00:11 / 29-03-2024
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
23:35 / 28-03-2024
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
23:01 / 28-03-2024
Rostovlu cərrahlar 26 qəpik udan adamı xilas ediblər
22:55 / 28-03-2024
Zaxarova Kirbinin kobudluğuna cavab verib
22:50 / 28-03-2024
"Nyukasl"ın futbolçusu Tonali mərc oynadığı üçün növbəti qadağa ilə üzləşib
22:13 / 28-03-2024
Zelenski CBS telekanalına müsahibəsində Amerika silahlarını reklam edib
21:59 / 28-03-2024
"Rosatom"un top meneceri xüsusilə böyük rüşvətə görə həbsxanaya göndərildi
21:53 / 28-03-2024
MDU-nun keçmiş aspirantı 4 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
21:47 / 28-03-2024
"Sport.es": "Barselona" "Arsenal"ın futbolçusu Jorginyoya iddialıdır
21:20 / 28-03-2024
"The Athletic": UEFA komandaların Avro 2024 üçün müraciətlərini artırmağı planlaşdırır
21:14 / 28-03-2024
Sevastopol qubernatoru bildirir ki, şəhər yaxınlığında təyyarə dənizə düşüb
21:08 / 28-03-2024
Burunov etiraf edib ki, konsertə gecikməsi onu “Krokus”da terror aktından xilas edib
20:59 / 28-03-2024
Bryansk sakini Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin tərəfində döyüşmək niyyətinə görə həbsxanaya göndərilib
20:55 / 28-03-2024
Lavrov: "Ermənistan bilərəkdən Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır"
19:39 / 28-03-2024
Baş Prokurorluq Metanın mətbuat katibinin işini məhkəməyə göndərib
19:35 / 28-03-2024
LCI: Makron Ukraynaya qoşun göndərəcəyi təqdirdə cavabı düşünməyib
19:29 / 28-03-2024
"Daily Mail": Dani Alves zaminə buraxıldıqdan sonra ziyafət verib
07:09 / 28-03-2024
Putin: "F-16"-ların Ukraynaya çatdırılması döyüş meydanındakı vəziyyəti dəyişməyəcək"
07:02 / 28-03-2024
"Krokus"da terror aktını törədənlər İŞİD-in əfqan qanadının Telegram kanalından cəlb olunub
06:54 / 28-03-2024
Vilfand: "Rusiya Federasiyasının doqquz rayonunda -40 dərəcəyə qədər anomal şaxta gözlənilir"
06:49 / 28-03-2024
"Teleqraf": Britaniya Rusiya ilə münaqişədə cəmi bir neçə ay davam edəcək
06:37 / 28-03-2024
Nijni Novqorod məktəblisi terrorçulara təşəkkür etdiyi üçün mer təqaüdündən məhrum edilib
06:28 / 28-03-2024
Putin bildirib ki, Rusiya NATO ilə döyüşmək fikrində deyil
06:23 / 28-03-2024
Putin helikopteri idarə etməyə çalışıb
06:06 / 28-03-2024
“Hesabatına ödənişi əlavə etməyi unudub” - Hikmət Hacıyev
22:56 / 27-03-2024
Futbolçunu öpən Rubialesi 2,5 il həbs gözləyir
22:50 / 27-03-2024
Ramazan ayının 18-ci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
22:46 / 27-03-2024
Ağalarovlardan terror qurbanlarına 100 milyonluq yardım
22:41 / 27-03-2024
Sankt-Peterburqda miqrasiya biznesində şübhəli bilinən 30 nəfər saxlanılıb
22:36 / 27-03-2024
Xarici İşlər Nazirliyi: Rusiya diplomatının Latviyadan çıxarılmasına cavab verəcək
21:40 / 27-03-2024
Vorobyev ÇSKA-nın baş məşqçisi postunda Fedorovu əvəz edəcək
21:33 / 27-03-2024
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
21:29 / 27-03-2024
Rusiya Federal Gömrük Xidmətinin rəis müavini Yaqodkina aksiz markalarının verilməsinə görə həbs edilib
21:23 / 27-03-2024
Peskov: "Terror aktından sonra Putin bütün gecəni yatmadı və xəbərlər aldı"
21:15 / 27-03-2024
Rusiya milli futbol komandasının həkimi San-Paulu hava limanında qadını xilas edib
21:09 / 27-03-2024
"Krokus"da insanları xilas edən qarderob işçisi Putinlə görüşmək istədiyini açıqlayıb
21:03 / 27-03-2024
“Krokus” terror aktı ilə bağlı qalmaqallı yazıların müəllifi terrora haqq qazandırdığı üçün həbs edilib
20:56 / 27-03-2024
AŞPA Siyasi Komitəsi Kosovonun Avropa Şurasına üzvlüyünü təsdiqləyib
14:43 / 27-03-2024
Endrik Peleni məğlub edərək Braziliya üçün rekord vurdu
14:38 / 27-03-2024
Məktəbli qızı qətlə yetirməkdə şübhəli bilinirdi
Azərbaycan memarlığında Hamam mədəniyyəti-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 327
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 327
Bölməyə aid digər xəbərlər
27-03-2024, 21:33
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
26-03-2024, 21:48
200 rol oynayan hindistanlı aktyor Partxa Sarati Deb vəfat edib
25-03-2024, 15:31
Sankt-Peterburqda “Piknik” qrupunun konserti terror aktı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunacaq
23-03-2024, 13:08
Emindən ilk - Reaksiya
22-03-2024, 23:21
Lev Leşçenko tezliklə səhnəni tərk edə biləcəyini söylədi
19-03-2024, 13:59
Valeri Leontyev səhnəni tərk etmək qərarına gəlib
17-03-2024, 13:37
Lyubov Uspenskaya Rusiya pasportu alıb: “Arzum gerçəkləşdi”
15-03-2024, 23:10
Müğənni MakSim karyerasının dayandırılması ilə bağlı iddiaları rədd edir
13-03-2024, 21:35
Bred Pitt məhkəmədə Ancelina Coli üzərində növbəti qələbəsini qazanıb
13-03-2024, 20:58
"Bi-2" qrupu Kəmərdə beş günlük festivalın ləğvini təsdiqləyib
10-03-2024, 23:24
Morqunovanın ölümünə səbəb qan laxtalanması olub
9-03-2024, 20:37
Kristina Orbakaitenin Kremldəki çıxışı ləğv edilib
9-03-2024, 20:31
Aktyor Anatoli Vasilyev aldığı xəsarətlə xəstəxanaya yerləşdirilib
9-03-2024, 18:09
"Vəhşi mələk"in ulduzu Estrela Novais vəfat edib
6-03-2024, 15:36
Müğənni Stas Mixaylov heç vaxt borc götürmədiyini etiraf edib
5-03-2024, 21:34
“Gizli yarmarka” və “Moskva uğrunda döyüş” filmlərinin aktyoru Valeri Yurçenko vəfat edib
3-03-2024, 20:46
“Titanik” filmindən qapı və sükan fraqmentləri hərraca çıxarılıb
3-03-2024, 20:05
Kirkorov sosial şəbəkələrdə Puqaçovanın yeni mahnısını yayımlayıb
1-03-2024, 22:36
"Zoopark" qrupunun sonuncu üzvü Valeri Kirilov dünyasını dəyişib
1-03-2024, 17:22
Alla Puqaçova 16 ildən sonra ilk dəfə yeni albom çıxarıb
28-02-2024, 12:17
Dziuba kino debütünü yüksək qiymətləndirdi
27-02-2024, 09:59
ABŞ-ın ilk "Miss" titulunun sahibi Ceki Lokeri vəfat edib
26-02-2024, 16:43
"Captain Marvel" filminin aktyoru Kennet Marvel vəfat edib
25-02-2024, 10:43
Kristofer Nolanın Oppenheimer filmi üç Ekran Aktyorları Gildiyası Mükafatını qazandı
22-02-2024, 22:48
Britaniyalılar qiymətlərin artması səbəbindən musiqi festivallarını ləğv etmək məcburiyyətində qalıblar
22-02-2024, 21:25
Müğənni Zivert ağır xəstəliyə görə konsertlərini yarımçıq qoyub
19-02-2024, 20:07
Türkiyədə "Bi-2" konsertləri ləğv edilib
18-02-2024, 21:39
Fransa kinosunda ən yaxşı Dartanyanı hesab edilən Jerar Barre vəfat edib
18-02-2024, 15:17
Naxçıvanda Heydər Əliyev Muzeyinin yaradılmasından 25 il ötür
18-02-2024, 15:01
Həmvətənimiz ilin ən yaxşı bəstəkarı seçilib
17-02-2024, 23:08
Vladimir Jirinovski rolunu Nikita Koloqrivi canlandıracaq
16-02-2024, 23:56
Rusiyanın əməkdar artisti Ramilə İsgəndərin həbs müddəti uzadılıb
16-02-2024, 23:24
"Azəristar" yarışması onu lazımsız "kruq"lara saldı" - Emilin anası
16-02-2024, 23:17
Fərqanə Qasımova məşhur mahnıya klip çəkdirdi - Video
16-02-2024, 22:38
Beynəlxalq Muğam Mərkəzində “Ustad dərsi”nin ilk təqdimatı keçirilib
16-02-2024, 16:28
Nazir müavini Məmməd İsmayılı ziyarət edib
14-02-2024, 15:39
"Almaz qol" filminin ulduzu Viktoriya Ostrovskaya vəfat edib
13-02-2024, 16:25
Permdə Lolita Milyavskayanın konserti ləğv edilib
13-02-2024, 15:48
Filipp Kirkorov Qorlovka xəstəxanasında yaralılarla danışıb
12-02-2024, 20:11
Qazmanovun Moskva vilayətində konsertləri ləğv edilib
12-02-2024, 19:44
Cavanşir Quliyevin əməliyyatı uğurla bitib
10-02-2024, 16:19
"Vəhşi gül" filminin ulduzu Renata Flores vəfat edib
4-02-2024, 20:13
Aktyor Aleksey Aqapov yubileyindən bir gün sonra vəfat edib