23:57 / 03-11-2025
Zelenski: "Ukraynanın qaz tədarükü boşluğunu bağlamaq üçün daha 750 milyon dollara ehtiyacı var"
22:19 / 03-11-2025
Şəhid leytenant Ülvü Məhərrəmovun anım günündən-FOTO+VİDEOLAR
19:35 / 03-11-2025
Politoloq Şatrov Orbanın Merz və Makrondan daha nüfuzlu olduğunu düşünür
19:32 / 03-11-2025
Terror aktı barədə yalan məlumat verdiyinə görə saxlanılıb
19:27 / 03-11-2025
Macarıstan Ukraynadan Transkarpatiyadakı macar icmasının hüquqlarını bərpa etməyi tələb edib
19:23 / 03-11-2025
Sırski Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin gücləndirilmiş qüvvələrinin Krasnoarmeysk sektoruna köçürüldüyünü elan etdi
19:19 / 03-11-2025
RİA Novosti: ABŞ-da həftəsonu 100-dən çox insan ölüb
19:13 / 03-11-2025
Rusiya və Qazaxıstan Xəzər dənizi üzərindən sualtı rabitə kabelinin tikintisini bərpa edəcəklər
19:11 / 03-11-2025
Tikinti sahəsinin qoşqusunu yandıran mühafizəçiyə qarşı ittiham irəli sürüb
19:07 / 03-11-2025
Cənub-qərbindəki ticarət mərkəzində baş verən yanğın səbəbindən 200-dən çox insan təxliyə edilib
18:58 / 03-11-2025
Fidan: "İsrail Qəzzaya humanitar yardımın daxil olması ilə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirmir"
18:54 / 03-11-2025
Ermənistan Müdafiə Nazirliyi Hindistandan "Su-30MKI" qırıcı təyyarələrinin alınması ilə bağlı razılaşmanı təkzib edib
18:51 / 03-11-2025
Paşinyan 2026-cı il parlament ceçkilərində namizədliyini açıqladı
17:43 / 03-11-2025
Litvanın Belarusla sərhədinin bağlanmasından dəyən ziyan 1 milyard avroya çata bilər
17:40 / 03-11-2025
Qar uçqunu nəticəsində on beş alpinist itkin düşüb
17:36 / 03-11-2025
"Daily Mail": Putinin "Poseidon" bəyanatları London üçün xəbərdarlıqdır
17:30 / 03-11-2025
Zaxarova: "İtaliya hökuməti Ukraynaya pul xərcləyərkən dağılacaq"
17:26 / 03-11-2025
"Alanews": İtaliya Müdafiə Naziri Krosetto Ukrayna üçün 12-ci yardım paketini açıqladı
17:22 / 03-11-2025
Təyyarə təcili eniş edib
17:18 / 03-11-2025
Stubb Putin və Trampın noyabr ayında G20 sammitində görüşə biləcəyinə inanır
17:15 / 03-11-2025
Ekspert İbrahimov: "BAEA direktoru İranın Nüvə Proqramı ətrafındakı vəziyyəti daha da pisləşdirib"
17:12 / 03-11-2025
Yol polisi əməkdaşına hücum etdiyinə görə bir kişi məhkəmə qarşısına çıxacaq
17:07 / 03-11-2025
“Əminəm ki, Azərbaycan alimləri bundan sonra da ölkəmizin uğurlu inkişafına öz töhfələrini verəcəklər”
17:02 / 03-11-2025
“Azərbaycanlıların indiki Ermənistana qayıtması onları qorxutmamalıdır”
16:56 / 03-11-2025
“Desəm ki, vəziyyət məni tam qane edir, əlbəttə ki, səmimi olmaram”
16:50 / 03-11-2025
35 şəhid ailəsinə evlərində sosial-məişət xidməti göstərilir - Fotolar
16:44 / 03-11-2025
Mehdiyevin köməkçisi 3 il əvvəl də həbs edilibmiş...
20:45 / 02-11-2025
Moskva-Suxum reysinin salonunda bir qadın siqaret yandırdı
20:42 / 02-11-2025
Kedmi: "Amerikalılar Çinin yeni nəsil nüvə silahları hazırlamasından narahatdırlar"
20:04 / 02-11-2025
Şəhid kəşfiyyatçı mayor Taleh Kərimovun anım günündən-VİDEO+FOTOLAR
19:09 / 02-11-2025
Finlandiyalı siyasətçi Mema: "Fon der Leyenin AB-ni yenidən silahlandırmaq qərarı müharibəyə səbəb olacaq"
18:52 / 02-11-2025
İstintaq Komitəsinin rəhbəri gənc mühafizəçiyə hücumla bağlı araşdırma aparılmasını tələb etdi
18:48 / 02-11-2025
Berlin ilin sonuna qədər Tegel Hava Limanındakı Ukrayna qaçqın mərkəzini bağlayacaq
18:45 / 02-11-2025
Berlində terror aktı planlaşdırmaqda şübhəli bilinən suriyalı saxlanılıb
18:26 / 02-11-2025
Milli Birlik Günü lotereyasında dörd rus hər biri 1 milyon rubl qazandı
18:21 / 02-11-2025
Könüllü Belıy: "Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin əsgəri 4000 dollara işdən çıxarılıb"
18:01 / 02-11-2025
SHOT: Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hücumlarından sonra Soçi Hava Limanında təxminən 90 uçuş təxirə salınıb
17:58 / 02-11-2025
Yanğında bir qadın və iki uşaq həlak olub
Azərbaycan memarlığında Hamam mədəniyyəti-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 687
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 687
Bölməyə aid digər xəbərlər
2-11-2025, 17:42
Sualtı çəkilişlər üçün unikal kinostudiya açılacaq
2-11-2025, 16:55
Reper Aysgergert Moskva prokurorluğuna çağırılıb
31-10-2025, 16:30
"Limp Bizkit" qrupunun bas gitaristi Sem Rivers evində ölü tapılıb
30-10-2025, 18:38
SHOT: Müğənni Lyubov Uspenskaya Rusiyadakı biznesini bağlayır
28-10-2025, 17:35
Britaniyalı aktrisa və "Fawlty Towers" serialının ulduzu Prunella Scales vəfat edib
27-10-2025, 20:17
Rusiyalı müğənni Akmalın Qazaxıstandakı konsertləri ləğv edilib
26-10-2025, 17:06
Putin Nikita Mixalkovun rol aldığı "Moskva küçələrində gəzinti" filminə olan sevgisini açıqladı
25-10-2025, 20:08
"Daily Mail": "Britney Spirs sükan arxasında sərxoş olaraq az qaldı dostunu vursun
24-10-2025, 18:18
Reperin qətlinə görə 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
19-10-2025, 16:47
Fransanın Mədəniyyət Naziri Dati: "Luvrda soyğunçuluq peşəkarlar tərəfindən həyata keçirilib"
18-10-2025, 09:27
"Trigger" və "Mistresses 3" filmlərinin aktyoru məhkəmə yolu ilə vaxtından əvvəl təqaüdə çıxmaq istəyir
12-10-2025, 16:41
Reper Quf konsertdən əvvəl tibbi müayinədən keçməkdən imtina etdiyi üçün cərimələnib
9-10-2025, 19:37
Əminə Yusifqızı vəfat etdi
8-10-2025, 16:39
"Maş": Alla Puqaçova İcbari Tibbi Sığorta siyasətini itirdi
7-10-2025, 08:20
Müğənni Monetoçka xarici agentlik qaydalarını pozduğuna görə yeni cərimə ilə üzləşib
7-10-2025, 08:17
Müğənni Pupo Rusiya vətəndaşlığı alacağını istisna etməyib
4-10-2025, 19:59
Hakimiyyət Robbi Uilyamsın İstanbuldakı konsertini ləğv edib
30-09-2025, 18:28
Oktyabr ayından başlayaraq tələbələr cümə axşamı günləri "Ermitaj"a pulsuz daxil olacaqlar
29-09-2025, 20:53
“Cabirin dayısı da infarktdan rəhmətə getmişdi...”
29-09-2025, 20:51
Cabir İmanov idman zalında vəfat etdi
27-09-2025, 09:44
Daşkənddə İslam sivilizasiyası üçün mədəni-maarif platforması yaradılır
23-09-2025, 06:03
Aktyor və əcnəbi agent Smolyaninovun 155 min rubl borcu ödənilib
22-09-2025, 09:25
Sumqayıtda “Üzeyir Hacıbəyli və musiqi mirası” konserti keçirilib
21-09-2025, 03:14
“İtin ürəyi” filminin operatoru Yuri Şaiqardanov vəfat edib
20-09-2025, 23:33
Xankəndidə fotosərgi açılışı - Fotolar
20-09-2025, 23:23
“Bu, Xankəndidə mədəniyyətin dirçəlməsinə səbəb olacaq”
19-09-2025, 22:22
"Qremmi" mükafatı laureatı Brett Ceyms təyyarə qəzasında ölüb
18-09-2025, 10:59
Neçayevanın vəkili: "Dudayevlə bağlı fikirlərinə görə Puqaçova 5 ilə qədər həbs oluna bilər"
17-09-2025, 20:01
Mariya Zaxarova Çin filmindəki rolundan danışıb
16-09-2025, 17:35
İkiqat "Oskar" mükafatçısı Robert Redford vəfat edib
16-09-2025, 15:45
Prezident İlham Əliyev və Prezident Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyan Yeni Şuşa məscidində tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olublar
15-09-2025, 09:47
Boyarski aktyor Kirill Lavrovun əsas keyfiyyətindən danışıb
14-09-2025, 15:21
Qazmanova qarşı dələduzluq işinin təfərrüatları məlum olub
13-09-2025, 17:28
Xalq artisti Almaniyada vəfat etdi
10-09-2025, 12:24
Larisa Dolina həyatında ilk dəfə ad gününü səhnədə qeyd edəcək
8-09-2025, 16:37
Aktyor və rejissor Boris Martınov vəfat edib
7-09-2025, 10:55
Peskov deyib ki, Putin tarixi filmləri və serialları sevir
6-09-2025, 16:03
ABŞ-da "Burning Man" festivalında rusiyalı öldürülüb
5-09-2025, 12:53
Stiven Siqal rus olduğunu deyib
3-09-2025, 23:12
Aktyor Metyu Perrinin narkotik satıcısı günahını etiraf edib
3-09-2025, 11:12
Beşinci həyat yoldaşından rəsmən boşanıb