10:22 / 09-06-2025
Sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğradığı yerdən görüntülər internetdə yayılıb
10:19 / 09-06-2025
Elon Mask Kaliforniya etirazçılarının hərəkətlərini pisləyib
10:16 / 09-06-2025
13 nəfəri öldürən "meşə manyakı" Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə qoşulub
10:13 / 09-06-2025
Xilas edilən geyik balasına ad müsabiqə çərçivəsində seçiləcək
10:03 / 09-06-2025
Ryabkov: "ABŞ-ın Rusiya ilə münasibətləri yaxşılaşdırmağa hazır olduğunu Ukrayna ilə bağlı vəziyyətin nəticəsi göstərəcək
10:00 / 09-06-2025
İtkin düşən 11 yaşlı oğlan axtarılır
09:57 / 09-06-2025
Fransada gürcü futbolçular Kvaratsxeliya və Davitaşvili qarət edilib
09:54 / 09-06-2025
46 milyonu mənimsədiyinə görə 6 il azadlıqdan məhrum edilib
09:50 / 09-06-2025
Deputat məhkəmə qarşısına çıxarılacaq
09:44 / 09-06-2025
"Spiegel": Tramp Çinə, Rusiyaya isə Ukraynaya qarşı şərtlərini qoya bilmədi
23:20 / 08-06-2025
İsrail ordusu HƏMAS-ın hərbi qanadının rəhbəri Sinvarın cəsədinin tapıldığını açıqlayıb
17:14 / 08-06-2025
İstirahət mərkəzində yanğın söndürülüb
17:12 / 08-06-2025
EMERCOM aviasiyası Transbaykalda meşə yanğınlarını söndürür
17:07 / 08-06-2025
ÇSKA Nikoliçin vəziyyəti ilə bağlı bəyanat yayıb
17:01 / 08-06-2025
Puşkov: "Navroçkinin Polşa seçkilərində qələbəsi Tuskun istefası ilə nəticələnə bilər"
16:57 / 08-06-2025
Avarçəkən gəmiyə minən qızı qayıq ölümcül vurub
16:54 / 08-06-2025
İt digər itə və sahibinə hücum edib, heyvanlar ölüb
16:51 / 08-06-2025
İsrail Müdafiə Nazirliyi bildirib ki, Tunberqlə gəminin Qəzzaya çatmasının qarşısını istənilən vasitə ilə alacaq
16:48 / 08-06-2025
İldırım çaxması Ostankino Teleqülləsinin işinə təsir göstərə bilməyib
15:29 / 08-06-2025
Gənc qadın üç saat təcili yardım gözlədikdən sonra ölüb
15:24 / 08-06-2025
Dini ayin meşə yanğınına səbəb olub
15:19 / 08-06-2025
Fiko bildirib ki, o, anti-Rusiya sanksiyalarına qarşı parlamentin qətnaməsini təsdiqləyib
13:21 / 08-06-2025
Tramp Los-Ancelesdəki miqrant iğtişaşlarını yatırmaq üçün Milli Qvardiya göndərib
11:53 / 08-06-2025
Sumqayıt şəhərində şəhid Səmid Əliyevin mövludu keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
11:08 / 08-06-2025
"Hegseth": Dəniz piyadaları etirazları yatırmaq üçün Los-Ancelesə göndərilə bilər
11:04 / 08-06-2025
Dolu ilə müşayiət olunan tufanla bağlı xəbərdarlıq ediblər
10:56 / 08-06-2025
Orenburq "Ermitaj"ını 50.000-dən çox insan ziyarət edib
10:49 / 08-06-2025
Misirli deputat Zelenskinin ölülərin cəsədlərini toplamaqdan imtina etməsini tənqid edib
10:27 / 08-06-2025
Dvalişvili UFC 316-da ağır çəki dərəcəsində UFC çempionluğunu müdafiə edib
10:23 / 08-06-2025
Jurnalistlərə hücumla bağlı işi nəzarətə götürüb
10:19 / 08-06-2025
Putin tərəfindən mükafatlandırılan “Alyoşa” tankının ekipajı “Mirotvorets” saytının məlumat bazasına daxil edilib
20:00 / 07-06-2025
Vens Tramp və Mask arasında münasibətlərin bərpa olunacağına ümid edir
19:56 / 07-06-2025
Keçmiş prezident Atambayev deyir ki, o, Haaqada mühakimə olunmağa hazırdır
19:53 / 07-06-2025
Mikroavtobus xəndəyə aşıb, iki nəfər ölüb
19:50 / 07-06-2025
Daxili İşlər Nazirliyi: PUA-nın aerodromlara hücumunda iştirak etdiyi iddia edilən şəxsin həyat yoldaşı axtarışa verilib
19:46 / 07-06-2025
Kansler Merz Donald Trampla görüşdən sonra reytinqini artırıb
19:39 / 07-06-2025
Kanadanın Müdafiə Nazirliyi Kiyevə 25 milyon dollardan çox hərbi yardım göndərəcəyini bildirib
19:32 / 07-06-2025
Uşaq düşərgəsi yanğın təhlükəsizliyinin pozulması səbəbindən bağlanıb
İkiyə bölünmüş ada, soydaşlarımızın yaşadığı torpaq, tanınmayan qurum - Heydər Əliyevin tərcüməçisi YAZIR
Tarix: 20-07-2019 10:09 | Bölmə: Cəmiyyət
Kiprin ayrılmış yunan və türk icmaları üçün 20 iyul tarixi fərqli məna kəsb edir. 1974-cü il iyulun 20-si türk ordusu Kiprə daxil oldu və bununla da adanın şimal və cənub hissəyə bölünməsinin əsası qoyuldu. Hərbi əməliyyata “Atilla planı” adı verilmişdi və adanın çoxluq təşkil edən yunan icması üçün bu tarix işğalın başlanğıcı, azlıqda olan türklər üçün isə onlara qarşı törədilən qətliamın sona çatdığı gündür.
Bir qədər tarix
1571-ci ildə Kipr Osmanlıların hakimiyyəti altına keçir(1570-1573-cü illər Osmanlı-Venesiya savaşları). Adaya ilk türk köçləri məhz həmin zamandan başlayır. Amma, yunanlar da Kiprin ilk sakinləri deyillər. Kipr adasında romalıların, misirlilərin, bizanslıların, luzianların və venesiyalıların tarixi izləri qalmaqdadır. Türk qismi adadakı yunanları rumlu adlandırır. Bu isə yunanların Şərqi Roma İmperiyası sayılan Bizans dönəmində adaya gəlmələri anlamına gəlir. Paytaxt Nikosiyanın qədim adı Lefkoşedir və bu da yunanlardan əvvəl yaşayan xalqların qoyduğu addır.
1878-ci ildən Böyük Britaniyanın idarəçiliyi altında olan Kipr 1960-cı ildə müstəqilliyini elan etdi. Bununla belə, Britaniya Akrotiri və Dhekeliya əraziləri üzərində suveren hərbi nəzarəti əlində saxlayır.
Kiprdə yunanlar və türklər zaman-zaman dinc və yanaşı yaşamışlar. Türklər əhalinin üçdə birini təşkil etsələr də, adanın hər yerində məskunlaşmışdılar.
Ötən əsrin 40-cı illərindən başlayaraq, Yunanıstan ingilis müstəmləkəçiliyinə son qoymaq və Kipri özünə birləşdirmək üçün enosis(birləşmək) siyasətinə başladı. 1948-ci ildə Yunanıstan kralı Paul bəyan etdi ki, Kipr Yunanıstana birləşmək arzusunu ifadə edib. 1950-ci ildə Kipr ortodoks kilsəsinin adada keçirdiyi referendum nəticəsində kiprli yunanların 97%-i enosisə səs verdi. 1955-ci ildə Yunanıstanın birbaşa rəhbərliyi ilə EOKA(Ethniki Oraganosis Kyprion Agoniston-Kipr Yunanlarının Azadlığı Təşkilatı) yaradıldı. Təşkilatın əsas məqsədi adanı Yunanıstana birləşdirmək, Kipri britaniyalılardan və türklərdən təmizləmək idi. Mübarizə vasitəsi isə terror seçilmişdi. Kipr yunanlarının solçulardan ibarət qismi terror aksiyalarına qarşı çıxaraq türklərin gündəlik həyatda sıxışdırılması, işdən qovulması, evlərinin kilsələrdən ayrılan ianələr hesabına alınması yolu ilə etnik təmizləməsini qarşıya məqsəd qoymuşdu. EOKA-ya görə bu, daha uzun bir yol idi, ona görə də yunan solçular da EOKA-nın terror hədəfinə tuş gəlirdilər. Belə olan halda, britaniyalılar polis qüvvələrini türklərin hesabına artırmağa qərar verdilər. Əlavə olaraq, Kipr türkləri Türk Mükavemet Teşkilatını(TMT) yaratdılar.
Britaniya müstəmləkəçiliyi dövründə ingilis dilli məktəblərlə yanaşı, ayrıca yunan və türk dillərində təhsil də təşviq edilir, müəllimlərin müvafiq olaraq Yunanıstan və Türkiyədən gəlməsinə icazə verilirdi. Afina bu imkanı türklərə qarşı ideoloji təbliğat və mübarizə vasitəsinə çevirdi. Kiprli yazıçı Yiannis Papadakisin etirafına görə, məktəbdə kiprli yunan uşaqlara bir vaxtlar mehriban qonşu kimi yaşadıqları türklərin köçəri, mədəniyyətsiz, monqoldan törəmə, imansız müsəlman fanatikləri olduğu barədə dərslər keçilir, nifrət və düşmənçilik təbliğatı aparılırdı.
Zaman keçdikcə EOKA-nın türk toplumuna qarşı amansızlığı tüğyan etməyə başladı. 1963-cü ilin dekabrın 21-31-i Kiprin tarixinə Qanlı Milad kimi həkk olundu. Etnik toqquşmalar 364 türkün və 174 yunanın ölümü ilə sonuclandı. 18667 kiprli türk adanı tərk edərək İngiltərə və Avstraliyaya sığınmağa məcbur oldu. 104 kənddən 25 min türk ada ərazisinin cəmi 3%-ni təşkil edən anklavlara yerləşdirildi və anklavlardan çıxışa məhdudiyyətlər, yoxlanış məntəqələri qoyuldu.
Türkiyə hökuməti soydaşlarının qırğınına kəskin reaksiya ilə çıxış etdi. Baş nazir İsmət İnönü ABŞ prezidenti Johnson Lindon B. Johnsona təcili tədbir görülməsi tələbi ilə məktub ünvanladı, əks halda türk ordusunun Kiprə müdaxilə edəcəyi bildirilirdi. Məsələ ondadır ki, 1960-cı ildə Kipr müstəqilliyini qazanarkən Britaniya, Yunanıstan və Türkiyə adada təhlükəsizliyin təminatına qarant ölkələr kimi müəyyən olunmuşdu. Konstitusiyaya əsasən, türklərin sayı dövlət qulluğunda 30%, orduda 40%, polisdə 30% nisbətində göstərilirdi. Amerika prezidenti Türkiyənin müraciətinə aşağılayıcı cavab göndərərək müdaxilənin yolverilməz olduğunu bildirdi. Həmin dövrdə bir sıra beynəlxalq və regional amillər, eyni zamanda türk donanmasının gücü Aralıq dənizində hərbi əməliyyat keçirmək üçün münasib hesab edilmirdi və Türkiyə tərəfi bunu anlayırdı.
Lakin vəziyyətin kəskinliyini nəzərə alaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 186-cı Qərarına əsasən adaya sülhməramlılar yerləşdirildi. Sülhməramlılar tükrləri kütləvi qırğından qorumağa çalışsa da, türk ordusunun adaya müdaxilə edə bilməyəcəyinə əmin olan EOKA-nın qanlı terroru davam edirdi. Artıq türklərin adadan sıxışdırılıb qovulması Makariosun rəhbəri olduğu Kiprin rəsmi siyasətinə çevrilmişdi. ABŞ dövlət katibi Kissincer həmin zamanlar Makariosu Aralıq dənizinin Kastrosu adlandırırdı. Adada yaşayan türk toplumunun iztirabları azmış kimi, rəsmi radio ilə tez-tez Türkiyənin öz soydaşlarına kömək əli uzatmağa cəsarət etmədiyi barədə təxribatçı verilişlər yayınlanır, hətta yunan müğənnisi Stelios Kazançidisin ifasında aramsız olaraq “Bekledim de gelmedin” (https://www.youtube.com/watch?v=1RhCYEUAzsc) türk mahnısı səsləndirilirdi. Həzin musiqili bu lirik mahnı kiprli türklərdə əlacsızlıq kompleksi yaradırdı:
Bekledim de gelmedin,
Sevdiyimi bilmedin,
Göz yaşımı silmedin,
Hiçmi beni sevmedin?
Anti-türk isteriyasının, talan və qırğınların get-gedə qızışdığı bir dövrdə EOKA ilə Kiprin yunan rəhbərliyi arasında ziddiyyətli və münaqişəli münasibətlər yaranmışdı. 1974-cü il iyulun 2-də Kiprin rəhbəri Makarios Yunanıstan prezidenti Gizikisə məktubla müraciət edərək, Yunanıstan hərbi rejiminin kadrlarının EOKA-nı müdafiə etməsindən şikayətlənir və Kipr Milli Qvardiyasından 600 Yunanıstan təlimatçı zabitinin çıxarılmasını tələb edirdi. İyulun 15-i Yunanıstan zabitlərinin rəhbərliyi ilə Kipr Milli Qvardiyası dövlət çevrilişi edərək Makariosu devirdi və ultra-millətçi, enosis tərəfdarı, fanatik anti-türk Nikos Sampsonu prezident elan etdi. Bununla da adada anti-türk siyasətinə yeni nəfəs verilmiş oldu. İyulun 20-də Alaminosda 14 türk qətlə yetirildi.
Vəziyyətin dözülməz həddə çatdığını görən B. Ecevit hökuməti qətiyyətli iradə nümayiş etdirdi və Türkiyə Kiprlə bağlı müqavilələrə əsasən qarantör hüquqlarından istifadə edərək ildırım sürətli bir əməliyyatla 1974-cü ilin 20 iyulunda adaya hərbi kontingent yeritdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi yunan müğənnisinin ifasında dönə-dönə səsləndirilən türk mahnısının qəmli və ümidsiz notlarına cavab olaraq, türk əsgərləri “ Biz geldik!” sədaları ilə adaya daxil oldular. Lakin, EOKA öz cinayətkar əməllərinə son vermədi və 14-16 avqustda Maratha, Santaris və Alodada 126 kiprli türk amansızcasına qətlə yetirildi. Beləliklə də Türkiyə tərəfə başqa seçim buraxılmadı və Türk ordusu adanın 38% ərazisini ayıraraq Kipri şimalda türk və cənubda yunan hissələrinə bölməyə qərar verdi.
Bir qədər də bu günümüz
Bu gün 45 ildir ki, Kipr ikiyə bölünmüş adadır. Təbiət buradan heç nəyi əsirgəməmişdir. Aralıq dənizindəki bu turist məkanına dağlar, portağal bağları, zeytunluqlar və küknar meşələri xüsusi gözəllik verir.
Şimali Kiprin əhalisi özlərini ərazi mənsubiyyətinə görə kiprli, milli mənsubiyyətcə isə kipr türkü kimi tanıyır. Şimali Kiprdə qədim yunan kilsə və məbədlərinə hörmətlə yanaşılır. Bir vaxtlar yunanlara məxsus olmuş ərazilər alqı-satqı mövzusu deyil. Yaşlı nəsil yunancanı unutmayıb. Yunanlara qarşı nifrət hissi yoxdur. Şimali Kiprdə hər kəs Kiprin federasiya şəklində birləşəcəyi günə ümid edir. 2004-cü ildə BMT-nin Baş Katibi Annanın planına əsasən şimali və cənubi Kiprin federasiya əsasında birləşməsi real görünürdü. Türklər bu planı dəstəkləsələr də, yunanlar tərəfindən rədd edildi.
Optimistlərin fikrincə Kipr sahillərinə yaxın sularda 4 trilyon kub fut qaz yataqlarının aşkar olunması tərəflərin yaxınlaşması üçün yeni perspektivlər aça bilər. ABŞ-ın ExxonMobil, Fransanın Total, Qatarın Qatar Petroleum və İtaliyanın Eni şirkətlərindən ibarət konsortsium 50 milyard ABŞ dollarından artıq sərmayə qoyuluşu ilə yataqları inkişaf etdirmək fikrindədir. Bəzi neft mütəxəssislərinin fikrincə isə yataqların təsdiq olunmuş potensialı cəmi 0,5 trilyon kub futa yaxındır və onların işlənməsi iqtisadi cəhətdən sərfəli deyil.
Bu gün Şimali Kipr turistləri və universitetlərə tələbələri cəlb etməkdədir. Əsas biznes növü daşınmaz əmlakdır. Lakin Şimali Kipr tamamilə Türkiyənin maliyyə dəstəyindən asılı vəziyyətdədir. 1983-cü ildə müstəqilliyini elan etmiş Şimali Kipr Türk Cumhuriyyəti beynəlxalq aləmdə tanınmadığına görə, beynəlxalq maliyyə bazarlarına çıxmaq və kreditlər almaq problemi ilə qarşı-qarşıyadır.
Türk toplumunun yaşadığı bir məkan kimi Kiprə Azərbaycanda hər zaman duyğusal hisslərimiz olub. Rəsmi səviyyədə Azərbaycan beynəlxalq hüquq normlarına müvafiq olaraq Şimali Kipri tanımır. Lakin, tezliklə yunan və türk icmalarının bir dövlət içərisində birləşib həmahəng yaşamasını istəyirik.
2003-cü ilin aprelindən Kipr türklərinin cənuba, Kipr yunanlarının isə şimal tərəfə sərhədi keçmək üçün məhdudiyyətlər yoxdur. Bu gün Kiprin şimalındakı Karpaz ərazisində 300 nəfərlik yunan kəndi var. Şimali Kiprdə maronit ərəblərin, ingilislərin yaşadığı kəndlər mövcuddur. Adada cinayət, oğurluq halları yox dərəcəsindədir. Adanın təbii-coğrafi gözəllikləri, il ərzində günəşli günlərin sayı çox olduğundan bir sıra öılkələrdən, o cümlədən, keçmiş SSRİ-dən rusiyalılar, ukraynalılar, moldovalılar, beloruslar, türkmənlər, qazaxlar və digərləri Kipri özlərinə vətən kimi seçmək qərarı vermişlər.
Kiprdə təhsil, biznes, səhiyyə və mədəniyyət sahəsində uğurla çalışan və Kiprin inkişafına töhfə verən azsaylı Azərbaycan icması yaşayır.
.....Axşamlar Kiprin incisi sayılan Girne şəhərindəki dənizkənarı Anchor restoranından gələn Azərbaycan musiqisinin səsi bulvarda gəzişən turistləri və girneliləri ayaq saxlayıb dinləməyə sövq edir. İfaçı həmyerlimiz Araz Məmmədovdur....
Memar Ədalət Dadaşovun Kiprin tarixi abidələrinin bərpasında müstəsna xidməti var. Yakın Doğu Universitetinin prorektoru professor Fəxrəddin Məmmədov diasporamızın rəhbəridir. Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dİllər İnstitutunda(hazırki Azərbaycan Dillər Universiteti) ingilis dilinin leksikası müəllimim olmuş, indi isə Doğu Akdeniz Universitetində ingilis dilinin tədrisi kafedrasının rəhbəri kimi çalışan Cavanşir Şibliyevin adını isə xüsusi hörmət və sevgi ilə çəkmək istərdim.
Tahir Kərimov
Diplomat, Harvard Universitetinin məzunu,
Mərhum Prezident Heydər Əliyevin tərcüməçisi
Modern.az
Baxış sayı: 740
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 20-07-2019 10:09 | Bölmə: Cəmiyyət
Kiprin ayrılmış yunan və türk icmaları üçün 20 iyul tarixi fərqli məna kəsb edir. 1974-cü il iyulun 20-si türk ordusu Kiprə daxil oldu və bununla da adanın şimal və cənub hissəyə bölünməsinin əsası qoyuldu. Hərbi əməliyyata “Atilla planı” adı verilmişdi və adanın çoxluq təşkil edən yunan icması üçün bu tarix işğalın başlanğıcı, azlıqda olan türklər üçün isə onlara qarşı törədilən qətliamın sona çatdığı gündür.
Bir qədər tarix
1571-ci ildə Kipr Osmanlıların hakimiyyəti altına keçir(1570-1573-cü illər Osmanlı-Venesiya savaşları). Adaya ilk türk köçləri məhz həmin zamandan başlayır. Amma, yunanlar da Kiprin ilk sakinləri deyillər. Kipr adasında romalıların, misirlilərin, bizanslıların, luzianların və venesiyalıların tarixi izləri qalmaqdadır. Türk qismi adadakı yunanları rumlu adlandırır. Bu isə yunanların Şərqi Roma İmperiyası sayılan Bizans dönəmində adaya gəlmələri anlamına gəlir. Paytaxt Nikosiyanın qədim adı Lefkoşedir və bu da yunanlardan əvvəl yaşayan xalqların qoyduğu addır.
1878-ci ildən Böyük Britaniyanın idarəçiliyi altında olan Kipr 1960-cı ildə müstəqilliyini elan etdi. Bununla belə, Britaniya Akrotiri və Dhekeliya əraziləri üzərində suveren hərbi nəzarəti əlində saxlayır.
Kiprdə yunanlar və türklər zaman-zaman dinc və yanaşı yaşamışlar. Türklər əhalinin üçdə birini təşkil etsələr də, adanın hər yerində məskunlaşmışdılar.
Ötən əsrin 40-cı illərindən başlayaraq, Yunanıstan ingilis müstəmləkəçiliyinə son qoymaq və Kipri özünə birləşdirmək üçün enosis(birləşmək) siyasətinə başladı. 1948-ci ildə Yunanıstan kralı Paul bəyan etdi ki, Kipr Yunanıstana birləşmək arzusunu ifadə edib. 1950-ci ildə Kipr ortodoks kilsəsinin adada keçirdiyi referendum nəticəsində kiprli yunanların 97%-i enosisə səs verdi. 1955-ci ildə Yunanıstanın birbaşa rəhbərliyi ilə EOKA(Ethniki Oraganosis Kyprion Agoniston-Kipr Yunanlarının Azadlığı Təşkilatı) yaradıldı. Təşkilatın əsas məqsədi adanı Yunanıstana birləşdirmək, Kipri britaniyalılardan və türklərdən təmizləmək idi. Mübarizə vasitəsi isə terror seçilmişdi. Kipr yunanlarının solçulardan ibarət qismi terror aksiyalarına qarşı çıxaraq türklərin gündəlik həyatda sıxışdırılması, işdən qovulması, evlərinin kilsələrdən ayrılan ianələr hesabına alınması yolu ilə etnik təmizləməsini qarşıya məqsəd qoymuşdu. EOKA-ya görə bu, daha uzun bir yol idi, ona görə də yunan solçular da EOKA-nın terror hədəfinə tuş gəlirdilər. Belə olan halda, britaniyalılar polis qüvvələrini türklərin hesabına artırmağa qərar verdilər. Əlavə olaraq, Kipr türkləri Türk Mükavemet Teşkilatını(TMT) yaratdılar.
Britaniya müstəmləkəçiliyi dövründə ingilis dilli məktəblərlə yanaşı, ayrıca yunan və türk dillərində təhsil də təşviq edilir, müəllimlərin müvafiq olaraq Yunanıstan və Türkiyədən gəlməsinə icazə verilirdi. Afina bu imkanı türklərə qarşı ideoloji təbliğat və mübarizə vasitəsinə çevirdi. Kiprli yazıçı Yiannis Papadakisin etirafına görə, məktəbdə kiprli yunan uşaqlara bir vaxtlar mehriban qonşu kimi yaşadıqları türklərin köçəri, mədəniyyətsiz, monqoldan törəmə, imansız müsəlman fanatikləri olduğu barədə dərslər keçilir, nifrət və düşmənçilik təbliğatı aparılırdı.
Zaman keçdikcə EOKA-nın türk toplumuna qarşı amansızlığı tüğyan etməyə başladı. 1963-cü ilin dekabrın 21-31-i Kiprin tarixinə Qanlı Milad kimi həkk olundu. Etnik toqquşmalar 364 türkün və 174 yunanın ölümü ilə sonuclandı. 18667 kiprli türk adanı tərk edərək İngiltərə və Avstraliyaya sığınmağa məcbur oldu. 104 kənddən 25 min türk ada ərazisinin cəmi 3%-ni təşkil edən anklavlara yerləşdirildi və anklavlardan çıxışa məhdudiyyətlər, yoxlanış məntəqələri qoyuldu.
Türkiyə hökuməti soydaşlarının qırğınına kəskin reaksiya ilə çıxış etdi. Baş nazir İsmət İnönü ABŞ prezidenti Johnson Lindon B. Johnsona təcili tədbir görülməsi tələbi ilə məktub ünvanladı, əks halda türk ordusunun Kiprə müdaxilə edəcəyi bildirilirdi. Məsələ ondadır ki, 1960-cı ildə Kipr müstəqilliyini qazanarkən Britaniya, Yunanıstan və Türkiyə adada təhlükəsizliyin təminatına qarant ölkələr kimi müəyyən olunmuşdu. Konstitusiyaya əsasən, türklərin sayı dövlət qulluğunda 30%, orduda 40%, polisdə 30% nisbətində göstərilirdi. Amerika prezidenti Türkiyənin müraciətinə aşağılayıcı cavab göndərərək müdaxilənin yolverilməz olduğunu bildirdi. Həmin dövrdə bir sıra beynəlxalq və regional amillər, eyni zamanda türk donanmasının gücü Aralıq dənizində hərbi əməliyyat keçirmək üçün münasib hesab edilmirdi və Türkiyə tərəfi bunu anlayırdı.
Lakin vəziyyətin kəskinliyini nəzərə alaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 186-cı Qərarına əsasən adaya sülhməramlılar yerləşdirildi. Sülhməramlılar tükrləri kütləvi qırğından qorumağa çalışsa da, türk ordusunun adaya müdaxilə edə bilməyəcəyinə əmin olan EOKA-nın qanlı terroru davam edirdi. Artıq türklərin adadan sıxışdırılıb qovulması Makariosun rəhbəri olduğu Kiprin rəsmi siyasətinə çevrilmişdi. ABŞ dövlət katibi Kissincer həmin zamanlar Makariosu Aralıq dənizinin Kastrosu adlandırırdı. Adada yaşayan türk toplumunun iztirabları azmış kimi, rəsmi radio ilə tez-tez Türkiyənin öz soydaşlarına kömək əli uzatmağa cəsarət etmədiyi barədə təxribatçı verilişlər yayınlanır, hətta yunan müğənnisi Stelios Kazançidisin ifasında aramsız olaraq “Bekledim de gelmedin” (https://www.youtube.com/watch?v=1RhCYEUAzsc) türk mahnısı səsləndirilirdi. Həzin musiqili bu lirik mahnı kiprli türklərdə əlacsızlıq kompleksi yaradırdı:
Bekledim de gelmedin,
Sevdiyimi bilmedin,
Göz yaşımı silmedin,
Hiçmi beni sevmedin?
Anti-türk isteriyasının, talan və qırğınların get-gedə qızışdığı bir dövrdə EOKA ilə Kiprin yunan rəhbərliyi arasında ziddiyyətli və münaqişəli münasibətlər yaranmışdı. 1974-cü il iyulun 2-də Kiprin rəhbəri Makarios Yunanıstan prezidenti Gizikisə məktubla müraciət edərək, Yunanıstan hərbi rejiminin kadrlarının EOKA-nı müdafiə etməsindən şikayətlənir və Kipr Milli Qvardiyasından 600 Yunanıstan təlimatçı zabitinin çıxarılmasını tələb edirdi. İyulun 15-i Yunanıstan zabitlərinin rəhbərliyi ilə Kipr Milli Qvardiyası dövlət çevrilişi edərək Makariosu devirdi və ultra-millətçi, enosis tərəfdarı, fanatik anti-türk Nikos Sampsonu prezident elan etdi. Bununla da adada anti-türk siyasətinə yeni nəfəs verilmiş oldu. İyulun 20-də Alaminosda 14 türk qətlə yetirildi.
Vəziyyətin dözülməz həddə çatdığını görən B. Ecevit hökuməti qətiyyətli iradə nümayiş etdirdi və Türkiyə Kiprlə bağlı müqavilələrə əsasən qarantör hüquqlarından istifadə edərək ildırım sürətli bir əməliyyatla 1974-cü ilin 20 iyulunda adaya hərbi kontingent yeritdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi yunan müğənnisinin ifasında dönə-dönə səsləndirilən türk mahnısının qəmli və ümidsiz notlarına cavab olaraq, türk əsgərləri “ Biz geldik!” sədaları ilə adaya daxil oldular. Lakin, EOKA öz cinayətkar əməllərinə son vermədi və 14-16 avqustda Maratha, Santaris və Alodada 126 kiprli türk amansızcasına qətlə yetirildi. Beləliklə də Türkiyə tərəfə başqa seçim buraxılmadı və Türk ordusu adanın 38% ərazisini ayıraraq Kipri şimalda türk və cənubda yunan hissələrinə bölməyə qərar verdi.
Bir qədər də bu günümüz
Bu gün 45 ildir ki, Kipr ikiyə bölünmüş adadır. Təbiət buradan heç nəyi əsirgəməmişdir. Aralıq dənizindəki bu turist məkanına dağlar, portağal bağları, zeytunluqlar və küknar meşələri xüsusi gözəllik verir.
Şimali Kiprin əhalisi özlərini ərazi mənsubiyyətinə görə kiprli, milli mənsubiyyətcə isə kipr türkü kimi tanıyır. Şimali Kiprdə qədim yunan kilsə və məbədlərinə hörmətlə yanaşılır. Bir vaxtlar yunanlara məxsus olmuş ərazilər alqı-satqı mövzusu deyil. Yaşlı nəsil yunancanı unutmayıb. Yunanlara qarşı nifrət hissi yoxdur. Şimali Kiprdə hər kəs Kiprin federasiya şəklində birləşəcəyi günə ümid edir. 2004-cü ildə BMT-nin Baş Katibi Annanın planına əsasən şimali və cənubi Kiprin federasiya əsasında birləşməsi real görünürdü. Türklər bu planı dəstəkləsələr də, yunanlar tərəfindən rədd edildi.
Optimistlərin fikrincə Kipr sahillərinə yaxın sularda 4 trilyon kub fut qaz yataqlarının aşkar olunması tərəflərin yaxınlaşması üçün yeni perspektivlər aça bilər. ABŞ-ın ExxonMobil, Fransanın Total, Qatarın Qatar Petroleum və İtaliyanın Eni şirkətlərindən ibarət konsortsium 50 milyard ABŞ dollarından artıq sərmayə qoyuluşu ilə yataqları inkişaf etdirmək fikrindədir. Bəzi neft mütəxəssislərinin fikrincə isə yataqların təsdiq olunmuş potensialı cəmi 0,5 trilyon kub futa yaxındır və onların işlənməsi iqtisadi cəhətdən sərfəli deyil.
Bu gün Şimali Kipr turistləri və universitetlərə tələbələri cəlb etməkdədir. Əsas biznes növü daşınmaz əmlakdır. Lakin Şimali Kipr tamamilə Türkiyənin maliyyə dəstəyindən asılı vəziyyətdədir. 1983-cü ildə müstəqilliyini elan etmiş Şimali Kipr Türk Cumhuriyyəti beynəlxalq aləmdə tanınmadığına görə, beynəlxalq maliyyə bazarlarına çıxmaq və kreditlər almaq problemi ilə qarşı-qarşıyadır.
Türk toplumunun yaşadığı bir məkan kimi Kiprə Azərbaycanda hər zaman duyğusal hisslərimiz olub. Rəsmi səviyyədə Azərbaycan beynəlxalq hüquq normlarına müvafiq olaraq Şimali Kipri tanımır. Lakin, tezliklə yunan və türk icmalarının bir dövlət içərisində birləşib həmahəng yaşamasını istəyirik.
2003-cü ilin aprelindən Kipr türklərinin cənuba, Kipr yunanlarının isə şimal tərəfə sərhədi keçmək üçün məhdudiyyətlər yoxdur. Bu gün Kiprin şimalındakı Karpaz ərazisində 300 nəfərlik yunan kəndi var. Şimali Kiprdə maronit ərəblərin, ingilislərin yaşadığı kəndlər mövcuddur. Adada cinayət, oğurluq halları yox dərəcəsindədir. Adanın təbii-coğrafi gözəllikləri, il ərzində günəşli günlərin sayı çox olduğundan bir sıra öılkələrdən, o cümlədən, keçmiş SSRİ-dən rusiyalılar, ukraynalılar, moldovalılar, beloruslar, türkmənlər, qazaxlar və digərləri Kipri özlərinə vətən kimi seçmək qərarı vermişlər.
Kiprdə təhsil, biznes, səhiyyə və mədəniyyət sahəsində uğurla çalışan və Kiprin inkişafına töhfə verən azsaylı Azərbaycan icması yaşayır.
.....Axşamlar Kiprin incisi sayılan Girne şəhərindəki dənizkənarı Anchor restoranından gələn Azərbaycan musiqisinin səsi bulvarda gəzişən turistləri və girneliləri ayaq saxlayıb dinləməyə sövq edir. İfaçı həmyerlimiz Araz Məmmədovdur....
Memar Ədalət Dadaşovun Kiprin tarixi abidələrinin bərpasında müstəsna xidməti var. Yakın Doğu Universitetinin prorektoru professor Fəxrəddin Məmmədov diasporamızın rəhbəridir. Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dİllər İnstitutunda(hazırki Azərbaycan Dillər Universiteti) ingilis dilinin leksikası müəllimim olmuş, indi isə Doğu Akdeniz Universitetində ingilis dilinin tədrisi kafedrasının rəhbəri kimi çalışan Cavanşir Şibliyevin adını isə xüsusi hörmət və sevgi ilə çəkmək istərdim.
Tahir Kərimov
Diplomat, Harvard Universitetinin məzunu,
Mərhum Prezident Heydər Əliyevin tərcüməçisi
Modern.az
Baxış sayı: 740
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-06-2025, 13:35
"Liza Alert" dəstəsinin könüllüsü keçmiş qısqanc ərinin əli ilə öldü
4-06-2025, 06:45
Sərxoş vəziyyətdə dava zamanı qadını 17 bıçaq xəsarəti ilə öldürüb
1-06-2025, 13:49
Damdan atəş açan şəxs xəstəxanada ölüb
26-05-2025, 10:22
İstintaq Komitəsi: Yeniyetmə qız həmyaşıdları tərəfindən zorla diz çökdürülüb və üzr istəməyə məcbur edilib
26-05-2025, 10:15
Narkotiklə mübarizə adı altında cinayətkar qrup insanlara hücum edir
25-05-2025, 18:36
Kişi tanışını boyun nahiyəsindən bıçaqlayıb
24-05-2025, 09:27
Məhbus svastika döyməsi ilə çılpaq ayaqlarına görə cərimə ödəyəcək
23-05-2025, 22:24
Məhkəmə qızının qətlini sifariş edən sakini həbs edib
19-05-2025, 12:15
Parkda baş verən kütləvi dava ilə bağlı cinayət işi açılıb
19-05-2025, 12:09
Gənc oğlan tanışını qətlə yetirməkdə təqsirli bilinib
16-05-2025, 08:48
Onunla birgə yaşadığını sərxoş edib və bıçaqlayaraq öldürüb
13-05-2025, 23:40
Pəncərədən yıxılaraq, kondisionerin üzərinə düşərək sağ qalıb
13-05-2025, 17:29
Qarajda iki uşaq və onların anasının meyiti tapılıb
12-05-2025, 22:35
Cəsədi hasarın üstündə tapılan qız öldürülməyib
11-05-2025, 23:56
Bir nəfəri döyərək kəsən 3 xuliqan saxlanılıb
10-05-2025, 21:08
Tanışını öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs həbs edilib
10-05-2025, 20:59
Polis bir kişinin üstünə cuman itlərin sahiblərini müəyyən edib
9-05-2025, 20:36
Qadınlar 80 yaşlı təqaüdçünü və qızını döyüblər, cinayət işi açılıb
9-05-2025, 12:10
17 yaşlı motosikletçinin ölümündə təqsirləndirilən şəxs saxlanılıb
3-05-2025, 17:06
Fırıldaqçılara işləməkdə şübhəli bilinən şəxsi saxlayıblar
1-05-2025, 16:03
Əri üçün qatil tutmuş qadın həbs edilib
29-04-2025, 11:44
3 kişi 18 yaşlı əlil qızı zorlayıb
27-04-2025, 11:13
Bar ziyarətçisi içəri buraxılmadıqdan sonra atəş açıb
25-04-2025, 10:31
2,5 milyon rubl oğurlamaq üçün özünə qarşı soyğunçuluq edib
24-04-2025, 09:49
5 il əvvəl bir yaşlı oğlunu qətlə yetirən valideynlər saxlanılıb
23-04-2025, 22:53
Stadionda davada yeniyetmə mədəsindən bıçaqlanıb
23-04-2025, 21:27
3 yaşlı qızını döyərək öldürən həbs edilib
21-04-2025, 20:40
55 milyon cərimə: Fermer necə ailə qisasının qurbanı oldu
20-04-2025, 21:47
Polis dağılmış "Priora"da öldürülən 3 nəfərin şəxsiyyətini müəyyən edib
20-04-2025, 19:36
Hamilə qadın rəqibini vəhşicəsinə döyərək burnunu sındırıb
19-04-2025, 23:07
Bahalı iPhone oğurlamaqda ittiham olunan qaraçı dəstəsi həbs edilib
19-04-2025, 21:46
Buzdan yıxılan uşağın meyiti tapılıb
19-04-2025, 21:05
Fəhləsini öldürərək cəsədi dərədə gizlədib
17-04-2025, 15:37
Güllələnənlərdən birinin arvadı ölüb
16-04-2025, 23:59
Uşaq şkafın üstünə düşməsi nəticəsində ölüb
15-04-2025, 14:15
Məktəbli ögey atası ilə dava edib və evdən qaçıb
14-04-2025, 22:39
Torpaq sahəsinə görə atışma zamanı keçmiş məmurun oğlu həlak olub
14-04-2025, 22:15
Yeniyetmələr məktəbli qızı döyərək diz çökdürüblər
11-04-2025, 19:31
Həmyaşıdını döyüb zorlayan üç məktəbli həbs edilib
9-04-2025, 20:49
Məktəblini bıçaqlayaraq öldürən yeniyetmə özünə qəsdə cəhd edib
9-04-2025, 11:10
Yaşayış binasının uçması nəticəsində 2 uşaq ölüb
7-04-2025, 21:58
Dörd qadın tanışını döyərək öldürüb
6-04-2025, 23:47
Öz nəvəsini qətlə yetirməkdə ittiham olunur
6-04-2025, 11:39
Atışma bir nəfərin yaralanmasına, üç nəfərin ölümünə səbəb olub