23:09 / 09-05-2025
Kiyev Budapeştin hərəkətlərinə cavab olaraq iki macar diplomatı ölkədən çıxaracaq
21:20 / 09-05-2025
Avstraliyalı Kasatkina Roma turnirində ukraynalı Kostyukla məğlub olub
21:10 / 09-05-2025
Şmıqal: "İtaliya, Fransa və Danimarka Ukrayna üçün 1 milyard avroya silah alacaq"
21:00 / 09-05-2025
Məşhur samboçu qıza hücum etməkdə ittiham olunur
20:56 / 09-05-2025
Fransa Müdafiə Nazirliyi hökuməti tənqid edən briqada generalları Kustu və Pellizarrini işdən çıxarıb
20:50 / 09-05-2025
Vitkoff: "ABŞ heç bir halda Putinlə dialoqdan imtina etməməlidir"
20:42 / 09-05-2025
Merz yaxın günlərdə Ukraynada atəşkəsə nail olacağına ümid edir
20:36 / 09-05-2025
Qadınlar 80 yaşlı təqaüdçünü və qızını döyüblər, cinayət işi açılıb
20:32 / 09-05-2025
Husilər Ben Qurion hava limanına hipersonik raket hücumu həyata keçirdiklərini iddia edirlər
20:29 / 09-05-2025
Dupon-Aignan: "Fransa Moskvada Qələbə Paradında iştirak etməli idi"
20:25 / 09-05-2025
Putin Misiri Rusiyanın Afrikadakı əsas tərəfdaşı adlandırıb
20:21 / 09-05-2025
Rusiyanın Londondakı səfiri Britaniyanın Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalarını acizlik adlandırıb
13:00 / 09-05-2025
İkinci Dünya Müharibəsi veteranı "T-34" tankı ilə paraddan kerçib
12:53 / 09-05-2025
Paşinyan: "Daxili təxribatlara baxmayaraq, Azərbaycanla müharibə olmayacaq"
12:49 / 09-05-2025
TOS-2 "Tosoçka" və özüyeriyən "Malva" ilk dəfə Qələbə Paradında iştirak edib
12:46 / 09-05-2025
SBU Macarıstan xeyrinə casusluq ittihamı ilə iki nəfəri həbs edib
12:43 / 09-05-2025
Putin və Si Cinpin Qələbə Paradı zamanı söz mübadiləsi aparıblar
12:19 / 09-05-2025
Tramp zənginlər üçün vergi dərəcələrini 39,6%-ə qaldırmaq istəyir
12:15 / 09-05-2025
Gürcüstan parlamenti Qələbə günü ilə bağlı mübahisəni tarixin yenidən yazılması cəhdi adlandırıb
12:12 / 09-05-2025
Rusiyanın 14 regionunda 24 saat ərzində 47 meşə yanğını söndürülüb
12:10 / 09-05-2025
17 yaşlı motosikletçinin ölümündə təqsirləndirilən şəxs saxlanılıb
12:07 / 09-05-2025
Vladimir Putinin Qələbə Paradında çıxışı 10 dəqiqəyə yaxın davam edib
10:42 / 09-05-2025
Misirdə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə həsr olunmuş tədbir keçirilib
10:35 / 09-05-2025
Professor: "Ulu Öndər Azərbaycan milli mətbuatını həmişə diqqət mərkəzində saxlayırdı"
10:29 / 09-05-2025
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətçiliyi və konstitusiya quruculuğunun banisi kimi rolu əvəzsizdir
10:00 / 09-05-2025
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyində “Böyük Qələbənin varisləri” kitabının təqdimatı keçirilib
23:36 / 08-05-2025
Hindistan Silahlı Qüvvələri Pakistanın bazalarına hücum etdiyini bildirib
23:33 / 08-05-2025
Putin Kremldə qələbə və sülh üçün tost qaldırıb
23:27 / 08-05-2025
Dağıstanda 101 yaşlı veteran orden və yubiley medalı ilə təltif edilib
23:23 / 08-05-2025
Qeyts Maskı USAID-i bağlayaraq yoxsul uşaqları öldürməkdə ittiham edib
23:12 / 08-05-2025
"Azərbaycan" jurnalının kollektivi oxucularla görüşüb-VİDEO+FOTOLAR
20:20 / 08-05-2025
Şoyqu Moskvada Xəlifə Haftarla görüşüb
20:15 / 08-05-2025
Tramp Zelenski ilə gözlənilən telefon danışığını açıqlayıb
20:01 / 08-05-2025
Tramp ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin sədrini axmaq adlandırıb
19:58 / 08-05-2025
Paşinyan Qələbə bayramını qeyd etmək üçün Moskvaya gəlib
19:55 / 08-05-2025
Uralda NATO-nun avadanlıq sərgisində nəhəng Müqəddəs Georgi lenti açılıb
19:51 / 08-05-2025
Mahaçqalada kafe şaurma zəhərlənməsi ilə bağlı bağlanıb
19:28 / 08-05-2025
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu media və reklamlarda dili pozuntularını monitorinq edəcək
Adi üzərlik və onun faydalı xususiyyətləri
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 647
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 647
Bölməyə aid digər xəbərlər