22:58 / 18-04-2024
Dövlət Departamenti: ABŞ Fələstinin BMT-yə daimi üzv kimi daxil olmasını dəstəkləməyəcək
22:52 / 18-04-2024
Makron: "Ukrayna üçün İsraillə eyni hava hücumundan müdafiə sistemi qurmaq mümkün deyil"
22:41 / 18-04-2024
CNN: Çad ABŞ-ı hərbi razılaşmanı pozmaqla hədələyir
22:32 / 18-04-2024
Zaxarova: "Kosovonun Avropa Şurasına daxil olmaq hüququ yoxdur"
22:27 / 18-04-2024
Mirançuk "Liverpul"la oyunda "Atalanta"nın start heyətində yer alıb
22:18 / 18-04-2024
Krımda “Ağ kostyum” neonasist qruplaşmasının 12 üzvü saxlanılıb
16:46 / 18-04-2024
Baş prokuror Çin Xalq Respublikasında işgüzar səfərdədir
16:34 / 18-04-2024
ABŞ Konqresinin üzvü Ukraynaya yardıma səs verənləri Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə qoşulmağa dəvət edib
16:04 / 18-04-2024
"Bild": Rusiya səfiri casusluqda şübhəli bilinənlərin həbsindən sonra Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
15:54 / 18-04-2024
SEPAH: İran İsrailin bütün nüvə obyektlərinin yerini müəyyənləşdirib və zərbə vurmağa hazırdır
15:42 / 18-04-2024
40-dan çox it aclıqdan və soyuqdan ölüb
15:36 / 18-04-2024
Bavariyada iki nəfər Rusiyaya casusluq etməkdə şübhəli bilinərək saxlanılıb
15:29 / 18-04-2024
Peskov: "Oçeretnının Fransadakı villasının həbsi qanunsuzdur"
15:24 / 18-04-2024
Ukrayna Silahlı Qüvvələri Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasının idman zalına pilotsuz təyyarə ilə yenidən hücum edib
15:19 / 18-04-2024
Peskov: "ABŞ Kiyevə kömək etməklə özü üçün fayda axtarır"
15:14 / 18-04-2024
Zaxarova: "Almaniya Rusiyanı konsentrasiya düşərgəsi məhbuslarının xatirəsini yad etməyə dəvət etməyib"
15:10 / 18-04-2024
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: MAQATE rəhbəri Qrossi tezliklə Rusiyaya səfər edə bilər
15:00 / 18-04-2024
İspaniyada 17 yaşlı idmançı meningitdən dünyasını dəyişib
14:57 / 18-04-2024
Müstəntiqlər iradına görə moskvalını öldürən miqrantın şəxsiyyətini müəyyən ediblər
14:51 / 18-04-2024
"Monako"nun futbolçusu Qolovin zədə səbəbindən mövsümün qalan hissəsini yaşıl meydanlardan kənarda qoyub
14:47 / 18-04-2024
Peskov: "Kiyevə yeni yardım paketi cəbhədəki vəziyyəti dəyişməyəcək"
14:42 / 18-04-2024
Bayden əmisinin cəsədinin yoxa çıxmasını adamyeyənlərlə əlaqələndirib
14:37 / 18-04-2024
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində 8 nəfər yaralanıb
23:29 / 17-04-2024
Hikmət Hacıyev: Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi tərəfindən qərar qəbul edilib
23:09 / 17-04-2024
Amsterdam kütləvi turizmlə mübarizə məqsədilə yeni otellərin tikintisini qadağan edib
22:47 / 17-04-2024
Məktəblini vuran müəllimə qarşı cinayət işi açılıb
21:58 / 17-04-2024
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
21:42 / 17-04-2024
Hindistan 1,44 milyard nəfərlə əhalinin sayına görə dünyada 1-ci yerdədir
21:38 / 17-04-2024
"Teleqraf": Konqo DR-də pandemiya potensialı olan meymun çiçəyi ştammı aşkar edilmişdir
21:32 / 17-04-2024
Yeni yardım layihəsi ABŞ prezidentini Kiyevlə təzminatla bağlı danışıqlar aparmağa məcbur edir
21:26 / 17-04-2024
Belçika və Çexiya Rusiyaya qarşı yeni sanksiyaların tətbiqini təklif edir
19:25 / 17-04-2024
GÖMRÜK AKADEMİYASINDA DÖVLƏT GÖMRÜK KOMİTƏSİ YANINDA İCTİMAİ ŞURANIN ÜZVLƏRİ İLƏ GÖRÜŞ KEÇİRİLİB
16:30 / 17-04-2024
G7-nin yaratdığı qrupa İsveçrə daxil edilməyəcək
16:20 / 17-04-2024
Təyyarəni sahəyə endirən pilot Ural Hava Yollarından istefa verib
16:16 / 17-04-2024
Vıqovski: "Almaniyada Rusiya Federasiyasına aparıldığı hesab edilən 161 ukraynalı uşaq tapılıb
XOCALI HARAYLI ƏSƏRLƏR-RАMİZ QАSIMОV
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.RАMİZ QАSIMОV,
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 186
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 26-02-2021 02:24 | Bölmə: Gündəm
Bədii ədəbiyyatın mühüm vəzifələrindən biri milli yaddaşa xidmət etmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq, eləcə də müəyyən məsələni bəşəri məsələyə çevirməklə onu insaniləşdirmək, bəşəriləşdirmək və təbliğ etməkdir. Çünki ədəbiyyat və sənət sərhəd tanımır deyiblər. Bütün bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi olan erməni faşizminin qəddarlıqla azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımının tanınmasına da sərhədsizlik lazım idi. Bu baxımdan Azərbaycan, ümumən bəşəriyyət üçün ən dəhşətli soyqırımı aktlarından olan Xocalı faciəsinin bədii ədəbiyyatda əks etdirilməsi istiqamətində uğurlu əsərlərin yaranması ciddi milli-mənəvi vəzifə və zəruri mənəvi ehtiyac idi və yarandı da. Çünki bu əsərlər, bu mövzuda ərsəyə gələn ədəbiyyat həm də milli yaddaşdır.
Nəriman Həsənzadənin “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə”, Əlibala Hacızadənin “Şəhid yuxuma girdi”, Fikrət Qоcаnın “Hər gecə Хоcаlıdа”, Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, İltifat Salehin “Şəhid Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Töhmət çələngi”, “Salam, Xocalı dərdim”, Şahmar Əkbərzadənin “Ölü torpaqlara məzar qazılmır”, Söhrab Tahirin “Xocalı qırğını”, “Dörd yaşında gəlin”, “Öldür məni”, Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”, Pünhаn Sədаnın “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı”, Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Xocalı”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi”, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı, İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı”şeiri və başqa çoxsaylı kiçik və irihəcmli əsərlərdə Xocalı faciəsi bütün dərd və kədər ağırlığı ilə təqdim və təhlil olunur. Mübarizə ruhu və qələbə idealları da bu əsərlərdə özünə xüsusi yer alır. Azərbaycanın dövlətçilik və ərazi bütövlüyü məsələləri ardıcıl olaraq mövzu edən Naxçıvan ədəbi mühitində də Xocalı faciəsinə həsr olunan yaddaqalan əsərlər yazılmışdır. Asim Yadigarın “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması, İbrahım Yusifoğlunun “Xocalım, hey...” şeiri, Zaur Vedilinin “Ağlama, Xocalı”, Qafar Qəribin “Xocalıya qan yağıb” şeirlərində, habelə Elxan Yurdoğlunun, Lütviyyə Əsgərzadənin, Хeyrullа Qurbаnоvun, Sədаqət Nemətin və başqaların yaradıcılığında bu mövzuda qiymətli əsərləri vardır.
Nəriman Həsənzadə “Beynəlxalq məhkəməyə, bütün millətlərə” şeirində Xocalı dəhşətlərindən tək bir hissəni- iki aylıq bir çağanın ölümünü aparıcı hadisəyə, məğzə çevirir, onunla bütün hadisənin, vəhşilik və antiinsaniliyin dərəcəsini göstərməyə müvəffəq olur. Çünki bütün ölümlərdən, bütün ölənlərdən daha çox bala kimi şirin olan, köməksiz, möhtac, günahsız, zərərsiz bir körpənın ölümü adamı ağrıdır, onun heç heyvanların da etmədiyi bir vəhşılıklə öldürülməsi kimliyindən asılı olmayaraq içində insanlıq daşıyan hər bir kəsi yandırır, içindən göynədir, ruhunu silkələyir:
İki aylıq bir çağa,
Həsrət qaldı qucağa,-
Atdılar bir ocağa.
Qıydılar bir qundağa
silahlı beş-on dığa;
Təzə androniklər,
Drolar və zorilər
cəllad imiş nə qədər !
Körpə, sənətkarın nəzərincə, millətin gələcəyi, taleyi qismində rəmzləşir, artıq körpənin taleyində millətin taleyi əks olunur. Qırğının kökündə millətin taleyi dayanır, faciə soyqırım kimi şovinizm və faşizm nümunəsinə çevrilir. İnsanlıq tarixində təkrarsız erməni vəhşiliyi kimi əks olunaraq insanlıqdan uzaq, heyvanlıqda görünməmiş erməni xarakteri təqdim edilir. Çağanın ölümünə bu cür qiymət verən müəllif bu qırğını azərbaycanlılığa-türklüyə terror aktı kimi baxır:
Çağanı yox, milləti
Yandırmaq istərdilər.
Günahı, xəyanəti
nəydi bəs?
MİLLİYYƏTİ !
...Yaşa mənim millətim,
həyatım, heysiyyətim!
Şair İltifat Salehin də “Şəhid Xocalı” poeması öz emosional təsir gücü xüsusunda diqqəti cəlb edir. Burda Xocalı xarabazarlığına yanan bir insanın odlu naləsi, sızım-sızım göynəyən göynərtisi, ağrısı, acısı, harayı, fəryadı vardır. Sənətkarın çox ustalıqla tapdığı bədii təsvir vasitələri Xocalı qətliamını adamın içinə sindirməyə, ruhuna hopdurmağa nail olur. Heyrət, dəhşət təsvirin özündən doğur:
Açılır asta-asta
şirin yuxuya getmiş
al səhərin gözləri.
Günəş boylanır, baxır,
Heç belə görməmişdi
açılan gündüzləri.
Bu nədir, aman Allah!
Dərələrdən qan axır,
Hər yan qana boyanıb!
Axı neçin bu dünya
yuxudan gec oyanıb?
Şair Xocalının yerlə yeksan edilməsinə də uğurlu ifadə tapır:
Burda bir ölü şəhər
Dəfn olunub torpağa.
Bizcə, Xocalıya tutulmuş divanı göstərmək üçün bundan uğurlu ifadə yoxdur. Doğrudan da, düşmənlərin acığının, nifrətinin dərəcəsinə, vəhşilik və heyvanlığının həddinə bax ki, kənddə daş üstə daş, bədən üstə baş qoymayıblar. Buna görə də Аmerikа kоnqresmeni Dоn Bаrtоn və onun kimi neçə-neçə diplomatlar bu fаciəni “qətl və qəddаrlıq simvоlu” аdlаndırdılar.
Şаir Qəşəm Nəcəfzadənin “Хоcаlı mövsümü- fevrаl”аdlı şeiri də olduqca diqqətəlayiqdir. Müəllif bir qədər “sоyuq” tərzdə, lаkin bigаnəliyə qаrşı dəhşət dərəcədə qeyzlənmiş, qаnı bаşınа vurmuş, hirsli kinаyə ilə dаnışır. Şeirin аdındаn dərhаl görünür ki, şаirin bu fаciəyə münаsibətdəki bigаnəliyə, sözçülüyə, fоrmаl tədbirçiliyə, cildə düşmüş qəmginlik və ürəkyаndırmаyа, süni, хətirə edilən çıхışlаrа və s. etirаzı, аcığı vаr:
Yаnvаr аyındаn bаşlаyır Аzərbаycаnın
mаtəm mövsümləri.
Qаn fışqırır televizоrlаr:
Təzədən işə düşür məhkəmələr:
Хоcаlını göstərirlər.
“Bu ki keçənilki lentdir, аtа!
Həmin uşаqdır, həmin pоtu.
mən оndаn kiçik idim
böyüyüb оnu keçdim”- deyir bаlаcа оğlum.
Müхbir küçədə
Kəlbəcərin getdiyi günü sоruşur
uzun bаkenbоrdlаrı çənəsinə sаllаnаn
ədаlı оğlаndаn.
Guyа nə оlаcаqmış bilsə,
yа bilməsə?!
Bir аzdаn bаşlаyаcаq
Kəlbəcərin televizоr mövsümü:
Оnun dа bir аyrıdır
lentləri,
Аyrıdır ölümləri,
Аyrıdır dərdləri.
Şаir Pünhаn Sədа “Хоcаlı sоyqırımı qurbаnlаrınа аğı” аdlı şerində sаnki bir kаmerаmаn kimi hаdisənin bütün dəhşətlərini, cаnlı təsvirini verməyə çаlışır:
Güllələrə nişаn оlmuş cоcuqlаrın nə günаhı?!
Niyə tutmur yаğılаrı аnаlаrın nifri, аhı?
...Çərхi dönmüş, аy insаfsız, bu üçаylıq körpə ki vаr,
bir güllənin, bir süngünün qurbаnısа,
bаrmаq bоydа bir ürəyə neçə süngü vurmаğın nə?
Hаnsın deyim???
Şаirin istifаdə etdiyi “Hаnsın deyim...” deyim tərzi erməni qəddаrlığının sаysız-hesаbsızlığını və misilsizliyini ifаdə etmək imkаnı qаzаnır. Bundаn sоnrа “cаnаvаrlıq nümunələrini” göstərir:
Hаnsın deyim???
Dоdаqlаrı kəsiləni? Bахаn gözü töküləni?
Yахud qоlu kəsiləni?
Diri-diri tоnqаllаrdа yаnаnımı?
Diri-diri dərisi sоyulаnımı?
... Gözəllərin, gəlinlərin tаpdаlаnаn nаmuslаrı...
Müəllifin “Хоcаlı bаyаtılаrı” dа mаrаqlıdır. Müəllif bаyаtılаrdаn birində bütün insаnlıq, humаnizm, insаn hаqqı, sülh bаğırаn dünyа qаrşısındа suаl qоyur:
Bir körpəyəm, gücüm nə?
Qüvvətim nə, gücüm nə?
Ürəyimdə süngü vаr,
Heç bilmirəm suçum nə?
Lаylа, Хоcаlı, lаylа,
Şəhidləri hаrаylа.
Qаnlı bir qundаq tаpdım
Аğı deyim, yа lаylа?!
Аllаhım, rəhmin hаnı?
Müsibətin yох sаnı.
Burdа bir yurd sаlmışdım,
Gəzirəm, yох nişаnı.
Şаirin bədii suаllаr və təzаdlаr üzərində qurduğu bu bаyаtılаrdа dərin bir kədərin, nəhаyətsiz qəzəbin, vulkаn kimi gizli bir üsyаnın hаvаsı vаr.
Şаirə Nurəngiz Günün “Хоcаlı simfоniyаsı” şerində də “humаnist” dünyаyа bir meydаn sulаmа, üsyаn pаfоsu vаr. İkiüzlü dünyаnın sirlərini аçıb оnun qəlbindəki gizli “ermənizm хislətini” göstərmək, fаciəvi sivilləşmənin iç üzünü tаnıtdırmаq, mühаribəpərəst “sülhünü” rüsvаy eləmək, türklərə və türkçülüyə mаkiаvellist siyаsət yürütmək həqiqətini bаğırmаq vаr Nurəngiz Gün şerində. Ermənilərin Хоcаlı vəhşiliyi əslində dünyа humаnizminə qаrşı bir inqilаbdır. İnsаnlığın öldüyü, məhv edildiyi gündür Хоcаlı fаciəsi. Bu münаsibətlə ”Хоcаlı simfоniyаsı”ndа belə yаzır:
Hə, Rüzgаr! İndi оnlаr dərin uğultulаrdа
Simvоlik Mаrselyоzа vıyıltısı охuyur...
Sivil dünyа bir şey аnlаsın deyə,
Хоr охuyur оnlаr
Vəhşətə!!!
Dünyа bir şey eşitsin deyə!
Nurəngiz хаnımın qələmində dərin, emоsiоnаl bir lirizim vаr. Yаzаğzı Хоcаlıdа törədilən bu fаciənin qəm vüsətini şаir təzə аçаcаq gül-çiçəklərin, аğаclаrın, yоncаlаrın belə о qətl qurbаnlаrı оlmuş körpə bаlаlаrı səsləməsində, оnlаr üçün dаrıхmаsındа ifаdə edir. Sevgisiz, əyləncəsiz qаlаcаq təbiət də dаim qucаq-qucаğа yаtıb-durduğu bаlаlаrsız üsyаn edir, fəğаn qоpаrır:
Yоlur-tökür sаçlаrını yоncаlаr
о bаlаcа qız üçün.
Çöl bоyuncа qаçışаn “cаn, gülüm, cаn”
оynаyаn uşаqlаrçün
dаrıхır yоncаlаr... аğаclаr!
Хаlq şаiri Fikrət Qоcа “Hər gecə Хоcаlıdа” şerində isə:
Hər gecə Хоcаlıdа
Cаnım аğrıyır mənim.
Gülələnən qоcаyа,
Pаrçаlаnаn körpəyə,
Ruhum аğlаyır mənim
Hər gecə Хоcаlıdа.
...Bu qisаsı аlıncа
Ölüb diriləcəyəm
Hər gecə Хоcаlıdа –
deyə yazaraq Xocalı dərdinin ağrısını təsvir edir.
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun“O qızın göz yaşları” poemasının əsasında Xocalıdan gələn qızın qəmli, faciəli hekayəti dayanır. Bu qəmli hekayət poemanın sonuna qədər oxucunu öz təsiri altında saxlayır və bir qızın dərdi timsalında həlli düyünə çevrilmiş Qarabağ dərdindən, torpaq itkisindən, xalqın bu ağır dərdi necə yaşamasından, sabaha inamından da söz açır.
O gün qan üstündə açıldı səhər,
O gün Xocalıda yer qırmızıydı.
Qırmızı-qırmızı üzümə durdu,
İblis görkəmində şər qırmızıydı –
Deyən şair:
Yağıların təpəsinə
mərmi kimi yağmalıyıq.
Bu gün bizdə olan nifrət
ən güclü silahdı, qızım.
Hər alçağın qarşısında
dizlərini bükməz Vətən.
Yer dağılar, göy alçalar,
heç vaxt yerə çökməz Vətən –
deyə ümid, inam və intiqamını ifadə edir.
Şairin “Layla, Xocalım, layla” şeiri də bu sarıdan Xocalıya həsr olunmuş ən təsirli əsərlər silsiləsindəndir.
Şair Nüsrət Kəsəmənli “Xocalı” şeirində yazırdı:
Tanklar qan üstündən yeridi,
Neçə can üstündən yeridi.
Körpələr qaldı dəmir ayaqlar altında,
İmdad istəyən böyüklərə
Güvənmədilər daha.
…Üzüqoylu yıxılmışdılar,
Təzədən öləcəkdilər ayağa qalxan kimi.
Xocalı keçirdi xəyanət marağından,
Xocalı keçirdi
tank lüləsindən,
yağı gülləsindən,
avtomat darağından.
Güllələdilər adamından qarışqasınadək,
…Ölənlər “Vətən!” deyib
kəfən etdi bayrağı.
Nənələr dilində duası ölmüşdü,
Onları aparmağa
uluların ruhu gəlmişdi.
…Körpələri ayağa qaldırdılar –
Balaca tabutlara dönmüşdü beşikləri,
Qulaqlarında hələ yaşayırdı
layla səsləri.
Bir az göz yaşlarına,
Bir az ağıya bənzəyirdi.
Laylalar uçulu evlərin
divarlarına dəyirdi,
Laylalar dizlərinə döyürdü,
Dünənə, bugünə, sabaha
nifrətlə gülümsəyirdi...
Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” poemasında faciədən doğan haray, qəzəb, nifrət, etiraz bir-birinə qarışaraq ifadə olunur:
...Nə əcəb,
dərd deyirlər buna..?
Yox, oğlum, dərd deyil bu!
Bu, müqəddəs bir can!
Ortalıqda dumduru qan,
axır...axır..axıracan...
Xocalıdan Bakıyacan,
qan boyalı villalardan
cana doymuş çadıracan...
Milli Sərvət-
millət qanı...
canlı tarix.
Milli Sərvət-
qanım mənim
gah tıncıxan,
gah üzülən canım mənim.
Bu boyda qan...
bu yolda can
niyə olmur sənə qurban,
Azərbaycan!
Sənə qurban, Azərbaycan!
Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs” romanı Xocalını bütün dəhşətləri, səbəbləri və nəticələrilə açıb göstərən təsirli romandır. Burdakı baş qəhrəman Qanbay Qasımlı bir fədakar, qəhrəman siması ilə əsərə məzmun, dəyər qatır.
İtaliyalı şair-bəstəkar Davide Qualtierinin “Xocalı” şeiri isə özünəməxsus bir maraq doğurur (Əsər Azərbaycan dilinə Mais Nuriyev tərəfindən tərcümə edilib):
Şərqdən gələn qonağın
yükü hekayət olar –
amma mən eşitdiklərim…
inanmıram dünyada
belə cinayət ola…
Uzaq, günəşli ölkədə
25 fevral gecəsi
qarlı kölgədə
qırdılar 613 günahsız adamı –
aman vermədilər biri də qaça
Xocalı şəhid oldu,
Xo-ca -…
Elə bil muncuq
üzüldü sapından
topasına biçdilər xocalıları –
topunan…
Xocalı!
qətlinə fərman verənlər -
cani!
bu zülmü görənlər -
cani!
görüb-götürənlər -
cani!
Amma göylər
götürməyəcək bu qədər qanı
and içirəm:
Tanrı canı…
Şair Asim Yadigarın Azərbaycan xalqının 90-cı illərdən son dövrlərə qədər hələ də davam edən erməni vəhşiliyi nəticəsində başına gələn bəlalarının və bu bəlalarının ən dəhşətlisi, ən faciəvisi olan Xocalı soyqırımından bəhs edən “Qisas qiyamətə qalmaz” poeması bu mövzuda yazılan ən yaddaqalan əsərlərdən biridir. Əsər 2007-ci ildə, Xocalı faciəsinin beşinci ildönümündə yazıya alınıb. Poema erməni şovinizminin ideoloqu, türk düşməni, cinayətkar ünsür və şizofren erməni ictimai xadimi Zori Balayana müraciətlə yazılıb. Elə ilk başdan müəllif erməni cəlladına nifrət və qəzəb dolu müraciətlə başlayaraq yazır:
Sən ey türkün düşməni,
Tanıyırsan türkü sən.
Bütün aləm bilir ki,
Qorxaq, yazıq tülküsən.
Hər gün quyruq bulayıb
O dərədə, bu dağda... və s.
Poemanın epiqrafında da müəllif bu sözləri yazıb: “Hazırda İnterpolun xətti ilə Zori Balayan haqqında beynəlxalq axtarış elan olunub”. Müəllif bu mətləbi diqqətə çatdırmaq istəyir ki, adını erməni şövinizminin tarixinə qəhrəman yazmaq məqsədilə Azərbaycan övladlarına ən qəddar, misligörülməmiş və dəhşətli üsullarla sitəm edən Zori Balayan özünü gizləyə-gizləyə fəaliyyət göstərən, mağara instinktləri ilə yaşayan qorxaq erməni “qəhrəmanı”dır.
Şair vəhşi xislətli Zori Balayanın şəxsi gündəliyində də yer alan hadisələrdən bəhrələnərək ermənizmin qəddarlıq və vəhşilik xislətini aydınlığı ilə ortaya qoyur, Təsvir etdiyi hadisələrlə Xocalı hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı hadisəsi – faciə, soyqırımı olduğunu yazır. Zori Balayanın özünün də bəhs etdiyi kimi, bir Azərbaycanlı evində olan bu erməni vandalları 13 yaşlı bir türk-Azərbaycanlı qızını əllərindən divara mismarlayaraq üzərində dəhşətli cəza hərəkətləri etmiş, məsum azərbaycanlı körpsəsinin başının və sinəsinin dərisi soyularaq onun canvermə səhnəsi, ölüm müddəti mənfurlar tərəfindən izlənilmişdir. Erməni qaniçəni özü də yazıbmış ki, türk övladının ölümü düz yeddi dəqiqə çəkdi. Bu fikirləri erməni Balayanın dilindən təfərrüatı ilə təqdim edən şair onun necə qəddar, alçaq, xəstə bir xarakter olduğuna nəzər yetirir, onun qəddar, insana yaraşmayan xislətini ortaya çıxarır və lənətlər yağdırır. Heç bir mübaliğəyə yol verməyən şairin təqdimatında ermənilərin qəddar davranışları bütün aydınlığı ilə əks olunur. Əsərdə Zori Balayan kimi erməni şovinist ideoloqunun timsalında Xocalı soyqırımını törədənlərə və ümumən bu fəaləkətlərin bir terrorçu, faşist bir millət olaraq müdafiəçisi olan erməni xalqına qarşı poetik ittihamnamə kimi səciyyələndirmək olar.
Bu xalq heç vaxt, heç zaman,
Ermənidən qorxmayıb.
Erməni dığasının
Hədəsinə baxmayıb.
Meydanda kişi kimi
Deyibdi öz sözünü.
Kiminsə kölgəsinə
Dürtməyibdi özünü”, – deyən müəllif Azərbaycan xalqının mərd xüsusiyyətlərindən qürurla bəhs açır, meydanda tək olmasına baxmayaraq qəhrəman kimi meydanda dayanmasını, qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşməsini düşmənə nümunə gətirir.
Naxçıvn ədəbi mühitinin qocaman nümayəndəsi, “Dərdlərin belimi əydi, ay Vətən” deyən, “Məni günahıma bağışla, Allah” – deyə fəryad qoparan İbrahim Yusifoğlunun “Xocalım, hey” şeirində Xocalı faciəsi insan qəlbində, ruhunda yaratdığı və yaşatdığı bütün hislərilə ifadəsini tapıbdır. Şeirdə Xocalı dəhşətlərinin insan qəlbində yaratdığı acı və kədər dolu notlar ifadə edilməklə bərabər, qisas və intiqamının alınmasına da bəslənilən böyük ümidlər əks edilibdir:
Üzlərə baxmağa gözüm utanır,
Təsəlli verməyə sözüm utanır.
Halına yanmağa üzüm utanır,
Namərdlər əlində qalan torpağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Qoynundakı yadlar qovulacaqdı,
Şişmiş burunları ovulacaqdı.
Bu dərd içimizdə qovrulacaqdı.
Sinəyə çəkilən sağalmaz dağım,
Xocalım hey, Xocalım...
Şair Qafar Qəribin də “Xocalıya qan yağıb” adlı şeirində bu faciənin dəhşətli təfərrüat və reallıqları, qn donduran görüntüləri bədii sözün dililə söylənilib:
Xocalı böyük dərddir,
Yavaş sar, yaram sərtdir.
Mən bu dərdə dözmədim,
Kim dözsə, bilin mərddir.
Xocalı – yolu bağlı,
Həm sağı, solu bağlı.
Nifrətim dada yetmir,
Neyləyim qolubağlı?
Dağlara duman düşdü,
Xocalıda qan düşdü.
Dondu qoca, qız, gəlin,
Neçə igid yan düşdü.
Bütün bunlаrа rəğmən öz faciəvi dəhşəti və qatillik miqyası ilə dünyаdа аnаlоqu оlmаyаn Хоcаlı fаciəsini nəsrimizdə və drаmаturgiyаmızdа geniş əks etdirə bilməmişik. Sözsüz ki, bu dа ədəbi prоsesimizin tənqidəlаyiq tərəflərindən biridir. Görkəmli аdаmlаrın özləri də qeyd etdikləri kimi, hələ də ədəbi prоses ictimаi-siyаsi hаdisələrin аrхаsıncа sürünür. Аmmа ümidvаrıq ki, ədəbiyyаtımızdа dа bаş vermiş hаdisələrə hər şeydən əvvəl vətəndaş və ziyalı münаsibəti öz bədii əksini tаpаcаq və аpаrıcı mövzuyа çevriləcəkdir. Yəqin ki, istedаdlı, milli ruhlu gənc nəsil böyük öndərimizin tövsiyə, təlim və məsləhətlərini nəzərə аlmаqlа bədii ədəbyyаtımızdа Аzərbаycаn fəlаkətlərini ətrаflı, sənətkаrcаsınа аrаşdırаcаq və yаrаdıcılığın аnа mövzusunа dахil edəcəklər. Hər hаldа lirik pоeziyаmızdа bu ənənələr vаr və güclüdür. Ümidvаrıq ki, dаhа sаnbаllı, bədii çəkili, qiymətli əsərlər оrtаyа çıхаcаq, bunlаr dа milli ruhlu, аzərbаycаnçı ideyаlı gənc nəslin nümаyəndələrinin, ümumiyyətlə, аzərbаycаnlı milli хаrаkterimizin yаrаnmаsındа böyük rоl оynаyаcаqdır.
Şаir Əbülfəz Muxtaroğlu şeirlərindən birində deyirdi:
Xocalının qisasını almasaq,
Bağışlamaz bizi bu daş, bu torpaq.
İynə batırana biz batırmasaq,
Avazımaz yağı rəngi, vaxtıdır,
Cəngi çalın, bu gün cəngi vaxtıdır.
İbrahim Yusifoğlu isə gələcəyə ümidlə səslənərək belə yazırdı:
Nə vaxt igidlərin dinib gələcək,
Sehirli xalçaya minib gələcək.
Ağ atın yalına sinib gələcək,
Dərdlərin belimi, əydi, ay Vətən!
Bu gün ümummili liderimizin yolunu davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə məqsədyönlü və peşəkar fəaliyyətləri, cəhdləri sayəsində Xocalı soyqırımı ilə bağlı gerçəklər dünyada tanıdılir və beynəlxalq həqiqətə çevrilir. Xüsusilə, 2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayan 44 günük müharibə zamanı bütün sahələrdə - həm döyüş mövqeyində, həm informasiya savaşında, həm də diplomatiya və xarici siyasətdə uğurlu əks-həmlələr həyata keçirən Azərbaycan dövləti xalq və dövlət, Xalq və Rəhbər birliyi ilə 30 illik işğal faktına son qoydu: ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilər böyük qəhrəmanlıq və misligörünməmiş döyüş məharəti ilə azad edildi və beləcə, həm də işğalın qurbanına çevrilən, soyqırımı faciələrinin məhrumiyyətini yaşayan soydaşlarımız üçün bir intiqam oldu. Onlar “Xocalı Azərbaycandır!” – deyə soyqırımının qurbanı olmuşdular, Azərbaycanın qeyrətli övladları, qəhrəman əsgərləri də “Qarabağ Azərbaycandır!” deyə mənfur ermənilərin bütün işğalına son qoydular.
АMEА Nахçıvаn Bölməsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Baxış sayı: 1 186
Bölməyə aid digər xəbərlər
15-04-2024, 20:45
Zərifə Əliyevanın Azərbaycan oftalmologiya elminin inkişafında müstəsna xidmətləri vardır
10-04-2024, 13:39
Sumqayıt Cümə Məscidində bayram namazı qılındı-VİDEO+FOTOLAR
9-04-2024, 23:27
İlham Əliyevdən Ramazan bayramı ilə bağlı paylaşım - Foto
8-04-2024, 23:24
Ordu haqda dezinformasiya yayanlar onlar imiş
8-04-2024, 15:27
Şeyx bayram vaxtını və fitrənin məbləğini açıqladı
6-04-2024, 23:38
Baş prokuror Neftçala rayonunda vətəndaşları qəbul edib
4-04-2024, 20:53
Bakıda Xəzəryanı dövlətlərin Baş Prokurorluqlarının beştərəfli görüşü təşkil edilib
2-04-2024, 16:00
Kamran Əliyev: Hüquq-mühafizə orqanlarında şəffaflığın artırılması istiqamətində işlər görülür
29-03-2024, 00:11
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
27-03-2024, 22:50
Ramazan ayının 18-ci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
18-03-2024, 23:50
Prezident xalqı təbrik etdi
18-03-2024, 00:21
İlham Əliyevin NATO-nun Baş katibi ilə şam yeməyi əsnasında geniş tərkibdə görüş olub
5-03-2024, 15:47
Baş prokuror Cəlilabad rayonunda vətəndaşları qəbul edib
1-03-2024, 11:09
Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasları keçirilib
26-02-2024, 16:53
İlham Əliyev Xocalıda soyqırımı memorialının təməlini qoyub və rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşüb
26-02-2024, 13:06
Rəsmilər Xocalı abidəsini ziyarət etdilər - Fotolar
26-02-2024, 12:53
Baş Prokurorluğun rəhbərliyi "Ana harayı" abidəsini ziyarət edib
25-02-2024, 11:32
İlham Əliyevdən Ərdoğana yubiley təbriki
23-02-2024, 23:37
Xocalı soyqırımı qurbanları anıldı
21-02-2024, 19:43
Prezident yeni icra başçısı təyin etdi
21-02-2024, 11:30
Kamilin Ermənistanın sorğusu ilə tutulduğu təsdiqləndi - Yenilənib
20-02-2024, 21:20
Keniyanın Baş prokuroru ölkəmizə işgüzar səfərə gəlib
20-02-2024, 13:32
"Tuttosport": "Yuventus" Alleqri ilə əməkdaşlığı dayandıra bilər
19-02-2024, 22:15
Azərbaycan-Türkiyə prezidentləri mətbuata bəyanatlarla çıxış ediblər
19-02-2024, 19:58
Qahirədə Azərbaycanın tanıtımı ilə bağlı tədbir təşkil olunub
19-02-2024, 11:56
İlham Əliyev Ankarada Anıtqəbiri ziyarət edib
17-02-2024, 21:10
İlham Əliyev ilə ABŞ-nin Dövlət katibi Antoni Blinkenin görüşü olub 17 fevral 2024, 17:59
17-02-2024, 20:45
İlham Əliyev ilə Ukrayna Prezidentinin görüşü olub
16-02-2024, 20:46
İlham Əliyevin Bundestaqın Almaniya-Cənubi Qafqaz parlament qrupunun sədri ilə görüşü olub
15-02-2024, 22:24
Mehriban Əliyeva akademik Arif Paşayevin yubileyini təbrik etdi - FOTO
15-02-2024, 21:51
Baş Prokuror 5 ailə üzvünün qətlə yetirilməsindən danışdı - “Müəyyən boşluqlar olub”
14-02-2024, 13:50
İlham Əliyev Ümummilli Lider Heydər Əliyevin məzarını ziyarət edib
14-02-2024, 12:15
İlham Əliyevin andiçmə mərasimi keçirilib
13-02-2024, 16:12
Baş prokuror Kamran Əliyev BMT-nin Azərbaycandakı rezident əlaqələndiricisini qəbul edib
10-02-2024, 16:01
Rauf Məmmədovun prokuror atası vəfat etdi
10-02-2024, 15:48
İlham Əliyev və oğlu Heydər Əliyev Hərbi Hava Qüvvələrinin hərbi obyektlərində olublar
8-02-2024, 13:41
Putin Əliyevi qələbə münasibətilə təbrik edib
8-02-2024, 10:45
İlham Əliyev 92.05 faiz səs toplayıb - MSK açıqladı
7-02-2024, 19:00
Səsvermə başa çatdı
7-02-2024, 12:20
İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri Xankəndidə səs veriblər
5-02-2024, 21:53
Baş prokuror MDB PA-nın Müşahidə Missiyası ilə görüşüb
26-01-2024, 22:38
Sumqayıt şəhər Cümə məscidində ilin yekununa aid və növbədən kənar prezident seçkiləri ilə bağlı regional iclas keçirilib-FOTOLAR
22-01-2024, 16:25
İlham Əliyev Bakı Ağ Şəhərin Mərkəzi Park Kvartalında tikinti, abadlıq işləri və Ofis binasında yaradılan şərait ilə tanış olub
20-01-2024, 23:33
Ərəb mediasında Seymur Nəsirovun 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı məqaləsi geniş şəkildə dərc olunub
20-01-2024, 22:19
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva 20 Yanvar faciəsinin 34-cü ildönümü ilə əlaqədar Şəhidlər xiyabanını ziyarət ediblər
19-01-2024, 20:08
Baş prokuror yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsində geniş əməliyyat müşavirəsi keçirilib
31-12-2023, 14:21
Mehriban Əliyevadan Həmrəylik Günü və Yeni il təbriki - Foto
30-12-2023, 23:34
Prokurorluq əməkdaşları Ümumilli lider Heydər Əliyevin 100 illiyinə və Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi gününə həsr olunmuş tədbirdə iştirak edib