09:38 / 20-04-2025
Bondarçukun keçmiş həyat yoldaşı, aktrisa Paulina Andreevanı ikiqat cərimə gözləyir
23:44 / 19-04-2025
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib FOTO
23:40 / 19-04-2025
Əlil məmur tərəfindən təhqir olunduqdan sonra prokurora şikayət ed
23:07 / 19-04-2025
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
22:02 / 19-04-2025
20-ci mərtəbədən yıxılan qız sağ qalıb
21:58 / 19-04-2025
Dzyuba “Spartak”a qol vurdu və aslanlı köynək göstərdi
21:51 / 19-04-2025
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Pasxa atəşkəsinə cavab verib
21:46 / 19-04-2025
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
21:43 / 19-04-2025
Belçikalı velosipedçi 9 Mayı qeyd etmək üçün Moskva vasitəsilə Şanxaya gedir
21:22 / 19-04-2025
Vüqar Rəhimzadə: " Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Ümummilli Liderin xalq qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biridir"
21:19 / 19-04-2025
Tümen vilayətinin 4 sakini Ukrayna əsirliyindən qayıdıb
21:08 / 19-04-2025
ABŞ və İran gələcək nüvə sazişinin məqsədləri barədə razılığa gəliblər
21:05 / 19-04-2025
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
21:00 / 19-04-2025
Rus Pravoslav Kilsəsi Putinin elan etdiyi Pasxa atəşkəsini alqışlayır
20:56 / 19-04-2025
Vyetnam hərbçiləri Böyük Qələbə paradında iştirak edəcəklər
09:47 / 19-04-2025
Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi: Fırıldaqçılar saxta foto çəkilişlər üçün reklamlardan istifadə edərək pul oğurlayırlar
09:42 / 19-04-2025
Tayvan, Tayvan boğazının orta xəttini keçən 13 Çin təyyarəsini aşkar edib
09:37 / 19-04-2025
Pakistan sakini: "Günəş panelləri quraşdırdıqdan sonra onun hesabı 3 dəfə azalıb"
09:33 / 19-04-2025
10-cu mərtəbədən yıxılan tikinti torunun sayəsində sağ qalıb
09:29 / 19-04-2025
Dövlət Departamenti: Avropa başa düşməlidir ki, ABŞ Ukraynada sülh axtarışını dayandıra bilər
09:22 / 19-04-2025
Vəkil Gürol: "Türkiyə fövqəladə vəziyyətdən sonra "Azimut"dan xərclər üçün təzminat tələb edə bilər
09:08 / 19-04-2025
Yeniyetmə qayadan yıxılaraq ölüb
23:31 / 18-04-2025
Naməlum silahlı şəxslər 11 xoruz döyüşçünü güllələyiblər
23:23 / 18-04-2025
Arxiyepiskop Markellin Moldovanı tərk edərək Müqəddəs Atəş üçün Yerusəlimə getməsinə icazə verilməyib
21:06 / 18-04-2025
Belçika Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmisi Rusiya tədqiqat gəmisini izləyir
20:53 / 18-04-2025
42 yaşlı qadın ikili orqan transplantasiyasından sonra uşaq dünyaya gətirib
20:50 / 18-04-2025
Professor Fenenko hesab edir ki, amerikalılar Ukraynanı silahlandırmaqdan əl çəkməyəcəklər
20:44 / 18-04-2025
İstintaq Komitəsi: Moskvada 100 milyon rubl dəyərində keyfiyyətsiz dərmanlar müsadirə edilib
20:35 / 18-04-2025
Lisey şagirdi müəllimənin əlindən dişləyib, ona tibbi yardım lazım olub
20:32 / 18-04-2025
Narışkin: "Qərb Əfqanıstanda qeyri-sabitliyi qorumağa çalışır"
10:56 / 18-04-2025
Cənubi Qafqazın sabitliyinin təmin olunmasında Azərbaycan-Gürcüstan əlaqələrinin rolu-Səyavuş Qasımov
10:27 / 18-04-2025
Kolumbiyanın şimalında naməlum şəxslər neft boru kəmərini partladıb, sızma meydana gəlib
10:11 / 18-04-2025
Bazarda baş verən yanğında 6 nəfər xəsarət alıb
10:08 / 18-04-2025
Üç öldürülmüş uşağın atası dördüncü uşağa işgəncə verdiyinə görə həbs edilib
Azərbaycan memarlığında Hamam mədəniyyəti-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 590
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 590
Bölməyə aid digər xəbərlər
16-04-2025, 14:37
"Mash": Müğənni Ani Lorak Ukrayna pasportunu gizlicə yeniləyib
15-04-2025, 13:47
Nijni Novqorod məhkəməsi müğənni Şarlottaya qarşı hökmü qüvvədə saxlayıb
11-04-2025, 11:00
Milli Məclisin deputatı: "Azərbaycanda kitabların təbliği və yayılması mühüm amilə çevrilir"
9-04-2025, 10:18
Mixail Efremov koloniyanı tərk edərək Moskvaya getdi
7-04-2025, 21:53
"Viy" rejissoru rüşvətxorluğa görə 4 il sərt rejim alıb
7-04-2025, 15:17
Yeni rəis o oldu - Foto
6-04-2025, 15:27
Malı Teatrının aktrisası Moskvanın mərkəzindəki yanğında ölüb
5-04-2025, 21:23
Semyon Losev 79 yaşında dünyasını dəyişib
5-04-2025, 20:51
Rusiyanın əməkdar artisti Liliya Bokareva 99 yaşında vəfat edib
5-04-2025, 19:44
Naibə Allahverdiyevaya ağır itki
4-04-2025, 23:11
Bu teatrlarda yeni təyinatlar - Foto
4-04-2025, 10:30
İsveçrəli rejissor Jan-Lui Porşe ad günündən sonra intihar edib
4-04-2025, 09:02
Məşhur bas gitara ifaçısı vəfat edib
3-04-2025, 11:35
Banqkok Kral Simfonik Orkestri Moskvada çıxış edəcək
31-03-2025, 15:19
Boyarski "Zenit"in Rusiya futbol çempionu olacağı təqdirdə şlyapasını yeməyə söz verdi
29-03-2025, 23:23
İlham Əliyev Şəfiqə Məmmədovaya “İstiqlal” ordenini təqdim edib
29-03-2025, 10:38
"Mirotvorets" məlumat bazasına daxil olan 14 yaşlı aktrisa Yekaterina Temnovanı "Artek"də gözləyirlər
27-03-2025, 12:46
Moskva məhkəməsi serb musiqiçi Martiçin Rusiyadan deportasiyası haqqında qərarı ləğv etdi
26-03-2025, 09:56
Yakut müğənnisi "Kit Jah" parti zamanı bıçaqlanıb
25-03-2025, 14:39
Aktyor həbsxanada təxminən 235 min rubl qazanıb
22-03-2025, 19:47
Valentin Samarin 97 yaşında vəfat edib
22-03-2025, 10:44
Depardye rüsumları ödəmədiyi üçün Rusiya Federasiyası Kinematoqrafçılar İttifaqından xaric edilə bilər
17-03-2025, 23:41
Hakimiyyət şikayətlərdən Sonra Diana Arbeninanın Orenburqdakı konsertini ləğv etdi
12-03-2025, 10:51
SHOT : Aktrisa Valentina Talızina xərçəng xəstəliyinə tutulub
10-03-2025, 12:38
SHOT: Larisa Dolina çiynindən ciddi zədə aldı
9-03-2025, 17:46
Leyla və Arzu Əliyevalar sərgidə - Fotolar
8-03-2025, 23:57
Avstriyanın "Tərəvəz orkestri" 344 konsertdən sonra Ginnesin Rekordlar Kitabına düşüb
8-03-2025, 08:43
Verilişinə köhnə sevgilisini çağırdı - Gündəm oldu
4-03-2025, 14:06
Moskvada Heydər Əliyevin abidəsi qoyulub
27-02-2025, 22:23
Amerikalı müğənni Keti Perri Bezosun kosmik gəmisi ilə kosmosa uçacaq
25-02-2025, 19:36
Xalq artisti vəfat edib
25-02-2025, 16:10
Krımlı Yuliya Pavlikova "Miss Europe 2025"in qalibi olub
22-02-2025, 10:36
Şvıdkoy: "Gedən sənətçilər qayıtdıqdan sonra kollektiv amnistiya gözləməməlidirlər"
22-02-2025, 09:40
Komediya aktyoru xarici agent statusunu ləğv etdirmək istəyir
20-02-2025, 15:22
“Leyla”nı gizli çəkib, anasını da hədələdilər
16-02-2025, 23:08
Yura Borisov BAFTA mükafatını almadı
10-02-2025, 12:32
“İbrahim Nisəyə deyib ki, gəl evlənək, Türkiyədə qal…” - Video
9-02-2025, 16:56
"Mash": "Boombox" qrupunun rus dilində oxuması qadağan edilib
7-02-2025, 13:06
SHOT: 95 yaşlı aktyor Oleq Strijenov beyin infarktı keçirdi
7-02-2025, 12:13
“Günə iki qutu siqaret çəkirdim...”
6-02-2025, 13:16
"Müzəffər fateh" təqdim olundu - Video