23:46 / 10-05-2025
WSJ: Von der Leyen Merz ilə "Nord Stream 2"yə qarşı yeni sanksiyaları müzakirə edib
23:42 / 10-05-2025
Zelenski bir sıra Avropa ölkələrinin liderləri ilə birgə bəyanat yayıb
23:38 / 10-05-2025
Makron: "Atəşkəs Kiyevə silah tədarükünün dayandırılmasını nəzərdə tutmur"
23:32 / 10-05-2025
Hindistan Xarici İşlər Nazirliyi: Pakistan atəşkəsi pozdu, Hindistan ordusu cavab tədbirləri görəcək
22:32 / 10-05-2025
Putin Rusiyanın Burkina Fasoya terrorla mübarizədə yardımını davam etdirəcəyini bildirib
22:19 / 10-05-2025
Səfir Lubinski: "Diplomatik missiya Vyanada Qələbə Günü tədbirlərini ləyaqətlə keçirir"
22:16 / 10-05-2025
"Sinxua": Pakistan Hindistan ordusunun sərhədi atəşə tutduğunu bildirdi
22:02 / 10-05-2025
Burkina Faso lideri Rusiya ilə əməkdaşlığın yeni formalar almasını istəyir
22:00 / 10-05-2025
16 yaşlı qız 3 gündür axtarışdadır
21:58 / 10-05-2025
Məktəblilər Georgi lentini təhqir ediblər
21:55 / 10-05-2025
Tsivilev Rusiya ilə Vyetnam arasında energetika sahəsində əlaqələrin perspektivlərini yaxşı qiymətləndirib
21:24 / 10-05-2025
Vatikan yeni Roma Papası XIV Leo-nun gerbini təqdim edib
21:17 / 10-05-2025
Abbas: "ABŞ-ın Qəzzada hökm sürməyə haqqı yoxdur"
21:14 / 10-05-2025
Peskov: "Ukrayna nizamlanmasında Rusiyaya təzyiq etmək faydasızdır"
21:12 / 10-05-2025
Çin Xarici İşlər Nazirliyi: Putin Ukrayna ilə ilkin şərt olmadan danışıqlara hazırdır
21:08 / 10-05-2025
Tanışını öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs həbs edilib
21:03 / 10-05-2025
Rusiyada əcnəbilərin həyatı üçün təhlükəli vəziyyət yarandıqda onlara pulsuz təcili yardım göstəriləcək
20:59 / 10-05-2025
Polis bir kişinin üstünə cuman itlərin sahiblərini müəyyən edib
20:49 / 10-05-2025
Kallas ABŞ-ın Rusiyaya qarşı tribunala qoşulacağına ümid etdiyini bildirib
20:39 / 10-05-2025
Putin bildirib ki, Rusiya Fələstin-İsrail münaqişəsindən narahatdır
10:18 / 10-05-2025
HEYDƏR ƏLİYEV VƏ QƏRBİ AZƏRBAYCAN - Komitə sədrinin məqaləsi
00:18 / 10-05-2025
Sumqayıt şəhərində kəşfiyyatçı şəhid Nail Məmmədovun 50 illik yubileyi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
23:09 / 09-05-2025
Kiyev Budapeştin hərəkətlərinə cavab olaraq iki macar diplomatı ölkədən çıxaracaq
21:20 / 09-05-2025
Avstraliyalı Kasatkina Roma turnirində ukraynalı Kostyukla məğlub olub
21:10 / 09-05-2025
Şmıqal: "İtaliya, Fransa və Danimarka Ukrayna üçün 1 milyard avroya silah alacaq"
21:00 / 09-05-2025
Məşhur samboçu qıza hücum etməkdə ittiham olunur
20:56 / 09-05-2025
Fransa Müdafiə Nazirliyi hökuməti tənqid edən briqada generalları Kustu və Pellizarrini işdən çıxarıb
20:50 / 09-05-2025
Vitkoff: "ABŞ heç bir halda Putinlə dialoqdan imtina etməməlidir"
20:42 / 09-05-2025
Merz yaxın günlərdə Ukraynada atəşkəsə nail olacağına ümid edir
20:36 / 09-05-2025
Qadınlar 80 yaşlı təqaüdçünü və qızını döyüblər, cinayət işi açılıb
20:32 / 09-05-2025
Husilər Ben Qurion hava limanına hipersonik raket hücumu həyata keçirdiklərini iddia edirlər
20:29 / 09-05-2025
Dupon-Aignan: "Fransa Moskvada Qələbə Paradında iştirak etməli idi"
20:25 / 09-05-2025
Putin Misiri Rusiyanın Afrikadakı əsas tərəfdaşı adlandırıb
20:21 / 09-05-2025
Rusiyanın Londondakı səfiri Britaniyanın Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalarını acizlik adlandırıb
13:00 / 09-05-2025
İkinci Dünya Müharibəsi veteranı "T-34" tankı ilə paraddan kerçib
12:53 / 09-05-2025
Paşinyan: "Daxili təxribatlara baxmayaraq, Azərbaycanla müharibə olmayacaq"
12:49 / 09-05-2025
TOS-2 "Tosoçka" və özüyeriyən "Malva" ilk dəfə Qələbə Paradında iştirak edib
12:46 / 09-05-2025
SBU Macarıstan xeyrinə casusluq ittihamı ilə iki nəfəri həbs edib
Erməni vandalizminin Xocalı izləri-Cəmil Quliyev
Tarix: 25-02-2022 13:04 | Bölmə: Cəmiyyət
Azərbaycan xalqı son 200 il ərzində zaman–zaman ermənilərin etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinin qurbanına çevrilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə və ictimai–siyasi şərtlər daxilində bütün faciələrə təkan verən əsas amillərdən biri və bəlkə də birincisi ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və bu iddiaların həmin dövrün müəyyən güclərinin dəstəyi sayəsində müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilməsi olmuşdur. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra xalqımızın illərdir həsrətlə gözlədiyi Qarabağ nəhayət öz əzəli sahiblərinə qayıtdı. Bu illər əvvəl torpaqlarımızın düşmən tərəfindən işğalı zamanı ailəsini, yaxınlarını itirən şəxslərin az da olsa təsəlli oldu. Bu il Xocalı soyqrımından 30 il ötür. Bu dəfə həmin günü qalib xalq kimi qeyd edirik. Xocalıda yüzlərlə insan qətlə yetirilib.
1813–cü il “Gülüstan” və 1828–ci il “Türkmənçay” müqavilələrindən sonra Rusiyaya birləşdirilən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsinə və azərbaycanlıların bu torpaqlardan deportasiyasına hesablanmış ümumerməni proqramının həyata keçirilməsi prosesi məhz bu tarixi müqavilələrdən sonra başlamışdır. XX yüzillikdə ermənilərin Osmanlı İmperatorluğuna və Azərbaycan türklərinə məxsus olan torpaqlara qarşı ərazi iddiaları irəli sürməsi qanlı toqquşmalara səbəb olub. Bu torpaqların onlara məxsusluğunu iddia edən ermənilər əslində “Dənizdən–dənizə böyük Ermənistan” planını həyata keçirmək istəyirdilər. Bu amili nəzərdə tutan görkəmli ədib Ömər Faiq Nemanzadə hələ 1905–ci ildə “İrşad” qəzetində yazırdı: “Ermənilər öz planlarını həyata keçirmək üçün bizi İrəvandan, Qarabağdan və Qarsdan qovmağa çalışacaqlar. Biz bilməliyik ki, ermənilər bu yolda hər bir alçaqlığa əl ata bilərlər. Onlar qəsdən müsəlmanları öz üzərlərinə qaldıracaq, onların hücumuna və özlərinin bir qədər artıq itkisinə şərait yaradacaq və beləliklə bütün Avropanın diqqətini əzabkeş bir xalq olmalarına cəlb edəcəklər. Onlar öz cinayətləri üçün tədricən planlar hazırlayır və onları həyata keçirməyə yollar axtarırlar”.Ölkəmizə qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə çıxış edən ermənilər tarixin müxtəlif illərində, 1905, 1906, 1917–ci illərdə, daha sonra isə bolşevik bayrağı altında 1918–ci ilin mart ayında erməni millətçiləri Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Naxçıvanda, Qubada, Lənkəranda, Şamaxıda və Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə həyata keçirilmiş genişmiqyaslı qanlı aksiyalar zamanı minlərlə uşaq, qadın, qoca yalnız milli mənsubiyyətinə görə misilsiz qəddarlıqla qətlə yetirilib, yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb, evlər talan edilib, yandırılıb.Tarixin bütün mərhələlərində ermənilər tərəfindən törədilmiş bu cinayətlər kütləvi qırğınlarla müşayiət olunmuşdur. 1948–1953–cü illərdə Ermənistandan gətirilmiş 150 min nəfər Kür–Araz düzənliyində yerləşdirilmişdir. 1988–ci il isə bizə bir daha sübut etdi ki, düşmən elə düşməndir. Həmin ildən başlamış Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixində ən qanlı, tükürpədici hadisələrdən biri isə Xocalıda baş vermişdir. Xocalı 1991–cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30–da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. 1992–ci il yanvarın 2–dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Cəmilli, Meşəli, Kərkicahan, Malıbəyli və Quşçular kəndlərində törədilmiş kütləvi qırğınlar Xocalının mühasirəsinə imkan yaratmaq məqsədinə xidmət etmişdir.Fevralın 12–də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüşdür.Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri sakinlərin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimdə xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25–də axşam keçmiş SSRİ–nin 366–cı motoatıcıalayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlamışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əskəran–Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.
Bu müdhiş faciənin ildönümü ölkəmizdə olduğu kimi, hər il dünyanın müxtəlif dövlətlərində yaşayan soydaşlarımız və dost xalqların nümayəndələri tərəfindən də yad edilir. Bəşər tarixində ən dəhşətli faciələri belə kölgədə qoyan Xocalı soyqırımı xalqımızın ürəyinə vurulan, heç zaman sağalmayan, zaman–zaman dərinləşən, dövr edən yaradır.Xocalıda axıdılan göz yaşları hələ də qurumaq bilmir. Bu göz yaşları hamımızın içini göynədir, qəlbimizi yandırır. Biz bu qanlı tarixi heç vaxt unutmayacağıq. Təcavüzkar erməni millətçiliyinə qarşı dövlət səviyyəsində mütəşəkkil müqavimət Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra quruldu. Ümummilli liderimizin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 1997–ci il fevralın 25–də imzaladığı sərəncamla hər il fevral ayının 26–sı saat 17:00–da ölkəmizdə Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur.“Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” ulu öndərin 1998–ci il 26 mart tarixli əhəmiyyətli fərmanı tarixi həqiqətlərin üzə çıxmasına və öz yerini tutmasına təkan verdi.
1992–ci il fevralın 25–dən 26–na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri Rusiyanın 366–cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. 7 min əhalisi olanXocalı soyqırımı zamanı bir gecədə 106 qadın və 63 uşaq olmaqla 613 nəfər öldürülüb, o cümlədən 8 ailə tam məhv edilib, 487 nəfər yaralanıb, 1275 qadın, uşaq və qoca girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış (150 nəfər, o cümlədən 68 qadın və 26 uşaq bu günə kimi itkin düşmüş hesab olunur), Xocalı şəhərinin 5379 nəfər əhalisi deportasiyaya məruz qalıb. Bu faciə zamanı 111 nəfər Xocalıda qətlə yetirilib, mühasirədən çıxıb qaçmağa müvəffəq olmuş şəhər sakinlərindən 16 nəfər Kətik meşəsində, 130 nəfər Naxçıvanik yolunda, 23 nəfər Qaraqaya ətrafında, 23 nəfər Dəhraz kəndi yaxınlığında, 8 nəfər Şelli istiqamətində, 6 nəfər Əsgəran asfalt yolunun 86–cı kilometrliyində və s. yerlərdə vəhşicəsinə öldürülüb, habelə əsir götürülən Xocalı sakinlərindən 18 nəfəri Əsgəran rayon daxili işlər şöbəsində işgəncə verilərək qətlə yetirilib. Qətlə yetirilən şəxslərdən 192–i əslən Xocalı sakini, 24–ü 1988–ci ildə Ermənistandan, 32–i 1988–1989–cu ildə Xankəndi şəhərindən, 35–i Dağlıq Qarabağın digər yaşayış məntəqələrindən deportasiya olunmuş azərbaycanlılar, 8–i 1989–cu ildə Fərqanə hadisələri zamanı Özbəkistandan köçmüş məshəti türkləri və s. olublar.Onların hamısı azərbaycanlı idi. Qətllər “Human Rights Watch” və “Memorial” insan haqları təşkilatları tərəfindən də sənədləşdirilmişdir. Hadisə yerinə gələn beynəlxalq Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin nümayəndələri isə gördüklərindən dəhşətə gəlmişlər. XX əsrin ən qorxunc faciələrindən biri yaşanmışdı. Xocalıda baş verənlər dünya tarixində dinc əhalinin kütləvi qətliamı kimi dərin iz qoymuş Xatın, Holokost, Sonqmi, Lidiçe, Babi Yar, Ruanda və Serebrenitsa kimi soyqırımlarından heç nə ilə fərqlənmirdi. Son 30 ildə soyqırımın beynəlxalq miqyasda öz ədalətli hüquqi qiymətini alması istiqamətində atılan addımlar kimi Heydər Əliyev Fondunun Vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının dünya miqyasında təbliğinin nəticəsidir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqının, Meksika, Pakistan, Çexiya, Peru, Kolumbiya, Panama, Honduras, Sudan, Qvatemala və Cibuti parlamentlərinin müvafiq sənədlərində Xocalıda törədilmiş kütləvi qətllərin soyqırımı aktı olduğu təsdiq edilib.Rumıniya, Bosniya və Herseqovina, Serbiya, İordaniya, Sloveniya, Şotlandiya parlamentləri, eləcə də Amerika Birləşmiş Ştatlarının 20-dən çox ştatının icra və qanunvericilik orqanı Xocalı faciəsini qətliam kimi qiymətləndirərək qətiyyətlə pisləyib.11 oktyabr 2020–ci il tarixində ermənilərin Gəncədə törətdikləri terror hadisəsi Azərbaycana xalqına törədilmiş növbəti soyqırımdır – ikinci Xocalıdır. Heydər Əliyev Fondunun vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2008–ci ildə start verilmiş “Xocalıya ədalət!” Beynəlxalq Maarifləndirmə Kampaniyasının məqsədi Xocalı soyqırımı, Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmamasına yönəlib. Xocalı soyqırımını indiyədək dünyanın 16 ölkəsi və ABŞ-ın 24 ştatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının 57 ölkəsi tam və ya parlament səviyyəsində qətliam kimi tanıyıb və pisləyib. Hazırda bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilib. Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq aləmdə yayılması, eləcə də bu soyqırıma obyektiv qiymət verilməsi istiqamətində davamlı olaraq addımlar atılır.
Prezident İlham Əliyevin “Mən əminəm ki, gün gələcək Xocalı faciəsini törədən, dinc əhalini məhv edən erməni cinayətkarları məhkəmə qarşısında cavab verəcəklər” sözləri inamımızı artırır. Respublika Hərbi Prokurorluğunun Xüsusi istintaq şöbəsinin rəisi, baş ədliyyə müşaviri Emil Tağıyevin sözlərinə görə:”İşğaldan azad olunan ərazilərdə cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, hazırda yerli və beynəlxalq mütəxəssislər tərəfindən dəymiş ziyan yerində hesablanır. Bununla bağlı yaradılmış komissiya öz funksiyasını icra edir.Xocalının işğalı ilə bağlı ermənilər tərəfindən dövlətə və vətəndaşlara ilkin hesablamalara görə, 170 milyon ABŞ dollarından artıq məbləğdə ziyan vurulması müəyyən edilib. Ermənistanın sabiq prezidentləri Robert Köçəryan və Serj Sarqsyan cinayət məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib və axtarışa veriliblər”.44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşdırılmış milli ideologiyanın, baş qaldırmış milli mənlik şüurunun, dirçəlmiş ənənələrin, möhkəmlənmiş dövlətçiliyin bariz nümunəsidir.Ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişi, bütün sahələrdə o cümlədən gənc nəslin yetişdirilməsində müəyyənləşmiş uzaqgörən və sistemli şəkildə yürüdülən siyasət əsasında mümkün oldu. Ümummilli Liderimiz deyirdi:“Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı – Azərbaycanın dilini, mədəniyyətini, milli–mənəvi dəyərlərini, adət–ənənələrini yaşatmalıyıq.” Biz Azərbaycan xalqının nümayəndələri olaraq bu reallığı 44 günlük haqq savaşında mənəvi zəngin, azərbaycançılıq ideologiyası möhkəm gənclərin vətən sevgisində şahidi olduq. Prezident İlham Əliyevin 2021–ci ildə şanlı qələbəmizdən sonra Şuşada ilk bayram tonqalını yandırarkən sölədiyi nitqində vurğuladığı kimi:“Vətən müharibəsində bütün nəsillərin nümayəndələri qəhrəmanlıq göstərdi. Lakin etiraf etməliyik ki, onların böyük əksəriyyəti 18–25 yaşlı gənclərdir. Yəni, 2003–cü ildə mənim hakimiyyətə gəlişim vaxtı hələ uşaq olan və hakimiyyətim dövrümdə formalaşan gənclərdir”.
44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşmış milli həmrəyliyin təcəssümü idi. Bu müharibədə Azərbaycan xalqının üzvləri eyni vətənpərvərlik və birlik içində vətənimizin müdafiəsi, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad olması yolunda öz canlarını sipər etdilər. Onlar Şəhidlik zirvəsinə ucaldılar, qazi və qəhrəman oldular.Azərbaycan dövlətinin qanunları və Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, onun qəbul etdiyi qərarlar bizim üçün ən ali olanıdır. 2020–ci ilin 27 sentyabrında Müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin “Dəmir yumruq” genişmiqyaslı əməliyyatı ilə başlanan və 44 gün davam edənII Qarabağ müharibəsi zamanı rəşadətli Azərbaycan Ordusunun işğalçı qüvvələri məhv etməsi, torpaqlarımızın azad edilməsi Xocalı faciəsi qurbanlarının da qisasının döyüş meydanında alındığını göstərdi.
Cəmil Quliyev,
LDU nəzdində Sosial və Aqrar–Texnoloji Kollecin
direktor köməkçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 339
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 25-02-2022 13:04 | Bölmə: Cəmiyyət
Azərbaycan xalqı son 200 il ərzində zaman–zaman ermənilərin etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinin qurbanına çevrilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə və ictimai–siyasi şərtlər daxilində bütün faciələrə təkan verən əsas amillərdən biri və bəlkə də birincisi ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və bu iddiaların həmin dövrün müəyyən güclərinin dəstəyi sayəsində müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilməsi olmuşdur. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra xalqımızın illərdir həsrətlə gözlədiyi Qarabağ nəhayət öz əzəli sahiblərinə qayıtdı. Bu illər əvvəl torpaqlarımızın düşmən tərəfindən işğalı zamanı ailəsini, yaxınlarını itirən şəxslərin az da olsa təsəlli oldu. Bu il Xocalı soyqrımından 30 il ötür. Bu dəfə həmin günü qalib xalq kimi qeyd edirik. Xocalıda yüzlərlə insan qətlə yetirilib.
1813–cü il “Gülüstan” və 1828–ci il “Türkmənçay” müqavilələrindən sonra Rusiyaya birləşdirilən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsinə və azərbaycanlıların bu torpaqlardan deportasiyasına hesablanmış ümumerməni proqramının həyata keçirilməsi prosesi məhz bu tarixi müqavilələrdən sonra başlamışdır. XX yüzillikdə ermənilərin Osmanlı İmperatorluğuna və Azərbaycan türklərinə məxsus olan torpaqlara qarşı ərazi iddiaları irəli sürməsi qanlı toqquşmalara səbəb olub. Bu torpaqların onlara məxsusluğunu iddia edən ermənilər əslində “Dənizdən–dənizə böyük Ermənistan” planını həyata keçirmək istəyirdilər. Bu amili nəzərdə tutan görkəmli ədib Ömər Faiq Nemanzadə hələ 1905–ci ildə “İrşad” qəzetində yazırdı: “Ermənilər öz planlarını həyata keçirmək üçün bizi İrəvandan, Qarabağdan və Qarsdan qovmağa çalışacaqlar. Biz bilməliyik ki, ermənilər bu yolda hər bir alçaqlığa əl ata bilərlər. Onlar qəsdən müsəlmanları öz üzərlərinə qaldıracaq, onların hücumuna və özlərinin bir qədər artıq itkisinə şərait yaradacaq və beləliklə bütün Avropanın diqqətini əzabkeş bir xalq olmalarına cəlb edəcəklər. Onlar öz cinayətləri üçün tədricən planlar hazırlayır və onları həyata keçirməyə yollar axtarırlar”.Ölkəmizə qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə çıxış edən ermənilər tarixin müxtəlif illərində, 1905, 1906, 1917–ci illərdə, daha sonra isə bolşevik bayrağı altında 1918–ci ilin mart ayında erməni millətçiləri Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Naxçıvanda, Qubada, Lənkəranda, Şamaxıda və Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə həyata keçirilmiş genişmiqyaslı qanlı aksiyalar zamanı minlərlə uşaq, qadın, qoca yalnız milli mənsubiyyətinə görə misilsiz qəddarlıqla qətlə yetirilib, yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb, evlər talan edilib, yandırılıb.Tarixin bütün mərhələlərində ermənilər tərəfindən törədilmiş bu cinayətlər kütləvi qırğınlarla müşayiət olunmuşdur. 1948–1953–cü illərdə Ermənistandan gətirilmiş 150 min nəfər Kür–Araz düzənliyində yerləşdirilmişdir. 1988–ci il isə bizə bir daha sübut etdi ki, düşmən elə düşməndir. Həmin ildən başlamış Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixində ən qanlı, tükürpədici hadisələrdən biri isə Xocalıda baş vermişdir. Xocalı 1991–cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30–da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. 1992–ci il yanvarın 2–dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Cəmilli, Meşəli, Kərkicahan, Malıbəyli və Quşçular kəndlərində törədilmiş kütləvi qırğınlar Xocalının mühasirəsinə imkan yaratmaq məqsədinə xidmət etmişdir.Fevralın 12–də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüşdür.Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri sakinlərin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimdə xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25–də axşam keçmiş SSRİ–nin 366–cı motoatıcıalayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlamışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əskəran–Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.
Bu müdhiş faciənin ildönümü ölkəmizdə olduğu kimi, hər il dünyanın müxtəlif dövlətlərində yaşayan soydaşlarımız və dost xalqların nümayəndələri tərəfindən də yad edilir. Bəşər tarixində ən dəhşətli faciələri belə kölgədə qoyan Xocalı soyqırımı xalqımızın ürəyinə vurulan, heç zaman sağalmayan, zaman–zaman dərinləşən, dövr edən yaradır.Xocalıda axıdılan göz yaşları hələ də qurumaq bilmir. Bu göz yaşları hamımızın içini göynədir, qəlbimizi yandırır. Biz bu qanlı tarixi heç vaxt unutmayacağıq. Təcavüzkar erməni millətçiliyinə qarşı dövlət səviyyəsində mütəşəkkil müqavimət Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra quruldu. Ümummilli liderimizin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 1997–ci il fevralın 25–də imzaladığı sərəncamla hər il fevral ayının 26–sı saat 17:00–da ölkəmizdə Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur.“Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” ulu öndərin 1998–ci il 26 mart tarixli əhəmiyyətli fərmanı tarixi həqiqətlərin üzə çıxmasına və öz yerini tutmasına təkan verdi.
1992–ci il fevralın 25–dən 26–na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri Rusiyanın 366–cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. 7 min əhalisi olanXocalı soyqırımı zamanı bir gecədə 106 qadın və 63 uşaq olmaqla 613 nəfər öldürülüb, o cümlədən 8 ailə tam məhv edilib, 487 nəfər yaralanıb, 1275 qadın, uşaq və qoca girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış (150 nəfər, o cümlədən 68 qadın və 26 uşaq bu günə kimi itkin düşmüş hesab olunur), Xocalı şəhərinin 5379 nəfər əhalisi deportasiyaya məruz qalıb. Bu faciə zamanı 111 nəfər Xocalıda qətlə yetirilib, mühasirədən çıxıb qaçmağa müvəffəq olmuş şəhər sakinlərindən 16 nəfər Kətik meşəsində, 130 nəfər Naxçıvanik yolunda, 23 nəfər Qaraqaya ətrafında, 23 nəfər Dəhraz kəndi yaxınlığında, 8 nəfər Şelli istiqamətində, 6 nəfər Əsgəran asfalt yolunun 86–cı kilometrliyində və s. yerlərdə vəhşicəsinə öldürülüb, habelə əsir götürülən Xocalı sakinlərindən 18 nəfəri Əsgəran rayon daxili işlər şöbəsində işgəncə verilərək qətlə yetirilib. Qətlə yetirilən şəxslərdən 192–i əslən Xocalı sakini, 24–ü 1988–ci ildə Ermənistandan, 32–i 1988–1989–cu ildə Xankəndi şəhərindən, 35–i Dağlıq Qarabağın digər yaşayış məntəqələrindən deportasiya olunmuş azərbaycanlılar, 8–i 1989–cu ildə Fərqanə hadisələri zamanı Özbəkistandan köçmüş məshəti türkləri və s. olublar.Onların hamısı azərbaycanlı idi. Qətllər “Human Rights Watch” və “Memorial” insan haqları təşkilatları tərəfindən də sənədləşdirilmişdir. Hadisə yerinə gələn beynəlxalq Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin nümayəndələri isə gördüklərindən dəhşətə gəlmişlər. XX əsrin ən qorxunc faciələrindən biri yaşanmışdı. Xocalıda baş verənlər dünya tarixində dinc əhalinin kütləvi qətliamı kimi dərin iz qoymuş Xatın, Holokost, Sonqmi, Lidiçe, Babi Yar, Ruanda və Serebrenitsa kimi soyqırımlarından heç nə ilə fərqlənmirdi. Son 30 ildə soyqırımın beynəlxalq miqyasda öz ədalətli hüquqi qiymətini alması istiqamətində atılan addımlar kimi Heydər Əliyev Fondunun Vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının dünya miqyasında təbliğinin nəticəsidir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqının, Meksika, Pakistan, Çexiya, Peru, Kolumbiya, Panama, Honduras, Sudan, Qvatemala və Cibuti parlamentlərinin müvafiq sənədlərində Xocalıda törədilmiş kütləvi qətllərin soyqırımı aktı olduğu təsdiq edilib.Rumıniya, Bosniya və Herseqovina, Serbiya, İordaniya, Sloveniya, Şotlandiya parlamentləri, eləcə də Amerika Birləşmiş Ştatlarının 20-dən çox ştatının icra və qanunvericilik orqanı Xocalı faciəsini qətliam kimi qiymətləndirərək qətiyyətlə pisləyib.11 oktyabr 2020–ci il tarixində ermənilərin Gəncədə törətdikləri terror hadisəsi Azərbaycana xalqına törədilmiş növbəti soyqırımdır – ikinci Xocalıdır. Heydər Əliyev Fondunun vitse–prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2008–ci ildə start verilmiş “Xocalıya ədalət!” Beynəlxalq Maarifləndirmə Kampaniyasının məqsədi Xocalı soyqırımı, Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi, xüsusən də gənc nəsil tərəfindən unudulmamasına yönəlib. Xocalı soyqırımını indiyədək dünyanın 16 ölkəsi və ABŞ-ın 24 ştatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının 57 ölkəsi tam və ya parlament səviyyəsində qətliam kimi tanıyıb və pisləyib. Hazırda bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilib. Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması, beynəlxalq aləmdə yayılması, eləcə də bu soyqırıma obyektiv qiymət verilməsi istiqamətində davamlı olaraq addımlar atılır.
Prezident İlham Əliyevin “Mən əminəm ki, gün gələcək Xocalı faciəsini törədən, dinc əhalini məhv edən erməni cinayətkarları məhkəmə qarşısında cavab verəcəklər” sözləri inamımızı artırır. Respublika Hərbi Prokurorluğunun Xüsusi istintaq şöbəsinin rəisi, baş ədliyyə müşaviri Emil Tağıyevin sözlərinə görə:”İşğaldan azad olunan ərazilərdə cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, hazırda yerli və beynəlxalq mütəxəssislər tərəfindən dəymiş ziyan yerində hesablanır. Bununla bağlı yaradılmış komissiya öz funksiyasını icra edir.Xocalının işğalı ilə bağlı ermənilər tərəfindən dövlətə və vətəndaşlara ilkin hesablamalara görə, 170 milyon ABŞ dollarından artıq məbləğdə ziyan vurulması müəyyən edilib. Ermənistanın sabiq prezidentləri Robert Köçəryan və Serj Sarqsyan cinayət məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib və axtarışa veriliblər”.44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşdırılmış milli ideologiyanın, baş qaldırmış milli mənlik şüurunun, dirçəlmiş ənənələrin, möhkəmlənmiş dövlətçiliyin bariz nümunəsidir.Ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişi, bütün sahələrdə o cümlədən gənc nəslin yetişdirilməsində müəyyənləşmiş uzaqgörən və sistemli şəkildə yürüdülən siyasət əsasında mümkün oldu. Ümummilli Liderimiz deyirdi:“Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı – Azərbaycanın dilini, mədəniyyətini, milli–mənəvi dəyərlərini, adət–ənənələrini yaşatmalıyıq.” Biz Azərbaycan xalqının nümayəndələri olaraq bu reallığı 44 günlük haqq savaşında mənəvi zəngin, azərbaycançılıq ideologiyası möhkəm gənclərin vətən sevgisində şahidi olduq. Prezident İlham Əliyevin 2021–ci ildə şanlı qələbəmizdən sonra Şuşada ilk bayram tonqalını yandırarkən sölədiyi nitqində vurğuladığı kimi:“Vətən müharibəsində bütün nəsillərin nümayəndələri qəhrəmanlıq göstərdi. Lakin etiraf etməliyik ki, onların böyük əksəriyyəti 18–25 yaşlı gənclərdir. Yəni, 2003–cü ildə mənim hakimiyyətə gəlişim vaxtı hələ uşaq olan və hakimiyyətim dövrümdə formalaşan gənclərdir”.
44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanda formalaşmış milli həmrəyliyin təcəssümü idi. Bu müharibədə Azərbaycan xalqının üzvləri eyni vətənpərvərlik və birlik içində vətənimizin müdafiəsi, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad olması yolunda öz canlarını sipər etdilər. Onlar Şəhidlik zirvəsinə ucaldılar, qazi və qəhrəman oldular.Azərbaycan dövlətinin qanunları və Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, onun qəbul etdiyi qərarlar bizim üçün ən ali olanıdır. 2020–ci ilin 27 sentyabrında Müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin “Dəmir yumruq” genişmiqyaslı əməliyyatı ilə başlanan və 44 gün davam edənII Qarabağ müharibəsi zamanı rəşadətli Azərbaycan Ordusunun işğalçı qüvvələri məhv etməsi, torpaqlarımızın azad edilməsi Xocalı faciəsi qurbanlarının da qisasının döyüş meydanında alındığını göstərdi.
Cəmil Quliyev,
LDU nəzdində Sosial və Aqrar–Texnoloji Kollecin
direktor köməkçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 339
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 21:08
Tanışını öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs həbs edilib
9-05-2025, 20:36
Qadınlar 80 yaşlı təqaüdçünü və qızını döyüblər, cinayət işi açılıb
9-05-2025, 12:10
17 yaşlı motosikletçinin ölümündə təqsirləndirilən şəxs saxlanılıb
3-05-2025, 17:06
Fırıldaqçılara işləməkdə şübhəli bilinən şəxsi saxlayıblar
1-05-2025, 16:03
Əri üçün qatil tutmuş qadın həbs edilib
29-04-2025, 11:44
3 kişi 18 yaşlı əlil qızı zorlayıb
27-04-2025, 11:13
Bar ziyarətçisi içəri buraxılmadıqdan sonra atəş açıb
25-04-2025, 10:31
2,5 milyon rubl oğurlamaq üçün özünə qarşı soyğunçuluq edib
24-04-2025, 09:49
5 il əvvəl bir yaşlı oğlunu qətlə yetirən valideynlər saxlanılıb
23-04-2025, 22:53
Stadionda davada yeniyetmə mədəsindən bıçaqlanıb
23-04-2025, 21:27
3 yaşlı qızını döyərək öldürən həbs edilib
21-04-2025, 20:40
55 milyon cərimə: Fermer necə ailə qisasının qurbanı oldu
20-04-2025, 21:47
Polis dağılmış "Priora"da öldürülən 3 nəfərin şəxsiyyətini müəyyən edib
20-04-2025, 19:36
Hamilə qadın rəqibini vəhşicəsinə döyərək burnunu sındırıb
19-04-2025, 23:07
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
19-04-2025, 21:46
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
19-04-2025, 21:05
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
17-04-2025, 15:37
Güllələnənlərdən birinin arvadı ölüb
16-04-2025, 23:59
Uşaq şkafın üstünə düşməsi nəticəsində ölüb
15-04-2025, 14:15
Məktəbli ögey atası ilə dava edib və evdən qaçıb
14-04-2025, 22:39
Torpaq sahəsinə görə atışma zamanı keçmiş məmurun oğlu həlak olub
14-04-2025, 22:15
Yeniyetmələr məktəbli qızı döyərək diz çökdürüblər
11-04-2025, 19:31
Həmyaşıdını döyüb zorlayan üç məktəbli həbs edilib
9-04-2025, 20:49
Məktəblini bıçaqlayaraq öldürən yeniyetmə özünə qəsdə cəhd edib
9-04-2025, 11:10
Yaşayış binasının uçması nəticəsində 2 uşaq ölüb
7-04-2025, 21:58
Dörd qadın tanışını döyərək öldürüb
6-04-2025, 23:47
Öz nəvəsini qətlə yetirməkdə ittiham olunur
6-04-2025, 11:39
Atışma bir nəfərin yaralanmasına, üç nəfərin ölümünə səbəb olub
6-04-2025, 11:31
Bir milyona yaxın borcunu ödəmək istəmədi
3-04-2025, 09:21
Moskvada Rusiya Müdafiə Nazirliyinin zabitlərini partlatmağa cəhd edən ukraynalının məhkəməsi başlayıb
2-04-2025, 13:34
Oğurlanmış əşyalar oyun avtomatının sahibinə qaytarılıb
1-04-2025, 22:07
Onunla evlənməkdən imtina etdiyi üçün qadını az qala öldürəcəkdi
1-04-2025, 16:29
Mənzilində təmir işləri apardığı qadını öldürən şəxs həbs edilib
30-03-2025, 23:13
Sərxoş şəxslər atəşfəşanlıq göstərdi
30-03-2025, 18:57
Tver vilayətində 13 yaşlı məktəblini qətlə yetirməkdə təqsirləndirilən şəxs həbs edilib
30-03-2025, 18:25
Sankt-Peterburqda federal axtarışda olan şəxs saxlanılıb
26-03-2025, 13:23
Yeniyetmə izdihamı gənci döyüb öldürdü
18-03-2025, 10:34
Uşağa işgəncə verən yerli sakinə qarşı cinayət işi açılıb
18-03-2025, 10:17
TCC işçilərindən qisas almaq üçün qrup halında toplaşırlar
17-03-2025, 10:57
Kəndinin sakinləri qulduru yaxalaya bilib
16-03-2025, 23:48
Qətlin üstü 13 ildən sonra açılıb
16-03-2025, 20:24
Anasının üzərinə yanar maye tökərək onu yandırıb
15-03-2025, 21:02
Qadın alıcılar pulsuz divar kağızı üstündə dava salıb
14-03-2025, 23:55
Sərxoş vəziyyətdə bıçaqlı şəxs saxlanılıb