19:28 / 09-07-2025
Polşanın müdafiə naziri Baltik dənizini NATO-nun Daxili dənizi adlandırıb
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:17 / 09-07-2025
Ermənistanda məhkəmə müxalifətçi deputat Sarkisyanı 2 ay müddətinə həbs edib
19:02 / 09-07-2025
Hava zərbəsi nəticəsində yaralanan 5 yaşlı uşaq ölüb
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:52 / 09-07-2025
Macarıstan Aİ-nin Ukrayna üçün büdcəsindən 100 milyard avro ayrılmasına etiraz edir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:41 / 09-07-2025
Hüquq-mühafizə orqanları daha bir futbol klubunu hakimlərə rüşvət verməkdə şübhəli bilir
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:25 / 09-07-2025
İtaliyanın xarici işlər naziri özünü tarixin ən şanssız naziri adlandırıb
18:07 / 09-07-2025
Ərizəçinin qətlində şübhəli bilinən şəxs tapılıb
17:43 / 09-07-2025
CNN: Tramp Ukrayna münaqişəsində Rusiyaya Qələbə vermək istəmir
17:37 / 09-07-2025
Hamilə xəstə doğum evinə gedərkən feldşerə hücum edib
17:37 / 09-07-2025
Hamilə xəstə doğum evinə gedərkən feldşerə hücum edib
17:26 / 09-07-2025
Vologda məhkəməsi Stalinin abidəsinin yaradılması ilə bağlı müqaviləni etibarsız hesab edir
17:06 / 09-07-2025
Təhlükəsizlik qüvvələri Le Penin Parisdəki partiya qərargahına basqın edib
16:48 / 09-07-2025
Orban fon der Leyeni istefaya çağırır
16:40 / 09-07-2025
9 rusiyalı futbol hakimi rüşvət almaqda şübhəli bilinir
16:33 / 09-07-2025
Beloussov Qazaxıstanın müdafiə naziri Kosanovla danışıqlar aparıb
16:19 / 09-07-2025
Kelin: Rusiya Böyük Britaniyanın artan nüvə potensialını nəzərə almalıdır
16:02 / 09-07-2025
Krasnoyarsk diyarında sərt eniş edib, pilot xəstəxanaya yerləşdirilib
15:45 / 09-07-2025
Peskov: Kreml Trampın “sərtləşdirən ritorikasına” sakit reaksiya verir
21:45 / 08-07-2025
Müharibə müxbiri Razin: Kursk vilayətində düşmənin körpübaşı yoxdur
21:42 / 08-07-2025
Dağıstanlı idman şərhçisi qanunsuz silah alverinə görə şərti cəza alıb
21:39 / 08-07-2025
Moskva vilayətində güclü yağış və tennis topu boyda dolu yağıb
21:36 / 08-07-2025
Ermənistan prezidenti elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsinə icazə verən qanunu imzalayıb
21:26 / 08-07-2025
Məhkəmə futbolçu Promesin həbs müddətini uzadıb
21:21 / 08-07-2025
Ulduz vizajist və stilist Dmitri Vişnevski vəfat edib
21:18 / 08-07-2025
Rusiya Silahlı Qüvvələrinin əsgəri Oper: Ukrayna Silahlı Qüvvələri KXDR-in Boqatır şəhərində ağ bayraqlı qaçqınlara atəş açıb.
21:11 / 08-07-2025
“Zoloto Ynykchana” şirkətinə məxsus An-2 təyyarəsinin sərt eniş anından görüntülər yayılıb.
21:06 / 08-07-2025
Qazaxıstan ABŞ-ın 25% ticarət tariflərinə cavab verəcəyini vəd edir
21:03 / 08-07-2025
Qırmızı dənizdə Yunanıstan yük gəmisinə hücumda Rusiya yaralanıb
20:57 / 08-07-2025
IDF Livanın Tripolisində HƏMAS-ın əsas üzvünə qarşı hücumdan xəbər verib
20:52 / 08-07-2025
Rusiyada alkoqol istehsalı 2025-ci ilin birinci yarısında 16,1% azalıb
20:47 / 08-07-2025
Krım sakini Krım körpüsünü dağıtmaq çağırışlarına görə mühakimə olunacaq
20:38 / 08-07-2025
Tramp ticarət tərəfdaşlarına yeni tariflərlə bağlı məktublar göndərməyə davam edəcək
20:33 / 08-07-2025
Viktor Tsoyun yaşadığı Sankt-Peterburqdakı ev regional abidə kimi tanınıb
20:27 / 08-07-2025
Səudiyyə Ərəbistanı öz resurslarını bütün investorlar üçün əlçatan etməyə hazırdır
20:21 / 08-07-2025
Slutski nəqliyyat naziri Nikitini sistemli adam adlandırıb
20:15 / 08-07-2025
Hər gün nömrələrin dəyişdirilməsi ilə 1,2 milyon zəng aşkarlayır
Biz teatrı niyə sevmirik?
Tarix: 03-07-2022 11:42 | Bölmə: Mədəniyyət
Teatr həmişə cəmiyyətin güzgüsü olub və biz həmişə bu güzgüdə özümüzü görmüşük. Bəs niyə bu güzgüdə biz artıq özümüzü görmürük. Buna səbəb nədir?
Məsələ ondadır ki, teatr yarandığı gündən bu günə qədər insanların qarşısına çıxan problemlərin həlli yollarını göstərib. İstər klassika, istər müasir dramaturgiyanın səhnə həlli, bir mənalı şəkildə müasir insan problemlərinin həllinə yardımçı olmalıdır. Demək, tamaşa elə qurulmalıdır ki, günümüzlə səsləşsin.
Belə olan təqdirdə gəlin teatrlarımıza nəzər salaq, görək teatrlarda günümüzlə səsləşən tamaşalar var, ya yox?! Əlbəttə, yoxdur.
Gəlin söhbətimizi əyaniləşdirək. Respublikamızda 27 dövlət teatrı fəaliyyət göstərir. Bu teatrların tamaşaları haqqında kifayət qədər məlumatlıyıq. Bu məlumatlara əsaslanaraq deyə bilərik ki, biz əziz və doğma teatrımözı heç də kifayət qədər sevmirik. O zaman belə bir sual yaranır. Bəs biz doğma teatrı niyə sevmirik? Axı, sevməliyik. Gəlin faktlara nəzər salaq və teatrı sevməməyimizin köklərini araşdıraq.
Bu polemikaya teatrşünaslar, dramaturqlar, rejissorlar, aktyorlar və sair peşə sahibləri qoşula bilər. Və mənə elə gəlir ki, bu işin xeyrinə olar.
İlk əvvəl, gəlin teatrın strukturundan başlayaq. Müasir dövrümüzdə teatrın strukturu düzgün qurulub, ya yox? Fikirlər müxtəlif ola bilər. Mənə qalarsa, deməliyəm ki, teatrın strukturu düzgün qurulmayıb. Mən bunu çoxsaylı müsahibələrimdə və çıxışlarımda dəfələrlə qeyd etmişəm. Fikirlərimi açıqlayım. Bütün müasir dünyada, hətta keçmiş sovetlər dönəmində fəaliyyət göstərən teatrlarda rejissor əsas sima sayılıb, teatrın düşünən beyni hesab olunurdu. Bu belədir. Teatrın direktoru baş rejissorun yaradıcılıq fəaliyyətinə imkan və şərait yaradan məmurdur. Onun işi baş rejissorun yaradıcılıq işinə təkan verməkdir.
Mən bu yaxınlarda hörmətli nazirimiz Anar Kərimovla da söhbətimdə bunu qeyd etmişəm. Onunla bir saata yaxın söhbətimiz oldu. Anar müəllim gözəl insan, maraqlı şəxsiyyət, təşkilatı işləri gözəl bilən təcrübəli diplomatdır. O, məndən, teatr və kino sahəsində təcrübəli bir şəxs, bir ağsaqqal kimi müasir teatr və kino prosessesləri, teatr strukturu barədə soruşdu. Mən hər şeyi ona danışandan sonra Anar müəllim dedi ki, indi mənə hər şeyaydındır. Siz qeyd etdiyiniz kimi, teatrın düşünən beyni baş rejissordur. Direktor isə, teatrda baş rejissora yaradıcılıq imkanlarına yardımçı olan məmurdur. Bunları bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz.
Bu birinci məsələdir. İkinci məsələ isə, Azərbaycan teatrında kadr məsələsidir. Söhbət peşəkar kadrlardan gedir. Biz yaxşı bilirik ki, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti milli teatr, kino və digər sahələr üçün peşəkar və istedadlı kadrlar hazırlayan ali təhsil ocağıdır. Mədəniyyət və incəsənət müəssisələrində, o cümlədən teatrlarda peşəkar kadrların 99 %-ni bu təhsil ocağı təmin edir. Bəlkə ali təhsil ocağı peşəkar kadr yetişdirmir? Əlbəttə, yox. Ali təhsil ocağı çox istedadlı kadrlar yetişdirir. Bəs bu kadrların əksəri niyə teatrlara yol tapa bilmirlər? Teatrı sevən baş rejissor və derektor olmalıdır ki, gənc və istedadlı kadrları işlə təmin etsin. Etiraf etməliyik ki, teatrlarda baş rejissorun elə bir səlahiyyəti yoxdur. Teatrlara kadrların işə qəbul məsələsini direktor həll edir. Çünki möhür onun əlində, səlahiyyət ondadır. O isə, kimi istəyir, onu da işə qəbul edir. Teatrlara ən istedadsız, ən zəif kadrlar gəlir. Sual oluna bilər, bəs bu adamlar teatra neçə düşür? Çox sadə. Onlar tanışları, əmiləri, dayıları, xalaları vasitə ilə teatrlara yol tapırlar. Bu səbəbdən teatrlar bu günki duruma düşüblər.
Məhz bu səbəbdən teatrlarda müxtəlif səs çalarlarına, nitq mədəniyyətinə malik aktyor tapmaq müşkülə dönüb. Aktyorun səs çaları və nitq mədəniyyəti nədir? Keçmiş aktyorları yada salaq: Ağasadıq Gəraybəyli, Möhsün Sənani, Hökümə Qurbanova, Əliağa Ağayev, Leyla Bədirbəyli, Ağahüseyn Cavadov, İsmayıl Osmanlı və digərləri. Allah onlara rəhmət eləsin. Onların hər birinin özlərinə məxsusu səs çalarları və nitq mədəniyyəti xatirimizdə canlanır. Onları bir-biri ilə qarışdırmaq mümkün deyildi. Elə bu səbəbdən biz onları bu günə qədər unuda bilmirik. Sonrakı nəsli xatırlayaq: Səməndər Rzayev, Kamal Xudaverdiyev, Fuad Poladov, İlham Namiq Kamal, Yaşar Nuri, Əliabbas Qədirov, Mikayıl Mirzə, Şəfiqə Məmmədova, Amaliya Pənahova və digərləri. Bu sənətkarın da səs çalarları müxtəlifliyi ilə seçilirdi. Onları da qarışdırmaq mümkün deyildi. Səs çalarlarının müxtəlifliyi və rəngarəngliyi insanı valeh edirdi. Bunu heç kim dana bilməz.
Bu gün isə, istənilən teatrın tamaşasında səhnədə 20 nəfər olsa da, elə bil bir səs var. Sual oluna bilər. Niyə rəngarənglik yoxdur? Bəs ali təhsil ocağı niyə rəngarəng səs çalarına malik kadr yetişdirmir. Yenə eyni sual və eyni cavab. Əlbəttə, yetişdirir. Amma, həmin istedadlar teatra yol tapa bilmir. Yenə dayıların, əmilərin, xalaların “kadr siyasəti” istedadlı insanların yollarına çəpər çəkir. Ona görə də teatrlarda aktyorların nitq mədəniyyəti bu səviyyədədir.
Nitq mədəniyyəti, səs çalarının müxtəlifliyindən danışırıqsa, aktyorun xarici görünüş məsələsində də danışmalıyıq. Bu da yaralı mövzudur. Bayaq adları çəkilən sənətkarların hər biri səs çalarlarının şirinliyi və cazibəsi ilə bərabər. Həm də vizual baxımdan səhnə görkəminə malik akt-yorlar olublar. Onların boy-buxunu, üz cizgiləri, səs imkanları və söz yox ki, istedadları və plastikası bir-birini tamamlayıb, vəhdət təşkil edirdi. Rejissorlar da onlara obraz həvalə edəndə heç bir çətinlik çəkmirdilər. Gəlin indi teatrlarımızdakı aktyorlarımızı yada salaq. Mən düzü heç boyu 1 metr 70 sm olan aktyor xatırlaya bilmirəm. Əksəriyyəti balaca-balaca xalalar və əmilərdir. Teatrlarda sanki bilərəkdən istedadsız və xarici görünüş etibarı ilə səhnəyə yararsız insanları işə götürürlər. Niyə? Çünki, təmanna və tanışlıq istedadlı insanların teatra yoluna çəpər çəkir.
Yaxşı yadımdadır. Rəhmətlik Hacıbaba Bağırov Musiqili Komediya Teatrına rəhbərlik edəndə mənim təqdimatımla 12, ya 15 istedadlı tələbəmi işə qəbul etmişdi. Mənim təqdimatım kifayət etmişdi. Bu gün həmin aktyorlar teatrda aparıcı obrazlar ifa edirlər. Bu gün bu mümkün deyil. Mən bu yaxınlarda iki istedadlı tələbəmin teatra qəbul edilməsi ilə bağlı Musiqili teatrın baş rejissoru Cavid İmamverdiyevə müraciət etmişdim. O da həmin iki nəfəri: Rüfət Umudov və Əlizaman Abbasovu qəbul etdi, səslərini dinlədi. Onların hər ikisi Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin musiqili teatr aktyoru kursunu bitiriblər. Hər ikisi gənc boy-buxunlu, səs çalarları və istedadları ilə teatr üçün tapıntı idi. Baş relissor C.İmanquliyev teatrın direktoruna gənc kadrların işə qəbulu ilə bağlı müraciət edəndə, o, deyib ki, ştatda yer yoxdur. Beləliklə, gənc kadrlar teatrdan uzaq düşüblər. Axı istedadlı insanları teatrdan uzaqlaşdırmaq olmaz.
İndi isə, teatrın daha bir vacib sahəsi haqqında fikirlərimi bildirmək istəyirəm. Teatrın repertuar məsələsi vacib məsələdir. Hamımız yaxşı bilirik ki, teatrların repertuarı onların simasıdır. Bu gün belə bir dəb yaranıb. Teatrlar yeni-yeni layihələr meydana çıxarırlar. Teatrın işi yeni tamaşa hazırlamaqdır. Rəhbər işləyən biri deyir ki, bu mənim layihəmdir. Bu anlaşılmazlıqdır. Bu tamaşadırsa, bunun rejissoru, bəstəkarı, rəssamı və sair olmalıdır. Hər şeyi ümumiləşdirib, bir nəfərin adına çıxmaq olmaz. Adını da islahat qoyuruq. Amma, biz islahat etmirik. İslahat adı altında olanları dağıdırıq, parçalayırıq, məhv edirik.
Mən, illərin təcrübəsindən çıxış edərək, belə düşünürəm. Bəlkə kimsə deyə bilər ki, dediklərim bir qədər kəskin oldu. Amma, kəskin olsa yaxşıdır. Həqiqəti heç kim demir və ya demək istəmir. Hər yerdə başdan-başa tərifdir. Hamı həyatda “yaxşı adam” rolunu oynamaq istəyir.
Unutmamalıyıq ki, dünya qloballaşır. Biz istəsək də, istəməsək də müasirləşməliyik. Məsələn, mən düşünürəm ki, niyə teatrlar birləşib, müştərək bir tamaşa hazırlamasın? Milli futbol yığmamız üçün müxtəlif komandalardan oyunçular toplanmır? Teatrda da bu təcrübədən istifadə etmək olar. Şəhər və bölgə teatrlarından toplanmış aktyor heyətindən maraqlı bir tamaşa ortaya qoymaq olar. Söhbət milli teatrın gələcək inkişafından gedirsə, niyə də yox? Niyə bir aktyor uğun olub, olmamağına baxmayaraq, eyni bir teatr da illərlə qalıb, fəxri ad və sair gözləyə-gözləyə qalmalıdır. Bəlkə, digər teatrda o, istedadını daha çox biruzə verə bilər. Bəlkə tam yeni bir müqavilə sisteminə keçək. Bütün hallarda teatrların strukturunda köklü dəyişikliklər aparılmalıdır. Dövrə uyğunlaşmaq lazımdır. Zaman dəyişib. Hamı zamanın dəyişməyini bilə-bilə, nəyi isə gözləyir. Sabah fəxri ad alaram. Sabah mükafat araram. Sabah, sabah olacaq. Sabah yoxdur. Sabah qurtarıb. Sabahı bu gündən başlamaq lazımdır. Gözləmək olmaz. Tamaşaçı yüksək peşəkar səviyyəli tamaşa gözləyir. Onun üçün aktyorun hansı teatrdan olmağının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Aktyor GTT-dan da ola bilər, Akademik Milli Dram Teatrından da, Naxçıvan, Gəncə, Şəki və ya Lənkəran Dram Teatrından da... Əsas olan yüksək, çox yüksək peşəkar səviyyəli tamaşadır. Yeganə bir məqsəd var. Tamaşaçını mükəmməl səhnə nümunəsi ilə heyrətləndirmək. Bax, layihə budur. İstedadlıları bir araya gətirmək lazımdır. Rəhmətlik Tofiq Kazımov yeni teatr yaratmaq uğrunda mübarizə aparıb, gənclərə önəm verirdi. Amma bir şərtlə ki, gənclər istedadlı olsun. Tofiq Kazımovun bir sözü var idi. Deyirdi ki, hər yeni tamaşada teatra iki yeni qan vurulmalıdır. Həmin yeni tamaşada bir yeni qız, bir yeni oğlan olmalıdır. Bu yenilənmə deməkdir. Bu gün teatrlarda istedadsızlar çoxalıb. Onlar istedadlılara imkan vermirlər. Onların istəkləri də artıb. Çünki, onların arxaları var. Məmurlara belələri sərf edir. Amma unutmaq olmaz ki, teatra olan münasibət əvvəlki deyil. İnsanlar artıq yalana inanmırlar.Yalan bir dəfə olar. Teatr isə, həqiqəti deyən və nümayiş etdirən yeganə yerdir, güzgüdür. Güzgü həqiqəti göstərməlidir. Yalan və naqislik olanda, tamaşaçı inanmır.
Bəzi rejissorların tamaşalarda elə mizan verirlər ki, “adamın dəymişi qala-qala kalı tökülür”. Bu mizanları mizandan başqa nəyə desən oxşatmaq olar. Mizan adına aktyor sağdan sola, soldan sağa və sair gedir. Niyə getdiyinin səbəbini isə bilmir.
Və ya səhnədə aktyor elə çığırır, elə bağırır ki, sanki tamaşadan sonra tamaşaçı döyüşə gedəcək. Bu teatr deyil, bu islahat deyil. Əgər islahat budursa, demək biz teatrı dağıdırıq. Teatr dövrün novator fikirlərini tamaşaçılara çatdırmalıdır. Teatr zamanı qabaqlamağı, tamaşaçını arxasınca aparmağı qarçısına məqsəd qoymalıdır. Biz teatrla bağlı çatışan və çatışmayan cəhətlərimizi deməliyik. Bir-birimizi nə qədər aldatmaq olar. Nə qədər deyək ki, hər şey yaxşıdır. Hər şey yaxşı deyil axı.
Hər teatrın öz spesifikası, öz siması və öz repertuarı olmalıdır.
Məsələn, “Leyli və Məcnun” Opera və Balet Teatrında da gedir, Musiqili Teatrda da. “Mənim günahın” Azdramada da gedir, digər bir teatrda da. Bu siyahını uzatmaq olar.
Bəs teatrların ədəbi hissə müdirləri hara baxırlar? Onlara işləməyə imkan verirlərmi? Əlbəttə, yox və birdə yox. Bu da bir problemdir.
Belə məlum olur ki, teatrların strukturu dağıdılıb. Elə bil tərsinə çevrilib. Elə bil qəsdən hər şeyi dağıdıblar. Mən heç də bütün bunları özümə görə yox, gələcək nəsillər üçün deyirəm. Yeni ideyaları qorumaq lazımdır. Amma bəzən yeni ideyanı bilərəkdən məhv edirlər.
Mən vaxtı ilə “İlham” miniatür teatrı yaratmışdım. Bir neçə teatrdan istedadlı gəncləri bir araya toplamışdım. GTT-da bizə yer vermişdilər. Sonra bir neçə teatrı bu teatra birləşdirəndən sonra, bizim üçün problem yarandı. Teatra topladığım insanlar dağılışdılar. Beləliklə teatrın normal fəaliyyətinə bilərəkdən maneə törətdilər.
Teatrla bağlı problemlərdən danışırıqsa, bədii şura haqqında da danışmalıyıq. Bu çox ciddi məsələdir. Tam cəsarətlə deyə bilərəm ki, heç bir teatrda bədii şura yoxdur. Bəbii şura yerinə bütün məsələləri bir nəfər həll edir. Heç bir kollegialıqdan söhbət belə gedə bilməz. Əslində isə, bədii şurada çüxtəlif peşəkar insanlar olmalıdır ki, teatrın normal repertuarı haqqında fikir yürüdə bilsinlər. Teatrın bədii şurasında dramaturqlar, bəstəkarlar, rejissorlar, rəssamlar və aktyorlar olmalıdır.
Bu məqamda haşiyə çıxıb, daha bir məsələ ətrafında fikirlərimi hörmətli oxucularla bölüşmək istəyirəm. İlk baxışdan adi görünən bir məsələ, əslində çox ciddi məsələdir. Teatrlarda afişa məsələsi haqqında danışmaq istəyirəm. Afişa teatrın tarixidir. Teatr mütəxəssisləri teatrın tarixini afişalar vasitəsi ilə müəyyən edirlər. Afişalarda tamaşalarda əsas obrazları ifa edən aktyorların şəkilləri verilirdi. Afişalar aparıcı aktyorların şəkiləri ilə tamaşaçını teatra cəlb edirdi.
Konkret misal çəkim. İki il bundan əvvəl Musiqili Teatrda Faiq Sücəddinov ilə Tamara Vəliyevanın “Dəyərəm min cavana” tamaşasının afişasında bir neçə aktyorun şəkilləri verilirdi. Rəssam işləmişdi, rəhmətə gedib. Həmin afişa teatrın bədii şurasında təsdiq edilmişdi. Amma indi afişa plakat formasında hazırlanır. İndi afişada aktyorların şəkillərinin yerinə dollar şəkli verilir. Bu barədə soruşanda, mənə dedilər ki, yaşlı aktyorların şəkli nəyə lazımdır. Onlar bu gün var, sabah yoxdurlar. Utanmadan mənim üzümə dedilər...
Nə isə, milli teatrlarımızda problemlərimiz çoxdur. Ciddi işlər görülməlidir. Sabaha hesablanan işlər görməliyik. Və ən əsası isə, doğma teatrı sevməliyik. Dostlar, gəlin doğma teatrımızı sevək. Çünki, əsr yarım yol gəlmiş doğma teatr bu sevgiyə layiqdir.
Hələlik, bu qədər... Amma, əziz oxucular və teatrsevərlər, gələn yazımızda söhbətimizi davam etdirəcəyik...
Beləliklə, ardı var...
İlham Namiq Kamal
“Şöhrət” ordenli, Xalq artisti,
Professor, Prezident təqaüdçüsü
Baxış sayı: 384
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-07-2022 11:42 | Bölmə: Mədəniyyət
Teatr həmişə cəmiyyətin güzgüsü olub və biz həmişə bu güzgüdə özümüzü görmüşük. Bəs niyə bu güzgüdə biz artıq özümüzü görmürük. Buna səbəb nədir?
Məsələ ondadır ki, teatr yarandığı gündən bu günə qədər insanların qarşısına çıxan problemlərin həlli yollarını göstərib. İstər klassika, istər müasir dramaturgiyanın səhnə həlli, bir mənalı şəkildə müasir insan problemlərinin həllinə yardımçı olmalıdır. Demək, tamaşa elə qurulmalıdır ki, günümüzlə səsləşsin.
Belə olan təqdirdə gəlin teatrlarımıza nəzər salaq, görək teatrlarda günümüzlə səsləşən tamaşalar var, ya yox?! Əlbəttə, yoxdur.
Gəlin söhbətimizi əyaniləşdirək. Respublikamızda 27 dövlət teatrı fəaliyyət göstərir. Bu teatrların tamaşaları haqqında kifayət qədər məlumatlıyıq. Bu məlumatlara əsaslanaraq deyə bilərik ki, biz əziz və doğma teatrımözı heç də kifayət qədər sevmirik. O zaman belə bir sual yaranır. Bəs biz doğma teatrı niyə sevmirik? Axı, sevməliyik. Gəlin faktlara nəzər salaq və teatrı sevməməyimizin köklərini araşdıraq.
Bu polemikaya teatrşünaslar, dramaturqlar, rejissorlar, aktyorlar və sair peşə sahibləri qoşula bilər. Və mənə elə gəlir ki, bu işin xeyrinə olar.
İlk əvvəl, gəlin teatrın strukturundan başlayaq. Müasir dövrümüzdə teatrın strukturu düzgün qurulub, ya yox? Fikirlər müxtəlif ola bilər. Mənə qalarsa, deməliyəm ki, teatrın strukturu düzgün qurulmayıb. Mən bunu çoxsaylı müsahibələrimdə və çıxışlarımda dəfələrlə qeyd etmişəm. Fikirlərimi açıqlayım. Bütün müasir dünyada, hətta keçmiş sovetlər dönəmində fəaliyyət göstərən teatrlarda rejissor əsas sima sayılıb, teatrın düşünən beyni hesab olunurdu. Bu belədir. Teatrın direktoru baş rejissorun yaradıcılıq fəaliyyətinə imkan və şərait yaradan məmurdur. Onun işi baş rejissorun yaradıcılıq işinə təkan verməkdir.
Mən bu yaxınlarda hörmətli nazirimiz Anar Kərimovla da söhbətimdə bunu qeyd etmişəm. Onunla bir saata yaxın söhbətimiz oldu. Anar müəllim gözəl insan, maraqlı şəxsiyyət, təşkilatı işləri gözəl bilən təcrübəli diplomatdır. O, məndən, teatr və kino sahəsində təcrübəli bir şəxs, bir ağsaqqal kimi müasir teatr və kino prosessesləri, teatr strukturu barədə soruşdu. Mən hər şeyi ona danışandan sonra Anar müəllim dedi ki, indi mənə hər şeyaydındır. Siz qeyd etdiyiniz kimi, teatrın düşünən beyni baş rejissordur. Direktor isə, teatrda baş rejissora yaradıcılıq imkanlarına yardımçı olan məmurdur. Bunları bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz.
Bu birinci məsələdir. İkinci məsələ isə, Azərbaycan teatrında kadr məsələsidir. Söhbət peşəkar kadrlardan gedir. Biz yaxşı bilirik ki, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti milli teatr, kino və digər sahələr üçün peşəkar və istedadlı kadrlar hazırlayan ali təhsil ocağıdır. Mədəniyyət və incəsənət müəssisələrində, o cümlədən teatrlarda peşəkar kadrların 99 %-ni bu təhsil ocağı təmin edir. Bəlkə ali təhsil ocağı peşəkar kadr yetişdirmir? Əlbəttə, yox. Ali təhsil ocağı çox istedadlı kadrlar yetişdirir. Bəs bu kadrların əksəri niyə teatrlara yol tapa bilmirlər? Teatrı sevən baş rejissor və derektor olmalıdır ki, gənc və istedadlı kadrları işlə təmin etsin. Etiraf etməliyik ki, teatrlarda baş rejissorun elə bir səlahiyyəti yoxdur. Teatrlara kadrların işə qəbul məsələsini direktor həll edir. Çünki möhür onun əlində, səlahiyyət ondadır. O isə, kimi istəyir, onu da işə qəbul edir. Teatrlara ən istedadsız, ən zəif kadrlar gəlir. Sual oluna bilər, bəs bu adamlar teatra neçə düşür? Çox sadə. Onlar tanışları, əmiləri, dayıları, xalaları vasitə ilə teatrlara yol tapırlar. Bu səbəbdən teatrlar bu günki duruma düşüblər.
Məhz bu səbəbdən teatrlarda müxtəlif səs çalarlarına, nitq mədəniyyətinə malik aktyor tapmaq müşkülə dönüb. Aktyorun səs çaları və nitq mədəniyyəti nədir? Keçmiş aktyorları yada salaq: Ağasadıq Gəraybəyli, Möhsün Sənani, Hökümə Qurbanova, Əliağa Ağayev, Leyla Bədirbəyli, Ağahüseyn Cavadov, İsmayıl Osmanlı və digərləri. Allah onlara rəhmət eləsin. Onların hər birinin özlərinə məxsusu səs çalarları və nitq mədəniyyəti xatirimizdə canlanır. Onları bir-biri ilə qarışdırmaq mümkün deyildi. Elə bu səbəbdən biz onları bu günə qədər unuda bilmirik. Sonrakı nəsli xatırlayaq: Səməndər Rzayev, Kamal Xudaverdiyev, Fuad Poladov, İlham Namiq Kamal, Yaşar Nuri, Əliabbas Qədirov, Mikayıl Mirzə, Şəfiqə Məmmədova, Amaliya Pənahova və digərləri. Bu sənətkarın da səs çalarları müxtəlifliyi ilə seçilirdi. Onları da qarışdırmaq mümkün deyildi. Səs çalarlarının müxtəlifliyi və rəngarəngliyi insanı valeh edirdi. Bunu heç kim dana bilməz.
Bu gün isə, istənilən teatrın tamaşasında səhnədə 20 nəfər olsa da, elə bil bir səs var. Sual oluna bilər. Niyə rəngarənglik yoxdur? Bəs ali təhsil ocağı niyə rəngarəng səs çalarına malik kadr yetişdirmir. Yenə eyni sual və eyni cavab. Əlbəttə, yetişdirir. Amma, həmin istedadlar teatra yol tapa bilmir. Yenə dayıların, əmilərin, xalaların “kadr siyasəti” istedadlı insanların yollarına çəpər çəkir. Ona görə də teatrlarda aktyorların nitq mədəniyyəti bu səviyyədədir.
Nitq mədəniyyəti, səs çalarının müxtəlifliyindən danışırıqsa, aktyorun xarici görünüş məsələsində də danışmalıyıq. Bu da yaralı mövzudur. Bayaq adları çəkilən sənətkarların hər biri səs çalarlarının şirinliyi və cazibəsi ilə bərabər. Həm də vizual baxımdan səhnə görkəminə malik akt-yorlar olublar. Onların boy-buxunu, üz cizgiləri, səs imkanları və söz yox ki, istedadları və plastikası bir-birini tamamlayıb, vəhdət təşkil edirdi. Rejissorlar da onlara obraz həvalə edəndə heç bir çətinlik çəkmirdilər. Gəlin indi teatrlarımızdakı aktyorlarımızı yada salaq. Mən düzü heç boyu 1 metr 70 sm olan aktyor xatırlaya bilmirəm. Əksəriyyəti balaca-balaca xalalar və əmilərdir. Teatrlarda sanki bilərəkdən istedadsız və xarici görünüş etibarı ilə səhnəyə yararsız insanları işə götürürlər. Niyə? Çünki, təmanna və tanışlıq istedadlı insanların teatra yoluna çəpər çəkir.
Yaxşı yadımdadır. Rəhmətlik Hacıbaba Bağırov Musiqili Komediya Teatrına rəhbərlik edəndə mənim təqdimatımla 12, ya 15 istedadlı tələbəmi işə qəbul etmişdi. Mənim təqdimatım kifayət etmişdi. Bu gün həmin aktyorlar teatrda aparıcı obrazlar ifa edirlər. Bu gün bu mümkün deyil. Mən bu yaxınlarda iki istedadlı tələbəmin teatra qəbul edilməsi ilə bağlı Musiqili teatrın baş rejissoru Cavid İmamverdiyevə müraciət etmişdim. O da həmin iki nəfəri: Rüfət Umudov və Əlizaman Abbasovu qəbul etdi, səslərini dinlədi. Onların hər ikisi Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin musiqili teatr aktyoru kursunu bitiriblər. Hər ikisi gənc boy-buxunlu, səs çalarları və istedadları ilə teatr üçün tapıntı idi. Baş relissor C.İmanquliyev teatrın direktoruna gənc kadrların işə qəbulu ilə bağlı müraciət edəndə, o, deyib ki, ştatda yer yoxdur. Beləliklə, gənc kadrlar teatrdan uzaq düşüblər. Axı istedadlı insanları teatrdan uzaqlaşdırmaq olmaz.
İndi isə, teatrın daha bir vacib sahəsi haqqında fikirlərimi bildirmək istəyirəm. Teatrın repertuar məsələsi vacib məsələdir. Hamımız yaxşı bilirik ki, teatrların repertuarı onların simasıdır. Bu gün belə bir dəb yaranıb. Teatrlar yeni-yeni layihələr meydana çıxarırlar. Teatrın işi yeni tamaşa hazırlamaqdır. Rəhbər işləyən biri deyir ki, bu mənim layihəmdir. Bu anlaşılmazlıqdır. Bu tamaşadırsa, bunun rejissoru, bəstəkarı, rəssamı və sair olmalıdır. Hər şeyi ümumiləşdirib, bir nəfərin adına çıxmaq olmaz. Adını da islahat qoyuruq. Amma, biz islahat etmirik. İslahat adı altında olanları dağıdırıq, parçalayırıq, məhv edirik.
Mən, illərin təcrübəsindən çıxış edərək, belə düşünürəm. Bəlkə kimsə deyə bilər ki, dediklərim bir qədər kəskin oldu. Amma, kəskin olsa yaxşıdır. Həqiqəti heç kim demir və ya demək istəmir. Hər yerdə başdan-başa tərifdir. Hamı həyatda “yaxşı adam” rolunu oynamaq istəyir.
Unutmamalıyıq ki, dünya qloballaşır. Biz istəsək də, istəməsək də müasirləşməliyik. Məsələn, mən düşünürəm ki, niyə teatrlar birləşib, müştərək bir tamaşa hazırlamasın? Milli futbol yığmamız üçün müxtəlif komandalardan oyunçular toplanmır? Teatrda da bu təcrübədən istifadə etmək olar. Şəhər və bölgə teatrlarından toplanmış aktyor heyətindən maraqlı bir tamaşa ortaya qoymaq olar. Söhbət milli teatrın gələcək inkişafından gedirsə, niyə də yox? Niyə bir aktyor uğun olub, olmamağına baxmayaraq, eyni bir teatr da illərlə qalıb, fəxri ad və sair gözləyə-gözləyə qalmalıdır. Bəlkə, digər teatrda o, istedadını daha çox biruzə verə bilər. Bəlkə tam yeni bir müqavilə sisteminə keçək. Bütün hallarda teatrların strukturunda köklü dəyişikliklər aparılmalıdır. Dövrə uyğunlaşmaq lazımdır. Zaman dəyişib. Hamı zamanın dəyişməyini bilə-bilə, nəyi isə gözləyir. Sabah fəxri ad alaram. Sabah mükafat araram. Sabah, sabah olacaq. Sabah yoxdur. Sabah qurtarıb. Sabahı bu gündən başlamaq lazımdır. Gözləmək olmaz. Tamaşaçı yüksək peşəkar səviyyəli tamaşa gözləyir. Onun üçün aktyorun hansı teatrdan olmağının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Aktyor GTT-dan da ola bilər, Akademik Milli Dram Teatrından da, Naxçıvan, Gəncə, Şəki və ya Lənkəran Dram Teatrından da... Əsas olan yüksək, çox yüksək peşəkar səviyyəli tamaşadır. Yeganə bir məqsəd var. Tamaşaçını mükəmməl səhnə nümunəsi ilə heyrətləndirmək. Bax, layihə budur. İstedadlıları bir araya gətirmək lazımdır. Rəhmətlik Tofiq Kazımov yeni teatr yaratmaq uğrunda mübarizə aparıb, gənclərə önəm verirdi. Amma bir şərtlə ki, gənclər istedadlı olsun. Tofiq Kazımovun bir sözü var idi. Deyirdi ki, hər yeni tamaşada teatra iki yeni qan vurulmalıdır. Həmin yeni tamaşada bir yeni qız, bir yeni oğlan olmalıdır. Bu yenilənmə deməkdir. Bu gün teatrlarda istedadsızlar çoxalıb. Onlar istedadlılara imkan vermirlər. Onların istəkləri də artıb. Çünki, onların arxaları var. Məmurlara belələri sərf edir. Amma unutmaq olmaz ki, teatra olan münasibət əvvəlki deyil. İnsanlar artıq yalana inanmırlar.Yalan bir dəfə olar. Teatr isə, həqiqəti deyən və nümayiş etdirən yeganə yerdir, güzgüdür. Güzgü həqiqəti göstərməlidir. Yalan və naqislik olanda, tamaşaçı inanmır.
Bəzi rejissorların tamaşalarda elə mizan verirlər ki, “adamın dəymişi qala-qala kalı tökülür”. Bu mizanları mizandan başqa nəyə desən oxşatmaq olar. Mizan adına aktyor sağdan sola, soldan sağa və sair gedir. Niyə getdiyinin səbəbini isə bilmir.
Və ya səhnədə aktyor elə çığırır, elə bağırır ki, sanki tamaşadan sonra tamaşaçı döyüşə gedəcək. Bu teatr deyil, bu islahat deyil. Əgər islahat budursa, demək biz teatrı dağıdırıq. Teatr dövrün novator fikirlərini tamaşaçılara çatdırmalıdır. Teatr zamanı qabaqlamağı, tamaşaçını arxasınca aparmağı qarçısına məqsəd qoymalıdır. Biz teatrla bağlı çatışan və çatışmayan cəhətlərimizi deməliyik. Bir-birimizi nə qədər aldatmaq olar. Nə qədər deyək ki, hər şey yaxşıdır. Hər şey yaxşı deyil axı.
Hər teatrın öz spesifikası, öz siması və öz repertuarı olmalıdır.
Məsələn, “Leyli və Məcnun” Opera və Balet Teatrında da gedir, Musiqili Teatrda da. “Mənim günahın” Azdramada da gedir, digər bir teatrda da. Bu siyahını uzatmaq olar.
Bəs teatrların ədəbi hissə müdirləri hara baxırlar? Onlara işləməyə imkan verirlərmi? Əlbəttə, yox və birdə yox. Bu da bir problemdir.
Belə məlum olur ki, teatrların strukturu dağıdılıb. Elə bil tərsinə çevrilib. Elə bil qəsdən hər şeyi dağıdıblar. Mən heç də bütün bunları özümə görə yox, gələcək nəsillər üçün deyirəm. Yeni ideyaları qorumaq lazımdır. Amma bəzən yeni ideyanı bilərəkdən məhv edirlər.
Mən vaxtı ilə “İlham” miniatür teatrı yaratmışdım. Bir neçə teatrdan istedadlı gəncləri bir araya toplamışdım. GTT-da bizə yer vermişdilər. Sonra bir neçə teatrı bu teatra birləşdirəndən sonra, bizim üçün problem yarandı. Teatra topladığım insanlar dağılışdılar. Beləliklə teatrın normal fəaliyyətinə bilərəkdən maneə törətdilər.
Teatrla bağlı problemlərdən danışırıqsa, bədii şura haqqında da danışmalıyıq. Bu çox ciddi məsələdir. Tam cəsarətlə deyə bilərəm ki, heç bir teatrda bədii şura yoxdur. Bəbii şura yerinə bütün məsələləri bir nəfər həll edir. Heç bir kollegialıqdan söhbət belə gedə bilməz. Əslində isə, bədii şurada çüxtəlif peşəkar insanlar olmalıdır ki, teatrın normal repertuarı haqqında fikir yürüdə bilsinlər. Teatrın bədii şurasında dramaturqlar, bəstəkarlar, rejissorlar, rəssamlar və aktyorlar olmalıdır.
Bu məqamda haşiyə çıxıb, daha bir məsələ ətrafında fikirlərimi hörmətli oxucularla bölüşmək istəyirəm. İlk baxışdan adi görünən bir məsələ, əslində çox ciddi məsələdir. Teatrlarda afişa məsələsi haqqında danışmaq istəyirəm. Afişa teatrın tarixidir. Teatr mütəxəssisləri teatrın tarixini afişalar vasitəsi ilə müəyyən edirlər. Afişalarda tamaşalarda əsas obrazları ifa edən aktyorların şəkilləri verilirdi. Afişalar aparıcı aktyorların şəkiləri ilə tamaşaçını teatra cəlb edirdi.
Konkret misal çəkim. İki il bundan əvvəl Musiqili Teatrda Faiq Sücəddinov ilə Tamara Vəliyevanın “Dəyərəm min cavana” tamaşasının afişasında bir neçə aktyorun şəkilləri verilirdi. Rəssam işləmişdi, rəhmətə gedib. Həmin afişa teatrın bədii şurasında təsdiq edilmişdi. Amma indi afişa plakat formasında hazırlanır. İndi afişada aktyorların şəkillərinin yerinə dollar şəkli verilir. Bu barədə soruşanda, mənə dedilər ki, yaşlı aktyorların şəkli nəyə lazımdır. Onlar bu gün var, sabah yoxdurlar. Utanmadan mənim üzümə dedilər...
Nə isə, milli teatrlarımızda problemlərimiz çoxdur. Ciddi işlər görülməlidir. Sabaha hesablanan işlər görməliyik. Və ən əsası isə, doğma teatrı sevməliyik. Dostlar, gəlin doğma teatrımızı sevək. Çünki, əsr yarım yol gəlmiş doğma teatr bu sevgiyə layiqdir.
Hələlik, bu qədər... Amma, əziz oxucular və teatrsevərlər, gələn yazımızda söhbətimizi davam etdirəcəyik...
Beləliklə, ardı var...
İlham Namiq Kamal
“Şöhrət” ordenli, Xalq artisti,
Professor, Prezident təqaüdçüsü
Baxış sayı: 384
Bölməyə aid digər xəbərlər
8-07-2025, 21:21
Ulduz vizajist və stilist Dmitri Vişnevski vəfat edib
3-07-2025, 16:03
Emin Ağalarovun konserti təxirə salınıb
2-07-2025, 19:52
Münsiflər reperə ən ağır ittihamlarla bəraət qazandırıblar
27-06-2025, 23:48
Venesiya Ceff Bezosun teleaparıcı Sançeslə toyuna etiraz edir
24-06-2025, 22:18
“Sirk” filmində qaradərili uşaq obrazını canlandıran aktyor Ceyms Patterson vəfat edib
24-06-2025, 21:17
Bloqer etnik münaqişə zəminində döyülüb
24-06-2025, 21:01
Aktrisa Rusiya Federasiyasının əməkdar artisti adını alıb
19-06-2025, 12:48
Aktyor dövlətə xəyanət və terrorizmdə ittiham olunaraq 17 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
18-06-2025, 10:23
“Mədəni irsin sosiallaşması və onun cəmiyyət üçün əhəmiyyəti” mövzusunda seminar keçirilib
14-06-2025, 16:31
Reper Ofset Moskvadakı konsertinə uça bilməyib
14-06-2025, 15:55
Teatr aktyoru faciəvi şəkildə dünyasını dəyişib
12-06-2025, 10:13
"Scarface" filminin ulduzu Harris Yulin ABŞ-da vəfat edib
11-06-2025, 21:48
“The Beach Boys” qrupunun üzvü Brayan Uilson 82 yaşında vəfat edib
10-06-2025, 21:37
Polis məşhur rəssamın mozaika şəkillərini oğurlayanları axtarır
10-06-2025, 11:06
Dram Teatrın damı və fasadı 90%-dən çox bərpa olunub
8-06-2025, 10:56
Orenburq "Ermitaj"ını 50.000-dən çox insan ziyarət edib
5-06-2025, 13:54
Yapon balerina Mayuko Fujii Rusiyada onu təəccübləndirənləri danışıb
3-06-2025, 16:25
Bəstəkar Yevgeni Doqa 88 yaşında vəfat edib
31-05-2025, 12:37
Sumqayıtda 1 İyun- Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü ilə əlaqədar “Uşaqlar dünyanın bəzəyidir” adlı tədbir
28-05-2025, 23:43
“Bu, bizim ailədədir” müsabiqəsinə 24 saat ərzində 13 mindən çox insan müraciət edib
28-05-2025, 18:32
Sumqayıtda ustad xanəndə Aqil Məlikovla görüş keçirildi-VİDEO+FOTOLAR
27-05-2025, 21:40
"Maş": Müğənni Filipp Kirkorov iki-üç həftəyə xəstəxanadan çıxacaq
27-05-2025, 11:49
Əsaslı Tikinti İdarəsinin rəisi teatr saxtakarlığına görə saxlanılıb
25-05-2025, 10:10
Valeri Meladze Rusiyada İP statusunu saxlayır
23-05-2025, 18:26
Durov Kann kinofestivalının qala gecəsinə yoldaşı Vavilova ilə qatılıb
23-05-2025, 10:16
SHOT: İki Blinovski firması zorla 2 milyon rubl yığmağa başlayıb
22-05-2025, 21:02
Sovet və rus aktyoru Aleksandr Safronov vəfat edib
22-05-2025, 12:37
Federal Vergi Xidməti Filip Kirkorovun iki şirkətini ləğv edib
19-05-2025, 16:06
Rusiyanın xalq artisti Olqa Blok-Mirimskaya vəfat edib
17-05-2025, 11:25
Aygün Səmədzadəyə vəzifə verildi
16-05-2025, 19:58
Strijenova: "Motosiklet qəzasında dünyasını dəyişən aktrisa Zemlyanikina tələbələrin yanına tələsirdi"
12-05-2025, 22:45
“Sakit hovuz” KVN komandasının üzvü Nikolay Sibirtsev Tümen vilayətində dünyasını dəyişib
12-05-2025, 12:07
“Toy üzüyü” serialının ulduzu Olqa Moxovaya vəfat edib
12-05-2025, 11:13
Rusiya nümayəndə heyəti Çində keçirilən əkizlər festivalında çıxış edib
11-05-2025, 22:22
Fəallar "Leninqrad" konsertlərinin ləğv edilməsini tələb ediblər
11-05-2025, 13:59
İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışında iştirak ediblər
5-05-2025, 21:58
Teatr Boyarskinin ifa etdiyi tamaşaları dayandırıb
5-05-2025, 11:20
Aktyor və rejissor Artur Koçkanyan vəfat edib
4-05-2025, 18:55
Sənədli filmində prezidentin hansı kefir içdiyi göstərilib
4-05-2025, 15:34
Moskva metrosunda “Qələbə səsləri” kampaniyası çərçivəsində tələbələr mahnılar ifa edəcəklər
3-05-2025, 23:01
Leyla və Arzu Əliyevaların Naxçıvana səfərinin təfərrüatı - Fotolar
1-05-2025, 21:11
Elxan Cəfərova vəzifə verildi
30-04-2025, 15:44
Uşaq Filarmoniyasına yeni direktor təyin olundu
29-04-2025, 22:57
"Alarm" qrupunun solisti Mayk Peters 30 illik xərçənglə mübarizədən sonra vəfat edib
29-04-2025, 22:43
Musiqiçi Stas Namin Ermənistan vətəndaşlığını alıb