23:05 / 23-11-2024
İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Suriya ilə Livan sərhədindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsini vurub
22:44 / 23-11-2024
COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən qərar qəbul olunub
22:39 / 23-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
21:57 / 23-11-2024
"Bloomberg": Mask yenə planetin ən zəngin adamıdır
21:36 / 23-11-2024
Milli Məclisin Qərbi Azərbaycana Qayıdış üzrə Təşəbbüs Qrupu bəyanat yayıb
21:30 / 23-11-2024
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
21:26 / 23-11-2024
Litvada 2,5 mindən çox NATO əsgəri yerləşdirilib
21:17 / 23-11-2024
Karine Jean-Pierre G20 sammitində rusiyalı jurnalistlərin suallarını cavablandırmaqdan imtina edib
20:59 / 23-11-2024
"Yle": Finnair pilotların tətili səbəbindən təxminən 300 uçuşu ləğv etdi
20:54 / 23-11-2024
Zalujnı hesab edir ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 2027-ci ildə cəbhəni yarıb keçəcək
20:46 / 23-11-2024
Qaz partlayışı nəticəsində bir nəfər xəsarət alıb
20:43 / 23-11-2024
Putin miqrantların sənədlərinin saxtalaşdırılmasına görə 60 milyon rubla qədər cərimələr haqqında qanun imzalayıb
20:34 / 23-11-2024
Fransanın xarici işlər naziri Borro: "Ukraynanın Rusiya Federasiyasına SCALP raketləri atmaq hüququ var"
20:28 / 23-11-2024
HƏMAS bildirir ki, Qəzzanın şimalında israilli girov ölüb
20:23 / 23-11-2024
Zaxarova: "Paris Kiyevi dəstəkləmir, amma bitirir"
20:20 / 23-11-2024
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
20:17 / 23-11-2024
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
20:11 / 23-11-2024
Bir qrup şəxs təltif olundu - Siyahı
20:07 / 23-11-2024
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
19:59 / 23-11-2024
Yüksək vəzifəyə təyin edilən Xəyyam Məmmədov kimdir?
14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
14:20 / 23-11-2024
Rusiyanın Qırğızıstandakı səfiri əmək miqrasiyası məsələsini kəskin, lakin çox vacib adlandırıb
14:16 / 23-11-2024
Abxaziya İttifaq dövlətinin vahid valyutasının sınaqdan keçirilməsini təklif edib
14:13 / 23-11-2024
"Yabloko" Şlosberqin saxlanmasının səbəbini açıqlayıb
14:08 / 23-11-2024
Peskov: "Qərbdə söz azadlığı yoxdur, son illərin hadisələri bunu göstərir"
14:03 / 23-11-2024
Ovçu silahını boşaldarkən ovçuya atəş açıb
13:57 / 23-11-2024
Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar
13:52 / 23-11-2024
"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb
13:46 / 23-11-2024
Bastrıkin qızın döyülməsindən sonra cinayət işinin açılmasını əmr edib
13:40 / 23-11-2024
Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək
13:37 / 23-11-2024
"Bloomberg": Avropa növbəti enerji böhranı ilə üz-üzədir, qazın qiyməti 45% artıb
13:02 / 23-11-2024
70 kq qızılla tutulan diplomat bu səfirlikdə işləyir - Bakıya gətirildi
12:58 / 23-11-2024
Azərbaycanda zəlzələ oldu
22:33 / 22-11-2024
Prezidentdən nazirlə bağlı - Sərəncam
22:20 / 22-11-2024
İsrailli nazir Bakıda Aqarunovun məzarını ziyarət etdi - Fotolar
21:58 / 22-11-2024
Laosda 6 turist metanoldan zəhərlənib
21:26 / 22-11-2024
Putin: "Oreşnik zərbəsinin təsiri strateji silahla müqayisə oluna bilər"
21:01 / 22-11-2024
Zaxarova amerikalı senatorun Hollandiyanı işğal etmək çağırışına cavab verib
20:44 / 22-11-2024
Livanın cənubundakı UNIFIL bazasına raket zərbələri endirilib, nəticədə dörd italyan sülhməramlısı yaralanıb
Azərbaycan memarlığında Hamam mədəniyyəti-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 487
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 487
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 21:30
Xumar Qədimovanın yeni “Ay”ı... - Video
19-11-2024, 13:16
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Video - Fotolar
18-11-2024, 23:45
Leyla Əliyeva şahzadə ilə tamaşa izlədi - Fotolar
16-11-2024, 21:51
Ukraynalı müğənni Tsibulskaya musiqiçilərinin səfərbər olması səbəbindən konsertini ləğv edib
16-11-2024, 11:50
Leyla Əliyeva sənədli film nümayişində - Fotolar
15-11-2024, 10:46
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Video - Fotolar
13-11-2024, 19:50
Karel dilində zarafat edən aktrisa Petrozavodskda teatrdan ayrılıb
13-11-2024, 19:31
VDU-nun keçmiş rektoru Endovitski porno filmlər hazırlamaqda və yaymaqda ittiham olunurdu
31-10-2024, 21:00
“Qardaş” filminin aktrisası Dorotenko psixiatrik xəstəxanaya düşüb
29-10-2024, 20:49
Loboda Rusiyanı qınamaqdan imtina etdiyi üçün İrəvandakı konsertdən bir tamaşaçı qovub
29-10-2024, 16:26
"Verilişdə etdiklərinə görə üzr istəməsələr, polisə verəcəyəm"
27-10-2024, 15:04
Nazir Opera və Balet Teatrının kollektivi ilə görüşdü - Fotolar
27-10-2024, 12:01
Aktyor Maksim Şpakovski bədbəxt hadisə nəticəsində dünyasını dəyişib
25-10-2024, 20:16
“Sınıq Fənərlər Küçələri” və “Milli Təhlükəsizlik Agenti”nin direktoru Moskvitin vəfat edib
24-10-2024, 11:40
Fransa Mədəniyyət Nazirliyi Notr Dama girişi turistlər üçün ödənişli etmək istəyir
22-10-2024, 09:44
"NBC News": Harvi Vaynşteynə sümük iliyi xərçəngi diaqnozu qoyuldu
20-10-2024, 19:26
"Balzaminovun evliliyi" film-baletinin aktyoru Anatoli Qridin vəfat edib
17-10-2024, 10:50
SARA TV-nin təsisçisi vəfat etdi
15-10-2024, 10:10
Leyla Əliyeva ICESCO-nun qərargahında - Fotolar
9-10-2024, 16:03
34 yaşı var, sərvəti 1,6 milyard dollardır
9-10-2024, 00:19
Nərgizava yaşayış yeri və nekropolu yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidəsinin mühafizə vəziyyəti müzakirə olunub
30-09-2024, 08:43
Amerikalı müğənni və aktyor Kris Kristofferson 89 yaşında vəfat edib
30-09-2024, 08:39
BTS pop qrupunun üzvü sərxoş halda skuter sürdüyünə görə 11,4 min dollar cərimələnib
28-09-2024, 12:40
Kazan sakini “Xanım Avropa” müsabiqəsinin qalibi olub
22-09-2024, 01:53
Boris Qrebenşçikovun Nitsadakı konserti səhhətində yaranan problemlərə görə ləğv edilib
21-09-2024, 23:55
Aktrisa Antonina Aksenova vəfat edib
17-09-2024, 19:17
Polad Bülbül oğlu Başqırdıstanın xalq artisti adını alıb
17-09-2024, 12:44
TMZ: Bədnam reper Diddi Nyu Yorkda həbs edilib
11-09-2024, 12:58
Taylor Swift seçkilərdə Kamala Harrisə səs verəcəyini deyib
10-09-2024, 10:21
Məhkum olan prodüser Vaynşteyn təcili xəstəxanaya yerləşdirilib
8-09-2024, 12:21
Azərbaycanlı müğənninin anası POLİS MƏMURU İMİŞ: "... Özümü güclə saxlayıram" - FOTO
7-09-2024, 14:01
“Azərbaycanım” beynəlxalq jurnalı - 20 il - Fotolar
7-09-2024, 12:56
Sumqayıt Dram Teatrının direktoru Samir Şəfiyevi-TƏBRİK EDİRİK!
7-09-2024, 11:05
Müğənni Mariya Maksakova növbəti cinayət işi ilə üzləşib