00:11 / 29-03-2024
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
23:35 / 28-03-2024
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
23:01 / 28-03-2024
Rostovlu cərrahlar 26 qəpik udan adamı xilas ediblər
22:55 / 28-03-2024
Zaxarova Kirbinin kobudluğuna cavab verib
22:50 / 28-03-2024
"Nyukasl"ın futbolçusu Tonali mərc oynadığı üçün növbəti qadağa ilə üzləşib
22:13 / 28-03-2024
Zelenski CBS telekanalına müsahibəsində Amerika silahlarını reklam edib
21:59 / 28-03-2024
"Rosatom"un top meneceri xüsusilə böyük rüşvətə görə həbsxanaya göndərildi
21:53 / 28-03-2024
MDU-nun keçmiş aspirantı 4 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
21:47 / 28-03-2024
"Sport.es": "Barselona" "Arsenal"ın futbolçusu Jorginyoya iddialıdır
21:20 / 28-03-2024
"The Athletic": UEFA komandaların Avro 2024 üçün müraciətlərini artırmağı planlaşdırır
21:14 / 28-03-2024
Sevastopol qubernatoru bildirir ki, şəhər yaxınlığında təyyarə dənizə düşüb
21:08 / 28-03-2024
Burunov etiraf edib ki, konsertə gecikməsi onu “Krokus”da terror aktından xilas edib
20:59 / 28-03-2024
Bryansk sakini Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin tərəfində döyüşmək niyyətinə görə həbsxanaya göndərilib
20:55 / 28-03-2024
Lavrov: "Ermənistan bilərəkdən Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır"
19:39 / 28-03-2024
Baş Prokurorluq Metanın mətbuat katibinin işini məhkəməyə göndərib
19:35 / 28-03-2024
LCI: Makron Ukraynaya qoşun göndərəcəyi təqdirdə cavabı düşünməyib
19:29 / 28-03-2024
"Daily Mail": Dani Alves zaminə buraxıldıqdan sonra ziyafət verib
07:09 / 28-03-2024
Putin: "F-16"-ların Ukraynaya çatdırılması döyüş meydanındakı vəziyyəti dəyişməyəcək"
07:02 / 28-03-2024
"Krokus"da terror aktını törədənlər İŞİD-in əfqan qanadının Telegram kanalından cəlb olunub
06:54 / 28-03-2024
Vilfand: "Rusiya Federasiyasının doqquz rayonunda -40 dərəcəyə qədər anomal şaxta gözlənilir"
06:49 / 28-03-2024
"Teleqraf": Britaniya Rusiya ilə münaqişədə cəmi bir neçə ay davam edəcək
06:37 / 28-03-2024
Nijni Novqorod məktəblisi terrorçulara təşəkkür etdiyi üçün mer təqaüdündən məhrum edilib
06:28 / 28-03-2024
Putin bildirib ki, Rusiya NATO ilə döyüşmək fikrində deyil
06:23 / 28-03-2024
Putin helikopteri idarə etməyə çalışıb
06:06 / 28-03-2024
“Hesabatına ödənişi əlavə etməyi unudub” - Hikmət Hacıyev
22:56 / 27-03-2024
Futbolçunu öpən Rubialesi 2,5 il həbs gözləyir
22:50 / 27-03-2024
Ramazan ayının 18-ci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
22:46 / 27-03-2024
Ağalarovlardan terror qurbanlarına 100 milyonluq yardım
22:41 / 27-03-2024
Sankt-Peterburqda miqrasiya biznesində şübhəli bilinən 30 nəfər saxlanılıb
22:36 / 27-03-2024
Xarici İşlər Nazirliyi: Rusiya diplomatının Latviyadan çıxarılmasına cavab verəcək
21:40 / 27-03-2024
Vorobyev ÇSKA-nın baş məşqçisi postunda Fedorovu əvəz edəcək
21:33 / 27-03-2024
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
21:29 / 27-03-2024
Rusiya Federal Gömrük Xidmətinin rəis müavini Yaqodkina aksiz markalarının verilməsinə görə həbs edilib
21:23 / 27-03-2024
Peskov: "Terror aktından sonra Putin bütün gecəni yatmadı və xəbərlər aldı"
21:15 / 27-03-2024
Rusiya milli futbol komandasının həkimi San-Paulu hava limanında qadını xilas edib
21:09 / 27-03-2024
"Krokus"da insanları xilas edən qarderob işçisi Putinlə görüşmək istədiyini açıqlayıb
21:03 / 27-03-2024
“Krokus” terror aktı ilə bağlı qalmaqallı yazıların müəllifi terrora haqq qazandırdığı üçün həbs edilib
20:56 / 27-03-2024
AŞPA Siyasi Komitəsi Kosovonun Avropa Şurasına üzvlüyünü təsdiqləyib
14:43 / 27-03-2024
Endrik Peleni məğlub edərək Braziliya üçün rekord vurdu
14:38 / 27-03-2024
Məktəbli qızı qətlə yetirməkdə şübhəli bilinirdi
ABŞ-ın Türkiyəyə hücumunun şifrələri...
Tarix: 17-08-2018 23:55 | Bölmə: Siyasət
Rahib Endryu Bransonun həbsi ilə başlanan ABŞ-Türkiyə müharibəsində qılıncların qınına qoyulacağı inandırıcı görünmür. Tramp Brunsonun təhvil verilməsi üçün Ərdoğanı təhdid edir, Türkiyə lideri isə “mən prezident olduğum müddətdə bu baş verməyəcək” deməklə dünyaya tək qütbdən baxan ABŞ-a müharibəyə hazır olduğunu açıq şəkildə göstərir. Və bütün baş verənlərdə, geosiyasi siyasətin hər keçən gün daha da qəlizləşdiyi və “soyuq müharibədən” sonra dünya gücləri arasında bu səviyyədə toqquşmaların baş verdiyi mənzərədə Branson “bədəvilərin döyüşündə atların ayağı altında qalan qum dənəsi”nə bənzəyir. Hərçənd, onu I Dünya müharibəsinin bəhanəsi Ferdinanda, yaxud Rusiyaya qarşı hücumda bayrağa çevrilən Skripala da bənzətmək olar: Proseslərdə kiçik zərrəcik olduğu qədər də bəhanə, yaxud yaxşı səbəb. Branson ABŞ üçün yaxşı səbəb və bir o qədər də yaxşı bəhanə oldu...
Trampın rahib Bransonun azad olunmasını istəməsinin qlobal toqquşmalar fonunda kiçik görünən iki səbəbindən də bəhs edilir:
- Konqresə aralıq seçkilər: Tramp noyabrda keçiriləcək seçkidə komandasının qalib gəlməsi üçün Brunsonu türk torpaqlarında qoymaq istəmir. Seçkidə bu amil onun əleyhinə işləyə bilər. Hətta Bransonun həbsinə görə türk nazirlərə sanksiyaların tətbiq edildiyi açıqlanan vaxt Ağ Evin başqa bir otağında ABŞ-ın müxtəlif yerlərindən gəlmiş keşişlərlə görüşün keçirildiyi məlumatı da bu kontekstdə diqqət çəkir. “Qızıl saçlı oğlan” Bransonu qoruya bilmədiyi üçün dini kəsimin səsini itirməkdən qorxur.
- Evanqelist faktoru: Xristianlığın radikal təriqəti olan evanqelistlərin adı Trampın Oval kabinetdə oturmağa başlaması ilə tez-tez eşidilir. Xristianlığı bütün dünyada hakim etmək üçün Yer üzünə Tanrı tərəfindən göndərildiklərinə inanan bu radikal təriqət evanqelist olduğu deyilən Bransonun timsalında qardaşlarının zindanda olması ilə barışmır və Ağ Evdə vitse-prezident Mayk Pens və müşavir Con Bolton kimi bu təriqətin qatı üzvləri üzərindən Trampı yönləndirirlər.
Bu ehtimallar kiçik görünür, lakin üzərində dayanmadan da keçmək olmaz. Bəzən olduqca mürəkkəb və böyük toqquşmaların əsl səbəbi kiçik məqamlarda gizlənir. Belə məqamlardan biri kimi Trampın şəxsi eqosunu da misal çəkmək mümkündür. Oval kabinetin sahibi bu imtiyaza yiyələnəndə ABŞ-ı dünyanın hakimi edəcəyinə and içmişdi və vaxtilə “böyük danışması”nın qarşısında bir rahibi xilas edə bilməməsinin qəzəbini də yaşamış ola bilər. Hər-halda tvitləri ilə dünyanı ələ salan Trampdan bəhs edirik...
Amma hədəfdə NATO-da ABŞ-ın müttəfiqi olan və təkcə Asiyanın, yaxud Yaxın Şərqin deyil, bütövlükdə Avrasiyanın açarı deyə biləcəyimiz Türkiyə var. Və burada “bədəvi atının ayaqları altındakı qum dənəsi” olan Bransonun Tramp üçün nə evanqelist, nə də seçki amili yox, məhz yaxşı bəhanə olduğu daha məntiqli görünür. Amerika Türkiyənin “buyruq ölkəsi” qəlibindən çıxması ilə barışmır və ona əlindəki son rıçaqlarla zərbə endirir.
Çünki Türkiyə Rusiya ilə başlayaraq, Çinlə davam edən Avrasiya açılımına doğru irəliləyir və bu, ABŞ-ın bölgədəki açarı itirməkdə olduğu deməkdir. Əslində ABŞ-ın Türkiyəyə doğru hücumunun 2013-cü il “17-25 dekabr” əməliyyatı ilə başladığını desək yanılmarıq. Lakin II Dünya müharibəsindən sonra bəlkə də ilk dəfə idi ki, Türkiyə ABŞ-ın nəinki öz üzərində oynadığı oyunları pozurdu, həm də bütövlükdə bölgədəki planlarına ciddi əngəl olurdu, 2013-cü ildən sonrakı dövrdə yaşananlar buna açıq nümunədir:
2015-ci il 7 iyul seçkiləri: ABŞ FETÖ və Türkiyənin ona işləyən mediası ilə HDP-nin barajı aşmasına nail oldu, həm də AKP-nin təkpartiyalı sistem qurmasının qarşısını aldı. Ərdoğan hakimiyyəti 45 gün ərzində koalisiya hökuməti qurmadı, vaxtı uzadaraq, seçkinin yenidən keçirilməsini təmin etdi və oyunu pozdu.
2016-c il 15 iyul çevriliş cəhdi: ABŞ Türkiyəni “əlinin altında” olan ölkə etmək üçün FETÖ üzərindən hərəkətə keçdi. Ərdoğan devriləcək və Türkiyə yenidən ABŞ-ın istədiyini hakim təyin etdiyi ölkə olacaqdı. Lakin bu baş tutmadı, əksinə, ABŞ-ın hazırladığı bomba əlində partladı. Bundan sonra ABŞ-ın Türkiyə daxilində qurduğu böyük şəbəkəsi – FETÖ təmizlənməyə başladı. Bu, Vaşinqtonun Ankaraya təsir rıçaqlarını itirməsi demək idi. (Oxu: Menderesi asıb, Ərdoğanı öldürmək istəyənlərin “Yeni Türkiyə” planı).
Avrasiyaya doğru: Türkiyə 15 iyul hadisələrindən sonra xarici siyasətinə yenidən baxdı və uzun illərdir onun üçün qapını aralı qoyan Avrasiyaya doğru Rusiya üzərindən yavaş-yavaş irəliləməyə başladı. İçəridə FETÖ təmizliyi getdiyi bir vaxtda ABŞ-ın 30 ildən artıq müddətdə Türkiyə üzərində “qılınca” çevirdiyi PKK-ya qarşı da genişçaplı təmizləmə prosesinə start verildi. Amerika iki əsas silahından məhrum olurdu.
“Teror dəhlizi” planı: Türkiyə ordusu “Fərat qalxanı” əməliyyatı ilə ABŞ-ın Şimali İraqdan başlayaraq, Suriyanın şimalı boyunca Aralıq dənizinə çıxacaq “kürd dəhlizi” planının qarşısını aldı. Türkiyə bu əməliyyatla həm də Suriya masasında öz yerini tutdu.
“Afrin əməliyyatı”: Türk ordusu Afrini PYD/YPG terrorçularından təmizləməklə “terror dəhlizi”nin reallaşmasını tamamilə sıradan çıxartdı. Hərçənd, ABŞ dəhlizin istiqamətini bir qədər cənuba – İdlibə doğru çəkməklə Afrinlə Fəratın şərqini birləşdirmək istəyirdi. Lakin türk ordusu əvvəlcə İdlibə girdi, daha sonra Afrini təmizlədi. (Oxu: Afrin əməliyyatının şifrələri: Türkiyə böyük oyunları necə pozur?).
“Kürd referendumu”: ABŞ 2017-ci ilin 25 sentyabrında Şimali İraq Kürd Muxtariyyətinin müstəqillik referendumu ilə bölgədə “Kürdüstan”ı yaratmaq üçün ilk addımını atdı. “Kürdüstan” yaradılacaq və bu, ABŞ-a Suriyanın şimalında – Türkiyənin cənubunda Aralıq dənizinə qədər uzanan “kürd dövləti”nin qurulmasına fürsət verəcəkdi. Lakin Türkiyə bölgədə İraq və İranla birlikdə bu oyunu da pozdu və ABŞ-ın önünə keçdi. (Oxu: Kürd dövləti”nin hədəfləri: regional-etnik müharibəyə doğru).
Qətər böhranı: Halbuki, Amerika Türkiyənin cənub sərhədlərində “kvazidövlətlər” yaratmaq, digər tərəfdən Körfəz ölkələrini tamamilə ovucunun içinə almağı planlaşdırırdı. Trampın prezident seçiləndən sonra ilk rəsmi səfərini Səudiyyə Ərəbistanına etməsi və ardınca Qətər böhranının başlanması da buna hesablanmışdı. Lakin Türkiyə Böyük Britaniyanın da dəstəyi ilə Qətər üzərindəki oyunun qarşısını almağı bacardı. (Oxu: Səhrada qanlı döyüş və ABŞ-ın Körfəzdə böyük oyunu).
Qüds məsələsi: Tramp Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıdı və ABŞ səfirliyini bura köçürməklə bütün dünyaya örnək olacağını düşündü. Lakin Türkiyə İslam Əməkdaşlığı Təşkilatını (İƏT) təcili şəkildə topladı və buna qarşı çıxdı, ardınca məsələni BMT-yə daşıdı və Ağ Evin sahibinin istəyinə tam çatmasının qarşısını aldı.
2013-cü ildən sonrakı dövrdə ABŞ-Türkiyə qarşıdurması və bölgədə müstəqil türk siyasətinin Vaşinqtonun planlarına mane olmasının çoxsaylı məqamlarına toxunmaq olar. Reallıq budur ki, Türkiyə artıq ABŞ-ın barmağında oynada bildiyi Türkiyə deyil. Türkiyənin prezident üsul-idarəsinə keçidi də əslində onu şahmat taxtasında piyada kimi istifadə etmək istəyən Qərbin qarşısında daha güclü olmaq və müstəqil siyasətini yürüdə bilməkdir. Bir çoxları prezident üsul-idarəsinin Türkiyədə demokratiyanın zəifləməsinə səbəb olacağını hesab edir, hərçənd, 50 faizə qədər müxalifinin olduğu bir prezidentin buna cəhd belə etməsi inandırıcı görünmür. Bununla yanaşı, Türkiyə Cümhuriyyət tarixində koalisiya hökumətlərinin nələrə səbəb olduğunu araşdıranda da prezident üsul-idarəsinin vacibliyi ortaya çıxır. Türkiyə məhz dövlətin gələcək strategiyası üçün bu seçimi etdi. Çünki dünyanın dəyişən şərtlərində mərkəzləşdirilmiş idarəçilik dövlətin bütövlüyü və daha güclü olmasının zəmanətidir. Qlobal və regional güc olan, yaxud buna cəhd edən ölkələrin nümunəsi də bunu deməyə əsas verir:
ABŞ – demokratlar və respublikaçılar bir-birini əvəz edir. Heç maraqlı deyilmi ki, dünyaya siyasi plüralizmdən müəllim ədası ilə danışan ölkədə niyə üçüncü siyasi partiya seçkiyə qatılmır? Yaxud bu ölkədə üçüncü siyasi partiya gözə dəyirmi heç?!
Böyük Britaniya – leyboristlər, yaxud mühafizəkarlar, kimin qalib gəlməsindən asılı olmayaraq, bu ölkəni kraliçanın idarə etdiyi sirr deyil.
Fransa və Almaniya - Avropa İttifaqının iki güclü ölkəsində fərdlərin və partiyaların dəyişməsindən asılı olmayaraq, oturuşmuş dövlət institutu var və bu institutun köklərinin daha dərinə getdiyi bəllidir.
Rusiya – çarların dövründən bu ölkədə siyasi varislik prinsipi əsasdır. Və məlumdur ki, Rusiya “dərin dövləti”nin istəmədiyi şəxs hakimiyyətə gələ bilməz.
İran – 1979-cu il İslam inqilabından sonra bu ölkədə əsas söz sahibi ali dini liderdir və ayətullahların Üləmalar Məclisi əslində “dərin İran dövləti”nin məlum olan modeli hesab oluna bilər.
Çin – dünyanın yeni super gücü olmağa namizəd olan bu ölkə tarix boyu hakimiyyətin ötürülməsi yolu ilə idarə olunub.
Bu sistemlər demokratik prinsiplərdən uzaq görünə bilər, lakin dövlətin güclü immunitetə malik olmasında sınanmış təcrübədir.
Dünyanın bu mənzərəsi fonunda Türkiyənin prezident üsul-idarəsinə keçidini qəbul etməmək qeyri-səmimilik olar. Türkiyə dünyanın yeni nizamına uyğun addımlar atdı və bununla ABŞ-ın qorxulu röyasını gerçək etdi. Əslində Ərdoğan hökumətinin Qərbə vurduğu sonuncu zərbə məhz budur.
Və bu gün ABŞ-ın Türkiyəyə müasir müharibə üsulları ilə hücuma keçməsinin səbəblərini son 5 ildə baş verənlərlə yanaşı, həm də ölkədə idarəçilik sisteminin dəyişdirilməsində də axtarmaq lazımdır. Amerika 15 iyulda türk torpaqlarında məğlub olmuşdu. Artıq nəyisə dəyişdirməyin, vaxtilə NATO-çuların idarə etdiyi Türkiyəni geri qaytarmağın yolu yoxdur. Trampın iqtisadi hücumu son həmlədir, çünki okeanın o tayındakılar türk iqtisadiyyatının həssaslığını bildikləri üçün ən incə yerdən vurdular. Plana görə, bu iki nəticə verəcəkdi: birincisi, türk xalqı düşdüyü iqtisadi çətinliyin günahını Ərdoğanda axtaracaq və ona qarşı çıxacaqdı; ikincisi, Ərdoğan geri çəkiləcək və Trampın tələbini yerinə yetirəcəkdi; Bu baş vermədi, çünki 15 iyul hadisələri türk xalqının şüurunda da dönüş nöqtəsi olub.
Türkiyə niyə Brunsonu təhvil vermədi? Vaşinqton-Ankara xəttindəki toqquşmalarda bu sual olduqca mühümdür. Türkiyə rahibi qaytara və iqtisadi zərbələrdən yayına bilərdi. Lakin:
a) Ankara məsələnin rahib məsələsi olmadığını yaxşı anlayır. Amerika Türkiyəni bütövlükdə istəyir.
b) Bransonun təhvil verilməsi Türkiyə dövlətinin ABŞ qarşısında geri çəkilməsi deməkdir və rahiblə başlanan tələblərin sonrakı siyahısı daha da uzanacaq, Vaşinqton hər istədiyini etdirmək üçün analoji addımlar atacaqdı.
c) Güləni verməyən Trampa Bransonu vermək türk dövlətinin siyasi iradəsini zədələyə bilər.
d) Baş verənlər son 5 ildə yaşanan açıq-gizli qarşıdurmanın partlamasıdır və Türkiyə artıq öz cəbhəsini müəyyənləşdirir.
Avrasiya və Amerika: dünyada güc mərkəzi dəyişir və Türkiyə nə qədər NATO-da olsa da, yeni dünya nizamına uyğun olaraq Şərqə doğru üz tutur. Amerikanı hərəkətə keçirən də budur.
“Amerika Türkiyə üzərində qalib gələ biləcəkmi” sualının cavabı isə Trampın xeyrinə deyil: Ankara Vaşinqtona boyun əymədi və hücuma hücumla cavab verdi. Ərdoğanın “müdafiədən hücuma keçirik” mesajı təsadüfi deyil. Çünki Türkiyənin qarşısında ciddi Avrasiya seçimi var. Ərdoğan BRİKS ölkələrinin sammitinə dəvət olunanda Türkiyənin bu seçimə doğru hərəkət etdiyi aydın oldu. Və ABŞ-ın qarşısında təklənmiş yox, Çin, Rusiya, İran, eləcə də BRİKS ölkələri, həmçinin, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa kimi Avropa dövlətlərinin dəstək verdiyi Türkiyə var. Əksinə, bu gün Türkiyənin qarşısında dünyada təklənmiş Amerika var və Ankara “hücuma keçməyin” vaxtının çatdığını anlayır. Trampın başlatdığı iqtisadi müharibəyə dünya xəritəsi fonunda baxanda həqiqətən də ABŞ-ın təkləndiyi və məğlubiyyətə doğru getdiyi görünür.
Böyük ehtimalla Avrasiyanın Çinin iqtisadi liderliyində güclənəcəyi, dünyanın təkqütblü sistemdən xilas olacağı və dollar hegemoniyasına son qoyulacağı prosesi davam edəcək. Bu prosesdə ingilislərin də ABŞ-a qarşı cəbhədə dolayısı ilə yer alması diqqət çəkir. Və bütün bunlar Türkiyənin ABŞ-a iqtisadi müharibədə məğlub olmayacağını deməyə əsas verir.
Lakin ABŞ-Türkiyə toqquşmasına kiçik pəncərədən baxmaq da doğru deyil və İran-Rusiya-Türkiyə adlı böyük tabloda Vaşinqtonun bölgədə ən ehtiyacı olan ölkəyə - müttəfiqinə bu səviyyədə hücumunun səbəbləri aydın görünür.
İran, Rusiya, ardınca da Türkiyə: bu üç ölkənin bir olması Trampın “güclü Amerika” strategiyasının qarşısında və Amerikanın Yaxın Şərqdə istədiyini etməsində ciddi maneəyə çevrildi. Vaşinqton da İran, Rusiyaya, ən sonda isə Türkiyəyə hücuma keçmək planını işə saldı:
a) İran, Rusiya və Türkiyəyə ayrı-ayrılıqda iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməklə hər biri küncə sıxışdırılacaq;
b) Bu ölkələrdə əhali iqtisadi çətinliyə görə hökumətlərinə qarşı qalxacaq;
c) Bu ölkələrdən biri – İran istisna olmaqla – hücumdan xilas olmaq üçün Amerika ilə anlaşacaq, bu da üçlü ittifaqı dağıdacaq;
d) Türkiyə, yaxud Rusiyanın “boyun əyməsi” İrana hücumu asanlaşdıracaq;
e) Türkiyənin hücum qarşısında geri çəkilməsi və Rusiya və İrandan uzaqlaşması – Türkiyəyə İran və Rusiyadan sonra iqtisadi sanksiyaların tətbiq edilməsi də buna hesablanmışdı – ABŞ-ın bölgədəki planlarının önün açacaq;
Görünən budur ki, Tramp istəyinə nail ola bilmir, lakin bu, Amerikanın geri çəkiləcəyi də demək deyil. Mümkündür ki, Vaşinqton iqtisadi hücumdan sonra aktiv müharibə cəbhəsi açacaq. Bu cəbhə isə məhz Körfəzdən açıla bilər.
Mümkün ssenari: Tramp Körfəz ölkələrinin iştirakı ilə yaratmaq istədiyi “Ərəb NATO-su” planını sürətləndirəcək; bu hərbi ittifaq Yəməndə husi bəhanəsi ilə hücuma keçə bilər, bu İrana qarşı açılacaq cəbhə olacaq; Körfəz ölkələri Qətər böhranını yenidən qızışdıra və Türkiyəyə qarşı da buradan cəbhə açıla bilər; Rusiya üçün açılacaq cəbhə isə Ukrayna olacaq, lakin Ermənistanda Paşinyanın hakimiyyətə gəlişi Vaşinqtonun Moskvaya qarşı Qafqazdan da cəbhə aça biləcəyi ehtimalını gücləndirir;
Dünya yeni toqquşmaların astanasına girir və “tvit qəhrəmanı” Trampın bundan sonra nə edəcəyi maraqlıdır.
Baxış sayı: 770
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-08-2018 23:55 | Bölmə: Siyasət
Trampın rahib Bransonun azad olunmasını istəməsinin qlobal toqquşmalar fonunda kiçik görünən iki səbəbindən də bəhs edilir:
- Konqresə aralıq seçkilər: Tramp noyabrda keçiriləcək seçkidə komandasının qalib gəlməsi üçün Brunsonu türk torpaqlarında qoymaq istəmir. Seçkidə bu amil onun əleyhinə işləyə bilər. Hətta Bransonun həbsinə görə türk nazirlərə sanksiyaların tətbiq edildiyi açıqlanan vaxt Ağ Evin başqa bir otağında ABŞ-ın müxtəlif yerlərindən gəlmiş keşişlərlə görüşün keçirildiyi məlumatı da bu kontekstdə diqqət çəkir. “Qızıl saçlı oğlan” Bransonu qoruya bilmədiyi üçün dini kəsimin səsini itirməkdən qorxur.
- Evanqelist faktoru: Xristianlığın radikal təriqəti olan evanqelistlərin adı Trampın Oval kabinetdə oturmağa başlaması ilə tez-tez eşidilir. Xristianlığı bütün dünyada hakim etmək üçün Yer üzünə Tanrı tərəfindən göndərildiklərinə inanan bu radikal təriqət evanqelist olduğu deyilən Bransonun timsalında qardaşlarının zindanda olması ilə barışmır və Ağ Evdə vitse-prezident Mayk Pens və müşavir Con Bolton kimi bu təriqətin qatı üzvləri üzərindən Trampı yönləndirirlər.
Bu ehtimallar kiçik görünür, lakin üzərində dayanmadan da keçmək olmaz. Bəzən olduqca mürəkkəb və böyük toqquşmaların əsl səbəbi kiçik məqamlarda gizlənir. Belə məqamlardan biri kimi Trampın şəxsi eqosunu da misal çəkmək mümkündür. Oval kabinetin sahibi bu imtiyaza yiyələnəndə ABŞ-ı dünyanın hakimi edəcəyinə and içmişdi və vaxtilə “böyük danışması”nın qarşısında bir rahibi xilas edə bilməməsinin qəzəbini də yaşamış ola bilər. Hər-halda tvitləri ilə dünyanı ələ salan Trampdan bəhs edirik...
Amma hədəfdə NATO-da ABŞ-ın müttəfiqi olan və təkcə Asiyanın, yaxud Yaxın Şərqin deyil, bütövlükdə Avrasiyanın açarı deyə biləcəyimiz Türkiyə var. Və burada “bədəvi atının ayaqları altındakı qum dənəsi” olan Bransonun Tramp üçün nə evanqelist, nə də seçki amili yox, məhz yaxşı bəhanə olduğu daha məntiqli görünür. Amerika Türkiyənin “buyruq ölkəsi” qəlibindən çıxması ilə barışmır və ona əlindəki son rıçaqlarla zərbə endirir.
Çünki Türkiyə Rusiya ilə başlayaraq, Çinlə davam edən Avrasiya açılımına doğru irəliləyir və bu, ABŞ-ın bölgədəki açarı itirməkdə olduğu deməkdir. Əslində ABŞ-ın Türkiyəyə doğru hücumunun 2013-cü il “17-25 dekabr” əməliyyatı ilə başladığını desək yanılmarıq. Lakin II Dünya müharibəsindən sonra bəlkə də ilk dəfə idi ki, Türkiyə ABŞ-ın nəinki öz üzərində oynadığı oyunları pozurdu, həm də bütövlükdə bölgədəki planlarına ciddi əngəl olurdu, 2013-cü ildən sonrakı dövrdə yaşananlar buna açıq nümunədir:
2015-ci il 7 iyul seçkiləri: ABŞ FETÖ və Türkiyənin ona işləyən mediası ilə HDP-nin barajı aşmasına nail oldu, həm də AKP-nin təkpartiyalı sistem qurmasının qarşısını aldı. Ərdoğan hakimiyyəti 45 gün ərzində koalisiya hökuməti qurmadı, vaxtı uzadaraq, seçkinin yenidən keçirilməsini təmin etdi və oyunu pozdu.
2016-c il 15 iyul çevriliş cəhdi: ABŞ Türkiyəni “əlinin altında” olan ölkə etmək üçün FETÖ üzərindən hərəkətə keçdi. Ərdoğan devriləcək və Türkiyə yenidən ABŞ-ın istədiyini hakim təyin etdiyi ölkə olacaqdı. Lakin bu baş tutmadı, əksinə, ABŞ-ın hazırladığı bomba əlində partladı. Bundan sonra ABŞ-ın Türkiyə daxilində qurduğu böyük şəbəkəsi – FETÖ təmizlənməyə başladı. Bu, Vaşinqtonun Ankaraya təsir rıçaqlarını itirməsi demək idi. (Oxu: Menderesi asıb, Ərdoğanı öldürmək istəyənlərin “Yeni Türkiyə” planı).
Avrasiyaya doğru: Türkiyə 15 iyul hadisələrindən sonra xarici siyasətinə yenidən baxdı və uzun illərdir onun üçün qapını aralı qoyan Avrasiyaya doğru Rusiya üzərindən yavaş-yavaş irəliləməyə başladı. İçəridə FETÖ təmizliyi getdiyi bir vaxtda ABŞ-ın 30 ildən artıq müddətdə Türkiyə üzərində “qılınca” çevirdiyi PKK-ya qarşı da genişçaplı təmizləmə prosesinə start verildi. Amerika iki əsas silahından məhrum olurdu.
“Teror dəhlizi” planı: Türkiyə ordusu “Fərat qalxanı” əməliyyatı ilə ABŞ-ın Şimali İraqdan başlayaraq, Suriyanın şimalı boyunca Aralıq dənizinə çıxacaq “kürd dəhlizi” planının qarşısını aldı. Türkiyə bu əməliyyatla həm də Suriya masasında öz yerini tutdu.
“Afrin əməliyyatı”: Türk ordusu Afrini PYD/YPG terrorçularından təmizləməklə “terror dəhlizi”nin reallaşmasını tamamilə sıradan çıxartdı. Hərçənd, ABŞ dəhlizin istiqamətini bir qədər cənuba – İdlibə doğru çəkməklə Afrinlə Fəratın şərqini birləşdirmək istəyirdi. Lakin türk ordusu əvvəlcə İdlibə girdi, daha sonra Afrini təmizlədi. (Oxu: Afrin əməliyyatının şifrələri: Türkiyə böyük oyunları necə pozur?).
“Kürd referendumu”: ABŞ 2017-ci ilin 25 sentyabrında Şimali İraq Kürd Muxtariyyətinin müstəqillik referendumu ilə bölgədə “Kürdüstan”ı yaratmaq üçün ilk addımını atdı. “Kürdüstan” yaradılacaq və bu, ABŞ-a Suriyanın şimalında – Türkiyənin cənubunda Aralıq dənizinə qədər uzanan “kürd dövləti”nin qurulmasına fürsət verəcəkdi. Lakin Türkiyə bölgədə İraq və İranla birlikdə bu oyunu da pozdu və ABŞ-ın önünə keçdi. (Oxu: Kürd dövləti”nin hədəfləri: regional-etnik müharibəyə doğru).
Qətər böhranı: Halbuki, Amerika Türkiyənin cənub sərhədlərində “kvazidövlətlər” yaratmaq, digər tərəfdən Körfəz ölkələrini tamamilə ovucunun içinə almağı planlaşdırırdı. Trampın prezident seçiləndən sonra ilk rəsmi səfərini Səudiyyə Ərəbistanına etməsi və ardınca Qətər böhranının başlanması da buna hesablanmışdı. Lakin Türkiyə Böyük Britaniyanın da dəstəyi ilə Qətər üzərindəki oyunun qarşısını almağı bacardı. (Oxu: Səhrada qanlı döyüş və ABŞ-ın Körfəzdə böyük oyunu).
Qüds məsələsi: Tramp Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıdı və ABŞ səfirliyini bura köçürməklə bütün dünyaya örnək olacağını düşündü. Lakin Türkiyə İslam Əməkdaşlığı Təşkilatını (İƏT) təcili şəkildə topladı və buna qarşı çıxdı, ardınca məsələni BMT-yə daşıdı və Ağ Evin sahibinin istəyinə tam çatmasının qarşısını aldı.
2013-cü ildən sonrakı dövrdə ABŞ-Türkiyə qarşıdurması və bölgədə müstəqil türk siyasətinin Vaşinqtonun planlarına mane olmasının çoxsaylı məqamlarına toxunmaq olar. Reallıq budur ki, Türkiyə artıq ABŞ-ın barmağında oynada bildiyi Türkiyə deyil. Türkiyənin prezident üsul-idarəsinə keçidi də əslində onu şahmat taxtasında piyada kimi istifadə etmək istəyən Qərbin qarşısında daha güclü olmaq və müstəqil siyasətini yürüdə bilməkdir. Bir çoxları prezident üsul-idarəsinin Türkiyədə demokratiyanın zəifləməsinə səbəb olacağını hesab edir, hərçənd, 50 faizə qədər müxalifinin olduğu bir prezidentin buna cəhd belə etməsi inandırıcı görünmür. Bununla yanaşı, Türkiyə Cümhuriyyət tarixində koalisiya hökumətlərinin nələrə səbəb olduğunu araşdıranda da prezident üsul-idarəsinin vacibliyi ortaya çıxır. Türkiyə məhz dövlətin gələcək strategiyası üçün bu seçimi etdi. Çünki dünyanın dəyişən şərtlərində mərkəzləşdirilmiş idarəçilik dövlətin bütövlüyü və daha güclü olmasının zəmanətidir. Qlobal və regional güc olan, yaxud buna cəhd edən ölkələrin nümunəsi də bunu deməyə əsas verir:
ABŞ – demokratlar və respublikaçılar bir-birini əvəz edir. Heç maraqlı deyilmi ki, dünyaya siyasi plüralizmdən müəllim ədası ilə danışan ölkədə niyə üçüncü siyasi partiya seçkiyə qatılmır? Yaxud bu ölkədə üçüncü siyasi partiya gözə dəyirmi heç?!
Böyük Britaniya – leyboristlər, yaxud mühafizəkarlar, kimin qalib gəlməsindən asılı olmayaraq, bu ölkəni kraliçanın idarə etdiyi sirr deyil.
Fransa və Almaniya - Avropa İttifaqının iki güclü ölkəsində fərdlərin və partiyaların dəyişməsindən asılı olmayaraq, oturuşmuş dövlət institutu var və bu institutun köklərinin daha dərinə getdiyi bəllidir.
Rusiya – çarların dövründən bu ölkədə siyasi varislik prinsipi əsasdır. Və məlumdur ki, Rusiya “dərin dövləti”nin istəmədiyi şəxs hakimiyyətə gələ bilməz.
İran – 1979-cu il İslam inqilabından sonra bu ölkədə əsas söz sahibi ali dini liderdir və ayətullahların Üləmalar Məclisi əslində “dərin İran dövləti”nin məlum olan modeli hesab oluna bilər.
Çin – dünyanın yeni super gücü olmağa namizəd olan bu ölkə tarix boyu hakimiyyətin ötürülməsi yolu ilə idarə olunub.
Bu sistemlər demokratik prinsiplərdən uzaq görünə bilər, lakin dövlətin güclü immunitetə malik olmasında sınanmış təcrübədir.
Dünyanın bu mənzərəsi fonunda Türkiyənin prezident üsul-idarəsinə keçidini qəbul etməmək qeyri-səmimilik olar. Türkiyə dünyanın yeni nizamına uyğun addımlar atdı və bununla ABŞ-ın qorxulu röyasını gerçək etdi. Əslində Ərdoğan hökumətinin Qərbə vurduğu sonuncu zərbə məhz budur.
Və bu gün ABŞ-ın Türkiyəyə müasir müharibə üsulları ilə hücuma keçməsinin səbəblərini son 5 ildə baş verənlərlə yanaşı, həm də ölkədə idarəçilik sisteminin dəyişdirilməsində də axtarmaq lazımdır. Amerika 15 iyulda türk torpaqlarında məğlub olmuşdu. Artıq nəyisə dəyişdirməyin, vaxtilə NATO-çuların idarə etdiyi Türkiyəni geri qaytarmağın yolu yoxdur. Trampın iqtisadi hücumu son həmlədir, çünki okeanın o tayındakılar türk iqtisadiyyatının həssaslığını bildikləri üçün ən incə yerdən vurdular. Plana görə, bu iki nəticə verəcəkdi: birincisi, türk xalqı düşdüyü iqtisadi çətinliyin günahını Ərdoğanda axtaracaq və ona qarşı çıxacaqdı; ikincisi, Ərdoğan geri çəkiləcək və Trampın tələbini yerinə yetirəcəkdi; Bu baş vermədi, çünki 15 iyul hadisələri türk xalqının şüurunda da dönüş nöqtəsi olub.
Türkiyə niyə Brunsonu təhvil vermədi? Vaşinqton-Ankara xəttindəki toqquşmalarda bu sual olduqca mühümdür. Türkiyə rahibi qaytara və iqtisadi zərbələrdən yayına bilərdi. Lakin:
a) Ankara məsələnin rahib məsələsi olmadığını yaxşı anlayır. Amerika Türkiyəni bütövlükdə istəyir.
b) Bransonun təhvil verilməsi Türkiyə dövlətinin ABŞ qarşısında geri çəkilməsi deməkdir və rahiblə başlanan tələblərin sonrakı siyahısı daha da uzanacaq, Vaşinqton hər istədiyini etdirmək üçün analoji addımlar atacaqdı.
c) Güləni verməyən Trampa Bransonu vermək türk dövlətinin siyasi iradəsini zədələyə bilər.
d) Baş verənlər son 5 ildə yaşanan açıq-gizli qarşıdurmanın partlamasıdır və Türkiyə artıq öz cəbhəsini müəyyənləşdirir.
Avrasiya və Amerika: dünyada güc mərkəzi dəyişir və Türkiyə nə qədər NATO-da olsa da, yeni dünya nizamına uyğun olaraq Şərqə doğru üz tutur. Amerikanı hərəkətə keçirən də budur.
“Amerika Türkiyə üzərində qalib gələ biləcəkmi” sualının cavabı isə Trampın xeyrinə deyil: Ankara Vaşinqtona boyun əymədi və hücuma hücumla cavab verdi. Ərdoğanın “müdafiədən hücuma keçirik” mesajı təsadüfi deyil. Çünki Türkiyənin qarşısında ciddi Avrasiya seçimi var. Ərdoğan BRİKS ölkələrinin sammitinə dəvət olunanda Türkiyənin bu seçimə doğru hərəkət etdiyi aydın oldu. Və ABŞ-ın qarşısında təklənmiş yox, Çin, Rusiya, İran, eləcə də BRİKS ölkələri, həmçinin, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa kimi Avropa dövlətlərinin dəstək verdiyi Türkiyə var. Əksinə, bu gün Türkiyənin qarşısında dünyada təklənmiş Amerika var və Ankara “hücuma keçməyin” vaxtının çatdığını anlayır. Trampın başlatdığı iqtisadi müharibəyə dünya xəritəsi fonunda baxanda həqiqətən də ABŞ-ın təkləndiyi və məğlubiyyətə doğru getdiyi görünür.
Böyük ehtimalla Avrasiyanın Çinin iqtisadi liderliyində güclənəcəyi, dünyanın təkqütblü sistemdən xilas olacağı və dollar hegemoniyasına son qoyulacağı prosesi davam edəcək. Bu prosesdə ingilislərin də ABŞ-a qarşı cəbhədə dolayısı ilə yer alması diqqət çəkir. Və bütün bunlar Türkiyənin ABŞ-a iqtisadi müharibədə məğlub olmayacağını deməyə əsas verir.
Lakin ABŞ-Türkiyə toqquşmasına kiçik pəncərədən baxmaq da doğru deyil və İran-Rusiya-Türkiyə adlı böyük tabloda Vaşinqtonun bölgədə ən ehtiyacı olan ölkəyə - müttəfiqinə bu səviyyədə hücumunun səbəbləri aydın görünür.
İran, Rusiya, ardınca da Türkiyə: bu üç ölkənin bir olması Trampın “güclü Amerika” strategiyasının qarşısında və Amerikanın Yaxın Şərqdə istədiyini etməsində ciddi maneəyə çevrildi. Vaşinqton da İran, Rusiyaya, ən sonda isə Türkiyəyə hücuma keçmək planını işə saldı:
a) İran, Rusiya və Türkiyəyə ayrı-ayrılıqda iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməklə hər biri küncə sıxışdırılacaq;
b) Bu ölkələrdə əhali iqtisadi çətinliyə görə hökumətlərinə qarşı qalxacaq;
c) Bu ölkələrdən biri – İran istisna olmaqla – hücumdan xilas olmaq üçün Amerika ilə anlaşacaq, bu da üçlü ittifaqı dağıdacaq;
d) Türkiyə, yaxud Rusiyanın “boyun əyməsi” İrana hücumu asanlaşdıracaq;
e) Türkiyənin hücum qarşısında geri çəkilməsi və Rusiya və İrandan uzaqlaşması – Türkiyəyə İran və Rusiyadan sonra iqtisadi sanksiyaların tətbiq edilməsi də buna hesablanmışdı – ABŞ-ın bölgədəki planlarının önün açacaq;
Görünən budur ki, Tramp istəyinə nail ola bilmir, lakin bu, Amerikanın geri çəkiləcəyi də demək deyil. Mümkündür ki, Vaşinqton iqtisadi hücumdan sonra aktiv müharibə cəbhəsi açacaq. Bu cəbhə isə məhz Körfəzdən açıla bilər.
Mümkün ssenari: Tramp Körfəz ölkələrinin iştirakı ilə yaratmaq istədiyi “Ərəb NATO-su” planını sürətləndirəcək; bu hərbi ittifaq Yəməndə husi bəhanəsi ilə hücuma keçə bilər, bu İrana qarşı açılacaq cəbhə olacaq; Körfəz ölkələri Qətər böhranını yenidən qızışdıra və Türkiyəyə qarşı da buradan cəbhə açıla bilər; Rusiya üçün açılacaq cəbhə isə Ukrayna olacaq, lakin Ermənistanda Paşinyanın hakimiyyətə gəlişi Vaşinqtonun Moskvaya qarşı Qafqazdan da cəbhə aça biləcəyi ehtimalını gücləndirir;
Dünya yeni toqquşmaların astanasına girir və “tvit qəhrəmanı” Trampın bundan sonra nə edəcəyi maraqlıdır.
Baxış sayı: 770
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 22:55
Zaxarova Kirbinin kobudluğuna cavab verib
27-03-2024, 22:36
Xarici İşlər Nazirliyi: Rusiya diplomatının Latviyadan çıxarılmasına cavab verəcək
27-03-2024, 21:03
“Krokus” terror aktı ilə bağlı qalmaqallı yazıların müəllifi terrora haqq qazandırdığı üçün həbs edilib
26-03-2024, 22:20
“Dörd kənd Azərbaycana qaytarılmalıdır” - Paşinyan
26-03-2024, 21:32
Moldova Konstitusiya Məhkəməsi qadağan olunmuş partiyaların üzvlərinin seçkilərdə iştirakına qoyulan qadağanı ləğv edib
25-03-2024, 15:36
FSB generalı: "Terror aktını törədənlər kimi taciklərin seçilməsi təsadüfi deyildi"
25-03-2024, 15:07
Medvedev: "Krokus"da terror aktında iştirak edən hər kəs öldürülməlidir"
24-03-2024, 21:53
İrəvanda polis bölməsinə hücumdan sonra "terrorçuluq" maddəsi ilə cinayət işi açılıb
24-03-2024, 17:22
Xankəndindən qürurverici Novruz təbriki-Gülzar İbrahimova
24-03-2024, 14:31
Lavrov: "ABŞ Primakovun uçaraq Yuqoslaviyaya qarşı təcavüzü qanuniləşdirəcəyinə ümid edirdi"
24-03-2024, 14:14
Zaxarova: "ABŞ "Crocus City Hall"da terror aktı ilə bağlı Kiyevə bəraət qazandırdı"
24-03-2024, 13:44
Putin NATO-nun Yuqoslaviyadakı hərəkətləri haqqında: "BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsi olmadan onlar bunu elə etdilər"
23-03-2024, 15:51
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi: Qərb Ukraynanı terrorun mərkəzinə çevirib
23-03-2024, 13:51
Putin və Lukaşenko terrorla mübarizəni müzakirə ediblər
22-03-2024, 23:05
Mariya Zaxarova: "Bütün dünya ictimaiyyəti Moskva vilayətində baş verən terror aktını pisləməlidir"
22-03-2024, 23:01
Ərdoğan müxalifəti çevrilişə dəstək verməkdə ittiham edib
22-03-2024, 22:45
İlan Şor: "Moldova yox olmaq ərəfəsindədir"
22-03-2024, 15:01
Orban Qərbin Ukraynaya qoşun yeridəcəyini istisna etməyib
21-03-2024, 22:35
Moskalkova Estoniyada rusların hüquqlarını müdafiə edəcək
21-03-2024, 14:45
"Nice Matin": Makron Putini təqlid edir
21-03-2024, 14:41
Serbiya suverenliyin təmin edilməsində göstərdiyi dəstəyə görə Rusiyaya minnətdardır
20-03-2024, 22:52
Ukrayna Nazirlər Kabineti “müharibə sponsorlarının” siyahısı ilə səhifəni bağlayıb
20-03-2024, 22:38
Rusiya səfiri: "ABŞ-ın satqınlara ümidləri özünü doğrultmadı"
20-03-2024, 13:29
Aleksandr Bastrıkin ölkəmizdə işgüzar səfərdədir
19-03-2024, 21:55
Konqresmen Yonq Kim: "ABŞ Tayvanı ödədiyi 19 milyard dollarlıq silahla təmin etməyib"
19-03-2024, 21:29
Filippo: "Ukraynada öldürülən fransızlarla bağlı həqiqət üzə çıxsa, Makron süpürüləcək"
19-03-2024, 14:29
Paşinyan: "Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə başlaya bilər"
19-03-2024, 13:54
Rusiyalı diplomat seçkiləri təşkil etdiyinə görə Moldovadan çıxarılacaq
19-03-2024, 10:59
NATO Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyindəki rolunu da yüksək qiymətləndirir-Könül Nurullayeva
18-03-2024, 21:25
Lavrov: "Rusiya Federasiyası danışıqlara açıqdır, lakin “Zelenski formulası” üzrə görüşlərə deyil"
18-03-2024, 19:49
Sandu Qaqauziyanın rəhbəri Hutsulu hökumətə təqdim etməyi planlaşdırmır
18-03-2024, 11:12
NATO ilə faydalı əməkdaşlıq
17-03-2024, 14:28
Zaxarova Makrona Yaxın Şərqə keçməyi tövsiyə edib
16-03-2024, 19:32
"Fox News": "Ukrayna itirilmiş əraziləri geri qaytarmayacaq"
16-03-2024, 11:29
Azərbaycanın qlobal həmrəyliyə töhfəsi-Kamal Paşazadə
15-03-2024, 20:41
Putin prezident seçkilərində səs verib
15-03-2024, 20:23
Putin: "Rusiya ərazisinə zərbələr cəzasız qalmayacaq"
15-03-2024, 20:10
Aİ Rusiya seçkiləri ilə bağlı bəyanat hazırlayır
15-03-2024, 05:24
Lavrov: "Qərb artıq Rusiyaya qarşı müharibə aparır"
15-03-2024, 04:50
Makron Rusiyanı rəqib hesab edir, amma düşmən hesab etmir
14-03-2024, 21:54
Putin kosmosda atom elektrik stansiyası ilə bağlı göstəriş verib
14-03-2024, 16:37
Azərbaycan Vətəndaş Cəmiyyəti nümayəndələri BMT-nin Qadınların Statusu Komissiyasının 68-ci sessiyasında iştirak edir
14-03-2024, 15:48
Borrell: "Papa Fransisk heç kimin onu dəvət etmədiyi bağçaya girdi"