23:49 / 25-11-2024
Uşaqlar mənzili yandırıblar
23:38 / 25-11-2024
NYP: Cənubi Koreyada çağırışçı orduya getməmək üçün 102 kq çəki qazandı
23:31 / 25-11-2024
Cozef Priqojin İsveçrədə daçasının olduğunu təsdiqləyib
23:27 / 25-11-2024
Polşada 12 milyon rubl dəyərində nadir sikkələr tapılıb
23:20 / 25-11-2024
Olaf Şolts Almaniya kansleri seçkilərində SPD-nin namizədi olacaq
22:51 / 25-11-2024
Azərbaycanlı sərnişinin igidliyi
19:58 / 25-11-2024
İran SWIFT-in analoqunu - ACUMER ödəniş sistemini yaradıb və istifadə edir
19:54 / 25-11-2024
Lavrov: "10 ildir ABŞ-a xəbərdarlıq edirik ki, Ukraynadan istifadə etməsin"
19:45 / 25-11-2024
Tunelə girən metro sərnişini saxlanılıb
19:40 / 25-11-2024
Moskvanın cənubunda baş verən yanğının sahəsi 3 min kvadratmetrə çatıb
19:37 / 25-11-2024
Paylaşılan avtomobillərdən ehtiyat hissələri oğurlayan miqrantlar tutulub
19:12 / 25-11-2024
Sülh quruculuğu təşəbbüslərinə dair Beynəlxalq Gənclər Forumu keçirildi
19:08 / 25-11-2024
COP29-da əldə olunan razılaşmalar maliyyə əlçatanlığını təmin edəcək-Könül Nurullayeva
02:45 / 25-11-2024
Çiolaku və Georgesku Rumıniyada keçirilən prezident seçkilərinin ikinci turuna yüksəliblər
02:40 / 25-11-2024
Fiko: "Ukraynada münaqişənin uzanması onun zəifləməsinə gətirib çıxarır"
01:33 / 25-11-2024
Aktyor Vladimir Samoylov 80 yaşında vəfat edib
01:24 / 25-11-2024
Paytaxtın ticarət mərkəzindəki yeməkxanada kütləvi dava olub
01:20 / 25-11-2024
"Azimut": Sukhoi Superjet 100 küləyin kəsilməsi səbəbindən Antalyaya kobud eniş etdi
01:16 / 25-11-2024
"Economist": Ukrayna kəşfiyyatı Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Zaporojyeyə hücumunu gözləyir
01:10 / 25-11-2024
Müstəntiqlər Antalyada "Azimut" təyyarəsinin yanması ilə bağlı araşdırmalara başlayıb
01:07 / 25-11-2024
Zelenski: "Ukrayna və Qərb mütəxəssisləri "Oreşnik"in qalıqlarını öyrənirlər
00:49 / 25-11-2024
Amerikanın "Möcüzələr sahəsi"nin ilk aparıcısı dünyasını dəyişib
00:42 / 25-11-2024
Uolts: "Tramp xarici siyasətdə ABŞ-ın enerji resurslarından istifadə edəcək"
00:34 / 25-11-2024
Avtobusda qəbuledicinin partlaması nəticəsində sərnişin xəsarət alıb
00:29 / 25-11-2024
Tbilisi polisi müxalifətin karvanını şəhər mərkəzinə buraxmayıb
00:25 / 25-11-2024
Melnik: "Trampın andiçmə mərasimindən əvvəlki dövr Ukrayna tarixində ən çətin dövr olacaq"
22:30 / 24-11-2024
Soçi sakinləri şəhər yaxınlığında zəlzələnin baş verdiyini bildiriblər
22:26 / 24-11-2024
Bu da xatirə - Fotosu
22:17 / 24-11-2024
İlham Əliyevdən COP29-un yekunları ilə bağlı - Paylaşım
22:13 / 24-11-2024
Leyla Əliyeva Altıağacda - Fotolar
22:06 / 24-11-2024
“Sumqayıt”dan əzmkar qələbə
21:52 / 24-11-2024
Ərdoğan Putinə deyib ki, Türkiyə Rusiya ilə ticarəti artırmağı hədəfləyir
21:46 / 24-11-2024
Litva silah və elektrik generatorlarını Kiyevə köçürüb
21:28 / 24-11-2024
İranın ali dini liderinin müşaviri: "Kiyevə yardım azalacaq və Rusiya qalib gələcək"
21:24 / 24-11-2024
Bir qadın Analar Günündə metro stansiyasında uşaq dünyaya gətirib
21:19 / 24-11-2024
Bir gündə 84 nəfər İsrailin Livana endirdiyi zərbələrin qurbanı olub
21:14 / 24-11-2024
"Hizbullah" İsrailin Hayfadakı hərbi dəniz bazasına zərbələr endirib
14:32 / 24-11-2024
Bakı aeroportu COP29-da - Video
Adi üzərlik və onun faydalı xususiyyətləri
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 554
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2021 02:41 | Bölmə: Digər
Xalq arasında qəbirsandıq otu, nəzərotu, nəfəsotu, çöl sədəfotu kimi adlanır. Çoxillik çilpaq ot bitkisidir, spesifik kəskin iyli olub, hündürlüyü 40-70 sm-dir. Gövdəsində bir neçə şırım olmaqla, budaqlanan, girintili-çıxıntılı və sıx yarpaqlıdır. Yarpaqları oturaq, növbəli, uzunluğu 4-5 sm, iki lələkvari yarılmış olmaqla, xətti seqmentlidir. Çiçəkləri çoxsaylı, iri, beşüzvlü, ikiqat çiçək yatağına malik olmaqla, azacıq sarımtıldır. Meyvələri kürəşəkilli, qutucuğu 3-yuvalı və çox toxumludur. May-iyul ayında çiçəkləyir, iyundan avqust ayına qədər isə meyvələri yetişir. Azərbaycanda Xəzərsahili, Samur-Şabran düzənliyi, Abşeron, Qobustan, Böyük Qafqazın şərqi, Kür-Araz düzənliyi, Kiçik Qafqazın şimalı, Diabr və Naxçıvan MR-in düzənlik ərazilərində yayılmışdır. Gilli və qumsal torpaqlarda, yarımçöl, öndağlıq və 2800 m dəniz səviyyəsi hündürlüyü olan dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Ruderal (mədən sevən), otlaq-alaq bitkisidir. Yerüstü hissələri erkən yazda (aprelin ikinci yarısında), çiçəkləmə fazasında yalnız quru hava şəraitində toplanılmalıdır. Toplanılan bitki 8 sm-ə qədər kəsilərək 4-5 sm qalınlığında sərilməli və qısa bir zamanda qurudulmalıdır. Qurudulma günəş altında aparılır. Qurudulmya düzgün riayət edilməzsə, bitkinin istifadəsi zamanı təngnəfəslik və baş ağrısı əmələ gəlir. Bitkilərin pöhrələrinin normal bərpasını gözləməklə, 2 ildə bir dəfə toplamaq mümkündür. Xammal kimi gövdə, yarpaq, buton və çiçəkləri hesab olunur. Gövdəsi çılpaq, silindrik, xammalı spesifik xoşagəlməyən iyli olub, dadı təyin olunmayandır (!). Bitkinin bütün orqanlarında alkaloidlər - xinazolin və indol törəmələri vardır. Butonizasiya zamanı xinazolin törəmələrinin xüsusilə, L-peqaninin miqdarı 1,5-3% olur. Çiçəkləmə və meyvəvermə vaxtı indol qrupundan olan akaloidlərdən harmin və harmalin daha çox toplanılır. Müxtəlif fazalarda bitkinin tərkibində müxtəlif qruplu maddələr toplanır. Tərkibində akaloidlərdən başqa aşı maddələri, saponinlər və üzvi turşular da vardır. Antixolinestraza tərkibli dərman bitkisidir. Skelet əzələlərin tonusunu və bağırsağın motor funksiyasını artırır. Bitkidən antixolinestraza təsirli dezoksipeqanin hidroxlorid preparatı alınır. Periferik sinir sistemində baş verən müxtəlif xəstəliklərdə və beyin pozğunluqlarında işlədilir. Epilepsiya, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, bronxial astma və hipertoniya zamanı təyini əks göstərişdir. Min bir dərdə şəfa verən üzərliyi yaş halda yığıb, ondan bəzi əşyalar düzəldirlər. Daha şox kənddə yaşayan qadınların aksesuar kimi istifadə etdiyi rəngli muncuqlar üzərliyin meyvələrindən hazırlanır. İnsanlar tərəfindən üzərliyə təkcə bədnəzər qoruyucusu kimi yanaşılmayıb. O, həm də sağlamlıq üçün faydalı sayılan qiymətli müalicəvi bitki kimi dəyərlidlr. Yanan üzərliyin ətrini sevməyən olmaz. Onun tüstüsü çox xeyirlidir. Tərkibində olan harmin və harmalin mikrobları öldürür, əsəbləri sakitləşdirir və yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir. Üzərliklə kəskin əsəb xəstəlikləri – xüsusən iflic, epilepsiya və zəifgörmə daha çox müalicə edilir. Orta əsr mənbələrində üzərliyin bədəni isti saxladığı, yuxu gətirdiyi, sinəni yumşaltdığı, qanı durulaşdırdığı haqqında da məlumatlar vardır. Müasir dövrdə həkim məsləhəti ilə üzərliyin dəmləmələri soyuqdəymə və virus xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Eyni zamanda qarqara şəklində damağın möhkəmləndirilməsi, tüstüsü isə diş ağrısına qarşı tövsiyə edilir. Üzərliyi balla qarışdırıb qəbul etmək bronxial astma üçün çox xeyirlidir. Revmatizm zamanı üzərliklə olan vannalar əzələ ağrılarını götürməklə, çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Həmçinin üzərlik dəmləmələri müxtəlif dəri xəstəlikləri (dəmirov, ekzema) zamanı da çox faydalıdır. Bundan başqa üzərlik dəmləməsi beyin damarlarını genişləndirir, qan dövranını yaxşılaşdırır, toxumları isə oynaq ağrılarının kəsir. Təpitməsi isti halda bədənin ağrıyan yerlərinə qoyulduqda ağrıları kəsir. Üzərliyin toxum və gövdəsində harmalin adlı qiymətli boyaq maddəsi də vardır. Bu boyaq maddəsi ilə insanlar yun və ipək məhsullarını sarı, narıncı, narıncı-yaşımtıl, zeytuni rənglərə boyayırlar. Ümumilikdə üzərlikdən 100-dən artıq rəng çaları almaq mümkündür. Bitkinin toxumlarından alınan yağdan müalicəvi sabun hazırlanır. Xalq təbabətində üzərliyin qaynadılmış suyu saçı qaraldır. Göründüyü kimi, üzərlik adi bir bitki deyildir. Belə ki, elmi, ənənəvi və xalq təbabətində ondan insanların sağlamlığında, xalqımızın inancında, eləcə də əczaçılıq və sənayedə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qiymətli bitkini təbiətin sərvəti kimi qorumalı, toplayarkən kökünün kəsilməməsinə diqqət etməli ki, onun xoş ətrini hər zaman hiss edə bilək!
Ramiz Ələkbərov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“İnnovasiya və elmi istehsalat” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Namiq Abbasov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Bitki sistematikası” şöbəsinin müdiri, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Qədir Məmmədov,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun
“Nəbatat” şöbəsinin kiçik elmi işçisi
Baxış sayı: 554
Bölməyə aid digər xəbərlər