20:49 / 12-07-2025
İranda böyük fiber optik nasazlığı səbəbindən internet kəsilib
20:45 / 12-07-2025
Şərqşünas İbrahimov Fidanın PKK-nın özünü dağıtması ilə necə əlaqəli ola biləcəyini izah etdi
20:41 / 12-07-2025
CNN: Məxfi Xidmət rəhbərləri Trampın Butlerdə sui-qəsd cəhdindən sonra cəzalandırılmayıb
20:37 / 12-07-2025
"Associated Press": Arizona sətəlcəm vəbasından ölüm qeydə alıb
20:34 / 12-07-2025
Tramp İrlandiyaya gedən teleaparıcının vətəndaşlığından məhrum etmək istədiyini bildirib
20:26 / 12-07-2025
“Mədəni İrs Beynəlxalq Ustad Məktəbinin yaradılması və kursların keçirilməsi” layihəsi çərçivəsində görüş keçirilib
20:05 / 12-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: “Gəmiqaya və Göygöl Tarixi-Mədəni və Təbii Kompleksi” Azərbaycanın bəşəriyyətə bəxş etdiyi irs nümunəsidir
20:02 / 12-07-2025
TWZ "An-124" təyyarəsinin Kiyev üzərində uçuşunun mənasını izah edib
19:58 / 12-07-2025
Merkuris: "Tramp Rusiyanın tarif layihəsinə dəstək elan edə bilər"
19:55 / 12-07-2025
Hindistan polisi iki uşaqlı rus qadını cəngəllikdən xilas edib
19:42 / 12-07-2025
AFP: Fransanın ən böyük Buddist məbədi yanğında qismən dağılıb
19:37 / 12-07-2025
Qadın avar çəkərkən barjanın altında qalaraq xəsarət alıb.
19:33 / 12-07-2025
NYT: Tramp sədaqətli olmaq üçün səriştəsiz bir komanda topladı
19:28 / 12-07-2025
Meksika ABŞ-ın 30% tariflərini ədalətsiz adlandırır
10:29 / 12-07-2025
Lavrov: "Putin və Kim Çen In bir-biri ilə müntəzəm əlaqə saxlayırlar"
10:25 / 12-07-2025
Moskalkova: "Ukraynalı məhbuslar xaç və İncil gətirməyi xahiş ediblər"
10:20 / 12-07-2025
Qaraçılar yük maşını sürücüsünü aldadaraq 20 ton saqqız oğurlayıblar
10:17 / 12-07-2025
Lavrov: "Rusiya KXDR-in niyə nüvə proqramını həyata keçirdiyini başa düşür"
10:13 / 12-07-2025
Lavrov: "Xüsusi əməliyyat üzrə Rusiya ilə əməkdaşlıq formalarını KXDR özü müəyyən edir"
10:10 / 12-07-2025
Sahibsiz itlər bir neçə uşağa hücum edib
10:06 / 12-07-2025
FT: Tramp Zelenskini sülhə maneə kimi görür
23:11 / 11-07-2025
Belqorodlu rəssam onun fraqment üzərindəki rəsminin Putinə hədiyyə ediləcəyini gözləmirdi
22:42 / 11-07-2025
NYT: Putin Trampın təzyiqinə məhəl qoymamaq niyyətindədir
22:40 / 11-07-2025
Ekspert Taloraya: "BRİKS sammitinin əsas sensasiyası Trampın reaksiyasıdır"
22:37 / 11-07-2025
16 yaşlı qızı TikTok hesabını silməkdən imtina etdiyi üçün güllələyib
22:32 / 11-07-2025
"Steyqan": ABŞ Kiyevə yalnız Patriot sistemləri olmayan raketlər göndərəcək
22:28 / 11-07-2025
ABŞ Senatının Silahlı Qüvvələr Komitəsi Ukraynaya 500 milyon dollarlıq hərbi yardımı təsdiqləyib
19:53 / 11-07-2025
Orenburq RPL-ə qayıtdıqdan sonra azarkeşlərə müraciət etdi
19:49 / 11-07-2025
Çekunkov: "NATO ölkələri Arktikaya qarşı aqressiv tondan istifadə edirlər"
19:45 / 11-07-2025
Lavrov Şimali Koreyaya səfər edəcək
19:25 / 11-07-2025
Peskov Avropa liderlərinin israrını və Trampın Rusiya ilə bağlı açıqlamasını dəyərləndirib
19:17 / 11-07-2025
Moldova prokurorları deputat Marina Tauberə 13 il həbs cəzası istəyib
19:07 / 11-07-2025
Mahaçqala administrasiyasında səhlənkarlıq işi üzrə axtarışlar aparılıb
19:04 / 11-07-2025
Kommunal xidmətin rəhbəri kütləvi zəhərlənmədən sonra həbs edilib
11:26 / 11-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan konstruktiv və lider mövqeyi ilə sülh gündəliyini irəli aparır"
11:17 / 11-07-2025
Lavrov: "Birləşmiş Fələstin Əmirliklərinin yaradılması ideyaları getdikcə daha çox səslənir"
11:13 / 11-07-2025
Lavrov: "Berlin, Paris və London Avropanı Rusiya ilə müharibəyə qızışdırmağa çalışır"
Adi üzərlik və onun faydalı xususiyyətləri
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 680
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 680
Bölməyə aid digər xəbərlər