14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
Bütün xəbərlər
Dövrünün tanınmış din xadimi Axund Kərbəlayi Həmid
Tarix: 08-08-2023 17:41 | Bölmə: Sosial



Azərbaycanda tarixən müxtəlif millətlərin və dinlərin nümayəndələrinin əmin–amanlıq şəraitində yaşadığını görürük. Əsasını ulu öndər Heydər Əliyevin qoyduğu və Prezident İlham Əliyev tərəfindən müvəffəqiyyətlə davam etdirilən dövlət–din münasibətlərinin Azərbaycan modeli dünyada bu sahədə nümunəvi modellərdən biridir. Azərbaycanın dilbər güşəsi, Cənub mirvarisi olan Lənkəran tarixən islam dinini, şəriəti təbliğ edən molla və axundları ilə tanınmışdır. Müsəlman ölkələrinin əksəriyyətində olduğu kimi, Azərbaycanda da dini lider xüsusi nüfuz sahibi olub. 70 illik sovet rejimi dövründə insanların zehnindən dini sıxışdırıb çıxarmaq məqsədilə çox iş görülmüşdü. Bütün qadağalara baxmayaraq insanlar sövet dövründə də İslam dininin qayda–qanunlarını qoruyub saxlamışlar. Bu dövrdə namaz qılan, oruc tutan, dinin vacibatlarını yerinə yetirənlər az olmamışdır. İnsanın cəmiyyətdə həqiqi nüfuzunun tək göstəricisi – onun sözü ilə əməlinin həmişə üst–üstə düşməsidir. Söz ilə əməlin daim üst–üstə düşməsi də o zaman baş verir ki, insan əqidə adamı olur, hər bir hərəkətində iman tərəzisindən istifadə edir. Əlbəttə, xalqın da gözü tərəzidir. Xalqın gözündə şəxsiyyətlərin formalaşmış obrazları var. Bir din xadimi də əgər insanları doğru yola dəvət edirsə, əvvəlcə onun özü doğru adam olmalıdır. Azərbaycanda bu sahədə görkəmli şəxslərdən biri haqqında yazmağı qərara aldım. Dövrünün tanınmış ruhanisi Axund Kərbəlayi Həmid Həsən oğlu Rzayevdir. Kərbəlayi Həmid atamın ana babasıdır. O, 1880–cı ildə Lənkəranda ərazisi və əhalisinin sayına görə ən böyük kənd olan Boladıda doğulmuş, ilk təhsilini mədrəsədə almışdır. Kəndin mütərəqqi adamları dinə, elmə olan hədsiz marağını nəzərə alıb, ona ruhani təhsilini davam etdirməsinə imkan yaratmışdılar. Ərdəbil şəhərində oxuduğu 7 il ərzində bilik və bacarığı, şirin və ecazkar səsilə din xadimlərinin diqqətini cəlb etmişdir. Oxuduğu məktəbin tövsiyəsilə Kərbəlayi Həmid ali ruhani təhsil almaq üçün Təbrizə göndərilmişdir. Bu, elə dövr idi ki, Səttarxan hərəkatı Cənubi Azərbaycanın bütün yerlərində yayılmışdı. Ona görə də Kərbəlayi Həmid təhsilini İranın dini mərkəzlərindən olan Qum şəhərində davam etdirmişdir. O, burada oxuduğu illər ərzində fiqh, məntiq, islam tarixi və ədəbiyyatı, təbabət, nəbatət, astronomiya, nücum elmlərinə yiyələnmiş, ərəb və fars dillərini öyrənmişdir. Kərbəlayi Həmid dini təhsilini başa vurduqdan sonra doğma yurdu Boladıya qayıtmış, mollaoba məhəlləsində məscidin axundu təyin olunmuş, məsciddə fəaliyyət göstərən mədrəsədə dərs demişdir. Danışırlar ki, dərsi öyrənmədiyinə görə bir şagirdi fallaqaya salıb döyüblərmiş. Buna mane olarkən çubuğun ucu zərblə Axund Kərbəlayi Həmidin gözünə ilişir. Həmin vaxtdan da axundun gözündə iz qalır. Axund Həmid azan verərkən səsi kəndin hər yerindən eşidilərmiş. Gözəl səsinə görə onu dəfələrlə Bakıya dəvət etmişdilər. Üzeyir Hacıbəyov, Cəfər Qaryağdıoğlu, Bülbül, Xan Şuşinski, Seyid Şuşinski kimi dünya şöhrətli sənətkarlar Axund Həmidin səsini eşidəndən sonra heyrətlərini gizlədə bilməmişlər. Axund Həmid onların dəvətini qəbul etməmiş, dogma el–obasının xidmətində dayanmağı özünə borc bilmişdir. Axund Kərbəlayi Həmidi demək olar ki, Azərbaycanın bütün bölgələrində tanıyırdılar. El arasında ona "Molla Məmi" deyirmişlər. Ətraf rayonlardan Kərbəlaya gedən zəvvar dəstələrinə başçılıq etmək çox vaxt ona tapşırılırdı. 30–cu illərdə Lənkəran şəhərində axundluq edərkən şəhərin “Qala” ərazisində yaşayıb. Mərhum həkim ginekoloq Rəna Əliyevanın vaxtı ilə yaşadığı ev indi həmin yerdə yerləşir (Cənub Tv–nin yanında). Ağır repressiya illəri Axund Kərbəlayi Həmiddən də yan keçmir. Yaşadığı ev 1936–cı ildə müsadirə olunmuşdur. Axund Kərbəlayi Həmid Port İliçə (indiki Liman) köçmək məcburiyyətində qalmışdır. Qəsəbədəki məktəbdə gecə gözətçisi işləmişdir. Təqib və təzyiqlərə baxmayaraq imandan, əqidəsindən dönməmiş, Allahın yolunu tutmuş, gizli yolla uşaqlara “Quranı” öyrətmişdir. Yaşlı nəslin nümayəndələri danışırlar ki, Axund Kərbəlayi Həmid gözü–könlü tox, halal adam olmuş, hüzr məclislərini təmənnasız idarə edirmiş. Nəcib və xeyirxah işlərinə görə, camaat arasında böyük nüfuz sahibi olmuşdur. Ona görə də Port–İliç camaatı axund üçün “Bazar” məhəlləsində yaşayış evi tikdirmişdir. Axund Kərbəlayi Həmid sonralar bu evi ehtiyacı olanlara vermis, özü isə başqa yerdə tikdirdiyi evə köçmüşdür. Ağsaqqallar danışırlar ki, Axund Həmid və molla Fərəc 1937–ci ilin bir soyuq qış axşamında tutularaq kəndin idarə binasına gətirilirlər. Axund Məmmədhüseyn əlində təsbeh zikr edə edə deyir:”Sizə keçərlər, mənə isə çarə yoxdur”. Axund Həmid və molla Fərəc fürsət tapıb Məmmədhüseyn axundu pəncərədən qaçırdırlar. Məmmədhüseyn axundu aradan çıxartdıqlarına görə Axund Həmidi və molla Fərəci çox incidirlər. Məmmədhüseyn axund 7 il Astraxanbazarda (indiki Cəlilabad) Mirtağı İbadovun evində gizlənməli olur. 1944–cü ildə doğma kəndində qayıdır. Axund şəriət, fiqh, astronomiya, tarix, riyaziyyat elmlərini mükəmməl bilirmiş. Riyaziyyata dair ən çətin məsələləri asanlıqla həll edirmiş. Ona görə də müəllimlər çox vaxt onunla mübahisə etməkdən çəkinirdilər. 1949–cu ildə Axund Həmidin doğma əmisi oğlu olan Mirzə Məmmədhüseyn axund rəhmətə gedəndə Boladi kəndə mollasız qalır. Axund Kərbəlayi Həmid yenidən kəndə dəvət olunur. Axund Kərbəlayi Həmid 5 övlad atasi idi. Böyük oğlu Qafur Həsənov II Dünya müharibəsindən kapitan rütbəsində qayıtmışdı. Döyüşlərdə göstərdiyi igidliklərə görə “Qırmızı bayraq”, “Qırmızı ulduz” ordenləri ilə təltif olunmuş və Boladi kənd 1 saylı orta məktəbdə hərbi müəllimi işləmişdir. 1968–ci ildə vəfat etmişdir. Oğlu Fəyaz Həsənov Lənkəran Pedaqoji Texnikumu bitirmişdir. Böyük Vətən müharibəsindən qayıtmamışdı. Qızı Sona xanım Həsənovada Lənkəran Pedaqoji Texnikimunda oxuyurdu. Lakin təhsilini başa çatdırmaq ona qismət olmamış, cavan yaşlarında vəfat etmişdir. Oğlu Yusif Həsənovda gənc yaşlarında 1967–ci ilin dekabr ayında dünyasını dəyişmişdir. İkinci qızı Tahirə Kərbəlayi Həmid qızı Həsənova–Quliyeva (nənəm, atamın anası) 1930–cü ildə Boladı kəndində anadan olmuşdur. Təhsil almaq ona qismət olmamışdır. Amma gözü açıq, zəhmətkeş, islami dəyərlərimizə sadiq qalan mömin bir qadın idi. Oruc tutar, namaz qılar, yaşmaqlı gəzərdi. 1996–cı ildə vəfat etmişdir. Məzarı Göyşaban kənd qəbirstanlığındadır. Tahirə xanımın böyük oğlu, əmim, respublikanın əməkdar müəllimi, h.e.d. prof. İbrahim Quliyev söhbət zamanı bildirdi ki, “Gəncədə milis rəisi işlədiyim dövrdə anam yanıma gəlmişdi. İmamzadə ziyarətgahına getmək istəyirdi. Ziyarətgaha gedib qurban kəsdirdik. Bu xəbəri yuxarı orqanlara çatdırmışdılar. Məsələni şəhər partiya komitəsinin bürosuna çıxartdılar. Məni çox incitdilər, amma Allah–təala xəbər verənləri öz cəzasına çatdırdı. Kökümün kimə bağlı olmasını dərk edirəm. Sovet dövründə də dinimizin bütün mərasimlərini qeyd etmişəm. Allaha inamım güclü olub, imanımda məhəbbət olub. Dövlətimizin keşiyində necə durmuşamsa, islamın da keşiyində belə dayanmışam”. Axund Kərbəlayi Həmidin nəvə və nəticələri respublikamızın müxtəlif şəhərlərində, o cümlədən MDB ölkələrində yaşayırlar. Nəvəsi, mənim atam Hacı Şamil Quliyev 1996–cı ilin aprel ayında babasının ziyarət etdiyi müqəddəs Kərbəla torpağında həmçinin, Məşhəd və Həcc ziyarətlərində olmuşdur. Ata babam Axund Kərbəlayi Həmid Rzayev 1952–ci ildə vəfat etmişdir. Məzarı Boladı kənd qəbirstanlığındadır. Yazıçı Hacı Etibar Əhədovun 2003–cü ildə nəşr etdirdiyi “Boladi” kitabının dindarlar bölümündə Axund haqqında məlumat verilmişdir. Məclislərdə Kərbəlayi Həmid babamın adı tez–tez xatırlanır, ruhuna dualar oxunur. Fikrimcə tutduğu qulluq mövqeyindən, vəzifəsindən asılı olmayaraq istənilən şəxsdə dövlətçilik mövqeyi, Vətənə bağlılıq ən yüksək səviyyədə olmalıdır. Torpağını, dinini, millətini, xalqını, dövlətini sevən hər bir vətəndaş öz dövlətinin yanında olmalı və onun ətrafında 44 günlük müharibədə olduğu kimi dəmir yumruq kimi sıx birləşməlidir.

Cəmil Quliyev,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Axundun nəticəsi



Baxış sayı: 262


Bölməyə aid digər xəbərlər