Bütün xəbərlər
XALQA XİDMƏT AMALI- 22 iyul Milli Mətbuat Günüdür
Tarix: 21-07-2020 02:34 | Bölmə: Sosial

145 illik inkişaf tarixi olan Azərbaycan milli mətbuatının amalı xalqın inkişafına xidmət amalı olub.
Azərbaycan xalqının çoxəsrlik inkişafına zənginlik qatan, ona yeni istiqamət verən, demokratik fikir, milli məfkurə və istiqlaliyyət düşüncəsi bəxş edən məhz 145 illik mövcudiyyəti olan milli mətbuatımızdır. Milli kimliyimizi bizə başa salan, milli oyanış və inkişafımıza səbəbkar olan maarif və mətbuat yolunda böyük mücadilə açan milli ziyalılarımız misilsiz və əvəzolunmaz xidmətlər göstəriblər. “Əkinçi” ətrafında xidmət göstərən ziyalı babalarımızın zəhmət və sevgilə əkdikləri demokratik fikir, milli inkişaf və oyanış düşüncəsi sonrakı nəsillərin – “Şərqi-rus”, “Kaspi”, “Füyuzat”, “Molla Nəsrəddin” və b. mətbuat orqanlarının yaranması ilə daha da böyük inkişaf yolu keçdi və ilk rəsmi dövlət qəzeti olan “Azərbaycan”la nəticələndi. Söz azadlığı demokratik inkişaf və ümumi ictimai tərəqqi deməkdir. Bu mənada xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev deyirdi: “Azərbaycan mətbuatı  tarixi boyu  daim mütərəqqi  ictimai idealların carçısı  kimi çıxış etmiş,  xalqımızın ən ülvi arzularının reallaşmasına öz töhfəsini vermiş, onun müstəqillik amalının güclənməsində, mənəvi dəyərlərinin tərəqqisində, milli şüurun, mədəniyyətin formalaşmasında böyük rol oynamışdır” . Doğrudan da, Azərbaycanın maarifpərvər ziyalısı  Həsən bəy Zərdabinin  təşəbbüsü ilə nəşr olunan ilk  azərbaycandilli  mətbuat orqanı “Əkinçi”nin  işıq üzü görməsi  milli  Azərbaycan mətbuatının  doğuluşu idi.
Böyük mücahid və fikir adamı, söz və fikir zadəganı Həsən bəy Zərdabinin ciddi səyləri  və maarifpərvər dostlarının  köməkliyi iləərsəyə gələn  “Əkinçi”  qəzeti özdoğuluşu ilə  əslində müsəlman aləmində görünməmiş bir mədəni hadisəyə yol açdı. Bu yolda o qədər maarifpərvər insanlar əziyyət, əzab çəkmişdilər ki, onun müqabilindəHəsən bəy Zərdabinin tale payına düşmüş “Əkinçi” qəzetinin dərci  həqiqi mənada ölçüyəgəlməz bir nailiyyət idi. Bu səylərin nəticəsində 1875-ci il  iyul ayının 22-də “Əkinçi”nin  birinci nömrəsi  öz oxucularını  salamladı. Bu hadisədən ən çox sevinc duyan,  bəlkə də eləHəsən bəy Zərdabi özü idi. Zərdabinin həyat yoldaşı yazacaqdı: “Həsən bəyin gözləri sevincdən yaşarmışdı. O,  çox həyəcanlı birhalda  evə gəldi.  Bu gün onun həyatının  xoşbəxt bir günü idi”. Deyildiyi kimi, nəinki bu qəzetin nəşri Zərdabini, demək olar, bütün maarifpərvər ziyalıları  fərəhləndirdi,  hətta “qəzet  bütün Rusiyada olan  müsəlmanları  hərəkətə gətirdi”. Qəzetin ilk nömrəsi iki sütuna ayrılmış  səkkiz səhifədən ibarət  bir həcmdə idi.  Qəzetin  “Daxiliyyə” adlı  məramnaməsi  hesab edilən  baş məqaləsində bu mətbuat orqanının fəaliyyət dairəsi, istiqaməti, xətti-hərəkəti proqram şəklində müəyyənləşdirilir, qəzetin vəzifə və məqsədləri  göstərilirdi.  Bundan başqa  qəzetin  “Əkin və ziraət xəbərləri”, “Elm xəbərləri” şöbələrində  heyvandarlıq və əkinçiliyə dair maarifləndirici materiallar öz əksini tapırdı. “Təzə xəbərlər”  adlı  şöbədə isə  sayca çox, həcmcə yığcam  siyasət, məhkəmə, ticarət, tibbi məsələlərə dair oxunaqlı yazılar işıq üzü görürdü. Qəzetin  maraqlı çıxmasında dövrün tərəqqipərvər ziyalıları – S.Ə.Şirvani, N.Vəzirov, M.F.Axundov, Ə.Gorani, M.Dərbəndi, Əhsənül-Qəvaid yaxından iştirak edirdi. Həmçinin qəzetin  yayılmasında dövrün ziyalıları çox maraqlı idilər. “Əkinçi” öz mötəbər heyəti ilə dövrün bütün çatışmazlıqlarını ifşa edir, “ifrat adətlərə görə  pıçıltını eşitməyən  yuxulu insanları  qamçı iləoyatmağa” cəhd edir, mədəni geriliyi, avamlığı,  fərdiyyətçiliyi  tənqid atəşinə tutur, habelə  maarifçiyazılarla  çıxış edirdilər. Bununla da, “Əkinçi” qəzeti “...Sanki ordusuz hücuma keçən bir komandanın  sıyrılmış qılıncına  bənzəyirdi.Bu qılıncla Həsən bəy avamlıq və cəhalətin  qara pərdələrini yırtmaq, xalqına işıq yolu açmaq arzusunda bulunurdu”.
Millət yolunda xidməti özü üçün amala çevirən qəzet  bütün var-qüvvəsi ilə  xalqın maariflənməsi, demokratik inkişafı, ana dilinə bağlılıq və sair məsələlər uğrunda mücadilə aparırdı. Bu mübarizə çox çəkmədi. Gerilik tərəfdarları və siyasi düşmənlər xalqın maarifçi qəzeti olan  “Əkinçi”nin  1879-cu ilin sentyabrında bağlanmasına nail oldular. Ancaq bununla belə  bu qəzetöz ikiillik fəaliyyəti, idealları, müqəddəs vəzifələri ilə özündən sonrakı nəsillərə örnək və miras oldu. Bu yolu davam etdirən maarifpərvər insanlar ilk milli mətbu orqanımızın davamçıları  “Ziya”, “Ziyayi Qafqaziyyə”, “Kəşkül”, “Kaspi”, “Həyat” “İrşad”, “Şərqi-Rus”, “Molla Nəsrəddin”, “Füyuzat”və digər mətbuat orqanlarının yaranmasına nail oldular. Beləliklə, Azərbaycanda  milli  mətbuatçılıq ənənələri yarandı və inkişaf etdi.  Demokratik mətbuatın inkişafında  bu ənənələri “Molla Nəsrəddin” və “Füyuzat”  daha da inkişaf etdirib zənginləşdirdi. Bu inkişafın nəticəsində isə dərin və möhkəm mətbuat ənənələri  formalaşdı. “Əkinçi”dən “Molla Nəsrəddin”ə, “Molla Nəsrəddin”dən “Azərbaycan”a  mühüm birmətbuat yolu başlandı ki, bu da öz növbəsində Azərbaycanda demokratik dəyərlərin və ictimai fikrin inkişafı, milli istiqlal təfəkkürünün formalaşması və  mədəni dəyişikliklərin başverməsində böyük hadisə oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti kimi milli demokratik, parlament tipli dövlətin qurulması da məhz milli mətbuatın oyanış və maarifləndirici missiyasının nəticəsi idi.
Fəxarətlə demək olar ki, Azərbaycan milli mətbuatının inkişafında Naxçıvandan olan ziyalılar böyük fəallıq göstərirdilər. M.T.Sidqi, F.Ordubadi, M.Şahtaxtılı, C.Məmmədquluzadə, E.Sultanov, Ə.Qəmgüsar, H.Cavid, M.S.Ordubadi, B.Şahtaxtinski, Q.Şərifzadə, M.Sidqi, Ə.Şərif və daha neçə-neçə Naxçıvan ziyalısı milli mətbuatın pərvazlanmasında öz istedadı və zəhmətlərilə çalışmışdılar. Qətiyyətlə demək olar ki, Azərbaycanda “Əkinçi”dən başlanan milli mətbuat yolu XX əsrin ilk anadilli mətbuat orqanı olan Məhəmmədağa Şahtaxtılının “Şərqi-rus” qəzeti ilə yeni bir inkişafa qədəm qoydu. Bu mətbuat orqanı dövrə və zamana uyğun olaraq Azərbaycan xalqının tarixi taleyi ilə bağlı zəruri və vacib məsələləri böyük cəsarət və hünər göstərərək ictimai müzakirə meydanına çıxardı. İlk dəfə M.Şahtaxtılı həm “Şərqi-rus”un, həm “Kaspi”nin, həm də digər mətbuat orqanlarının səhifələrində Azərbaycan xalqının etnogenezi və adı ilə bağlı olan məsələləri elmi cəhətdən sanballı izahlarla maraq dairəsinə gətirdi. “Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandırmalı”, “Konstitusiya və müsəlmanlar”, “Türkiyəni necə xilas etməli”, “Müsəlmanlarda məktəb həyatı” kimi məqalələrilə zamanın çağırışlarına cəsarətlə cavab verən bu milli ziyalı çox mühüm məsələləri milli mövqedən həll etməyə cəhd göstərirdi. Şahtaxtılı həm də siyasi publisistikanın əsasını qoymaqla silsilə məqalələrin də ilk nümunələrini ortaya qoydu. Onun əlifba islahatı istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirlər, gördüyü işlər, hazırladığı layihələr Azərbaycan xalqının etnogenetik mənşəyi və türk xalqlarının bir-birinə yaxınlaşmağı istiqamətində mühüm əhəmiyyətə malik idi. Onun estafetini təhfil alan Cəlil Məmmədquluzadənin “Molla Nəsrəddin” jurnalı da təkcə Azərbaycan coğrafiyasında deyil, bütövlükdə Yaxın Şərq və türk-müsəlman dünyasında mühüm yeniliklərlə dolu bir mətbuat tarixi və ənənəsi yaratdı. İlk gülgü-karikatura jurnalı olan “Molla Nəsrəddin” Azərbaycan xalqını milli ideyalar və ideallar istiqamətində xalqın ruhuna, anlayacağı dilə uyğun hazırlayan mətbuat orqanı olaraq böyük tarix yazdı. İlk rəngli, şəkilli jurnal olan bu mətbuat orqanı bütün geniş xalq kütlələrini “deyib gəlmişdi”. Sadə, anlaşıqlı ana dilində yazan bu mətbuat orqanında bütün kütlələrin sevdiyi Molla Nəsrəddin lətifə ənənələrinə uyğunluq başlıca yazı üslubu seçilmişdi. Ana dili və əlifba məsələsi, qadın azadlığı, insanların hüquq və azadlıqları, maarif, elm və təhsil və b. çoxsaylı məsələlərdə böyük oyanış yaradan “Molla Nəsrəddin” jurnalı istiqlal və oyanış mətbuatı kimi səciyyəyə malik oldu və milli istiqlalın sərkərdəsi adını aldı.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi:Milli özünüdərkin bərqərar olmasında, vətənpərvərlik hisslərinin aşılanmasında, milli və ümumbəşəri dəyərlərin təbliğində müstəsna rol oynamış Azərbaycan mətbuatı xalqımızın azadlıq və  müstəqillik  uğrunda mübarizəsinə öz böyük töhfəsini vermişdir”. Bu baxımdan Heydər Əliyev milli mətbuatımızın sələfi ilə xələfini, yaradanları ilə  davamçılarını əlaqələndirərək  müasir cəmiyyətdə  söz haqqına və demokratik  hüquqlara cavab verən milli mətbuatın formalaşmasına şərait yaratdı. Ümummilli liderimizin səyləri sayəsində jurnalist peşəsi və mətbuatçılıq fəaliyyəti özünün həqiqi  mahiyyətini  tapdı.  Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Milli Mətbuat Günü münasibətilə mətbuat işçilərinə ünvanladığı müraciətində də mətbuat işinin ciddiliyini, onun milli  inkişafda olan yerini və rolunu, jurnalist peşəsinin çətinliyini həssas münasibətlə ifadə edərək deyirdi:“Azərbaycan  mətbuatı  çoxzəngin və şərəfli inkişaf yolu keçmiş, xalqımızın həyatının  bütün sahələrinin istək və arzularını daim öz səhifələrində əksetdirmiş, milli şüurun, mənəviyyatın, mədəniyyətin formalaşmasına və inkişafına güclü təkan vermişdir. ...Bu gün Azərbaycanda çoxşaxəli mətbuat və informasiya sistemi yaradılmışdır. Hazırda bütün respublika ərazisini əhatə edən  yüzlərlə kütləvi informasiya şəbəkəsi, teleradio şirkətləri, qəzet və  jurnallar azad surətdə fəaliyyət göstərir, jurnalistika elmi sürətlə inkişaf edir”. Ümummilli liderin bu diqqətcilliyi və qayğıkeşliyi sayəsində insan haqları və söz azadlığına dayanan Azərbaycan demokratik mətbuatının inkişaf etdirilməsi üçün ölkəmizdə müxtəlif əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu məqsədlə “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 6 avqust 1998-ci il tarixli Fərmanı ilə  milli demokratik mətbuatın inkişafına  buxov olanMətbuatda və digər Kütləvi İnformasiya Vasitələrində Dövlət Sirlərini Mühafizə edən Baş İdarənin ləğv edilməsi böyük nailiyyət idi. Habelə  7 dekabr 1999-cu il tarixdə imzalanmış “Kütləvi İnformasiya  Vasitələri haqqında” Qanuna əsasən Azərbaycanda mətbuat orqanlarının dövlət qeydiyyatı ləğv edilmiş, mətbuat orqanlarının  təsis olunması prosedurası xeyli asanlaşdırılmışdır. 2000-ci ilin martında “2000-2001-ci illərdə Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin maddi-texniki şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə  Tədbirlər Proqramı”nın təsdiq edilməsi də əhəmiyyətli islahat dəyişiklikləri ilə müşaiyət edilmişdi.  2002-ci ilin mayın 11-də ulu öndərin imzaladığı “Kütləvi İnformasiya  Vasitələri haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunun tətbiq edilməsi haqqında” fərman KİV və milli mətbuatın inkişaf etdirilməsi və dünyəvi dəyərlərlə yenidən qurulması istiqamətində ən əhəmiyyətli tarixi sənədlərdən biri  hesab edilməlidir. Bütün bunlar isə Azərbaycanda ulu öndər Heydər Əliyevlə  müəyyənləşmiş milli siyasətin  qarşısında milli mətbuatı inkişaf etdirmək, onu beynəlxalq tələblərə uyğun formalaşdırmaq məqsədi dayadığını aydın təzahür etdirir. Bu gün  bu konsepsiya böyük siyasətçinin layiqli siyasi varisi  Prezident  İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Elə bu məqsədlə də “Hər bir demokratik cəmiyyətin formalaşmasında, güclənməsində mətbuat mühüm rol oynayır. Artıq Azərbaycandamüstəqil mətbuat formalaşıbdır. Bu, cəmiyyətin inkişafı üçün çox lazımdır”, - deyən Prezident İlham Əliyev mətbuat nümayəndələrinin maddi rifahı və sosial həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə çoxsaylı işlər həyata keçirmiş, medianın qayğıkeş dostu kimi yadda qalmışdır.  Media sahəsində aparılan ardıcıl islahatlar, göstərilən dəstəklər və müəyyənləşdirilən vəzifələr Azərbaycan mediasının daha da müasir tələblər saviyyəsində inkişafı və fəailəyyətinə yön vermişdir. KİV-də ana dilinin saflığının və dövlət dili tələblərinin qorunması haqqındakı qərarlar da müdrik dövlət başçısının islahatçı və milli mənafeli mövqeyindən xəbər verir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında da mətbuatın inkişafıhəmişə diqqət mərkəzində olub. Həmişə dövlət qayğısı ilə əhatələnən mətbuat orqanları muxtar respublikada həyata keçirilən yenilənmə və quruculuq tədbirlərini, aparıcı hadisələri və sair informasiyaya çevirməklə ictimaiyyətə çatdırır. Naxçıvanda mətbuatın atası və ağsaqqalı “Şərq qapısı” qəzeti hesab olunur. 1921-ci ildən nəşrinə başlanılan “Şərq qapısı” qəzetinin milli mətbuat tələbləri çərçivəsində inkişafı da məhz ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Vaxtilə yeganə mətbuat orqanı olan bu qəzetin ənənələrini davam etdirmənin nəticəsi olaraq müasir dövrümüzdə Naxçıvanda artıq kifayət qədər mətbuat orqanı fəaliyyət göstərməkdədir. İndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının hər bir inzibati rayonunun fəaliyyət göstərən müstəqil mətbuat orqanı vardır. Bu mətbuat orqanları muxtar respublika mətbuatının inkişafına daha da rəng qatır, muxtar respublikanı əhatə edən ictimai, siyasi, mədəni və sair informasiyaların əhatəli emal olunmasına öz faydalarını verirlər.
Mətbuat orqanlarının inkişafına daim qayğı göstərilən muxtar respublikada bütün mətbuat orqanlarının redaksiyası yeni tələblər əsasında qurulmuş, jurnalistlərin fəaliyyətini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə rahat, müasir iş şəraitləri yaradılmış, lazımi avadanlıq və müasir informasiya vasitələri ilə təmin edilmişlər. Yerli mətbuat orqanlarının çap keyfiyyətinin də səviyyəsi dəfələrlə qaldırılmış, günün tələbləri səviyyəsində zənginləşdirilmişdir. İndi rəngli çap edilən mətbuat orqanları öz keyfiyyətlərinə görə daha çox minnətdarlıq hissi doğurur. Bütün bunlara nail olmaq üçün “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyinin də fəaliyyət mexanizmi tamamilə yenidən qurulmuş, ən müasir avadanlıqlarla təmin edilərək poliqrafiya işinin keyfiyyətinin günün tələblərinə qovuşmasına nail olunmuşdur. Muxtar respublikamızda fəaliyyət göstərən “Şərq qapısı”, “Nuh yurdu”, “Yeni həyat”, “Oğuz yurdu”, “Arazın səsi”, “Şərurun səsi”, habelə NDU-nun “Yeni fikir” və başqa mətbuat orqanları muxtar respublikamızın gündəlik həyatının aydınlıq tutulan üzüdür. Hazırda Nuhçıxan İnformasiya Agentliyi və Naxçıvanxəbərləri informasiya saytları da Naxçıvanla bağlı informasiya paylaşımında fəal yer tuturlar. Sürətli, çevik və geniş miqyasda informasiya mübadiləsində xəbər saytlarının rolu daha böyükdür. Təsadüfi deyil ki, informasiya texnologiyalarının inkişafını nəzərə alan “Şərq qapısı” qəzetinin də elektron portalı fəaliyyət göstərməkdə, izləyicilərə ləyaqətlə xidmət göstərməkdədir.
Beləliklə, mətbuat milli inkişafımızın başlıca güc mənbəyidir. Hər zaman xalqın və dövlətin yanında olan mətbuat inkişafa güc qatmaq məqsədilə milli maraqlardan çıxış edərək əskilməz enerjisi  ilə çalışmaqda, fəaliyyət göstərməkdədir. Bu gün xalqla dövlət birliyi çərçivəsində Azərbaycanın bir məqsədi demokratik, şəffaf mətbuat, mediadırsa, mətbuatın da məqsədi güclü, müstəqil Azərbaycandır! Azərbaycan milli mətbuatının 145 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında ölkə başçısının imzaladığı sərəncamda da deyildiyi kimi:
“Ölkəmizdə müstəqil, güclü, fəaliyyətini günümüzün tələbləri səviyyəsində qurmağı bacaran, habelə dövlətçilik ənənələrinə bağlı və xalqımızın milli maraqlarını rəhbər tutan medianın inkişafı prioritet vəzifələrdən biri kimi daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Bununla belə, kütləvi informasiya vasitələri də ölkəmizdə həyata keçirilən köklü islahatlardan kənarda qalmamalı, kommunikasiya texnologiyalarının sürətlə inkişaf etdiyi hazırkı dövrdə qlobal informasiya mühitinin müəyyənləşdirdiyi fəaliyyət prinsiplərinə uyğunlaşmalı, cəmiyyətimizin obyektiv və peşəkar şəkildə məlumatlandırılması sahəsində öz səylərini daha da gücləndirməlidir. Modernləşmə, rasionallıq, obyektivlik, kreativlik, qabaqcıl texnologiyaların geniş tətbiqi, aparıcı trendlərin izlənilməsi medianın inkişafını şərtləndirən başlıca amillər olmalıdır”.


Ramiz QASIMOV,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı, 
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent


Baxış sayı: 386


Bölməyə aid digər xəbərlər