23:11 / 14-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Ümummilli Liderin 1969-cu ildə birinci dəfə hakimiyyətə gəlişi Azərbaycanın qurtuluş tarixinin başlanğıcıdır"
23:08 / 14-07-2025
Tbilisinin mərkəzində beşmərtəbəli bina uçub
23:05 / 14-07-2025
BMT-nin baş katibi ABŞ-ın Rusiyaya qarşı sanksiyaları haqqında: "Atəşin dayandırılmasına kömək edən hər şey vacibdir"
23:01 / 14-07-2025
16 yaşlı qızı zorlamağa cəhd edən miqrant saxlanılıb
22:59 / 14-07-2025
Pentaqon Ukraynaya 17 "Patriot" sistemlərinin çatdırılması ilə bağlı şərh verməkdən imtina edib
22:57 / 14-07-2025
Dağıstanda sudan zəhərlənənlərin sayı 450 nəfərə çatıb
22:54 / 14-07-2025
Vilayətin girişində alman turistlərin tıxacları
22:51 / 14-07-2025
Gürcüstan NATO-nun çoxmillətli təlimlərinə ev sahibliyi edəcək
17:20 / 14-07-2025
"Mi-8" helikopteri planlaşdırılmamış eniş edib
17:16 / 14-07-2025
Tələbə 12,5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
17:10 / 14-07-2025
Zelenski Yuliya Svırıdenkonu Ukrayna hökumətinə rəhbərlik etməyə dəvət edib
17:06 / 14-07-2025
Yanğın zamanı iki nəfərin ölümü ilə bağlı iş üzrə yerli sakin saxlanılıb
17:02 / 14-07-2025
İldırım vurması nəticəsində həlak olanlardan biri Moskva sakinidir
16:59 / 14-07-2025
Zelenski Kelloq ilə görüşdə Rusiyaya qarşı sanksiyalarla sülhü yaxınlaşdırmağı təklif edib
12:23 / 14-07-2025
Teleaparıcı təcili olaraq xəstəxanaya yerləşdirilib
12:20 / 14-07-2025
Bundestaqın üzvü Şmidt: "Almaniya Rusiya ilə gələcək qarşıdurmaya hazırdır"
12:08 / 14-07-2025
Kamerunun 92 yaşlı prezidenti Biya yeni müddətə namizədliyini açıqlayıb
12:04 / 14-07-2025
Tramp Makrona deyib ki, Putin “hər şeyi götürmək istəyir”
12:02 / 14-07-2025
Məhkəmə "Vneşprombank"ın keçmiş sahibi Bedjamovu qiyabi olaraq 14 il müddətinə azadlıqdan məhrum edib
12:00 / 14-07-2025
Rusiya Müdafiə Nazirliyinin zabitinə qarşı terror aktı hazırlayan SBU-nun şəriki həbs edilib
11:53 / 14-07-2025
Sürücü təqaüdçünü vurub
10:15 / 14-07-2025
Vüqar Rəhimzadə: "Azərbaycan-Suriya əlaqələri ölkəmizin Yaxın Şərq siyasətində mühüm istiqamətdir"
23:17 / 13-07-2025
Lavrov Şimali Koreyadan sonra Çinə gedib
23:13 / 13-07-2025
İqor ata: "Uşaq üçün cinayət məsuliyyəti cəmiyyətin atomlaşmasıdır"
23:09 / 13-07-2025
İtalyan Sinner ilk dəfə Wimbledon qalibi olmaq üçün Alkarası məğlub etdi
23:02 / 13-07-2025
Deputat Qiqin: “Ukraynada faşizm sementlənir”
22:58 / 13-07-2025
Valaamda kabin oğlanlarının şücaəti əbədiləşdirildi
22:40 / 13-07-2025
Makron: "2027-ci ildə Fransanın hərbi büdcəsi 2017-ci ilə nisbətən iki dəfə artacaq"
22:33 / 13-07-2025
"Bild": "Həkimlər 400-dən çox insana yardım göstərməli olub"
22:26 / 13-07-2025
"Əl-Cəzirə": İsrail İran prezidentini öldürmək cəhdinin əvəzini ödəyəcək
22:16 / 13-07-2025
Motokros əfsanəsi mərminin evə düşməsindən sonra ölüb
22:12 / 13-07-2025
"Baden-Baden"də xlordan zəhərlənənlərin sayı 31 nəfərə çatıb
22:07 / 13-07-2025
Zelenski Rusiyaya yeni uzaqmənzilli zərbələrin hazırlandığını açıqlayıb
22:02 / 13-07-2025
Terror aktı nəticəsində həlak olan general İqor Kirillovun büstü qoyulub
21:57 / 13-07-2025
Güclü külək nəticəsində ağac uşağın üzərinə aşıb, o, sağ qalmayıb
21:25 / 13-07-2025
On minlərlə xərçəng sahilə çıxıb
XOCALI HARAYLI ƏSƏRLƏR-RАMİZ QАSIMОV
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.RАMİZ QАSIMОV,
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 638
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 638
Bölməyə aid digər xəbərlər
22-05-2025, 20:36
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazılar Şurasının iclası keçirilib
16-05-2025, 19:40
"Arzu" mərasim evi-VİDEO+FOTOLAR
15-05-2025, 09:35
Baş prokuror Kamran Əliyev Bəhruz Əhmədovu Hərbi Prokurorluğun kollektivinə təqdim edib
11-05-2025, 13:49
İlham Əliyev Ağdamın Kəngərli kəndinə köçən sakinlərlə görüşüb, onlara evlərin açarlarını təqdim edib
11-05-2025, 12:15
Prokurorluq əməkdaşları Fəxri Xiyabanı ziyarət edib
9-05-2025, 10:42
Misirdə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə həsr olunmuş tədbir keçirilib
9-05-2025, 10:35
Professor: "Ulu Öndər Azərbaycan milli mətbuatını həmişə diqqət mərkəzində saxlayırdı"
9-05-2025, 10:29
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətçiliyi və konstitusiya quruculuğunun banisi kimi rolu əvəzsizdir
8-05-2025, 19:28
Mirzə Ələkbər Sabir Fondu media və reklamlarda dili pozuntularını monitorinq edəcək
4-05-2025, 21:40
Prokurorluq əməkdaşları "Bakı Marafonu 2025"də iştirak edib
4-05-2025, 15:16
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyevanın Naxçıvan səfəri Ordubad rayonunda davam edib - FOTOLENT
1-05-2025, 21:21
Kamran Əliyev yenidən baş prokuror təyin olundu
30-04-2025, 15:33
İlham Əliyev Qusar rayonunda bağçılıq və soyuducu anbar kompleksinin fəaliyyəti ilə tanış olub
29-04-2025, 17:19
Prezidentdən Naxçıvanla bağlı - Sərəncam
29-04-2025, 17:14
Pezeşkianın qızı da Bakıya gəlibmiş - Foto
26-04-2025, 11:26
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Culfada seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib - FOTO
26-04-2025, 08:00
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
19-04-2025, 23:44
Milli Məclisin deputatı Vüqar Rəhimzadə Ordubadda seçiciləri ilə növbəti görüşünü keçirib FOTO
14-04-2025, 22:00
Vüqar Rəhimzadə: "Zərifə xanım Əliyeva adını tarixdə əbədiləşdirən unudulmaz şəxsiyyətdir"
13-04-2025, 22:00
Leyla Əliyeva Bakıdakı yaşıllıqlarla bağlı layihənin növbəti mərhələsini başlatdı - Fotolar
12-04-2025, 10:15
Prezidentin nəvələri Ərdoğanla - Foto
11-04-2025, 23:03
Prezident ailə üzvləri ilə Antalyada - Fotolar
10-04-2025, 10:45
“Biz bu məhkəmənin qərarlarını tanımırıq” - Prezident
4-04-2025, 22:56
Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 11-ci və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclasları keçirilib
3-04-2025, 23:43
Hikmət Hacıyevə ağır itki üz verdi
1-04-2025, 18:55
Əziz insan, doğum günün mübarək!
1-04-2025, 18:32
Baş prokuror Kamran Əliyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Vyetnama səfər edib-VİDEO
27-03-2025, 16:36
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Şuşada bir sıra açılışlarda iştirak edib və aparılan tikinti işləri ilə tanış olublar
27-03-2025, 16:30
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdamın Sarıcalı kəndinin birinci mərhələsinin açılışında iştirak ediblər
20-03-2025, 17:36
Sumqayıt Şəhəri üzrə Maliyyə İdarəsinin kollektivi şəhid və qazi ailəsini ziyarət ediblər
18-03-2025, 20:21
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdərənin Həsənriz kəndində sakinlərlə birlikdə Novruz tonqalını alovlandırıblar
18-03-2025, 15:09
Mehriban Əliyeva Ağdərədən paylaşım etdi - Video
10-03-2025, 21:58
Azərbaycana rəsmi səfərə gəldi - Foto
7-03-2025, 17:10
Vüqar Rəhimzadə: "Qadınlarımız ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında böyük nüfuza malikdirlər"
6-03-2025, 22:58
Millət vəkili Elnarə Akimova növbəti dəfə vətəndşları qəbul edib
5-03-2025, 14:34
İlham Əliyev Türkiyəyə işgüzar səfərə gəlib
1-03-2025, 00:18
Faiq Qəniyev: "Azərbaycanda cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi diqqət mərkəzindədir" - VİDEO
26-02-2025, 15:25
Rəsmilər “Ana harayı”nı ziyarət etdi - Fotolar
26-02-2025, 15:12
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Xocalı soyqırımı abidəsini ziyarət ediblər
26-02-2025, 08:55
Prezident Xocalı soyqırımı ilə bağlı paylaşım etdi
19-02-2025, 23:41
İlham Əliyev Xocalının Ballıca kəndində fərdi evlərin və infrastrukturun bərpası sahəsində görülən işlərlə tanış olub, kəndə köçən bir qrup sakinlə görüşüb-VIDEO