20:16 / 13-12-2025
Lukaşenko ABŞ-ın xüsusi elçisi Kolun həyat yoldaşına müsahibə verdi
19:51 / 13-12-2025
"L'AntiDiplomatico": Zelenski ərazi referendumundan danışaraq dialoqu pozur
19:46 / 13-12-2025
Ruslar Darya Nepryaeva və Saveliy Korostelev 2026-cı il Olimpiadasına vəsiqə qazanıblar
19:43 / 13-12-2025
Yük qatarının relsdən çıxması nəticəsində yaranan yanacaq mazutunun dağılması 750 kvadrat metr sahəni əhatə edir
19:27 / 13-12-2025
Sübhan erməni əsilli rəqibinə qalib gəlib dünya çempionu oldu
19:20 / 13-12-2025
General Müdafiə Nazirliyində yüksək vəzifəyə - Təyin olundu
19:15 / 13-12-2025
Leyla Əliyeva Lənkərandan paylaşım etdi - Video
14:57 / 13-12-2025
Lukaşenko ABŞ-ın xüsusi elçisi Kol ilə yenidən görüşüb
14:55 / 13-12-2025
Messinin qısa müddətli çıxışından sonra azarkeşlər Kolkata stadionunda xaos yaratdılar
14:47 / 13-12-2025
Ukrayna naziri Klimenko: "Bir milyondan çox ukraynalı elektriksiz qalıb"
14:45 / 13-12-2025
Uşaq İncəsənət Məktəbi müəllimləri güzəştli pensiyalarla bağlı Putinin Birbaşa Xəttinə müraciət edib
14:41 / 13-12-2025
Potok əməliyyatında iştirak edən Ulan-Ude paraşütçüləri dövlət mükafatlarına layiq görülüblər
14:39 / 13-12-2025
Tramp Latın Amerikasındakı hədəflərə qurudan zərbələr endirəcəyini açıqladı
14:34 / 13-12-2025
Zoopark-Botanika Bağında qarlı sürüşkəndən sürüşən fili Filimon göstərdi
14:30 / 13-12-2025
Qrossi: "Zaporojye Atom Elektrik Stansiyası münaqişə zamanı 12-ci dəfə bütün xarici enerji təchizatını müvəqqəti olaraq gecə ərzində kəsib"
14:26 / 13-12-2025
AB təlimatlarını şərh edən Zaxarova Brüssel üçün yeni bir şüar təklif etdi
14:19 / 13-12-2025
Moskva Zooparkı panda Katyuşanın qardan həzz aldığını göstərdi
14:16 / 13-12-2025
Yerli reperlərin iştirakı ilə yeniyetmələr üçün əyləncə məclislərinin təşkilatçıları araşdırılacaq
14:13 / 13-12-2025
Qar yağışı zamanı magistral yolda ən azı on avtomobil toqquşub
14:11 / 13-12-2025
Putin Mixaylovski Sarayını Sankt-Peterburqun memarlıq incisi adlandırdı
14:08 / 13-12-2025
Millət vəkili Qonçarenko: "Zelenskinin ofis rəhbərinin müavini Oleq Tatarov işdən çıxarılır"
14:05 / 13-12-2025
MAQATE Rusiyanın Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasına gedən mütəxəssislərinin təhlükəsizliyini təmin etmək səylərini yüksək qiymətləndirir
23:31 / 12-12-2025
Adam oğurluğu ilə bağlı istintaq başa çatıb
21:55 / 12-12-2025
Prokurorluq əməkdaşları anım günü ilə bağlı Fəxri Xiyabanı ziyarət edib
19:25 / 12-12-2025
İki vəhşi qətlə görə ömürlük həbs cəzası alıb
19:21 / 12-12-2025
Vladimir Putin Aşqabadda İraq Prezidenti ilə görüşüb
19:19 / 12-12-2025
Keçmiş məhkəmə icraçısına qarşı ofisində baş verən atışma ilə bağlı cinayət işi açılıb
19:12 / 12-12-2025
"Telegraph": Xerset paranoyaya görə Ordu Katibini Ukrayna dialoqundan uzaqlaşdırdı
19:06 / 12-12-2025
Kipr səfirliyi 15 dekabrda Rusiya Federasiyasında viza mərkəzlərinin açılacağını elan etdi
19:02 / 12-12-2025
Ermitaj Muzeyinin baş direktoru Polşada saxlanılan arxeoloqla bağlı vəziyyəti ciddi adlandırıb
18:48 / 12-12-2025
Analitik Koşkoviç NATO-nun baş katibi Rutteni müharibəyə başlamaq istəməkdə günahlandırdı
18:44 / 12-12-2025
Bloqçu Meri Maqdalenanın cəsədi Taylandda tapılıb
18:40 / 12-12-2025
Üç xarici avtomobili yandırdığına görə həbs edilib
18:35 / 12-12-2025
SHOT:Honkonq qripinin ağırlaşmalarından iki nəfər ölüb
18:32 / 12-12-2025
Moskva Diametrli T1 tramvayları bir ayda 1,8 milyondan çox sərnişin daşıyıb
18:27 / 12-12-2025
Merkel müasir Almaniya siyasətindəki kişi balanssızlığını tənqid etdi
Naxçıvanda meyvə və üzümün zəngin genofondu milli sərvətimizdir
Tarix: 01-07-2020 00:02 | Bölmə: Sosial
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılan yabanı və mədəni meyvə, giləmeyvə bitkilərinin genofondunun toplanılması, tədqiqi və səmərəli istifadə olunması yollarının müəyyənləşdirilməsi müasir dövrdə aktual problemlərdən biridir. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin Bioresurslar İnstitutunun Meyvə, tərəvəz və üzümçülük laboratoriyasında muxtar respublikanın tükənməz təbii sərvəti olan meyvə və üzüm genofondunun tədqiqi, qorunması, seleksiya yolu ilə zənginləşdirilməsi, aqrotexnikasının öyrənilməsi, iqtisadi əhəmiyyətli sortların müəyyənləşdirməklə istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönlü elmi araşdırmalar aparılır. 2016-2020-ci il elmi-tədqiqat planına əsasən laboratoriyada “Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılmış yabanı və mədəni meyvə-giləmeyvə, tərəvəz bitkilərinin genofondunun toplanılması, tədqiqi və səmərəli istifadəsi” və “Genetik üsulların təkmilləşdirilməsi əsasında eksperimental yolla alınmış yeni üzüm sort və formaların ampeloqrafiq xüsusiyyətlərinin tədqiqi və seçmə işləri” üzrə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilir.
Sözügedən laboratoriyada görülən işlərlə bağlı ətraflı məlumat almaq üçün bu günlərdə elmi-tədqiqat institutuna yollandıq. Naxçıvanda meyvəçilik və üzümçülüyün müasir vəziyyəti və perspektivlərindən, bu elm ocağının qarşısına qoyulan məqsəd və vəzifələrdən, əldə olunmuş elmi və praktiki nəticələr haqqında bizə laboratoriyanın rəhbəri, aqrar elmləri doktoru, dosent Varis Quliyev məlumat verdi. Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvə və üzümün zəngin genofondu milli sərvətimizdir deyə, söhbətinə başlayan müsahibimiz bildirdi ki, 2003-cü ildən əməkdaşlar tərəfindən muxtar respublika ərazisində yayılan müxtəlif yabanı, həmçinin mədəni meyvə növ və sortların genofondunun tədqiqi, müxtəlifliyinin tərkibi, genetik xüsusiyyətlərinin araşdırılması, toplanılması, iqtisadi səmərəli sort və formaların seçilməsi, təsərrüfat əhəmiyyətli sortların yaradılması, istehsalata yönəldilməsi və istifadəsi istiqamətində çoxsaylı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilir. Bu dövrdə əldə olunan elmi-tədqiqatların mühüm nəticələri Azərbaycanda, eləcə də Rusiya, ABŞ, Almaniya, İsveçrə, Gürcüstan və digər xarici ölkələrdə nəşr edilən nüfuzlu elmi jurnallarda işıq üzü görüb.
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində aparılan tədqiqatlar nəticəsində yabanı meyvə və giləmeyvə bitkilərindən, alma, armud, quşarmudu, yemişan, alça, gavalı, itburnu, zirinc, böyürtkən, qarağat, çaytikanı, itüzümü cinslərinə daxil olan növlərin sistematik tərkibi və yayılma zonaları öyrənilmiş, təbii ehtiyatı və səmərəli istifadə yolları araşdırılmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, hazırda Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında almanın bir növ, iki variasiya, 21 formasına, armudun 17 növ, 3 variasiyasına, zirincin 6 növ və 2 formasına, quşarmudunun 17, yemişanın 17, çaytikanının bir, böyürtkənin 3, itüzümünün 3, qarağatın 2, itburnunun 30, alçanın 4, gavalının isə 6 növünə yabanı halda rast gəlinir. Aparılan çoxillik tədqiqatlar nəticəsində ilk dəfə olaraq Azərbaycan və Naxçıvan Muxtar Respublikası floraları üçün yeni olan 6 fəsilə 9 cinsə aid 29 növ, 5 variasiya və 2 forma müəyyən edilmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində növlərin təbii ehtiyatı hesablanmış və istifadə imkanları müəyyənləşdirilib.
Müasir dövrdə muxtar respublikada meyvəçilik, həmçinin üzümçülük aqrar sektorun prioritet sahələrindəndir və bu istiqamətdə mühüm dövlət tədbirləri həyata keçirilməkdədir. Belə ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2012-ci il fevralın 14-də imzaladığı Sərəncam ilə təsdiq edilmiş “2012-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvəçiliyin və tərəvəzçiliyin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” və 2016-cı il 8 fevral tarixli Sərəncam ilə təsdiq edilmiş “2016-2020-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvəçiliyin və tərəvəzçiliyin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” muxtar respublikada meyvəçiliyin genişləndirilməsi, əhalinin yerli meyvə məhsulları ilə etibarlı təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində qəbul edilən rəsmi dövlət sənədləridir. Dövlət proqramlarına uyğun olaraq laboratoriyada meyvə genofondunun tədqiqi, sort tərkibinin müəyyənləşdirilməsi, tətbiqyönümlü sortların öyrənilməsi, seçilməsi və iqtisadi qiymətləndirilməsi məqsədilə mühüm araşdırmalar aparılıb. Varis Quliyev qeyd etdi ki, tədqiqat dövrü muxtar respublikada tumlu, çəyirdəkli və qoz meyvələrinin genofondu tədqiq olunub, tətbiqyönümlü sortlar aşkarlanıb, hər bir ərazidə neçə sort və formanın yayıldığı müəyyən edilib, onlar üzərində qiymətləndirmələr aparılıb. Aparılan elmi-tədqiqat işləri nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, ərazidə tumlu meyvələrdən alma, armud, heyva, əncir, əzgil, nar, tut, yemişan, çəyirdəkli meyvələrdən albalı, gilas, şaftalı, ərik, alça, zoğal, qoz meyvələrdən isə qoz, badam, fındıq, püstə və başqa növlər geniş yayılmışdır. Ekspedisiyalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, ərazidə müvafiq növlər üzrə tumlu meyvələrdən almanın 116, armudun 51, heyvanın 10, əzgilin 1, tutun 5, əncirin 4, narın 6, yemişanın 18 sortu, çəyirdəkli meyvələrdən gilasın 14, gilənarın 7, gavalının 14, zoğalın 1, alçanın 21, göyəmin 2, əriyin 31, şaftalının 14 sortu aşkarlanmışdır. Ərazidə həmçinin qozun 26, püstənin 2, badamın 8,limonun 4 sortunun yayıldığı aşkarlanıb. Bu zəngin genofonddan səmərəli istifadə olunması muxtar respublika əhalisinin sitrus meyvə sortları istisna olmaqla yerli məhsullar hesabına tumlu və çəyirdəkli meyvə məhsulları ilə dolğun təmin edilməsi tamamilə mümkündür.
Son dövrlər Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında üzümçülüyün genişləndirilməsinə diqqət artmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin “2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında 15 dekabr 2011-ci il tarixli Sərəncamında üzümçülüyün müasir vəziyyəti, inkişafının məqsəd və vəzifələri, əsas istiqamətləri, maliyyə mənbələri və gözlənilən nəticələr müəyyənləşdirilmişdir. Müasir dövrdə muxtar respublikada da üzümçülüyün və ona uyğun istehsal sahələrinin yenidən inkişaf etdirilməsi, yox olmaq təhlükəsi altında olan üzüm genotiplərinin qorunması, perspektivli sortların fermer və özəl təsərrüfatlarda geniş becərilməsinə nail olunması günün aktual problemlərindəndir. Laboratotiyada üzümçülüyün genofondunun öyrənilməsi, sort müxtəlifliyinin, perspektivli genotiplərin müəyyənləşdirilməsi, ampeloqrafik, genetik xüsusiyyətlərinin araşdırılması, iqtisadi qiymətləndirilmələrin aparılması, yeni sortların introduksiyası, kompleks davamlı və şaxtaya dözümlü sortların əldə olunması istiqamətində müxtəlif seleksiya üsulları ilə məqsədyönlü elmi-tədqiqat işləri aparılır. Regionda üzümçülüyün qədim tarixə malik olması ilə əlaqədar yayılan yabanı üzüm növü öyrənilmiş, 6 variasiya müxtəlifliyi müəyyənləşdirilmiş, ilk dəfə olaraq yeni variasiya aşkar edilmişdi. Həmçinin becərilən üzüm sortlarının genofondu tədqiq edilmiş sort və forma müxtəlifliyi araşdırılmış və qiymətləndirilmişdir. Tədqiqat dövründə davamlı olaraq muxtar respublikada üzüm genofondunda müxtəlif genetik irsi əlamətlərə malik olan genotiplərin və müsbət irsi əlamətli donorların müəyyənləşdirilməsi, üzümçülükdə kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinin qanunauyğunluqlarının tədqiqi, iqtisadi səmərəliliyin hesablanması, seleksiya işlərinin aparılması yolu ilə yeni sort və formaların yaradılması, onların istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönlü tədqiqat işləri aparılmış və mühüm elmi-praktiki əhəmiyyət kəsb edən elmi nəticələr əldə olunmuşdur. Qeyd edək ki, ilk dəfə olaraq “Üzümdə çiçəkləmə dövrü, qametogenez mərhələdə genom mutasiyasının alınması metodikası” işlənib hazırlanmışdır. Meyotik və mitotik poliploidləşmə üsulu ilə yeni autotetraploid (2n=76) genoma malik olan üzüm formaları alınmışdır. Eksperimental poliploidiya, hibridləşdirmə və klon seleksiyası yolu ilə yeni 30 hibrid, 17 klon, 8 autopoliploid üzüm formaları əldə olunmuşdur. 92 aborigen sortun və 14 yeni alınmış üzüm formasının beynəlxalq miqyasda genetik ehtiyatlar üzrə qeydiyyatı üçün müvafiq metodika əsasında ampelo-deskriptor xüsusiyyətlərinin təsviri hazırlanmışdır. “Naxçıvan Muxtar Respublikasında aborigen üzüm sortlarının rəqəmsal ampeloqrafik təyini” üsulu hazırlanmış, 92 sortun rəqəmsal təyinatı aparılmışdır. Müxtəlif genetik üsullarla-klassik hibridləşdirmə yolu ilə 200-dən çox hibrid təbiətli üzüm formaları seçilmiş, eksperimental poliploidiya və klon seleksiyası yolu ilə məqsədyönlü seleksiya işlərinin aparılmış, təsərrüfat əhəmiyyətli, stress amillərə davamlı, yüksək məhsuldarlığa və şəkərliliyə malik olan 50-dən çox perspektivli formalar əldə olunmuşdur. Genofonda daxil olan 120-dən çox üzüm sortunun biomorfoloji, aqrotexnoloji xüsusiyyətlərinin və xəstəliklərə qarşı davamlılığı tədqiq edilmiş, beynəlxalq miqyasda qəbul edilmiş qaydada ampelo-deskriptor xüsusiyyətləri araşdırılmış, rəqəmsal ampeloqrafiya əsasında irsi əlamətləri kodlaşdırılmış və şifrələnmişdir. İntroduksiya olunmuş 23 sortun adaptasiya olunma, əsas biomorfoloji və aqrobioloji xüsusiyyətləri araşdırılmış, muxtar respublika ərazisində üzümlüklərdə becərilməsi üçün 5 süfrə, 4 texniki istiqamətli daha perspektivli sortlar seçilmişdir. Ayrı-ayrı sortların istifadə imkanları araşdırılmış, seleksiya yolu ilə əldə olunmuş perspektivli üzüm formalarının biomorfoloji, kimyəvi-texnoloji xüsusiyyətləri öyrənilmiş və yeni üzüm sortları istehsalata yönəldilmişdir. Təsərrüfat əhəmiyyətli aborifen Hənəqırna sortu və ondan klon seleksiyası yolu ilə əldə olunan 2 klonu Şamaxıda yeni salınan müasir tipli üzümçülük plantasiyasında geniş ərazidə əkilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının 28 üzüm sortu Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin təcrübə sahəsində, 42 sortu Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutunun təcrübə sahəsində, 24 aborigen üzüm sortu isə ABŞ-a aparılaraq Koliforniya Ştatında üzümlüklərdə əkilmişdir. Seleksiya yolu ilə alınan 7 yeni üzüm forma-sortu istehsalata tətbiq üçün Seleksiya Nailiyyətlərinin Mühafizəsi Üzrə Dövlət Sort Sınaq Komissiyasının xətti ilə Naxçıvan Kənd Təsərrüfat Nazirliyinin “Araz” Elmi İstehsalat Birliyinin təcrübə sahəsində əkilərək yoxlamadan keçirilməklə sınaq müddəti başa çatmışdır.
Aparılmış tədqiqatlarla bağlı laboratoriya əməkdaşları nüfuzlu elmi konfrans və simpoziumlarda fəal iştirak etmişlər. Əməkdaşların 345 elmi əsəri(bunlardan 70-dən çoxu xarici jurnallarda və beynəlxalq indeksli nəşrlərdə çap olunub), 16 monoqrafiyası nəşr edilmişdir.
Qeyd edək ki, laboratoriyada uzun illər aparılan elmi axtarışların nəticəsi olaraq 2 cilddə “Azərbaycan ampeloqrafiyası” və “Naxçıvan Muxtar Respublikasının ampeloqrafiyası” adlı fundamental əsərlər yazılıb. Bu əsərlərdə Azərbaycanda, həmçinin Naxçıvan Muxtar Respublikasının aqrar sektorunda yaxın gələcəkdə üzümçülüyü yenidən geniş inkişaf etdirilməsi problemləri, istiqamətləri araşdırılıb.
Hazırda laboratoriyada muxtar respublikanın meyvə və üzüm genofondunun tədqiqi, tətbiqyönümlü sortların əldə olunması və istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönü elmi araşdırmalar davam etdirilir.
Türkanə Bəylərli,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin Beynəlxalq əlaqələr
və informasiya şöbəsinin əməkdaşı
Baxış sayı: 631
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-07-2020 00:02 | Bölmə: Sosial
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılan yabanı və mədəni meyvə, giləmeyvə bitkilərinin genofondunun toplanılması, tədqiqi və səmərəli istifadə olunması yollarının müəyyənləşdirilməsi müasir dövrdə aktual problemlərdən biridir. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin Bioresurslar İnstitutunun Meyvə, tərəvəz və üzümçülük laboratoriyasında muxtar respublikanın tükənməz təbii sərvəti olan meyvə və üzüm genofondunun tədqiqi, qorunması, seleksiya yolu ilə zənginləşdirilməsi, aqrotexnikasının öyrənilməsi, iqtisadi əhəmiyyətli sortların müəyyənləşdirməklə istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönlü elmi araşdırmalar aparılır. 2016-2020-ci il elmi-tədqiqat planına əsasən laboratoriyada “Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılmış yabanı və mədəni meyvə-giləmeyvə, tərəvəz bitkilərinin genofondunun toplanılması, tədqiqi və səmərəli istifadəsi” və “Genetik üsulların təkmilləşdirilməsi əsasında eksperimental yolla alınmış yeni üzüm sort və formaların ampeloqrafiq xüsusiyyətlərinin tədqiqi və seçmə işləri” üzrə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilir.
Sözügedən laboratoriyada görülən işlərlə bağlı ətraflı məlumat almaq üçün bu günlərdə elmi-tədqiqat institutuna yollandıq. Naxçıvanda meyvəçilik və üzümçülüyün müasir vəziyyəti və perspektivlərindən, bu elm ocağının qarşısına qoyulan məqsəd və vəzifələrdən, əldə olunmuş elmi və praktiki nəticələr haqqında bizə laboratoriyanın rəhbəri, aqrar elmləri doktoru, dosent Varis Quliyev məlumat verdi. Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvə və üzümün zəngin genofondu milli sərvətimizdir deyə, söhbətinə başlayan müsahibimiz bildirdi ki, 2003-cü ildən əməkdaşlar tərəfindən muxtar respublika ərazisində yayılan müxtəlif yabanı, həmçinin mədəni meyvə növ və sortların genofondunun tədqiqi, müxtəlifliyinin tərkibi, genetik xüsusiyyətlərinin araşdırılması, toplanılması, iqtisadi səmərəli sort və formaların seçilməsi, təsərrüfat əhəmiyyətli sortların yaradılması, istehsalata yönəldilməsi və istifadəsi istiqamətində çoxsaylı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilir. Bu dövrdə əldə olunan elmi-tədqiqatların mühüm nəticələri Azərbaycanda, eləcə də Rusiya, ABŞ, Almaniya, İsveçrə, Gürcüstan və digər xarici ölkələrdə nəşr edilən nüfuzlu elmi jurnallarda işıq üzü görüb.
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində aparılan tədqiqatlar nəticəsində yabanı meyvə və giləmeyvə bitkilərindən, alma, armud, quşarmudu, yemişan, alça, gavalı, itburnu, zirinc, böyürtkən, qarağat, çaytikanı, itüzümü cinslərinə daxil olan növlərin sistematik tərkibi və yayılma zonaları öyrənilmiş, təbii ehtiyatı və səmərəli istifadə yolları araşdırılmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, hazırda Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında almanın bir növ, iki variasiya, 21 formasına, armudun 17 növ, 3 variasiyasına, zirincin 6 növ və 2 formasına, quşarmudunun 17, yemişanın 17, çaytikanının bir, böyürtkənin 3, itüzümünün 3, qarağatın 2, itburnunun 30, alçanın 4, gavalının isə 6 növünə yabanı halda rast gəlinir. Aparılan çoxillik tədqiqatlar nəticəsində ilk dəfə olaraq Azərbaycan və Naxçıvan Muxtar Respublikası floraları üçün yeni olan 6 fəsilə 9 cinsə aid 29 növ, 5 variasiya və 2 forma müəyyən edilmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində növlərin təbii ehtiyatı hesablanmış və istifadə imkanları müəyyənləşdirilib.
Müasir dövrdə muxtar respublikada meyvəçilik, həmçinin üzümçülük aqrar sektorun prioritet sahələrindəndir və bu istiqamətdə mühüm dövlət tədbirləri həyata keçirilməkdədir. Belə ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2012-ci il fevralın 14-də imzaladığı Sərəncam ilə təsdiq edilmiş “2012-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvəçiliyin və tərəvəzçiliyin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” və 2016-cı il 8 fevral tarixli Sərəncam ilə təsdiq edilmiş “2016-2020-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvəçiliyin və tərəvəzçiliyin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” muxtar respublikada meyvəçiliyin genişləndirilməsi, əhalinin yerli meyvə məhsulları ilə etibarlı təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində qəbul edilən rəsmi dövlət sənədləridir. Dövlət proqramlarına uyğun olaraq laboratoriyada meyvə genofondunun tədqiqi, sort tərkibinin müəyyənləşdirilməsi, tətbiqyönümlü sortların öyrənilməsi, seçilməsi və iqtisadi qiymətləndirilməsi məqsədilə mühüm araşdırmalar aparılıb. Varis Quliyev qeyd etdi ki, tədqiqat dövrü muxtar respublikada tumlu, çəyirdəkli və qoz meyvələrinin genofondu tədqiq olunub, tətbiqyönümlü sortlar aşkarlanıb, hər bir ərazidə neçə sort və formanın yayıldığı müəyyən edilib, onlar üzərində qiymətləndirmələr aparılıb. Aparılan elmi-tədqiqat işləri nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, ərazidə tumlu meyvələrdən alma, armud, heyva, əncir, əzgil, nar, tut, yemişan, çəyirdəkli meyvələrdən albalı, gilas, şaftalı, ərik, alça, zoğal, qoz meyvələrdən isə qoz, badam, fındıq, püstə və başqa növlər geniş yayılmışdır. Ekspedisiyalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, ərazidə müvafiq növlər üzrə tumlu meyvələrdən almanın 116, armudun 51, heyvanın 10, əzgilin 1, tutun 5, əncirin 4, narın 6, yemişanın 18 sortu, çəyirdəkli meyvələrdən gilasın 14, gilənarın 7, gavalının 14, zoğalın 1, alçanın 21, göyəmin 2, əriyin 31, şaftalının 14 sortu aşkarlanmışdır. Ərazidə həmçinin qozun 26, püstənin 2, badamın 8,limonun 4 sortunun yayıldığı aşkarlanıb. Bu zəngin genofonddan səmərəli istifadə olunması muxtar respublika əhalisinin sitrus meyvə sortları istisna olmaqla yerli məhsullar hesabına tumlu və çəyirdəkli meyvə məhsulları ilə dolğun təmin edilməsi tamamilə mümkündür.
Son dövrlər Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında üzümçülüyün genişləndirilməsinə diqqət artmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin “2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında 15 dekabr 2011-ci il tarixli Sərəncamında üzümçülüyün müasir vəziyyəti, inkişafının məqsəd və vəzifələri, əsas istiqamətləri, maliyyə mənbələri və gözlənilən nəticələr müəyyənləşdirilmişdir. Müasir dövrdə muxtar respublikada da üzümçülüyün və ona uyğun istehsal sahələrinin yenidən inkişaf etdirilməsi, yox olmaq təhlükəsi altında olan üzüm genotiplərinin qorunması, perspektivli sortların fermer və özəl təsərrüfatlarda geniş becərilməsinə nail olunması günün aktual problemlərindəndir. Laboratotiyada üzümçülüyün genofondunun öyrənilməsi, sort müxtəlifliyinin, perspektivli genotiplərin müəyyənləşdirilməsi, ampeloqrafik, genetik xüsusiyyətlərinin araşdırılması, iqtisadi qiymətləndirilmələrin aparılması, yeni sortların introduksiyası, kompleks davamlı və şaxtaya dözümlü sortların əldə olunması istiqamətində müxtəlif seleksiya üsulları ilə məqsədyönlü elmi-tədqiqat işləri aparılır. Regionda üzümçülüyün qədim tarixə malik olması ilə əlaqədar yayılan yabanı üzüm növü öyrənilmiş, 6 variasiya müxtəlifliyi müəyyənləşdirilmiş, ilk dəfə olaraq yeni variasiya aşkar edilmişdi. Həmçinin becərilən üzüm sortlarının genofondu tədqiq edilmiş sort və forma müxtəlifliyi araşdırılmış və qiymətləndirilmişdir. Tədqiqat dövründə davamlı olaraq muxtar respublikada üzüm genofondunda müxtəlif genetik irsi əlamətlərə malik olan genotiplərin və müsbət irsi əlamətli donorların müəyyənləşdirilməsi, üzümçülükdə kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinin qanunauyğunluqlarının tədqiqi, iqtisadi səmərəliliyin hesablanması, seleksiya işlərinin aparılması yolu ilə yeni sort və formaların yaradılması, onların istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönlü tədqiqat işləri aparılmış və mühüm elmi-praktiki əhəmiyyət kəsb edən elmi nəticələr əldə olunmuşdur. Qeyd edək ki, ilk dəfə olaraq “Üzümdə çiçəkləmə dövrü, qametogenez mərhələdə genom mutasiyasının alınması metodikası” işlənib hazırlanmışdır. Meyotik və mitotik poliploidləşmə üsulu ilə yeni autotetraploid (2n=76) genoma malik olan üzüm formaları alınmışdır. Eksperimental poliploidiya, hibridləşdirmə və klon seleksiyası yolu ilə yeni 30 hibrid, 17 klon, 8 autopoliploid üzüm formaları əldə olunmuşdur. 92 aborigen sortun və 14 yeni alınmış üzüm formasının beynəlxalq miqyasda genetik ehtiyatlar üzrə qeydiyyatı üçün müvafiq metodika əsasında ampelo-deskriptor xüsusiyyətlərinin təsviri hazırlanmışdır. “Naxçıvan Muxtar Respublikasında aborigen üzüm sortlarının rəqəmsal ampeloqrafik təyini” üsulu hazırlanmış, 92 sortun rəqəmsal təyinatı aparılmışdır. Müxtəlif genetik üsullarla-klassik hibridləşdirmə yolu ilə 200-dən çox hibrid təbiətli üzüm formaları seçilmiş, eksperimental poliploidiya və klon seleksiyası yolu ilə məqsədyönlü seleksiya işlərinin aparılmış, təsərrüfat əhəmiyyətli, stress amillərə davamlı, yüksək məhsuldarlığa və şəkərliliyə malik olan 50-dən çox perspektivli formalar əldə olunmuşdur. Genofonda daxil olan 120-dən çox üzüm sortunun biomorfoloji, aqrotexnoloji xüsusiyyətlərinin və xəstəliklərə qarşı davamlılığı tədqiq edilmiş, beynəlxalq miqyasda qəbul edilmiş qaydada ampelo-deskriptor xüsusiyyətləri araşdırılmış, rəqəmsal ampeloqrafiya əsasında irsi əlamətləri kodlaşdırılmış və şifrələnmişdir. İntroduksiya olunmuş 23 sortun adaptasiya olunma, əsas biomorfoloji və aqrobioloji xüsusiyyətləri araşdırılmış, muxtar respublika ərazisində üzümlüklərdə becərilməsi üçün 5 süfrə, 4 texniki istiqamətli daha perspektivli sortlar seçilmişdir. Ayrı-ayrı sortların istifadə imkanları araşdırılmış, seleksiya yolu ilə əldə olunmuş perspektivli üzüm formalarının biomorfoloji, kimyəvi-texnoloji xüsusiyyətləri öyrənilmiş və yeni üzüm sortları istehsalata yönəldilmişdir. Təsərrüfat əhəmiyyətli aborifen Hənəqırna sortu və ondan klon seleksiyası yolu ilə əldə olunan 2 klonu Şamaxıda yeni salınan müasir tipli üzümçülük plantasiyasında geniş ərazidə əkilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının 28 üzüm sortu Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin təcrübə sahəsində, 42 sortu Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutunun təcrübə sahəsində, 24 aborigen üzüm sortu isə ABŞ-a aparılaraq Koliforniya Ştatında üzümlüklərdə əkilmişdir. Seleksiya yolu ilə alınan 7 yeni üzüm forma-sortu istehsalata tətbiq üçün Seleksiya Nailiyyətlərinin Mühafizəsi Üzrə Dövlət Sort Sınaq Komissiyasının xətti ilə Naxçıvan Kənd Təsərrüfat Nazirliyinin “Araz” Elmi İstehsalat Birliyinin təcrübə sahəsində əkilərək yoxlamadan keçirilməklə sınaq müddəti başa çatmışdır.
Aparılmış tədqiqatlarla bağlı laboratoriya əməkdaşları nüfuzlu elmi konfrans və simpoziumlarda fəal iştirak etmişlər. Əməkdaşların 345 elmi əsəri(bunlardan 70-dən çoxu xarici jurnallarda və beynəlxalq indeksli nəşrlərdə çap olunub), 16 monoqrafiyası nəşr edilmişdir.
Qeyd edək ki, laboratoriyada uzun illər aparılan elmi axtarışların nəticəsi olaraq 2 cilddə “Azərbaycan ampeloqrafiyası” və “Naxçıvan Muxtar Respublikasının ampeloqrafiyası” adlı fundamental əsərlər yazılıb. Bu əsərlərdə Azərbaycanda, həmçinin Naxçıvan Muxtar Respublikasının aqrar sektorunda yaxın gələcəkdə üzümçülüyü yenidən geniş inkişaf etdirilməsi problemləri, istiqamətləri araşdırılıb.
Hazırda laboratoriyada muxtar respublikanın meyvə və üzüm genofondunun tədqiqi, tətbiqyönümlü sortların əldə olunması və istehsalata yönəldilməsi istiqamətində məqsədyönü elmi araşdırmalar davam etdirilir.
Türkanə Bəylərli,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin Beynəlxalq əlaqələr
və informasiya şöbəsinin əməkdaşı
Baxış sayı: 631
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 19:43
Yük qatarının relsdən çıxması nəticəsində yaranan yanacaq mazutunun dağılması 750 kvadrat metr sahəni əhatə edir
Dünən, 19:15
Leyla Əliyeva Lənkərandan paylaşım etdi - Video
Dünən, 14:16
Yerli reperlərin iştirakı ilə yeniyetmələr üçün əyləncə məclislərinin təşkilatçıları araşdırılacaq
12-12-2025, 19:06
Kipr səfirliyi 15 dekabrda Rusiya Federasiyasında viza mərkəzlərinin açılacağını elan etdi
12-12-2025, 17:30
Adil Nağıyevə 5 illik şərti cəza verildi
9-12-2025, 19:58
Klinika ayrı-seçkilik xarakterli iş elanı verdiyinə görə cərimələndi
9-12-2025, 19:34
Vladimir Putin Moskvada nadir hallarda gəzdiyini etiraf etdi
8-12-2025, 19:15
Məktəbli fırıldaqçılara 4 milyon rubl gətirdi
7-12-2025, 00:16
Elmar Qasımov 35 yaşında çempion oldu - Video
6-12-2025, 19:47
Bədən tərbiyəsi dərsi zamanı məktəbli ipdən yıxılıb
5-12-2025, 22:13
Fərid Əhmədov Bərdədə vətəndaşları qəbul edib - Fotolar
5-12-2025, 21:07
Labubuda aşkar edilən zəhərli maddə bədəndə toplanır
4-12-2025, 21:00
Leyla Əliyeva sərgidən paylaşım etdi - Video
3-12-2025, 23:04
Kotletlərdə tarakanlar olması ilə bağlı məlumatları araşdırır
1-12-2025, 17:19
Bir sıra soyğunçuluqların üstünü açdı
1-12-2025, 16:18
Rusiyanın ən yaşlı insanı 114 yaşında vəfat edib
30-11-2025, 16:01
Qırğızıstan xarici işlər naziri Kulubayev: "AB ölkə banklarına qarşı sanksiyaları haqlı çıxara bilməz"
30-11-2025, 15:02
Millət vəkili Könül Nurullayeva vətəndaşlarla növbəti görüşünü keçirib
29-11-2025, 20:10
IKI RAS: Merkurinin görünən geriləmə hərəkəti sona çatır
29-11-2025, 19:10
Türkiyə sahillərində Qara dənizdə tankerlərə endirilən zərbələrin görüntüləri dərc edilib
29-11-2025, 09:39
Tikinti şirkətinin baş mühəndisi saxlanılıb
28-11-2025, 19:30
Putin partlayıcı qurğunun partlaması nəticəsində barmaqlarını itirən oğlana zəng etdi
28-11-2025, 18:32
"Reuters": Quş qripi virusu koronavirusdan daha təhlükəli ola bilər
27-11-2025, 21:53
Leyla Əliyeva Xanbulandan paylaşım etdi - Video
26-11-2025, 23:59
ATV-yə bu kadrlara görə xəbərdarlıq edildi - Video
26-11-2025, 23:46
Məcnun Məmmədov Gürcüstanda rəsmi səfərdədir - Fotolar+Yenilənib
26-11-2025, 22:52
22 yeniyetmə üçün saxlama mərkəzi aşkar edilib
26-11-2025, 19:22
"Mars" şokolad batonunda iynə aşkarladığını polisə bildirib
25-11-2025, 19:12
Vilayət Eyvazov Gəncədə vətəndaşları qəbul edəcək
25-11-2025, 19:01
Restoran və şadlıq evlərində reydlər keçiriləcək - Xəbərdarlıq
25-11-2025, 12:24
Dövlət Duması yeddi yaşınadək uşağı olan anaların işdən çıxarılmasının qadağan edilməsini təklif edib
25-11-2025, 11:08
Yük maşını sürücüsündən 77 kiloqram qara kürü müsadirə edilib
24-11-2025, 20:06
Xəstə soyunma otağında ölü tapılıb
24-11-2025, 14:16
Yandırılan kənd
24-11-2025, 12:14
Bu tipli məlumatları yaymaq - Qadağan olunur
23-11-2025, 23:45
Qadın şahmatçılarımızdan tarixi uğur - Dünya ikinciliyi!
23-11-2025, 23:24
Afrikadan olan on altı qanunsuz miqrant saxlanılıb
22-11-2025, 15:44
SHOT: Kruiz gəmisindəki ruslar digər turistlərdən ayrılıb
22-11-2025, 15:36
Şahmat Məktəbində təxminən 200 şagird təhsil alır
22-11-2025, 14:58
Əmək haqqı ödənilmədiyi üçün ofisə qaz püskürdüb və tüstü bombası atıb
21-11-2025, 13:05
Nərmin Daşdəmirbəyli: “Gələcək, Sosial Təhsil və Sosial Dəyərlər” adlı tədbir keçirildi
20-11-2025, 18:13
Vəzifəli şəxsin təhsilsiz olması iddiasına TƏBİB rəhbərindən - Cavab
20-11-2025, 12:55
Sijjartó: "Macarıstan AB pullarının Ukrayna mafiyasına təlaşla köçürülməsinin dayandırılmasını istəyir"