10:21 / 11-11-2025
Ukrayna millətçilərini maliyyələşdirən şəxs məhkəmə qarşısına çıxarılacaq
10:19 / 11-11-2025
Əl-Şaraa 11 sentyabr 2001-ci il terror hücumunda iştirakını təkzib etdi
09:55 / 11-11-2025
Eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə aid bir ziyarətgah aşkar edilib
09:52 / 11-11-2025
FSB: Bellingcat Kiyevə "Kinjal" raketi ilə silahlanmış "MiG-31" təyyarəsini qaçırmaq cəhdində kömək edib
09:48 / 11-11-2025
FSB: "MiQ-31" təyyarəsinin qaçırılması ilə bağlı təxribat Britaniya kəşfiyyatının nəzarəti altında planlaşdırılıb
09:45 / 11-11-2025
Tokayev Rusiya ilə Qazaxıstan arasındakı tərəfdaşlığı Avrasiyada təhlükəsizlik üçün vacib amil adlandırdı
09:42 / 11-11-2025
Məktəb avtobusu yanıb; xəsarət alan yoxdur
09:39 / 11-11-2025
Politoloq Şapovalov: "NATO "MiQ-31" təyyarəsinin qaçırılması ilə bağlı təxribatı Rusiyaya qarşı istifadə edir
09:35 / 11-11-2025
Sosial mərkəz xəstəsinin əllərinin amputasiyası ilə bağlı cinayət işi açılıb
00:32 / 11-11-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Milli qürurumuz, kimliyimiz olan üçrəngli Bayrağımız"
00:25 / 11-11-2025
“Xudayar, Zəngilandayıq, salam de” - Video
23:41 / 10-11-2025
NNA: Qəddafinin oğlu 10 ildən sonra Livan həbsxanasından azadlığa buraxılıb
20:56 / 10-11-2025
Bir mülki şəxs və "Orlan" bölməsinin bir üzvü dron hücumları nəticəsində yaralanıb
20:47 / 10-11-2025
Karpin: "Barinov milli komandada oynamayacaq, Safonov isə birbaşa Sankt-Peterburqa uçacaq"
20:42 / 10-11-2025
Primorski diyarında "Nalivkin"ə qızıl abidə ucaldılıb
20:35 / 10-11-2025
Ekspert Zavyalov: "İran və Rusiya arasında Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (BND) Süveyş Kanalına alternativ olmayacaq"
20:31 / 10-11-2025
Tramp bağlanmada iştirak etməyən hava nəqliyyatı dispetçerləri üçün 10.000 dollar bonus təklif etdi
20:27 / 10-11-2025
Moskva Şəhər Məhkəməsi Mixail Xaçaturyanın qızlarına qarşı cinayət törətdiyini müəyyən etdi
19:10 / 10-11-2025
Sarkozi azadlığa buraxıldıqdan sonra evə qayıdıb
19:07 / 10-11-2025
Avtomobil partlayışı nəticəsində səkkiz nəfər həlak olub
19:04 / 10-11-2025
Binada qaz partlayışında iştirak edən şəxs saxlanılıb
16:21 / 10-11-2025
Baqajında 7000 sansar quyruğu olan əcnəbi hava limanında saxlanılıb
16:18 / 10-11-2025
Sinxron üzgüçü Romaşina Rusiya milli komandasının baş məşqçisi olmaq imkanına görə minnətdarlığını bildirib
16:13 / 10-11-2025
Uşağın lift şaxtasına düşməsi videoya çəkilib
16:11 / 10-11-2025
Misir Prezidenti əs-Sisi Şoyqu ilə görüşdə Putinə salamlarını çatdırdı
16:07 / 10-11-2025
Sərnişin relslərə yıxılaraq ölüb
15:58 / 10-11-2025
Zelenski: "Kiyev ABŞ-dan 25 "Patriot" sistemi sifariş etmək niyyətindədir
10:33 / 10-11-2025
Mənzil binasından yanğınsöndürənlər iki huşsuz qadını çıxarıblar
10:31 / 10-11-2025
Talismanının qalibiyyətinə kömək etdiyini açıqladı
10:27 / 10-11-2025
Zelenski "The Guardian" qəzetinə verdiyi müsahibədə Trampdan qorxmadığını bildirib
10:24 / 10-11-2025
Rəqs İdmanı Federasiyasının prezidenti:"Rusiya breykdansı fəal şəkildə inkişaf etdirir"
22:15 / 09-11-2025
Tanışını bıçaqlayıb
22:10 / 09-11-2025
Sülhün təşviqinə görə "Emblem Mundus" mükafatını aldı
22:00 / 09-11-2025
BMT-nin keçmiş eksperti Alfred de Zayas: AB Rusiyaya qarşı "həqiqət nazirliyi" yaradır
21:56 / 09-11-2025
Kurqanda ilk ERSIS ilə böyrək daşının çıxarılması əməliyyatı aparılıb
20:39 / 09-11-2025
Rusiya komandası Dünya Batut Çempionatında gümüş medal qazandı
19:28 / 09-11-2025
Dövlət Bayrağı Gününün mənəvi əhəmiyyəti
19:23 / 09-11-2025
Azətbaycan Ordusu sülhün və təhlükəsizliyin qarantıdır-Könül Nurullayeva
Adi üzərlik və onun faydalı xususiyyətləri
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 767
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 767
Bölməyə aid digər xəbərlər