14:26 / 23-11-2024
Şeyx Portuqaliyaya gedir
12:58 / 23-11-2024
Azərbaycanda zəlzələ oldu
Bütün xəbərlər
“Arşın mal alan” erməni riyası ilə üz-üzə — ABŞ-da film çəkdilər - ARAŞDIRMA + FOTO
Tarix: 19-04-2020 18:47 | Bölmə: Mədəniyyət

                     “Arşın mal alan” erməni riyası ilə üz-üzə

Bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin 1913-cü ildə yazdığı son musiqili komediyası olan “Arşın mal alan” müəllifindən daha çox şöhrət qazanmış əsərdir. Üzeyir bəy bu əsəri Peterburqda konservatoriyada oxuduğu dövrdə yazıb. Əsərin librettosunu da özü qələmə alıb.
“Arşın mal alan”ın ilk tamaşası həmin ilin oktyabrın 25-dә Bakıda H.Z.Tağıyevin teatrında baş tutub. İlk tamaşada rollarda H.Sarabski (Әsgәr), Ә.Ağdamski (Gülçöһrә), Ә.Hüseynzadә (Soltan bәy), M.H.Terequlov (Süleyman), H.Hüseynov (Vәli) vә b. çıxış ediblәr. Tamaşanın rejissoru H.Әrәblinski olub. Әsәrin librettosu daha sonra rus, gürcü, ermәni, Ukrayna, belarus, ingilis, fars, türk, Çin, polyak, bolqar dillәrinә tәrcümә edilib.
Əsər Üzeyir bəyin sağlığında qonşu ölkələrdə oynanılıb, bir müddət sonra isə müəllifindən kənarda özünün yeni həyatına başlayıb. Qısa müddət sonra sədası okeanın o tayından – ABŞ-dan da eşidilməyə başlanılıb.
1925-ci il iyul ayının 4-də “Arşın mal alan” Parisin “Femina” teatrında tamaşaya qoyulub. Əsəri fransız dilinə Üzeyir bəyin qardaşı, mühacir həyatı yaşayan Ceyhun bəy tərcümə edib. Fransız aktyorlarının - Dervalın (Soltan bəy), Montenin (tacir Əsgər), Passaninin (Gülçöhrə), Maqalinin (Asya) oynadığı bu əsərin afişası da günümüzə gəlib çatıb.
“Arşın mal alan” İstanbulda
“Arşın mal alan”ın ən çox rəğbət gördüyü ölkələrin başında Türkiyə gəlir. Cümhuriyyət dönəmində - 1919-cu ildə Tiflis Azərbaycan teatrının Türkiyəyə qastrol səfəri zamanı İstanbulda “Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm” operaları, “Ər və arvad”, “Arşın mal alan”, “O olmasın, bu olsun” operettaları nümayiş etdirilib. Tamaşalar 17 mart və 7 may 1919-cu il tarixlərində İstanbulda Şahzadəbaşındakı “Millət” teatrında göstərilib. Qastrol “Millət” teatrında “Arşın mal alan” ilə açılıb, əsas rollarda Möhsün Sənani, Mustafa Mərdanov, İbrahim İsfahanlı, M.Kirmanşahlı və b. oynayıblar.

“Millət” teatrı ilə yanaşı, əsər İstanbulda Kadıköydə “Kuşdili”, Beyoğlunda “Tepebaşı” teatrlarında da qastrol zamanı oynanılıb. Məşhur tarzən Hüseynbala Qasımovla yanaşı, “Ertuğrul” orkestri də tamaşalarda ifa edib.
Ümumilikdə “Arşın mal alan” Türkiyədə 50 dəfədən çox oynanılıb.
“Tamaşaçılar özü ilə stul gətirirdi”
Azərbaycan SSR-nin ilk illərindən etibarən Üzeyir bəyin əsərlərinin Türkiyə həyatı davam edib. Teatr xadimi Seyfi Ələkbərov 1922-ci il qastrol səfəri ilə bağlı yazıb:
“1922-ci ilin yay ayları idi. Tiflisdən çıxıb Gümrü şəhərinə getmişdik. Burada bir neçə tamaşa verdikdən sonra Arpa çayını keçib Qars şəhərinə çatdıq. Bizim yaradıcı qrupumuzda Tiflisin azərbaycanlı artistlərindən İbrahim İsfahanlı, Əhməd Salahlı, Əli Qurbanov, Əsəd Xəlilov, Həsənov və mən, daha başqaları vardı.

Repertuarımız: “Arşın mal alan”, “O olmasın, bu olsun” operettaları və başqalarından ibarət idi. Marşrutumuz: Qars, Sarıqamış, Ərzurum və Trabzon şəhərləri. Qarsda Azərbaycan SSR konsulu İslam Hacıbəyli bizi qarşıladı və tamaşaların təşkilində bizə çox kömək elədi. Qars, Sarıqamış və Ərzurum şəhərlərində tamaşalarımız, xüsusilə “Arşın mal alan” və “O olmasın, bu olsun” çox böyük müvəffəqiyyətlə keçdi.
Tamaşaçıların çoxu hər ehtimala görə teatra özü ilə stul da gətirirdi ki, bəlkə, salonda yer olmadı, bir yerdə oturub tamaşaya baxsın. Yerli mətbuat tamaşalarımız haqqında ətraflı məlumat verirdi. Tamaşadan hasil olan məbləğin müəyyən faizi o vaxtlar Volqaboyunda aclıq çəkənlərə göndərilirdi”.

Türkiyənin “Cümhuriyyət” qəzetindəki elandan məlum olur ki, 1930-cu ilin iyulun 7-də İstanbulda Beşiktaşda “Park” teatrında “Arşın mal alan” Qafqaz operettası kimi oynanılıb.
“Cümhuriyyət” qəzetinin 12 mart 1931-ci il tarixli sayında İstanbulda “Ferah” səhnəsində “Arşın mal alan”ın oynanılacağı, tamaşanın türk dilində, Qafqaz şivəsində olacağı bildirilib. Vəli rolunu məşhur komediya aktyoru Naşit bəyin oynayacağı qeyd edilib. Qəzetin 29 oktyabr 1931-ci il sayında “Ferah” səhnəsində yenidən “Arşın mal alan”ın oynanılacağı bildirilib.
“Cümhuriyyət” qəzetinin 6 sentyabr 1945, 27 noyabr 1946, 29 aprel 1958 tarixli saylarında da “Arşın mal alan”ın oynanılacağının elanı verilib.
Oxu.az

















Baxış sayı: 708


Bölməyə aid digər xəbərlər