilmiş genişmiqyaslı qanlı aksiyalar zamanı minlərlə uşaq, qadın, qoca yalnız milli mənsubiyyətinə görə misilsiz qəddarlıqla qətlə yetirilib, yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb, evlər talan edilib, yandırılıb.Tarixin bütün mərhələlərində ermənilər tərəfindən törədilmiş bu cinayətlər kütləvi qırğınlarla müşayiət olunmuşdur. 1948–1953–cü illərdə Ermənistandan gətirilmiş 150 min nəfər Kür–Araz düzənliyində yerləşdirilmişdir. 1988–ci il isə bizə bir daha sübut etdi ki, düşmən elə düşməndir. Həmin ildən başlamış Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixində ən qanlı, tükürpədici hadisələrdən biri isə Xocalıda baş vermişdir. Xocalı 1991–cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30–da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. 1992–ci il yanvarın 2–dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Cəmilli, Meşəli, Kərkicahan, Malıbəyli və Quşçular kəndlərində törədilmiş kütləvi qırğınlar Xocalının mühasirəsinə imkan yaratmaq məqsədinə xidmət etmişdir.Fevralın 12–də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüşdür.Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri sakinlərin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimdə xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25–də axşam keçmiş SSRİ–nin 366–cı motoatıcıalayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlamışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əskəran–Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.
Bu müdhiş faciənin ildönümü ölkəmizdə olduğu kimi, hər il dünyanın müxtəlif dövlətlərində yaşayan soydaşlarımız və dost xalqların nümayəndələri tərəfindən də yad edilir. Bəşər tarixində ən dəhşətli faciələri belə kölgədə qoyan Xocalı soyqırımı xalqımızın ürəyinə vurulan, heç zaman sağalmayan, zaman–zaman dərinləşən, dövr edən yaradır.Xocalıda axıdılan göz yaşları hələ də qurumaq bilmir. Bu göz yaşları hamımızın içini göynədir, qəlbimizi yandırır. Biz bu qanlı tarixi heç vaxt unutmayacağıq. Təcavüzkar erməni millətçiliyinə qarşı dövlət səviyyəsində mütəşəkkil müqavimət Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra quruldu. Ümummilli liderimizin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 1997–ci il fevralın 25–də imzaladığı sərəncamla hər il fevral ayının 26–sı saat 17:00–da ölkəmizdə Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur.“Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” ulu öndərin 1998–ci il 26 mart tarixli əhəmiyyətli fərmanı tarixi həqiqətlərin üzə çıxmasına və öz yerini tutmasına təkan verdi.
1992–ci il fevralın 25–dən 26–na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri Rusiyanın 366–cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. 7 min əhalisi olanXocalı soyqırımı zamanı bir gecədə 106 qadın və 63 uşaq olmaqla 613 nəfər öldürülüb, o cümlədən 8 ailə tam məhv edilib, 487 nəfər yaralanıb, 1275 qadın, uşaq və qoca girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış (150 nəfər, o cümlədən 68 qadın və 26 uşaq bu günə kimi itkin düşmüş hesab olunur), Xocalı şəhərinin 5379 nəfər əhalisi deportasiyaya məruz qalıb. Bu faciə zamanı 111 nəfər Xocalıda qətlə yetirilib, mühasirədən çıxıb qaçmağa müvəffəq olmuş şəhər sakinlərindən 16 nəfər Kətik meşəsində, 130 nəfər Naxçıvanik yolunda, 23 nəfər Qaraqaya ətrafında, 23 nəfər Dəhraz kəndi yaxınlığında, 8 nəfər Şelli istiqamətində, 6 nəfər Əsgəran asfalt yolunun 86–cı kilometrliyində və s. yerlərdə vəhşicəsinə öldürülüb, habelə əsir götürülən Xocalı sakinlərindən 18 nəfəri Əsgəran rayon daxili işlər şöbəsində işgəncə verilərək qətlə yetirilib. Qətlə yetirilən şəxslərdən 192–i əslən Xocalı sakini, 24–ü 1988–ci ildə Ermənistandan, 32–i 1988–1989–cu ildə Xankəndi şəhərindən, 35–i Dağlıq Qarabağın digər yaşayış məntəqələrindən deportasiya olunmuş azərbaycanlılar, 8–i 1989–cu ildə Fərqanə hadisələri zamanı Özbəkistandan köçmüş məshəti türkləri və s. olublar.Onların hamısı azərbaycanlı idi. Qətllər “Human Rights Watch” və “Memorial” insan haqları təşkilatları tərəfindən də sənədləşdirilmişdir. Hadisə yerinə gələn beynəlxalq Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin nümayəndələri isə gördüklərindən dəhşətə gəlmişlər. XX əsrin ən qorxunc faciələrindən biri yaşanmışdı. Xocalıda baş verənlər dünya tarixində dinc əhalinin kütləvi qətliamı kimi dərin iz qoymuş Xatın, Holokost, Sonqmi, Lidiçe, Babi Yar, Ruanda və Serebrenitsa kimi soyqırımlarından heç nə ilə fərqlənmirdi. Son 30 ildə soyqırımın beynəlxalq miqyasda öz ədalətli hüquqi qiymətini alması istiqamətində atılan addımlar kimi Heydər Əliyev Fondunun Vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının dünya miqyasında təbliğinin nəticəsidir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqının, Meksika, Pakistan, Çexiya, Peru, Kolumbiya, Panama, Honduras, Sudan, Qvatemala və Cibuti parlamentlərinin müvafiq sənədlərində Xocalıda törədilmiş kütləvi qətllərin soyqırımı aktı olduğu təsdiq edilib.Rumıniya, Bosniya və Herseqovina, Serbiya, İordaniya, Sloveniya, Şotlandiya parlamentləri, eləcə də Amerika Birləşmiş Ştatlarının 20-dən çox ştatının icra və qanunvericilik orqanı Xocalı faciəsini qətliam kimi qiymətləndirərək qətiyyətlə pisləyib.11 oktyabr 2020–ci il tarixində ermənilərin Gəncədə törətdikləri terror hadisəsi Azərbaycana xalqına törədilmiş növbəti soyqırımdır – ikinci Xocalıdır. Heydər Əliyev Fondunun vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2008–ci ildə start verilmiş “Xocalıya ədalət!” Beynəlxalq Maarifləndirmə Kampaniyasının məqsədi Xocalı soyqırımı, Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmamasına yönəlib. Xocalı soyqırımını indiyədək dünyanın 16 ölkəsi və ABŞ-ın 24 ştatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının 57 ölkəsi tam və ya parlament səviyyəsində qətliam kimi tanıyıb və pisləyib. Hazırda bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilib. Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq aləmdə yayılması, eləcə də bu soyqırıma obyektiv qiymət verilməsi istiqamətində davamlı olaraq addımlar atılır.
Prezident İlham Əliyevin “Mən əminəm ki, gün gələcək Xocalı faciəsini törədən, dinc əhalini məhv edən erməni cinayətkarları məhkəmə qarşısında cavab verəcəklər” sözləri inamımızı artırır. Respublika Hərbi Prokurorluğunun Xüsusi istintaq şöbəsinin rəisi, baş ədliyyə müşaviri Emil Tağıyevin sözlərinə görə:”İşğaldan azad olunan ərazilərdə cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, hazırda yerli və beynəlxalq mütəxəssislər tərəfindən dəymiş ziyan yerində hesablanır. Bununla bağlı yaradılmış komissiya öz funksiyasını icra edir.Xocalının işğalı ilə bağlı ermənilər tərəfindən dövlətə və vətəndaşlara ilkin hesablamalara görə, 170 milyon ABŞ dollarından artıq məbləğdə ziyan vurulması müəyyən edilib. Ermənistanın sabiq prezidentləri Robert Köçəryan və Serj Sarqsyan cinayət məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib və axtarışa veriliblər”.44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşdırılmış milli ideologiyanın, baş qaldırmış milli mənlik şüurunun, dirçəlmiş ənənələrin, möhkəmlənmiş dövlətçiliyin bariz nümunəsidir.Ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişi, bütün sahələrdə o cümlədən gənc nəslin yetişdirilməsində müəyyənləşmiş uzaqgörən və sistemli şəkildə yürüdülən siyasət əsasında mümkün oldu. Ümummilli Liderimiz deyirdi:“Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı – Azərbaycanın dilini, mədəniyyətini, milli–mənəvi dəyərlərini, adət–ənənələrini yaşatmalıyıq.” Biz Azərbaycan xalqının nümayəndələri olaraq bu reallığı 44 günlük haqq savaşında mənəvi zəngin, azərbaycançılıq ideologiyası möhkəm gənclərin vətən sevgisində şahidi olduq. Prezident İlham Əliyevin 2021–ci ildə şanlı qələbəmizdən sonra Şuşada ilk bayram tonqalını yandırarkən sölədiyi nitqində vurğuladığı kimi:“Vətən müharibəsində bütün nəsillərin nümayəndələri qəhrəmanlıq göstərdi. Lakin etiraf etməliyik ki, onların böyük əksəriyyəti 18–25 yaşlı gənclərdir. Yəni, 2003–cü ildə mənim hakimiyyətə gəlişim vaxtı hələ uşaq olan və hakimiyyətim dövrümdə formalaşan gənclərdir”.
44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşmış milli həmrəyliyin təcəssümü idi. Bu müharibədə Azərbaycan xalqının üzvləri eyni vətənpərvərlik və birlik içində vətənimizin müdafiəsi, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad olması yolunda öz canlarını sipər etdilər. Onlar Şəhidlik zirvəsinə ucaldılar, qazi və qəhrəman oldular.Azərbaycan dövlətinin qanunları və Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, onun qəbul etdiyi qərarlar bizim üçün ən ali olanıdır. 2020–ci ilin 27 sentyabrında Müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin “Dəmir yumruq” genişmiqyaslı əməliyyatı ilə başlanan və 44 gün davam edənII Qarabağ müharibəsi zamanı rəşadətli Azərbaycan Ordusunun işğalçı qüvvələri məhv etməsi, torpaqlarımızın azad edilməsi Xocalı faciəsi qurbanlarının da qisasının döyüş meydanında alındığını göstərdi.
Cəmil Quliyev,
LDU nəzdində Sosial və Aqrar–Texnoloji Kollecin
direktor köməkçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 396
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 20:07
Bloqçu Markaryanın həbs müddəti iki ay uzadılıb
4-11-2025, 23:28
Polis çoxmərtəbəli binanın eyvanından asılmış kişini xilas etdi
4-11-2025, 15:19
Qızı pnevmatik tapança ilə yaralayan qadına qarşı cinayət işi açılıb
3-11-2025, 19:32
Terror aktı barədə yalan məlumat verdiyinə görə saxlanılıb
1-11-2025, 15:53
28 ildən sonra təcavüzkar tutuldu
1-11-2025, 15:31
Bir qadın öpüş vasitəsilə kişiyə narkotik ötürməyə cəhd edib
31-10-2025, 22:33
Həbs qərarı verildikdən sonra məhkəmədən qaçıb
31-10-2025, 09:04
Qonşusuna balta ilə hücum edib və məcburi müalicə alacaq
30-10-2025, 17:36
Əlil bacısının qətlinə görə həbs edilib
28-10-2025, 22:40
Məhkəmə arvadını öldürən kişini həbs edib
28-10-2025, 22:27
Atəş açan toy mərasiminin iştirakçıları saxlanılıb
25-10-2025, 21:04
Yeniyetmə həmyaşıdını bıçaqlayıb
25-10-2025, 20:22
32 il əvvəl qətl və soyğunçuluq edən şəxs Moskvada həbs edilib
23-10-2025, 20:18
Yeniyetmə mübahisə zamanı atasını bıçaqlayaraq öldürüb
23-10-2025, 09:52
Fransalı velosipedçini cərimələyib və sərbəst buraxıb
22-10-2025, 19:36
Tarxovun nəvəsi: "Qətlə yetirilənlərin meyitlərinin başına gələnlərlə bağlı məlumatım var"
21-10-2025, 19:18
Mühafizə xidmətinin rəhbəri saxlanılıb
20-10-2025, 23:30
Məktəbliləri bıçaqla hədələyən şəxs saxlanılıb
20-10-2025, 19:54
Məktəbli qıza qarşı cinsi istismarda ittiham olunan 56 yaşlı tramvay sürücüsü həbs edilib
18-10-2025, 19:48
Məktəbli qıza təcavüz etmək niyyəti ilə hücum edən şəxs həbs edilib
18-10-2025, 10:50
Səkkiz yaşlı qızı öldürən təcavüzkar tapılıb
17-10-2025, 18:16
Bir nəfər iki nəfəri çəkiclə döyərək öldürüb
15-10-2025, 22:05
Polis əməkdaşına hücum etməkdə təqsirləndirilən iki nəfər həbs edilib
14-10-2025, 18:38
Cibində telefonu partlayan yeniyetmə yanıq mərkəzinə aparılıb
11-10-2025, 17:14
Yatmış kişini bıçaqlayaraq öldürüb
11-10-2025, 08:54
Öz əmisi oğlunu öldürməkdə ittiham olunur
10-10-2025, 18:24
Partlayıcı qurğunun saxlanmasına köməklik etdiyinə görə 6 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
10-10-2025, 17:49
85 yaşlı anasını qətlə yetirməkdə təqsirli bilinərək həbs edilib
10-10-2025, 09:13
İkiqat qətl törətməkdə şübhəli bilinən şəxs saxlanılıb
7-10-2025, 11:18
İki kişi bir nəfəri qaçırmaqda şübhəli bilinir
7-10-2025, 08:24
Ortağını öldürməkdə və sevgilisini döyməkdə ittiham olunur
6-10-2025, 16:03
Bıçaqla silahlanmış naməlum şəxs yoldan keçənlərə hücum edib
6-10-2025, 15:59
Tanışını balta ilə öldürən şəxs saxlanılıb
6-10-2025, 14:27
Sinaqoqda terror aktı planlaşdıran iki miqrant həbs edilib
6-10-2025, 09:55
İtkin düşən qadın öldürülmüş halda tapılıb
5-10-2025, 13:36
Gecə klubunun qarşısında baş verən dava bıçaqlanma ilə başa çatıb
3-10-2025, 15:44
Həyat yoldaşı və uşaqlarını qətlə yetirməkdə təqsirləndirilən şəxs barəsində həbs-qətimkan tədbiri seçilib
2-10-2025, 17:00
18 yaşlı gənci vəhşicəsinə qətlə yetirməkdə şübhəli bilinən ikinci şəxs İstintaq Komitəsinə təslim olub