23:48 / 18-04-2021
Türkiyənin tanınmış aktyoru dünyasını dəyişdi
23:45 / 18-04-2021
Ramazanın altıncı gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
23:42 / 18-04-2021
“Oğlum şəhid olanda atası üzə çıxıb pul tələb etdi“
23:38 / 18-04-2021
Türkiyəli səfirdən Sarkisyanın təxribatına cavab - Foto
23:34 / 18-04-2021
Yoluxanların bu günə olan statistikası
22:42 / 18-04-2021
SƏNSİZLİK ZÜMZÜMƏLƏRİM...-Fidan Nizaməddin qızı Abdurəhmanova
22:05 / 18-04-2021
VÜQARLI, ƏZƏMƏTLİ AZƏRBAYCAN ƏSGƏRİ!-SEVİNC ABUTALIBOVA
21:45 / 18-04-2021
Hərbi Qənimətlər Parkı: revanşist qüvvələrə daha bir mesaj
21:29 / 18-04-2021
Küveytin gündəlik “Kuwait Times” qəzetində müharibə nəticəsində didərgin düşmüş Azərbaycanlıların öz evlərinə qayıtmaq şansının yarandığı barədə məlumat dərc edılıb
16:24 / 18-04-2021
Ədalət Əroğlunun "Oyanan ruhlar..." kitabı işıq üzü gördü-TƏBRİK EDİRİK!
15:26 / 18-04-2021
Eldar Quliyev dəfn olundu - Foto
13:51 / 18-04-2021
Bu da Ağdamın Saybalı kəndi - Video
13:48 / 18-04-2021
“Le Monde” Qarabağda həyata keçirilən böyük layihələrdən yazdı
13:46 / 18-04-2021
Konsulun saxlanılmasının görüntüləri yayıldı - Ukrayna-Rusiya arasında qalmaqal+Video
13:43 / 18-04-2021
İsraildə küçədə maska taxmaq tələbi ləğv edildi
13:39 / 18-04-2021
Cəbrayılın Daş Veysəlli kəndi - Video
13:35 / 18-04-2021
Ağdamda daha bir nəfər minaya düşdü
13:33 / 18-04-2021
Paşinyana ölən əsgərin məzarına gül qoymağa icazə vermədi - Video
02:03 / 18-04-2021
3 milyonluq nişan üzüyünü qaytarmaq istəmir
01:58 / 18-04-2021
"Nəslimizdə hamı koronavirusa yoluxub"
01:52 / 18-04-2021
Türkiyəli nazir türk peyvəndi etdirdi
01:50 / 18-04-2021
Daha 2 boksçumuz dünya birinciliyində 1/4 finala vəsiqə qazandı
01:48 / 18-04-2021
Türkiyə cüdoçusu Avropa çempionu oldu
01:43 / 18-04-2021
Lukaşenko və övladlarına qarşı sui-qəsd hazırlayanlar saxlanıldı
01:38 / 18-04-2021
Məktəb direktoru COVID-19-dan dünyasını dəyişdi
01:36 / 18-04-2021
Ramazanın beşinci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
01:34 / 18-04-2021
Göyçayda vəzifəli şəxslər saxlanıldı
23:07 / 17-04-2021
Baş redaktor: "Uğurumu işıqlandıran saytlara minnətdaram"-Siyahı
22:12 / 17-04-2021
Bu gün şair, alim Vüqar Əhmədin doğum günüdür-TƏBRİK EDİRİK!
XOCALI HARAYLI ƏSƏRLƏR-RАMİZ QАSIMОV
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.RАMİZ QАSIMОV,
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 125
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 125
Bölməyə aid digər xəbərlər
16-04-2021, 00:22
Gənclər və İdman Baş İdarəsi tanınmış jurnalisti təltif etdi
15-04-2021, 22:55
Prezident onları təltif etdi - Siyahı
15-04-2021, 20:38
ZƏRİFƏ XANIM ƏLİYEVANIN ŞƏXSİYYƏTİ İCTİMAİ VƏ FƏRDİLİYİN BİR VƏHDƏTİNİ TƏŞKİL EDİR-KAMAL CAMALOV
15-04-2021, 09:03
RAMAZAN AYININ HİKMƏT VƏ FƏZİLƏTLƏRİ-Ceyhun Məmmədov
14-04-2021, 23:49
Lukaşenko İlham Əliyevin oğlundan danışdı - “Bu, onun başucalığıdır”
14-04-2021, 17:03
“Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə öz dəmir yolunu Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirəcək”
13-04-2021, 21:46
Sülhməramlılar regiondan çıxandan sonra nə olacaq? - Prezident cavabladı
12-04-2021, 22:15
Prezidentin bugünkü çıxışının - Videosu
12-04-2021, 19:41
Prezident erməni maşınlarının nömrələrindən düzəldilmiş lövhədən danışdı
12-04-2021, 18:17
Prezidentin hərbçilərlə görüşündən - Fotolar
10-04-2021, 11:18
İlham Əliyev Türkiyə səfirini qəbul etdi - Fotolar
9-04-2021, 17:11
Tibb Universitetinin əməkdaşları təltif edildi - Siyahı
8-04-2021, 20:03
Prezidentin köməkçisindən vətəndaşlara ÇAĞIRIŞ
8-04-2021, 12:43
Kamran Əliyev itkin hərbçilərin valideynlərinin yanına getdi - Video
6-04-2021, 20:57
Prezident müraciət etdi - Video
4-04-2021, 09:31
Adil Əliyev: Zəngəzur türk dünyasını birləşdirən bir körpüdür
2-04-2021, 19:20
Mehriban Əliyevadan Aprel döyüşləri ilə bağlı paylaşım - Foto
2-04-2021, 19:18
“Polad postu” da Aprel döyüşlərində azad edilib... - Video
1-04-2021, 19:37
AQİL ABBASIN DOĞUM GÜNÜNÜ TƏBRİK EDİRƏM!
1-04-2021, 18:02
Bayraktardan Prezidentə hədiyyə - Foto
1-04-2021, 14:33
İlham Əliyev Selçuk Bayraktarı qəbul etdi - Fotolar
31-03-2021, 21:07
Mehriban Əliyevadan 31 Mart Soyqırımı ilə bağlı paylaşım
31-03-2021, 20:51
Dünya azərbaycanlıları soyqırımı qurbanlarını yad edib
31-03-2021, 20:29
Ərdoğan Şuşaya səfər edəcək
30-03-2021, 17:01
Son dəqiqə! Yüksək vəzifəyə təyinat var
26-03-2021, 21:29
Kəmaləddin Heydərovdan ərəb turistlərlə bağlı - Açıqlama
26-03-2021, 01:18
Ceyhun Məmmədov: "Şəhidlər heç vaxt unudulmur!"
23-03-2021, 21:11
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ: BU GÜNDƏN GƏLƏCƏYƏ DAHA ETİBARLI, DAHA MODERN-Cavadxan Qasımov
22-03-2021, 00:26
Şuşada zəfər tonqalının alovlandırılması Böyük Qayıdışın təsdiqidir – Anar Məmmədov
21-03-2021, 14:22
Türkiyə mediası Prezidentin Novruzu Şuşada qeyd etməsindən YAZDI
19-03-2021, 19:24
“Bunları nəzərə alıb sərtləşməyə getmədik”
19-03-2021, 15:08
Erməni vandalları bilərəkdən ərazilərimizə minalar yerləşdiriblər
19-03-2021, 12:22
“Məhkumları Prezidentin addımından nəticə çıxarmağa çağırıram”
18-03-2021, 14:50
Prezident “Azərxalça”ya yeni sədr təyin etdi
18-03-2021, 13:32
Prezident xalqı təbrik etdi
17-03-2021, 21:10
ƏMƏK VƏ ZƏHMƏT DASTANI-Ramiz QASIMOV-Bu gün Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Bahar xanım Talıbovanın doğum günüdür
17-03-2021, 01:01
Mehriban Əliyeva Şuşa səfəri ilə bağlı paylaşım edib - VİDEO
15-03-2021, 02:13
“Belə səfərlər jurnalistlərimizə erməni vəhşiliyinin dəhşətli nəticələrini gözləri ilə görmək imkanı yaradır”
14-03-2021, 14:16
“Ağdamda olarkən qarışıq hislər keçirirəm” - Hikmət Hacıyev
13-03-2021, 13:58
Media nümayəndələri Ağdama səfər edib - Foto
12-03-2021, 00:06
“Qarabağ ərazisi üçün bir çox planlarımız var” - Prezident
11-03-2021, 23:53
İlham Əliyev AYİB-in yeni prezidentini qəbul edib - YENİLƏNİB
11-03-2021, 15:11
“Günlük 700-800 yoluxma həyəcan yaradır”
10-03-2021, 22:38
Prezident Bəylər Eyyubovla bağlı sərəncam verdi
10-03-2021, 22:33
Bu gün biz növbəti qələbə və zəfərlər yolunda Yeni Azərbaycan Partiyası ətrafında daha da sıx biləşərək, irəliyə doğru inamla addımlayırıq-Anar MƏMMƏDOV
9-03-2021, 23:10
Ən çox bu qurumlardan korrupsiyaya görə şikayət edilir - SİYAHI