23:49 / 25-11-2024
Uşaqlar mənzili yandırıblar
23:38 / 25-11-2024
NYP: Cənubi Koreyada çağırışçı orduya getməmək üçün 102 kq çəki qazandı
23:31 / 25-11-2024
Cozef Priqojin İsveçrədə daçasının olduğunu təsdiqləyib
23:27 / 25-11-2024
Polşada 12 milyon rubl dəyərində nadir sikkələr tapılıb
23:20 / 25-11-2024
Olaf Şolts Almaniya kansleri seçkilərində SPD-nin namizədi olacaq
22:51 / 25-11-2024
Azərbaycanlı sərnişinin igidliyi
19:58 / 25-11-2024
İran SWIFT-in analoqunu - ACUMER ödəniş sistemini yaradıb və istifadə edir
19:54 / 25-11-2024
Lavrov: "10 ildir ABŞ-a xəbərdarlıq edirik ki, Ukraynadan istifadə etməsin"
19:45 / 25-11-2024
Tunelə girən metro sərnişini saxlanılıb
19:40 / 25-11-2024
Moskvanın cənubunda baş verən yanğının sahəsi 3 min kvadratmetrə çatıb
19:37 / 25-11-2024
Paylaşılan avtomobillərdən ehtiyat hissələri oğurlayan miqrantlar tutulub
19:12 / 25-11-2024
Sülh quruculuğu təşəbbüslərinə dair Beynəlxalq Gənclər Forumu keçirildi
19:08 / 25-11-2024
COP29-da əldə olunan razılaşmalar maliyyə əlçatanlığını təmin edəcək-Könül Nurullayeva
02:45 / 25-11-2024
Çiolaku və Georgesku Rumıniyada keçirilən prezident seçkilərinin ikinci turuna yüksəliblər
02:40 / 25-11-2024
Fiko: "Ukraynada münaqişənin uzanması onun zəifləməsinə gətirib çıxarır"
01:33 / 25-11-2024
Aktyor Vladimir Samoylov 80 yaşında vəfat edib
01:24 / 25-11-2024
Paytaxtın ticarət mərkəzindəki yeməkxanada kütləvi dava olub
01:20 / 25-11-2024
"Azimut": Sukhoi Superjet 100 küləyin kəsilməsi səbəbindən Antalyaya kobud eniş etdi
01:16 / 25-11-2024
"Economist": Ukrayna kəşfiyyatı Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Zaporojyeyə hücumunu gözləyir
01:10 / 25-11-2024
Müstəntiqlər Antalyada "Azimut" təyyarəsinin yanması ilə bağlı araşdırmalara başlayıb
01:07 / 25-11-2024
Zelenski: "Ukrayna və Qərb mütəxəssisləri "Oreşnik"in qalıqlarını öyrənirlər
00:49 / 25-11-2024
Amerikanın "Möcüzələr sahəsi"nin ilk aparıcısı dünyasını dəyişib
00:42 / 25-11-2024
Uolts: "Tramp xarici siyasətdə ABŞ-ın enerji resurslarından istifadə edəcək"
00:34 / 25-11-2024
Avtobusda qəbuledicinin partlaması nəticəsində sərnişin xəsarət alıb
00:29 / 25-11-2024
Tbilisi polisi müxalifətin karvanını şəhər mərkəzinə buraxmayıb
00:25 / 25-11-2024
Melnik: "Trampın andiçmə mərasimindən əvvəlki dövr Ukrayna tarixində ən çətin dövr olacaq"
22:30 / 24-11-2024
Soçi sakinləri şəhər yaxınlığında zəlzələnin baş verdiyini bildiriblər
22:26 / 24-11-2024
Bu da xatirə - Fotosu
22:17 / 24-11-2024
İlham Əliyevdən COP29-un yekunları ilə bağlı - Paylaşım
22:13 / 24-11-2024
Leyla Əliyeva Altıağacda - Fotolar
22:06 / 24-11-2024
“Sumqayıt”dan əzmkar qələbə
21:52 / 24-11-2024
Ərdoğan Putinə deyib ki, Türkiyə Rusiya ilə ticarəti artırmağı hədəfləyir
21:46 / 24-11-2024
Litva silah və elektrik generatorlarını Kiyevə köçürüb
21:28 / 24-11-2024
İranın ali dini liderinin müşaviri: "Kiyevə yardım azalacaq və Rusiya qalib gələcək"
21:24 / 24-11-2024
Bir qadın Analar Günündə metro stansiyasında uşaq dünyaya gətirib
21:19 / 24-11-2024
Bir gündə 84 nəfər İsrailin Livana endirdiyi zərbələrin qurbanı olub
21:14 / 24-11-2024
"Hizbullah" İsrailin Hayfadakı hərbi dəniz bazasına zərbələr endirib
14:32 / 24-11-2024
Bakı aeroportu COP29-da - Video
BU GÜN BEŞİKDƏ “HIÇQIRAN UŞAQ” SABAHIN DAHİSİ OLA BİLƏR-1 iyun uşaq günü münasibətilə
Tarix: 01-06-2022 19:33 | Bölmə: Sosial
Ulu öndər Heydər Əliyev “Mən həyatımın, bu günümün, gələcəyimin də xoşbəxtliyini, səadətini məhz uşaqlara qayğıda, diqqətdə görürəm” – deyirdi. Azərbaycan Respublikasının ümummilli lideri, bu unudulmaz kəlamını 5 yanvar 2012-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbov Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyanın 5-ci maddəsinin II hissəsinin 22-ci bəndini rəhbər tutaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasında uşaq bağçalarının fəaliyyətinin müasir tələblər səviyyəsində qurulmasını, uşaqların intellektual, fiziki və psixoloji inkişafı üçün lazımi şəraitin yaradılmasını təmin etmək məqsədilə sərəncam imzalamışdır. Bu gün Naxçıvan Muxtar Respublikasının hər bir regionunda, hətta şəhər binalarının qabağında belə, uşaqların vaxtlarının səmərəli və şən keşməsi üçün düşünülmüş şəkildə şərait yaradılmışdır. Çünki uşaq öz uşaqlığını oyunda qurur, oyunda tapır. Bu mənada ailədə və ya bağçada uşağın şən, fiziki cəhətdən gümrah və intellektual olmasını şərtləndirən növlərdən biri də oyundur. “Oyun” sözünün kökü “oy”dur və ta qədimdən indiyədək türkdilli xalqların əksəriyyətində “ağıl”, “fikir”, “düşüncə” anlamını ifadə etmişdir.
Oyun bəşəri inkişafın ən qədim və mühüm vasitələrindəndir. Oyunun fəlsəfi, psixoloji, pedaqoji, bioloji, folklor və mədəniyyətşünaslıq baxımından öyrənilməsi göstərir ki, o, “möcüzələr möcüzəsi”dir. Mərhum pedaqoq Yusif Talıbov qeyd edirdi ki, “oyun uşaqlarda müşahidəçilik, səy, çətinlikləri aradan qaldırmağı bacarmaq, düşünmək kimi qabiliyyətlər tələb edir. Oyun uşaqları sevindirir. Bu sevinc ya yaradıcılıq, ya da qabiliyyət sevinci ola bilər. Oyun uşaqların iradəsini inkişaf etdirir”. Təbii ki, burada da ailə və uşaq bağçaları yada düşür. Çünki uşaqla hər bir valideyn və ya tərbiyəçi rütbəsindən asılı olmayaraq oynamalı, uşağın oyununa düzgün rəhbərlik etməyi səy və səbirlə bacarmalıdır. Çünki mədəni davranış qaydalarının tərbiyə edilmə¬sində oyun mühüm amildir. Uşaq oyunu mənşəyinə, təbiətinə və məzmununa görə ictimai xarakterlidir.
Uşaq oyunları da bir neçə qrupa bölünür: manipulyasiya (3 yaşadək uşaqlarda əl hərəkətləri) oyunları; süjetli oyunlar (uşaq müəyyən aktiv rollarda – yaşlı adam, heyvan və ya maşın kimi çıxış edir, passiv rolu isə oyuncaqlar görür); hərəkətli oyunlar (qaçmaq, tullanmaq və s. üzrə yarış, müəyyən qaydası olan, o cümlədən milli oyunlar və s.); didaktik və ya zehni oyunlar (hesablama, rəqəm və hərfləri tanıma, oxu, müxtəlif stolüstü oyunlar, tapmacalar, krossvordlar və s.). Bu kimi oyunlar uşaqların dərketmə fəaliyyəti və yaradıcılığının inkişafına kömək edir. Bir sıra uşaq oyunları milli mahiyyət daşıyıb, nəsildən-nəslə keçir (məs. milli oyunlarımızdan “Vur nağara, çıx qırağa”, “Güdü-güdü”, ”Çoban və canavar”, ”Qarğasan, civə”, “Bənövşə”, “Mər-mərə”, “Gizlin paç”, “Hola-hola”, “Dirə-döymə”, “Beş daş”, “Südlü sümük”, “Eşşək beli”, “Üstdən hoppanma”, “Xan gizir”, “Çövkən”, “Dava-dava” və ya “Qayışa girmə” və s.) Həmçinin bu kimi oyunlar həm də uşaqların nitqlərini inkişaf etdirmək, ətraf aləmi başa düşmələrinə və nəcib əxlaqi sifətlərə yiyələnmələrinə yardım göstərmək nöqteyi-nəzərdən də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə oyunlardan Azərbaycanın görkəmli pedaqoqu Əliheydər Həşimov sanki özünün uşaq vaxtı oynadığı və doymaq bilmədiyi oyunları xatırlayaraq yazırdı: Bir qism kasıb Azərbaycanlı uşaqlarının oyuncaqları əsas etibarı ilə çubuqdan, çəkicdən, aşıqdan, taxta parçalarından, şüşə qırıntısından, kibrit qutusundan, piləkdən, daşdan, əldəqayırma gəlincikdən və s. bu kimi şeylərdən ibarət olub. Öz oyuncaqları ilə uşaqlar başlıca olaraq böyüklərin əməyini, işini təqlid etmişlər. Məsələn, 3-5 yaşlı uşaq, təxminən, 1 metr uzunluğunda çubuğu “minməklə” sağ əlinə isə daha gödək bir çubuq almaqla həmin çubuqların birindən “at”, obirindən isə “qamçı” yerində istifadə edir; qarpız qabığından “vəl qayırıb” ucuna ip bağlayır və onu həyətdə arxasınca çəkib dövrə dolanmaqla “xırman döyür”, “vəl sürür”, kibrit qutusundan, yaxud nazik taxtadan tərəzi qayırıb oynayır; iki kiçik çöpü sapla bir-birinə bağlayıb ona əsgi dolamaqla “gəlincik düzəldir”, “yüyrük qayırıb onu yatırdır, gəlinciyə qulluq edir”, gödək-gödək çöp və kiçik-kiçik taxta parçalarından, həmçinin daş və palçıqdan “ev tikir”, mumdan və şüşə qırıntısından özünə “çaynik, samovar, stəkan-nəlbəki qayırıb çay qaynadır”, bir parça çörəkdən, qənddən, yaxud peçenye doğranmışından “çörək hazırlayır”, baçı qardaşını və ya qonşu evdən olan yoldaşını həmin çaya və ya xörəyə “qonaq çağırır”; özündən kiçik uşağı belinə alıb özünü at rolunda hesab edərək ora-bura yüyürür və ya balaca uşağı ipə bərkidilmiş taxta üstünə qoyub çəkir, “qoşqu heyvanın yerinə qoyub” hərdən bir öz hərəkət və ya səsində həmin heyvanı təqlid edir...
Dahi çex pedaqoqu Yan Amos Komenski uşaq həyatını oda bənzədərək deyirdi ki, küləksiz od yanmadığı kimi, oyunsuz da uşaq böyüyüb inkişaf edə bilməz. Oyun uşaqlarda şən əhval-ruhiyyə, sevinc, fantaziya və xəyal yaşadır. Oyunsuz uşaq həyatı yoxdur, oyun uşaqların tərbiyə məktəbidir. Y.A.Komenski məşhur “Ana qucağı məktəbi” adlı əsərində uşaq həyatını altı ilə bölür və hər ili ətraflı təhlil edərək göstərir ki, valideynlər uşaqlarla birgə oynamalı və onların oyunlarını istiqamətləndirməyə xüsusi əhəmiyyət verməlidir. Komenski fikrini maraqlı bir misalla ümumiləşdirir: “Belə nəql edirlər ki, məşhur yunan sərkərdəsi Femistoklun öz uşaqları ilə qum topaları olan meydançada at-at oynaması yoldan keçən bir gəncin heyrətinə səbəb olur. Necə? Böyük sərkərdə uşaqlarla at-at oynayır? Femistokl bunu hiss edir və həmin gəncə yaxınlaşıb belə deyir: ata olana kimi bu gördükləri heç kimə demə”.
Oyun prosesində uşaqlar oyunun qaydalarına əməl edir, çətinlikdən qorxmur, yoldaşlarına tabe olmağı və ya əmr etməyi öyrənir. Bonapart Napoleonun hüsn-təsirinin qüvvəti hələ balaca vaxtlarından özünü büruzə verirmiş. Yoldaşları Napoleondan qorxub ona tabe olardılar. Deməli sonralar milyonlarla adamlar onun əmrinə hazır olaraq ölüm şərbətini içdikdə həmin uşaqlıqda büruzə verilən qüvvəyə tabe olurmuşlar. Bütün Avropanı titrədən Teymurləng də hələ uşaq vaxtında yoldaşları ilə oynadıqda onları iki yerə bölüb bir-biri ilə dava elətdirərmiş və özünü də əmir adlandırıb sərkərdə olarmış. Və yaxud məşhur alman şairi Şillerin də dünyada tanınmasına, böyük ad qazanmağına ümdə səbəb anası Yelizaveta olub. Bu qadın oğluna oynamaq, oxumaq və yazmaqdan savayı bir xeyli məlumat da verib. Tövrat səhifələri ilə tanış edib, ədəbiyyat tarixinə, şairlərə dair biliklər verib, şeirlər öyrədib, onların qüsurlarını və gözəl tərəflərini də bildirib. Oğlunu məşğul etmək üçün almanların milli-mənəvi dəyərlərini daşıyan hekayələr və nağıllar da oxuyarmış. Bu minval ilə əlbəttə ki, Şillerin ədəbiyyata olan həvəsi daha da artacaqdı.
Böyük Hötenin də anası oğluna artıq etina edər, vaxtının çoxunu onunla oynamaqla bərabər hekayə oxumağa da sərf edərmiş. Bunun nəticəsi olaraq balaca Höte də yoldaşlarını toplayıb özünün təlif etdiyi oyun oynayar və ya hekayələr nağıl edərmiş.
Bir zamanlar “Bütün ölkələrin proletarları birləşin” məşhur devizinin dahi rəhbəri sayılan Karl Marks da bir ata kimi, uşaqları ilə saatlarla oynayar, uşaqlarla birlikdə kağızdan düzəltdiyi gəmiləri su ilə dolu ləyənə buraxarmış. Gəmilər bir-biri ilə toqquşanda uşaqların sevincinə səbəb olurmuş. Bu kimi misallardan onlarla sadalamaq olar.
Güründüyü kimi, oyunda uşaqlar dünyanı dərk edir, onların qabiliyyəti təşəkkül tapır. Oyun çox böyük işıqlı pəncərədir, həmin pəncərədən uşağın mənəvi aləminə ətraf aləm haqqında təsəvvürlərin, anlayışların həyatverici axını daxil olur. Deməli, bu kimi oyunlar və təmrinlər uşağın gələcəkdə artıq bir fərd kimi deyil, bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına daha böyük təsir göstərmiş olur. Köhnə psixologiya dərsliklərində yazılırdı: Əgər uşaq aynaya baxıb özünü tanıyırsa, demək o şəxsiyyətdir. Artıq bundan sonra uşağın hər bir hərəkətinə, hər bir davranışına, hətta verdiyi hər bir yerli və ya yersiz suallara yorqunluq hiss etmədən və ya bezikmədən daha artıq diqqət və qayğıyla yanaşmalıyıq. Çünki dünyaya təzəcə göz açan körpə görüb eşitdiklərini öyrənir. Uzun müddət tez-tez gördüyü adamların hərəkətlərini təqlid edir. Beləliklə, ailə və bağça tərbiyəsinin xüssusiyyətlərini uyğun olaraq uşaqlarda uzun əxlaqi və qeyri əxlaqi keyfiyyətlərin əsası qoyulur.
Məşhur pedaqoq Suxomlinski də oyunun uşaqlar qarşısında açdığı geniş aləmdən bəhs edərək yazırdı ki, oyunda uşaqların qarşısında dünya açılır, şəxsiyyətin yaradıcı qabiliyyəti açılır. Oyunsuz dolğun, məzmunlu əqli inkişaf yoxdur. Oyun çox böyük işıqlı pəncərədir: həmin pəncərədən uşağın mənəvi aləminə ətraf aləm haqqında təsəvvürlərin, anlayışların həyatverici axını daxil olur.
Çox təəssüf ki, bir sıra ailələrdə və eləcə də uşaq bağçalarında qüsurlara da rast gəlmək mümkündür. Elə valideynlər, tərbiyəçilər var ki, öz rahatlığı naminə körpə uşağın bir az kənara və ya qaranlıq bir yerə getməsinə razı olmur, “məfhumi” qüvvələrlə qorxudur, hədələyirlər. “Orda it var səni tutacaq, yaxud qaranlıqda cin, pişik, sican var səni yeyəcək” kimi düşünülməmiş sözlərlə uşaqların mənəvi aləminə zərbə vurmuş olurlar. Hələ vaxtilə bu kimi mənəviyyatımıza yaraşmayan hallara Hüseyn Cavid öz sərt etirazını belə bildirirdi: “Uşaq iki-üç yaşında qaranlıq guşəyə gedəndə valideynləri tərəfindən cinlər, divlər, ifritələr vasitəsi ilə qorxudulur, təhdid edilir. Biçarə, zavallı körpənin isə bütün mənəviyyatı alt-üst olur. Otuz yaşına gələndə belə, uşaqlıqda keçirdiyi o qorxunc kölgələri bir türlü başından çıxara bilmir”. Bu gün çağdaş Azərbaycanın müasir valideynləri, tərbiyəçiləri bu kimi mənəvi sifətlərə zəlillik gətirəcək vərdişlərə imkan və şərait yaratmaqdan təmamən uzaq olmalıdır.
Yekun olaraq qeyd edək ki, əgər hər bir valideyn və ya bağçadakı tərbiyəçi bu gün beşikdə “hıçqıran uşağı” ilk aylardan təmrinlərlə və oyunlarla düzgün əlaqələndirə bilərsə, təbii ki, o uşaq sabahın dahisi ola bilər. Çünki oyun hər şeylə maraqlanmaq, biliyə səy göstərmək odunu yandıran qığılcımdır.
Kamal CAMALOV,
Pedaqogika elmləri doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu
Baxış sayı: 291
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-06-2022 19:33 | Bölmə: Sosial
Ulu öndər Heydər Əliyev “Mən həyatımın, bu günümün, gələcəyimin də xoşbəxtliyini, səadətini məhz uşaqlara qayğıda, diqqətdə görürəm” – deyirdi. Azərbaycan Respublikasının ümummilli lideri, bu unudulmaz kəlamını 5 yanvar 2012-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbov Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyanın 5-ci maddəsinin II hissəsinin 22-ci bəndini rəhbər tutaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasında uşaq bağçalarının fəaliyyətinin müasir tələblər səviyyəsində qurulmasını, uşaqların intellektual, fiziki və psixoloji inkişafı üçün lazımi şəraitin yaradılmasını təmin etmək məqsədilə sərəncam imzalamışdır. Bu gün Naxçıvan Muxtar Respublikasının hər bir regionunda, hətta şəhər binalarının qabağında belə, uşaqların vaxtlarının səmərəli və şən keşməsi üçün düşünülmüş şəkildə şərait yaradılmışdır. Çünki uşaq öz uşaqlığını oyunda qurur, oyunda tapır. Bu mənada ailədə və ya bağçada uşağın şən, fiziki cəhətdən gümrah və intellektual olmasını şərtləndirən növlərdən biri də oyundur. “Oyun” sözünün kökü “oy”dur və ta qədimdən indiyədək türkdilli xalqların əksəriyyətində “ağıl”, “fikir”, “düşüncə” anlamını ifadə etmişdir.
Oyun bəşəri inkişafın ən qədim və mühüm vasitələrindəndir. Oyunun fəlsəfi, psixoloji, pedaqoji, bioloji, folklor və mədəniyyətşünaslıq baxımından öyrənilməsi göstərir ki, o, “möcüzələr möcüzəsi”dir. Mərhum pedaqoq Yusif Talıbov qeyd edirdi ki, “oyun uşaqlarda müşahidəçilik, səy, çətinlikləri aradan qaldırmağı bacarmaq, düşünmək kimi qabiliyyətlər tələb edir. Oyun uşaqları sevindirir. Bu sevinc ya yaradıcılıq, ya da qabiliyyət sevinci ola bilər. Oyun uşaqların iradəsini inkişaf etdirir”. Təbii ki, burada da ailə və uşaq bağçaları yada düşür. Çünki uşaqla hər bir valideyn və ya tərbiyəçi rütbəsindən asılı olmayaraq oynamalı, uşağın oyununa düzgün rəhbərlik etməyi səy və səbirlə bacarmalıdır. Çünki mədəni davranış qaydalarının tərbiyə edilmə¬sində oyun mühüm amildir. Uşaq oyunu mənşəyinə, təbiətinə və məzmununa görə ictimai xarakterlidir.
Uşaq oyunları da bir neçə qrupa bölünür: manipulyasiya (3 yaşadək uşaqlarda əl hərəkətləri) oyunları; süjetli oyunlar (uşaq müəyyən aktiv rollarda – yaşlı adam, heyvan və ya maşın kimi çıxış edir, passiv rolu isə oyuncaqlar görür); hərəkətli oyunlar (qaçmaq, tullanmaq və s. üzrə yarış, müəyyən qaydası olan, o cümlədən milli oyunlar və s.); didaktik və ya zehni oyunlar (hesablama, rəqəm və hərfləri tanıma, oxu, müxtəlif stolüstü oyunlar, tapmacalar, krossvordlar və s.). Bu kimi oyunlar uşaqların dərketmə fəaliyyəti və yaradıcılığının inkişafına kömək edir. Bir sıra uşaq oyunları milli mahiyyət daşıyıb, nəsildən-nəslə keçir (məs. milli oyunlarımızdan “Vur nağara, çıx qırağa”, “Güdü-güdü”, ”Çoban və canavar”, ”Qarğasan, civə”, “Bənövşə”, “Mər-mərə”, “Gizlin paç”, “Hola-hola”, “Dirə-döymə”, “Beş daş”, “Südlü sümük”, “Eşşək beli”, “Üstdən hoppanma”, “Xan gizir”, “Çövkən”, “Dava-dava” və ya “Qayışa girmə” və s.) Həmçinin bu kimi oyunlar həm də uşaqların nitqlərini inkişaf etdirmək, ətraf aləmi başa düşmələrinə və nəcib əxlaqi sifətlərə yiyələnmələrinə yardım göstərmək nöqteyi-nəzərdən də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə oyunlardan Azərbaycanın görkəmli pedaqoqu Əliheydər Həşimov sanki özünün uşaq vaxtı oynadığı və doymaq bilmədiyi oyunları xatırlayaraq yazırdı: Bir qism kasıb Azərbaycanlı uşaqlarının oyuncaqları əsas etibarı ilə çubuqdan, çəkicdən, aşıqdan, taxta parçalarından, şüşə qırıntısından, kibrit qutusundan, piləkdən, daşdan, əldəqayırma gəlincikdən və s. bu kimi şeylərdən ibarət olub. Öz oyuncaqları ilə uşaqlar başlıca olaraq böyüklərin əməyini, işini təqlid etmişlər. Məsələn, 3-5 yaşlı uşaq, təxminən, 1 metr uzunluğunda çubuğu “minməklə” sağ əlinə isə daha gödək bir çubuq almaqla həmin çubuqların birindən “at”, obirindən isə “qamçı” yerində istifadə edir; qarpız qabığından “vəl qayırıb” ucuna ip bağlayır və onu həyətdə arxasınca çəkib dövrə dolanmaqla “xırman döyür”, “vəl sürür”, kibrit qutusundan, yaxud nazik taxtadan tərəzi qayırıb oynayır; iki kiçik çöpü sapla bir-birinə bağlayıb ona əsgi dolamaqla “gəlincik düzəldir”, “yüyrük qayırıb onu yatırdır, gəlinciyə qulluq edir”, gödək-gödək çöp və kiçik-kiçik taxta parçalarından, həmçinin daş və palçıqdan “ev tikir”, mumdan və şüşə qırıntısından özünə “çaynik, samovar, stəkan-nəlbəki qayırıb çay qaynadır”, bir parça çörəkdən, qənddən, yaxud peçenye doğranmışından “çörək hazırlayır”, baçı qardaşını və ya qonşu evdən olan yoldaşını həmin çaya və ya xörəyə “qonaq çağırır”; özündən kiçik uşağı belinə alıb özünü at rolunda hesab edərək ora-bura yüyürür və ya balaca uşağı ipə bərkidilmiş taxta üstünə qoyub çəkir, “qoşqu heyvanın yerinə qoyub” hərdən bir öz hərəkət və ya səsində həmin heyvanı təqlid edir...
Dahi çex pedaqoqu Yan Amos Komenski uşaq həyatını oda bənzədərək deyirdi ki, küləksiz od yanmadığı kimi, oyunsuz da uşaq böyüyüb inkişaf edə bilməz. Oyun uşaqlarda şən əhval-ruhiyyə, sevinc, fantaziya və xəyal yaşadır. Oyunsuz uşaq həyatı yoxdur, oyun uşaqların tərbiyə məktəbidir. Y.A.Komenski məşhur “Ana qucağı məktəbi” adlı əsərində uşaq həyatını altı ilə bölür və hər ili ətraflı təhlil edərək göstərir ki, valideynlər uşaqlarla birgə oynamalı və onların oyunlarını istiqamətləndirməyə xüsusi əhəmiyyət verməlidir. Komenski fikrini maraqlı bir misalla ümumiləşdirir: “Belə nəql edirlər ki, məşhur yunan sərkərdəsi Femistoklun öz uşaqları ilə qum topaları olan meydançada at-at oynaması yoldan keçən bir gəncin heyrətinə səbəb olur. Necə? Böyük sərkərdə uşaqlarla at-at oynayır? Femistokl bunu hiss edir və həmin gəncə yaxınlaşıb belə deyir: ata olana kimi bu gördükləri heç kimə demə”.
Oyun prosesində uşaqlar oyunun qaydalarına əməl edir, çətinlikdən qorxmur, yoldaşlarına tabe olmağı və ya əmr etməyi öyrənir. Bonapart Napoleonun hüsn-təsirinin qüvvəti hələ balaca vaxtlarından özünü büruzə verirmiş. Yoldaşları Napoleondan qorxub ona tabe olardılar. Deməli sonralar milyonlarla adamlar onun əmrinə hazır olaraq ölüm şərbətini içdikdə həmin uşaqlıqda büruzə verilən qüvvəyə tabe olurmuşlar. Bütün Avropanı titrədən Teymurləng də hələ uşaq vaxtında yoldaşları ilə oynadıqda onları iki yerə bölüb bir-biri ilə dava elətdirərmiş və özünü də əmir adlandırıb sərkərdə olarmış. Və yaxud məşhur alman şairi Şillerin də dünyada tanınmasına, böyük ad qazanmağına ümdə səbəb anası Yelizaveta olub. Bu qadın oğluna oynamaq, oxumaq və yazmaqdan savayı bir xeyli məlumat da verib. Tövrat səhifələri ilə tanış edib, ədəbiyyat tarixinə, şairlərə dair biliklər verib, şeirlər öyrədib, onların qüsurlarını və gözəl tərəflərini də bildirib. Oğlunu məşğul etmək üçün almanların milli-mənəvi dəyərlərini daşıyan hekayələr və nağıllar da oxuyarmış. Bu minval ilə əlbəttə ki, Şillerin ədəbiyyata olan həvəsi daha da artacaqdı.
Böyük Hötenin də anası oğluna artıq etina edər, vaxtının çoxunu onunla oynamaqla bərabər hekayə oxumağa da sərf edərmiş. Bunun nəticəsi olaraq balaca Höte də yoldaşlarını toplayıb özünün təlif etdiyi oyun oynayar və ya hekayələr nağıl edərmiş.
Bir zamanlar “Bütün ölkələrin proletarları birləşin” məşhur devizinin dahi rəhbəri sayılan Karl Marks da bir ata kimi, uşaqları ilə saatlarla oynayar, uşaqlarla birlikdə kağızdan düzəltdiyi gəmiləri su ilə dolu ləyənə buraxarmış. Gəmilər bir-biri ilə toqquşanda uşaqların sevincinə səbəb olurmuş. Bu kimi misallardan onlarla sadalamaq olar.
Güründüyü kimi, oyunda uşaqlar dünyanı dərk edir, onların qabiliyyəti təşəkkül tapır. Oyun çox böyük işıqlı pəncərədir, həmin pəncərədən uşağın mənəvi aləminə ətraf aləm haqqında təsəvvürlərin, anlayışların həyatverici axını daxil olur. Deməli, bu kimi oyunlar və təmrinlər uşağın gələcəkdə artıq bir fərd kimi deyil, bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına daha böyük təsir göstərmiş olur. Köhnə psixologiya dərsliklərində yazılırdı: Əgər uşaq aynaya baxıb özünü tanıyırsa, demək o şəxsiyyətdir. Artıq bundan sonra uşağın hər bir hərəkətinə, hər bir davranışına, hətta verdiyi hər bir yerli və ya yersiz suallara yorqunluq hiss etmədən və ya bezikmədən daha artıq diqqət və qayğıyla yanaşmalıyıq. Çünki dünyaya təzəcə göz açan körpə görüb eşitdiklərini öyrənir. Uzun müddət tez-tez gördüyü adamların hərəkətlərini təqlid edir. Beləliklə, ailə və bağça tərbiyəsinin xüssusiyyətlərini uyğun olaraq uşaqlarda uzun əxlaqi və qeyri əxlaqi keyfiyyətlərin əsası qoyulur.
Məşhur pedaqoq Suxomlinski də oyunun uşaqlar qarşısında açdığı geniş aləmdən bəhs edərək yazırdı ki, oyunda uşaqların qarşısında dünya açılır, şəxsiyyətin yaradıcı qabiliyyəti açılır. Oyunsuz dolğun, məzmunlu əqli inkişaf yoxdur. Oyun çox böyük işıqlı pəncərədir: həmin pəncərədən uşağın mənəvi aləminə ətraf aləm haqqında təsəvvürlərin, anlayışların həyatverici axını daxil olur.
Çox təəssüf ki, bir sıra ailələrdə və eləcə də uşaq bağçalarında qüsurlara da rast gəlmək mümkündür. Elə valideynlər, tərbiyəçilər var ki, öz rahatlığı naminə körpə uşağın bir az kənara və ya qaranlıq bir yerə getməsinə razı olmur, “məfhumi” qüvvələrlə qorxudur, hədələyirlər. “Orda it var səni tutacaq, yaxud qaranlıqda cin, pişik, sican var səni yeyəcək” kimi düşünülməmiş sözlərlə uşaqların mənəvi aləminə zərbə vurmuş olurlar. Hələ vaxtilə bu kimi mənəviyyatımıza yaraşmayan hallara Hüseyn Cavid öz sərt etirazını belə bildirirdi: “Uşaq iki-üç yaşında qaranlıq guşəyə gedəndə valideynləri tərəfindən cinlər, divlər, ifritələr vasitəsi ilə qorxudulur, təhdid edilir. Biçarə, zavallı körpənin isə bütün mənəviyyatı alt-üst olur. Otuz yaşına gələndə belə, uşaqlıqda keçirdiyi o qorxunc kölgələri bir türlü başından çıxara bilmir”. Bu gün çağdaş Azərbaycanın müasir valideynləri, tərbiyəçiləri bu kimi mənəvi sifətlərə zəlillik gətirəcək vərdişlərə imkan və şərait yaratmaqdan təmamən uzaq olmalıdır.
Yekun olaraq qeyd edək ki, əgər hər bir valideyn və ya bağçadakı tərbiyəçi bu gün beşikdə “hıçqıran uşağı” ilk aylardan təmrinlərlə və oyunlarla düzgün əlaqələndirə bilərsə, təbii ki, o uşaq sabahın dahisi ola bilər. Çünki oyun hər şeylə maraqlanmaq, biliyə səy göstərmək odunu yandıran qığılcımdır.
Kamal CAMALOV,
Pedaqogika elmləri doktoru,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,
Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu
Baxış sayı: 291
Bölməyə aid digər xəbərlər
24-11-2024, 22:26
Bu da xatirə - Fotosu
24-11-2024, 21:24
Bir qadın Analar Günündə metro stansiyasında uşaq dünyaya gətirib
24-11-2024, 14:32
Bakı aeroportu COP29-da - Video
24-11-2024, 13:11
Kşilərin səfərbər olması səbəbindən minə yaxın ev istiliksiz qalıb
23-11-2024, 20:20
Bir nəfər yaşıl metro xəttinin üzərinə yıxılıb
23-11-2024, 20:17
Zelenski: Ukraynada 300-dən çox liman infrastrukturu obyekti zədələnib
23-11-2024, 20:07
Prezidentdən elektrik enerjisi və su təchizatı ilə bağlı - Fərman
23-11-2024, 13:57
Həkimlər bir yeniyetmənin sidik kisəsindən 46 maqnit top çıxarıblar
23-11-2024, 13:52
"Qazprombank" UnionPay kartlarının Türkiyədə qəbulu dayandırılıb
23-11-2024, 13:40
Qırğızıstan-Rusiya Slavyan Universiteti 15 min nəfərlik kampus tikəcək
23-11-2024, 12:58
Azərbaycanda zəlzələ oldu
22-11-2024, 20:13
Bir şagirdin telefonu dərs zamanı yanıb
22-11-2024, 18:56
Qırğızıstanda elektron siqaretlərin çəkilməsi qadağan edilib
22-11-2024, 17:42
Zenden ayaqqabılar şəbəkəsinin təsisçisi istintaqla əməkdaşlıq edəcək
22-11-2024, 10:26
Xabarovsk diyarının qubernatoru Demeşin: "Regionda 576 həkim çatışmır"
21-11-2024, 22:14
SHOT: Qasırğa nəticəsində dörd nəfər xəsarət alıb
21-11-2024, 20:49
Rusiya Federasiyasının Konstitusiya Məhkəməsi 65 yaşına çatmayanlara görə demobilizasiyadan imtinanı təsdiqləyib
21-11-2024, 19:46
Yuri Lukyançenko özünə köhnə butulkalardan ev tikib
21-11-2024, 15:33
“Yaşıl dünya naminə inklüzivlik” adlı tədbir keçirilib
21-11-2024, 12:46
Millət vəkili vətəndaşlarla növbəti dəfə görüş keçirib
20-11-2024, 23:16
Papa Fransisk gələcək dəfn mərasimini sadələşdirib
20-11-2024, 19:40
“Vətəndaş A” serialına görə İTV-yə - Rəsmi xəbərdarlıq
20-11-2024, 19:12
Putin Patriarx Kirili ad günü münasibətilə təbrik edib
20-11-2024, 12:24
Kamçatkadan baqajda 10 kq-dan çox kürü ixracı qadağan ediləcək
19-11-2024, 20:10
Yaroslavlda əcnəbi sözlərlə küçə lövhələrinin asılması qadağan edilib
19-11-2024, 16:16
İtkin düşən hicablı məktəbli qız tapılıb
19-11-2024, 13:59
Nazir deputatın qaldırdığı məsələyə cavab verdi
19-11-2024, 13:28
Sərhəddə Almaniya vətəndaşından 23 milyon rubl dəyərində markalı çantalar götürülüb
18-11-2024, 22:42
COP29 – “El bir olsa”- Yaşıl dünya naminə ağac əkmə aksiyası keçirildi
18-11-2024, 21:28
Iki dişli oğlan uşağı dünyaya gəlib
17-11-2024, 13:34
Türkiyədən Rusiyaya geyim idxalı demək olar ki, iki dəfə azalıb
16-11-2024, 12:51
Pravoslav universitetinin rektoru məktəbə kilsə slavyan dilinin daxil edilməsini zəruri hesab edir
15-11-2024, 19:19
Deputatla görüşə narkotik gətirib
15-11-2024, 19:14
İki məktəbli qız beş yaşlı uşağı xilas edib
15-11-2024, 17:46
Çuvaşiyada 129 uşaq plov və balıq şorbasından zəhərlənib
15-11-2024, 11:28
Rusiyanın ilk hərtərəfli İnsult Monitorinq Mərkəzi Başqırdıstanda açılıb
14-11-2024, 19:37
Beş Tümen sakini bu il lotereyada udmaq sayəsində milyonçu olub
14-11-2024, 16:36
Səməd Vəkilovun kitabının təqdimatı keçirilib
12-11-2024, 19:43
İlham Əliyev deyib ki, AK Azərbaycan qazının Avropaya nəqlini xahiş edib
12-11-2024, 18:59
Əməkdar müəllimi TƏBRİK EDİRİK!