16:00 / 24-04-2024
Ukrayna Avropa Komissiyasından 1,5 milyard avro alıb
15:52 / 24-04-2024
"Spartak"ın sabiq baş məşqçisi Tedesko "Milan"ın qısa siyahısına daxil olub
15:46 / 24-04-2024
Qonşusunun qarajında qumbaranı partladıb
15:41 / 24-04-2024
Metroya giriş üçün pul ödəmək istəməyib...
15:31 / 24-04-2024
Londonda Kral At Mühafizəsinin bütün qaçan atları tutuldu
15:25 / 24-04-2024
Simferopol yaxınlığında çənlərin alışması nəticəsində 3 nəfər xəsarət alıb
10:49 / 24-04-2024
Ryazan yaxınlığında baş verən qəzada adi avtobusun sürücüsü həlak olub, 13 nəfər yaralanıb
10:37 / 24-04-2024
Primoryedə müalicə olunduqdan sonra nadir qartal təbiətə buraxılıb
10:31 / 24-04-2024
Odessada hərbi obyektdə baş verən partlayışlardan sonra şəhərin enerjisi qismən kəsilib
23:59 / 23-04-2024
Rusiya və ABŞ WADA-nın Çindən olan üzgüçülərlə bağlı qərarını tənqid edib
23:46 / 23-04-2024
Alek Bolduin təxribatçı jurnalistin əlindən telefonu çıxarıb
23:34 / 23-04-2024
Puşilin DXR rəhbərinin administrasiyasını ləğv etdi
23:27 / 23-04-2024
NATO Rusiya ilə münaqişə axtarmadığını bildirib
23:20 / 23-04-2024
Putinə müdafiə nazirinin müavininin saxlanması barədə məlumat verilib
22:50 / 23-04-2024
Zaporojye vilayətində PUA-nın hücumu nəticəsində 4 mülki şəxs həlak olub
22:44 / 23-04-2024
Rusiya müdafiə nazirinin müavini rüşvət almaqda şübhəli bilinərək saxlanılıb
21:40 / 23-04-2024
Dani Olmo "RB Leipzig"dən ayrılaraq "Barselona"ya keçə bilər
21:35 / 23-04-2024
Paris Saint-Germain "Barselona"nın vunderkindi üçün 200 milyon avro ödəməyə hazırdır
21:30 / 23-04-2024
Baydenin helikopteri qazonda otların yanması səbəbindən ehtiyat vəziyyətinə gətirilib
21:25 / 23-04-2024
Bryanskda partlayış hazırlayan terror təşkilatının üzvü həbs edilib
21:19 / 23-04-2024
Raisi İsraili məhv etməklə hədələyib
21:13 / 23-04-2024
ABŞ Ukraynaya daha bir hərbi yardım paketi təqdim etməyə hazırlaşır
21:07 / 23-04-2024
Zelenskinin ofisi üçüncü dünya müharibəsinin başladığını elan etdi
21:02 / 23-04-2024
Təxminən 300 kq çəkisi olan qadını xəstəxanaya yerləşdirməyə çalışırlar
20:57 / 23-04-2024
Miqrant sürücü MMA döyüşçüsü Alekseyevanı vurmağa cəhd edib
10:49 / 23-04-2024
Buryatiyada yanğın zamanı şkafda gizlənən 3 uşaq ölüb
10:42 / 23-04-2024
İnzaqi: "İnter" Skudettonu xatırlayacaq, çünki biz onu derbidə qazandıq"
10:37 / 23-04-2024
Valentina Matvienko: "Rusiya aktivlərinin müsadirəsi dünya iqtisadiyyatını məhv edəcək"
00:34 / 23-04-2024
Sumqayıtda şəhid Vüsal Allahyarovun mövludu olub-VİDEO+FOTOLAR
23:55 / 22-04-2024
Bayden Zelenski ilə yeni müdafiə yardım paketləri haqqında danışıb
23:50 / 22-04-2024
Moldova siyasətçilərinin Moskvada keçirilən qurultayının iştirakçıları Kişinyovda saxlanılıb
22:32 / 22-04-2024
Çeçenistan Fövqəladə Hallar Nazirliyinin rəhbəri saxlanılma hadisəsindən sonra ilk dəfə ictimaiyyət qarşısına çıxıb
22:25 / 22-04-2024
Böyük Britaniya Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin keçmiş baş komandanı Zalujnıya müqavilə imzalayıb
16:54 / 22-04-2024
Meta mətbuat katibi qiyabi olaraq 6 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib
16:48 / 22-04-2024
Qəzzada həkimlər anasının ölümündən sonra dünyaya gələn qızın həyatı üçün mübarizə aparırlar
16:44 / 22-04-2024
De Yonq "Real Madrid"lə oyunda zədələnib və Avro-2024-ü buraxa bilər
16:39 / 22-04-2024
Günahını boynuna almayan moskvalı baykerin qatili həbs edilib
ŞƏRQ VƏ QƏRBİN QOVŞAĞINDA ƏRTOĞRUL CAVİD-Nərgiz İSMAYILOVA
Tarix: 20-05-2020 05:38 | Bölmə: Ədəbiyyat
Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik olan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi məsələsi son dərəcə aktual elmi problem kimi ədəbiyyatşünaslıq elminin qarşısında əsas məsələlərdən biri kimi durmaqdadır. Ərtoğrul Cavid yaradıcılığı özünün həzinliyi, yenilikçi ruhu, kreativliyi, dolunluğu ilə seçilir. Sadəcə milli məsələləri, folkloru, Azərbaycan ədəbiyyatını deyil, həm də dünya ədəbiyyatına dair bir çox məsələlərə fərqli aspektlərdən yanaşan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi, geniş oxucu auditoriyasına çatdırılması son dərəcə əhəmiyyətli məsələlərdəndir.
Ərtoğrul Cavid irsinin ilk toplayıcılarından olan filologiya üzrə flsəfə doktoru Azər Turanın 2005-ci ildə nəşr olunan 500 səhifədən - “Ərtoğrul Cavid: yazıları, rəsmləri, bəstələri, məktubları”ndan ibarət ilk kitabını oxuyarkən insan burada yer alan əsərlərdə, Şərq və Qərbin qovşağında döyünən dahi Cavidin ziyasını görür. Çox böyük həssaslıqla toplanan əsərlər içərisində yer alan Ərtoğrul Cavidin dünya ədəbiyyatında ortaya çıxan ən əhəmiyyətli əsərlərə dair yazdığı şərhlər insanı heyrətləndirir. Qeyd edək ki, bu yazılar ilk dəfə olaraq həmin kitabda oxucu auditoriyasına çatdırılmışdır.
Hüseyn Cavidin yeganə oğlu, dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin sevimli tələbəsi Ərtoğrul Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədri hörmətli Vasif Talıbovun Sərəncamı bu sahədə atılan ən əhəmiyyətli addımdır. Məlum sərəncamdan sonra, xüsusilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında Ərtoğrul Cavidin irsinin öyrənilməsinə dair son dərəcə perspektivli tədqiqatlar öz işinə başlayıb.
Hüseyn Cavid ocağının yetirməsi “Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr1919-cu ildə Bakıda anadan olmuş, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu (indiki APU) Fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir (1940). Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil alan (1941- 1942 Ü.Hacıbəyovun sinfi) Ə.Cavidin ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılımış “9 Variasiya” göstərilir. Həmin əsər (1941-1942) Ü.Hacıbəyova ithaf olunub. O, Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə skripka ilə fortepiano üçün poema (1941), Nigar Rəfibəylinin “Eşq olsun”, Türkmən şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin “Səninlə olaydım” və s. şeirlərinə roman və mahnılar bəstələmişdir. “Böyük Vətən müharibəsi başlarkən “Sərhəddən məktub” simfonik balladasını və marşlar yazmış, “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları bir sıra kamera və instrumental əsərləri isə yarımçıq qalmışdır.1939-1942-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmışdır. 1941-1942–ci illərdə konservatoriyanın nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir.
Azərbaycan xalq mahnılarını nota salan, Avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə edən sənətkar həm də gözəl şeirlərin, pyes və rəsm əsərlərinin müəllifi kimi tanınıb” (5, s.15).
Cavidşünas alim Azər Turan bu barədə yazır:“Ərtoğrulun yazıçılığı da, bəstəkarlığı da bir-birilə əlaqəli, bir-birindən ayrılmazdır. Avropa və rus bəstəkarlarının - Şopenin, Motsartın, Raxmaninovun, Rimski-Korsakovun. romans mətnlərinin ekviritmik tərcümələrini gerçəkləşdirən Ərtoğrula görə “tekstin məzmunu Azərbaycan stilinə” uymalıydı, “fiqurasiyalar deyil, hər hecaya bir not düşməsi münasib” idi və s. Məsələn, Şopenin “Arzu” romansının mətnini 21 yaşlı Ərtoğrul belə tərcümə etmişdi” (3).
Ərtoğrul "Cavid kəpənək ömrü" misalı bir ömür yaşayıb. Bu ömur ağır əzablar, ixtişaşlar, tənqidlər, təqiblər və xəstəliklərlə dolu idi.
“Yaşadığı qısa – 24 il ərzində yaratdığı əsərlərə, gördüyü işlərə nəzər saldıqda fikirləşirsən ki, az bir müddət ərzində bu qədər əsərlər yaradan insan tam bir ömür yaşasaydı, gör musiqi xəzinəmiz dəyərli əsərlərlə nə qədər zənginləşərdi?Nota köçürdüyü 200-dən çox el havaları, mətnləri, yazıya aldığı çoxsaylı dastan və nağıllar, fortepiano üçün “9 variasiya”, “Sonatina”, prelüdlər, miniatürlər, pyeslər, musiqi lövhələri, skripka və fortepiano üçün “Poema”, “Cəbhədən məktub” simfonik balladası, nəfəsli orkestr üçün marşlar, klassiklərimizin sözlərinə mahnı və romanslar, instrumental və kamera əsərləri, tamamlanmamış “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları istedadlı bəstəkar Ərtoğrul Cavidin kiçik yaradıcı ömrünün həm məzmun, həm də forma baxımından böyük dəyərli əsərləridir” (6).
Məmməd Cəfər Cəfərovun xatirələrində də, ən həzin, ən maraqlı məqamlarla yaddaşa köçürülən Ərtoğrul Cavid barəsində görkəmli ədəbiyyatşünas alim qeyd edir ki: “Ağıllı, istedadlı, fərasətli, nəcib, ləyaqətli insanlar haqqında xatirələr daimi olur və yaddan çıxmır. Onlar, elə insanlar yada düşəndə də göz önündə nəinki onların zahiri, nəinki gözəl simaları, xoş nəzərləri, hətta rəftarları, hərəkətləri də canlanır. Sanki onların səsini də eşidirsən, onların nəfəsini də duyursan. Mənim saydığım bu gözəl mənəvi, əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, çox yaxından tanıdığım tələbələrimdən biri Ərtoğrul Cavid idi. Mən Ərtoğrulu ilk dəfə onun Pedaqoji İnstitutda dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsil aldığı illərdə, sinif otağında görmüşəm. “Sinif otağında görmüşəm” sözünü də təsadüfi işlətmirəm. Ona görə ki, Ərtoğrul tənəffüslərdə də həmişə sinif otağında olur, qarşısında kitab, dəftər, əlində qələm nəsə oxuyur, düşünür, yazırdı” (4).
Azərbaycan ədəbiyyatı, musiqisi barədə bir çox yeni materiallarla dolu Ərtoğrul Cavid yaradıcılığında ən əhəmiyyətli bölmələrdən biri dünya ədəbiyyatına dair bir sıra məsələlərə həsr olunan hissədir. Bu barədə ədbiyyatşünas alim Azər Turan qeyd edir:
“Pedaqoji İnstitutda Bəkir Çobanzadənin, Mikayıl Rəfilinin, Əli Sultanlının tələbəsi Ərtoğrul Hüqonun, Belinskinin, Gertsenin, Turgenevin, Fişerin, Heynenin, Tolstoyun, Brandesin, Koqanın, Morozovun, Altmanın, Zelinskinin, Veberin - ümumilikdə 36 müəllifin- Şekspir, antik yunan mifologiyası... barədə yazdıqlarından bəhs edirdi. Hamletin mənşəyini tədqiq edirdi. Norveç tənqidçisi naturalist Brandesdən Hüqoya qədər hamının, hətta ilahiyyatçıların, hüquqşünasların, asketlərin görüşlərini, Şekspirlə bağlı yazılmış mənbələri, yaxud “Hamlet”in qaynaqlarını bir-bir çözürdü. “Hamlet”, “İlahi komediya”, “Gülən adam”, “Həyatın dibində”, “Don Kixot” 18 yaşlı Ərtoğrul üçün bir rəmz idi. Və o, Faustu, Hamleti, yaxud “deyirsən ki, kütləyə qoşul, lakin mənim ruhum təkliyə uymuş, mən dünyaya nifrət edirəm”, - deyə ifadə etdiyi Bayronik tənhalıqları qara taleyinin, dönük bəxtinin yazısına, izharına vəsilə etməyi bacarmışdı”(3).
Azər Turanın da qeyd etdiyi kimi, yaşı az olmasına baxmayaraq Ə. Cavid bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərin həyatını, yaradıcılığını mənimsəmiş, bu istiqamətdə artıq özünün şəxsi tədqiqatları və fikirləri də formalaşmışdı.
Ərtoğrul Cavidin bu səpkidən Şərq və Qərb qovşağında dayanan mühüm yazılarından olan “Hamlet” haqqında əsəri son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Ə.Cavid bu yazısında dahi Şekspirin ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri olan “Hamlet” əsəri ilə bağlı bir çox məqamları şərh edib. Əsərin yazılma tarixi, ilkin variantları, son variant, əsərdə yer alan personojlar, daxili, batini mənalar, ideyalar aləmi, əsər haqqında görkəmli mütəfəkkirlərin fikirləri, doğurduğu rezonanslarla bağlı apardığı təhlillər son dərəcə maraqlı məqamları ilə yadda qalır. Qeyd edək ki,“Avropada İntibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri olmuş Vilyam Şekspir öz əsərlərində humanizm, xəlqilik, həyatsevərlik ideyalarını tərənnüm etmiş, insan qəlbinin sirlərini dərindən bilmiş, qələmə aldığı mürəkkəb hadisələrin dolğunluğu ilə həmişə oxuculara böyük təsir göstərmişdir. Dövrün humanistlərini düşündürən ictimai-siyasi və fəlsəfi məsələlər Şekspirin “Hamlet” faciəsində özünün daha parlaq inikasını tapmışdır. Bu əsərin süjeti o zaman geniş yayılmış və haqqında müxtəlif əsərlər yazılmış Hamlet əhvalatından götürülmüşdür. “Hamlet” əsəri haqqında ilk dəfə XIII əsrdə Sakson Qrammatik “Danimarka tarixi” kitabında məlumat verir. Bu əsər həyatı dərk etmə, anlama faciəsidir. Həqiqətdə Hamlet xeyirxah təbiətlidir, şair və filosofdur, möhkəm iradəlidir” (1, s. 8).
Ərtoğrul Cavid “Hamlet” əsərini monoloqlar halında şərh edir və yazır: “Hamlet” əsərinin təhlilində əsas rolu onun monoloqları tutur. Əsərdə 7 monoloq var”(2,s. 98). Ərtoğrul Cavid Hamletin monoloqlarını pərdələrdəki səhnələrə görə bölür, sıralayır, qruplaşdırır, təhlil edir. Bu təhlillər öz dolğunluğu, elmliliyi ilə seçilir.
Ərtoğrol Cavidin yaradıcılığında Qərb ədəbiyyatına xüsusi maraq mövcuddur. Gənc ədib Avropada yaranan ədəbiyyatda yer alan janrları, -izimləri, cərəyanları da spesifik şəkildə təhlil edir. Romantizim, klassisizm və s. cərəyanlar, kapitalizm kimi rejimlər, inanc sistemləri onun maraq dairəsində idi.
“İngiltərə (romantizm)” başlıqlı, mühazirə dəftərində yer alan maraqlı məqalədə də, bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərlə bağlı fikirlərini şərh edən Ə.Cavid, Marks, R.Stil, Drayden, Ben Canson kimi görkəmli imzaların adını və yaradıcılığındakı motivləri geniş şəkildə şərh etmişdir.
Ərtoğrul Cavidin yaradıcılığında yer tutan əksər mövzular hələ də öz tədqiqini gözləyən məsələlərdəndir.Nümunə üçün onun “Göl məktəbi şairləri” başlıqlı yazısını göstərə bilərik. Qeyd edək ki,“XIX əsrdə digər ölkələrdə olduğu kimi, İngiltərədə də romantizm əsasən 2 istiqamətdən ibarət idi: inqilabi romantizm və mühafizəkar romantizm. İnqilabi romantizmin nümayəndələri Bayron və Şelli, mühafizəkar romantizmin nümayəndələri isə “Göl məktəbi”nin (Lake poets – göl məktəbi XVIII əsrin sonları – XIX əsrin əvvəllərində ingilis romantik şairlərinin birləşdiyi qrupun şərti adıdır. Adı İngiltərənin şimal-qərbində, Kambriya qraflığında, dağlıq ərazidə yerləşən Göl vilayətindən götürülüb.Qrupun əsas üzvləri Vordsvort, Kolridc, Sauti bu vilayətdə yaşadığı üçün qrupa belə bir ad verilib.Bəzən də leykistlər (lake – göl) adlandırılan bu üçlüyə yaşlı nəsil romantiklər deyirdilər. Gənc nəsil romantiklər isə Lord Bayron, P.B.Şelli və Con Kits hesab olunur) şairləri idi”(7).
Ərtoğrul bu prosesi belə şərh edir: “Göl şairlərindən ən talantlısı Vordsvortdur. Lirik olaraq Vordsvort Bayrondan yüksəkdir. Yaradıcılığı balladalarla başlayır (1798)” (2,s.133).
Ərtoğrul Cavidin məqalələri içərisində dahi rus mütəfəkkiri Qorki də xüsusi yer tutur. O, Qorkinin “Həyatın dibində”, “Meşşanlar” kimi əsərlərindən özünün “Həyatın dibində” başlıqlı yazısında bəhs edir. Ə.Cavid Qorkinin Həyatın dibində” əsəri haqda belə yazır: “Adından da göründüyü kimi bu əsər həyatın dibini, orada sürünən insanları təsvir edir.Ona görə də, kəskin ictimai-siyasi rola malikdir.Əsərdəki obrazların bir çox ümimi və xüsusi tərəfləri vardır. Sosial şərait səbəbi ilə onlarda pozuqluqlar mövcuddur”(2, s. 125).
Ə.Cavid sonar qeyd edir: “Səfil obrazı on illik bir yaradıcılığı keçərək özünün bitkin ifadəsini, 1902-ci ildə ilk olaraq bu əsərdə tapır” (2, s.125).Bu iddianı etmək üçün bir xeyli mütaliə etməli və geniş araşdırma potensialına malik olmaq lazım idi. Görünür gənc ədib öz üzərində çox işləyirdi.
M.Qorkinin cahanşümül bir əhəmiyyətə malik olan böyük yaradıcılıq məktəbi, əlbəttə, Azərbaycan ədəbiyyatında da öz faydalı təsirini göstərmişdir. Bizim ən görkəmli yazıçılarımız Qorkini özlərinə həqiqi bir mənəvi ustad və müəllim kimi tanımışlar. Onun yaradıcılığı bizim ən qabaqcıl sənətkarlarımızı ilhamlandırmış və ruhlandırmışdır(8).
“Həyatın dibində” pyesində “Dustağın maһnısı” adı ilə məşһur olan bu bədii parça ədibin Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş ilk əsərlərindəndir.
İnqilabi ideyalar tərənnümçüsü Qorkinin xalqımızın qabaqcıl ziyalıları tərəfindən bu cür sevilməsi tamamilə təbiidir. Çünki onun əsərlərində azadlığa doğru can atan qüdrətli adamların ölməz iradəsi canlanırdı (10).
Böyük fransız yazıçı, dramaturq, şair, publisist.Utopik realizmin ən nüfuzlu nümayəndələrindən Viktor-Mari Hüqo (1802-1885) da Ə.Cavidin yaradıcılığındakı əsas xətlərdən biri idi.Gənc ədib Hüqonun yaradıcılığını görünür çox sevirmiş. O dahi Fransız mütəfəkkirinin adını tez-tez xatırlayır, əsərlərini tədqiqata cəlb edərək, yekunda öz analizlərini qeyd edirdi.“Səfillər”, “Gülən adam” isə Ə.Cavidin haqqında daha ətraflı danışdığı əsərlərdir. Gənc ədib qeyd edir ki, “Hüqonun irsində romantik və realist motivlər, elementlər bir-biri ilə sıx bağlıdır.Onları ayırmaq çətindir. Hüqonun əsas görüşü humanizm, məhəbbət və xeyirxahlıqdır”(2, s. 117).
Ə.Cavid “Hüqonun “Gülən adam”ı haqqında” yazısında yazır: “Gülən adam” romanı 1869-cu ildə Gernsi adasında yazılıb (həmin il may ayında çap olunub). Bu əsər nəslən aristokrat olan, maraqlı macəralar keçirən Quinplenin lordlar palatasına, aristokratiyaya qarşı vurduğu ağır silləni təsvir edir”.( 2, s.106).
Görünür, Quinplenin obrazı gənc ədibi həddindən artıq təsirləndirib."Səfillər”in qəhrəmanı Jan Valjan bəşəriyyətin intibahı, sevgi və mərhəmətdən sonra oyanan insanlığın simvoludur.“Gülən adam”dakı kralın əmriylə eybəcərləşdirilmiş Quinplen də şikəst edilmiş xalqın simvoludur: “Mən güclülərin şikəst elədiyi bəşəriyyəti təmsil edirəm. Onun da hüququnu, həqiqətini, ağılını düşüncəsini mənim ağız və burnumu eybəcər hala saldıqları kimi şikəst ediblər”. Sevgi eybəcər Kvazimodanın ürəyində insani hisslər doğurduqca Frollonun içində heyvani hissləri oyadır. Onlar iki insan tipinin parlaq nümunələridir(9).
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Ərtoğrul Cavidin Qərbin düşüncəsinin məhsulu olan ictimai-siyası mövzu və motivləri özündə ehtiva edən əsərlərdən seçdiyi və gətirdiyi sitatlar, analiz edərək təhlili xarakterdə qələmə aldığı qısa yazılarında Şərq düşüncə tərzində olan boşluqları doldurmaq pryomları özünəməxsusluğu ilə seçilir. Ə. Cavidin seçdiyi bütün əsərlər dünya ədəbiyyatının şedevr parçalarıdır. Bu əsərlər bəşəriyyətin şah əsərləridir.Ə.Cavid həmin mirasa özünəməxsus toxunuşlar edərək Şərq mühitinə Qərbin təfəkkürünü izah etməyə cəhdlər edir. Doğrudur onun bu cəhdlərinin arxa planında böyük düha dayansa da, gəncliyin verdiyi təcrübəsizlikdən doğulan sistemsizlik, sadə cümlə qurmaq texnikası da mövcuddur.Ancaq bu gənc ədibin çatdırmaq istədiyi ideyaya qətiyyən kölgə salmır.Şərq və Qərbin qovşağında var olan Ərtoğrul Cavid irsinə Şərqin izləri, mövzuları, tapıntılarıyla yanaşı Qərbin əsrarəngizliyi hopub.
Nərgiz İSMAYILOVA
AMEA Naxçıvan Bölməsi,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 808
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 20-05-2020 05:38 | Bölmə: Ədəbiyyat
Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik olan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi məsələsi son dərəcə aktual elmi problem kimi ədəbiyyatşünaslıq elminin qarşısında əsas məsələlərdən biri kimi durmaqdadır. Ərtoğrul Cavid yaradıcılığı özünün həzinliyi, yenilikçi ruhu, kreativliyi, dolunluğu ilə seçilir. Sadəcə milli məsələləri, folkloru, Azərbaycan ədəbiyyatını deyil, həm də dünya ədəbiyyatına dair bir çox məsələlərə fərqli aspektlərdən yanaşan Ərtoğrul Cavid irsinin öyrənilməsi, geniş oxucu auditoriyasına çatdırılması son dərəcə əhəmiyyətli məsələlərdəndir.Ərtoğrul Cavid irsinin ilk toplayıcılarından olan filologiya üzrə flsəfə doktoru Azər Turanın 2005-ci ildə nəşr olunan 500 səhifədən - “Ərtoğrul Cavid: yazıları, rəsmləri, bəstələri, məktubları”ndan ibarət ilk kitabını oxuyarkən insan burada yer alan əsərlərdə, Şərq və Qərbin qovşağında döyünən dahi Cavidin ziyasını görür. Çox böyük həssaslıqla toplanan əsərlər içərisində yer alan Ərtoğrul Cavidin dünya ədəbiyyatında ortaya çıxan ən əhəmiyyətli əsərlərə dair yazdığı şərhlər insanı heyrətləndirir. Qeyd edək ki, bu yazılar ilk dəfə olaraq həmin kitabda oxucu auditoriyasına çatdırılmışdır.
Hüseyn Cavidin yeganə oğlu, dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin sevimli tələbəsi Ərtoğrul Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədri hörmətli Vasif Talıbovun Sərəncamı bu sahədə atılan ən əhəmiyyətli addımdır. Məlum sərəncamdan sonra, xüsusilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında Ərtoğrul Cavidin irsinin öyrənilməsinə dair son dərəcə perspektivli tədqiqatlar öz işinə başlayıb.
Hüseyn Cavid ocağının yetirməsi “Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr1919-cu ildə Bakıda anadan olmuş, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu (indiki APU) Fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir (1940). Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil alan (1941- 1942 Ü.Hacıbəyovun sinfi) Ə.Cavidin ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılımış “9 Variasiya” göstərilir. Həmin əsər (1941-1942) Ü.Hacıbəyova ithaf olunub. O, Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə skripka ilə fortepiano üçün poema (1941), Nigar Rəfibəylinin “Eşq olsun”, Türkmən şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin “Səninlə olaydım” və s. şeirlərinə roman və mahnılar bəstələmişdir. “Böyük Vətən müharibəsi başlarkən “Sərhəddən məktub” simfonik balladasını və marşlar yazmış, “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları bir sıra kamera və instrumental əsərləri isə yarımçıq qalmışdır.1939-1942-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmışdır. 1941-1942–ci illərdə konservatoriyanın nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir.
Azərbaycan xalq mahnılarını nota salan, Avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə edən sənətkar həm də gözəl şeirlərin, pyes və rəsm əsərlərinin müəllifi kimi tanınıb” (5, s.15).Cavidşünas alim Azər Turan bu barədə yazır:“Ərtoğrulun yazıçılığı da, bəstəkarlığı da bir-birilə əlaqəli, bir-birindən ayrılmazdır. Avropa və rus bəstəkarlarının - Şopenin, Motsartın, Raxmaninovun, Rimski-Korsakovun. romans mətnlərinin ekviritmik tərcümələrini gerçəkləşdirən Ərtoğrula görə “tekstin məzmunu Azərbaycan stilinə” uymalıydı, “fiqurasiyalar deyil, hər hecaya bir not düşməsi münasib” idi və s. Məsələn, Şopenin “Arzu” romansının mətnini 21 yaşlı Ərtoğrul belə tərcümə etmişdi” (3).
Ərtoğrul "Cavid kəpənək ömrü" misalı bir ömür yaşayıb. Bu ömur ağır əzablar, ixtişaşlar, tənqidlər, təqiblər və xəstəliklərlə dolu idi.
“Yaşadığı qısa – 24 il ərzində yaratdığı əsərlərə, gördüyü işlərə nəzər saldıqda fikirləşirsən ki, az bir müddət ərzində bu qədər əsərlər yaradan insan tam bir ömür yaşasaydı, gör musiqi xəzinəmiz dəyərli əsərlərlə nə qədər zənginləşərdi?Nota köçürdüyü 200-dən çox el havaları, mətnləri, yazıya aldığı çoxsaylı dastan və nağıllar, fortepiano üçün “9 variasiya”, “Sonatina”, prelüdlər, miniatürlər, pyeslər, musiqi lövhələri, skripka və fortepiano üçün “Poema”, “Cəbhədən məktub” simfonik balladası, nəfəsli orkestr üçün marşlar, klassiklərimizin sözlərinə mahnı və romanslar, instrumental və kamera əsərləri, tamamlanmamış “Şeyx Sənan”, “Məhsəti” operaları istedadlı bəstəkar Ərtoğrul Cavidin kiçik yaradıcı ömrünün həm məzmun, həm də forma baxımından böyük dəyərli əsərləridir” (6).
Məmməd Cəfər Cəfərovun xatirələrində də, ən həzin, ən maraqlı məqamlarla yaddaşa köçürülən Ərtoğrul Cavid barəsində görkəmli ədəbiyyatşünas alim qeyd edir ki: “Ağıllı, istedadlı, fərasətli, nəcib, ləyaqətli insanlar haqqında xatirələr daimi olur və yaddan çıxmır. Onlar, elə insanlar yada düşəndə də göz önündə nəinki onların zahiri, nəinki gözəl simaları, xoş nəzərləri, hətta rəftarları, hərəkətləri də canlanır. Sanki onların səsini də eşidirsən, onların nəfəsini də duyursan. Mənim saydığım bu gözəl mənəvi, əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, çox yaxından tanıdığım tələbələrimdən biri Ərtoğrul Cavid idi. Mən Ərtoğrulu ilk dəfə onun Pedaqoji İnstitutda dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsil aldığı illərdə, sinif otağında görmüşəm. “Sinif otağında görmüşəm” sözünü də təsadüfi işlətmirəm. Ona görə ki, Ərtoğrul tənəffüslərdə də həmişə sinif otağında olur, qarşısında kitab, dəftər, əlində qələm nəsə oxuyur, düşünür, yazırdı” (4).
Azərbaycan ədəbiyyatı, musiqisi barədə bir çox yeni materiallarla dolu Ərtoğrul Cavid yaradıcılığında ən əhəmiyyətli bölmələrdən biri dünya ədəbiyyatına dair bir sıra məsələlərə həsr olunan hissədir. Bu barədə ədbiyyatşünas alim Azər Turan qeyd edir:“Pedaqoji İnstitutda Bəkir Çobanzadənin, Mikayıl Rəfilinin, Əli Sultanlının tələbəsi Ərtoğrul Hüqonun, Belinskinin, Gertsenin, Turgenevin, Fişerin, Heynenin, Tolstoyun, Brandesin, Koqanın, Morozovun, Altmanın, Zelinskinin, Veberin - ümumilikdə 36 müəllifin- Şekspir, antik yunan mifologiyası... barədə yazdıqlarından bəhs edirdi. Hamletin mənşəyini tədqiq edirdi. Norveç tənqidçisi naturalist Brandesdən Hüqoya qədər hamının, hətta ilahiyyatçıların, hüquqşünasların, asketlərin görüşlərini, Şekspirlə bağlı yazılmış mənbələri, yaxud “Hamlet”in qaynaqlarını bir-bir çözürdü. “Hamlet”, “İlahi komediya”, “Gülən adam”, “Həyatın dibində”, “Don Kixot” 18 yaşlı Ərtoğrul üçün bir rəmz idi. Və o, Faustu, Hamleti, yaxud “deyirsən ki, kütləyə qoşul, lakin mənim ruhum təkliyə uymuş, mən dünyaya nifrət edirəm”, - deyə ifadə etdiyi Bayronik tənhalıqları qara taleyinin, dönük bəxtinin yazısına, izharına vəsilə etməyi bacarmışdı”(3).
Azər Turanın da qeyd etdiyi kimi, yaşı az olmasına baxmayaraq Ə. Cavid bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərin həyatını, yaradıcılığını mənimsəmiş, bu istiqamətdə artıq özünün şəxsi tədqiqatları və fikirləri də formalaşmışdı.
Ərtoğrul Cavidin bu səpkidən Şərq və Qərb qovşağında dayanan mühüm yazılarından olan “Hamlet” haqqında əsəri son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Ə.Cavid bu yazısında dahi Şekspirin ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri olan “Hamlet” əsəri ilə bağlı bir çox məqamları şərh edib. Əsərin yazılma tarixi, ilkin variantları, son variant, əsərdə yer alan personojlar, daxili, batini mənalar, ideyalar aləmi, əsər haqqında görkəmli mütəfəkkirlərin fikirləri, doğurduğu rezonanslarla bağlı apardığı təhlillər son dərəcə maraqlı məqamları ilə yadda qalır. Qeyd edək ki,“Avropada İntibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri olmuş Vilyam Şekspir öz əsərlərində humanizm, xəlqilik, həyatsevərlik ideyalarını tərənnüm etmiş, insan qəlbinin sirlərini dərindən bilmiş, qələmə aldığı mürəkkəb hadisələrin dolğunluğu ilə həmişə oxuculara böyük təsir göstərmişdir. Dövrün humanistlərini düşündürən ictimai-siyasi və fəlsəfi məsələlər Şekspirin “Hamlet” faciəsində özünün daha parlaq inikasını tapmışdır. Bu əsərin süjeti o zaman geniş yayılmış və haqqında müxtəlif əsərlər yazılmış Hamlet əhvalatından götürülmüşdür. “Hamlet” əsəri haqqında ilk dəfə XIII əsrdə Sakson Qrammatik “Danimarka tarixi” kitabında məlumat verir. Bu əsər həyatı dərk etmə, anlama faciəsidir. Həqiqətdə Hamlet xeyirxah təbiətlidir, şair və filosofdur, möhkəm iradəlidir” (1, s. 8).Ərtoğrul Cavid “Hamlet” əsərini monoloqlar halında şərh edir və yazır: “Hamlet” əsərinin təhlilində əsas rolu onun monoloqları tutur. Əsərdə 7 monoloq var”(2,s. 98). Ərtoğrul Cavid Hamletin monoloqlarını pərdələrdəki səhnələrə görə bölür, sıralayır, qruplaşdırır, təhlil edir. Bu təhlillər öz dolğunluğu, elmliliyi ilə seçilir.
Ərtoğrol Cavidin yaradıcılığında Qərb ədəbiyyatına xüsusi maraq mövcuddur. Gənc ədib Avropada yaranan ədəbiyyatda yer alan janrları, -izimləri, cərəyanları da spesifik şəkildə təhlil edir. Romantizim, klassisizm və s. cərəyanlar, kapitalizm kimi rejimlər, inanc sistemləri onun maraq dairəsində idi. “İngiltərə (romantizm)” başlıqlı, mühazirə dəftərində yer alan maraqlı məqalədə də, bir çox dünyaşöhrətli mütəfəkkirlərlə bağlı fikirlərini şərh edən Ə.Cavid, Marks, R.Stil, Drayden, Ben Canson kimi görkəmli imzaların adını və yaradıcılığındakı motivləri geniş şəkildə şərh etmişdir.
Ərtoğrul Cavidin yaradıcılığında yer tutan əksər mövzular hələ də öz tədqiqini gözləyən məsələlərdəndir.Nümunə üçün onun “Göl məktəbi şairləri” başlıqlı yazısını göstərə bilərik. Qeyd edək ki,“XIX əsrdə digər ölkələrdə olduğu kimi, İngiltərədə də romantizm əsasən 2 istiqamətdən ibarət idi: inqilabi romantizm və mühafizəkar romantizm. İnqilabi romantizmin nümayəndələri Bayron və Şelli, mühafizəkar romantizmin nümayəndələri isə “Göl məktəbi”nin (Lake poets – göl məktəbi XVIII əsrin sonları – XIX əsrin əvvəllərində ingilis romantik şairlərinin birləşdiyi qrupun şərti adıdır. Adı İngiltərənin şimal-qərbində, Kambriya qraflığında, dağlıq ərazidə yerləşən Göl vilayətindən götürülüb.Qrupun əsas üzvləri Vordsvort, Kolridc, Sauti bu vilayətdə yaşadığı üçün qrupa belə bir ad verilib.Bəzən də leykistlər (lake – göl) adlandırılan bu üçlüyə yaşlı nəsil romantiklər deyirdilər. Gənc nəsil romantiklər isə Lord Bayron, P.B.Şelli və Con Kits hesab olunur) şairləri idi”(7).
Ərtoğrul bu prosesi belə şərh edir: “Göl şairlərindən ən talantlısı Vordsvortdur. Lirik olaraq Vordsvort Bayrondan yüksəkdir. Yaradıcılığı balladalarla başlayır (1798)” (2,s.133).
Ərtoğrul Cavidin məqalələri içərisində dahi rus mütəfəkkiri Qorki də xüsusi yer tutur. O, Qorkinin “Həyatın dibində”, “Meşşanlar” kimi əsərlərindən özünün “Həyatın dibində” başlıqlı yazısında bəhs edir. Ə.Cavid Qorkinin Həyatın dibində” əsəri haqda belə yazır: “Adından da göründüyü kimi bu əsər həyatın dibini, orada sürünən insanları təsvir edir.Ona görə də, kəskin ictimai-siyasi rola malikdir.Əsərdəki obrazların bir çox ümimi və xüsusi tərəfləri vardır. Sosial şərait səbəbi ilə onlarda pozuqluqlar mövcuddur”(2, s. 125).
Ə.Cavid sonar qeyd edir: “Səfil obrazı on illik bir yaradıcılığı keçərək özünün bitkin ifadəsini, 1902-ci ildə ilk olaraq bu əsərdə tapır” (2, s.125).Bu iddianı etmək üçün bir xeyli mütaliə etməli və geniş araşdırma potensialına malik olmaq lazım idi. Görünür gənc ədib öz üzərində çox işləyirdi.
M.Qorkinin cahanşümül bir əhəmiyyətə malik olan böyük yaradıcılıq məktəbi, əlbəttə, Azərbaycan ədəbiyyatında da öz faydalı təsirini göstərmişdir. Bizim ən görkəmli yazıçılarımız Qorkini özlərinə həqiqi bir mənəvi ustad və müəllim kimi tanımışlar. Onun yaradıcılığı bizim ən qabaqcıl sənətkarlarımızı ilhamlandırmış və ruhlandırmışdır(8).
“Həyatın dibində” pyesində “Dustağın maһnısı” adı ilə məşһur olan bu bədii parça ədibin Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş ilk əsərlərindəndir.
İnqilabi ideyalar tərənnümçüsü Qorkinin xalqımızın qabaqcıl ziyalıları tərəfindən bu cür sevilməsi tamamilə təbiidir. Çünki onun əsərlərində azadlığa doğru can atan qüdrətli adamların ölməz iradəsi canlanırdı (10).
Böyük fransız yazıçı, dramaturq, şair, publisist.Utopik realizmin ən nüfuzlu nümayəndələrindən Viktor-Mari Hüqo (1802-1885) da Ə.Cavidin yaradıcılığındakı əsas xətlərdən biri idi.Gənc ədib Hüqonun yaradıcılığını görünür çox sevirmiş. O dahi Fransız mütəfəkkirinin adını tez-tez xatırlayır, əsərlərini tədqiqata cəlb edərək, yekunda öz analizlərini qeyd edirdi.“Səfillər”, “Gülən adam” isə Ə.Cavidin haqqında daha ətraflı danışdığı əsərlərdir. Gənc ədib qeyd edir ki, “Hüqonun irsində romantik və realist motivlər, elementlər bir-biri ilə sıx bağlıdır.Onları ayırmaq çətindir. Hüqonun əsas görüşü humanizm, məhəbbət və xeyirxahlıqdır”(2, s. 117).
Ə.Cavid “Hüqonun “Gülən adam”ı haqqında” yazısında yazır: “Gülən adam” romanı 1869-cu ildə Gernsi adasında yazılıb (həmin il may ayında çap olunub). Bu əsər nəslən aristokrat olan, maraqlı macəralar keçirən Quinplenin lordlar palatasına, aristokratiyaya qarşı vurduğu ağır silləni təsvir edir”.( 2, s.106).
Görünür, Quinplenin obrazı gənc ədibi həddindən artıq təsirləndirib."Səfillər”in qəhrəmanı Jan Valjan bəşəriyyətin intibahı, sevgi və mərhəmətdən sonra oyanan insanlığın simvoludur.“Gülən adam”dakı kralın əmriylə eybəcərləşdirilmiş Quinplen də şikəst edilmiş xalqın simvoludur: “Mən güclülərin şikəst elədiyi bəşəriyyəti təmsil edirəm. Onun da hüququnu, həqiqətini, ağılını düşüncəsini mənim ağız və burnumu eybəcər hala saldıqları kimi şikəst ediblər”. Sevgi eybəcər Kvazimodanın ürəyində insani hisslər doğurduqca Frollonun içində heyvani hissləri oyadır. Onlar iki insan tipinin parlaq nümunələridir(9).
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Ərtoğrul Cavidin Qərbin düşüncəsinin məhsulu olan ictimai-siyası mövzu və motivləri özündə ehtiva edən əsərlərdən seçdiyi və gətirdiyi sitatlar, analiz edərək təhlili xarakterdə qələmə aldığı qısa yazılarında Şərq düşüncə tərzində olan boşluqları doldurmaq pryomları özünəməxsusluğu ilə seçilir. Ə. Cavidin seçdiyi bütün əsərlər dünya ədəbiyyatının şedevr parçalarıdır. Bu əsərlər bəşəriyyətin şah əsərləridir.Ə.Cavid həmin mirasa özünəməxsus toxunuşlar edərək Şərq mühitinə Qərbin təfəkkürünü izah etməyə cəhdlər edir. Doğrudur onun bu cəhdlərinin arxa planında böyük düha dayansa da, gəncliyin verdiyi təcrübəsizlikdən doğulan sistemsizlik, sadə cümlə qurmaq texnikası da mövcuddur.Ancaq bu gənc ədibin çatdırmaq istədiyi ideyaya qətiyyən kölgə salmır.Şərq və Qərbin qovşağında var olan Ərtoğrul Cavid irsinə Şərqin izləri, mövzuları, tapıntılarıyla yanaşı Qərbin əsrarəngizliyi hopub.
Nərgiz İSMAYILOVA
AMEA Naxçıvan Bölməsi,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Baxış sayı: 808
Bölməyə aid digər xəbərlər
19-04-2024, 12:41
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
17-04-2024, 21:58
ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynova Dünya Söz Akademiyasının fəxri akademik üzvü seçilib
28-03-2024, 23:35
ZİYALI ÖMRÜNÜN AKKORDLARI...
26-03-2024, 14:48
Şeirlər-İSMAYIL MƏRCANLI İMANZADƏ
7-03-2024, 23:27
VÜQAR,ƏHMƏD TÜRKSOY- UN QIZIL MEDALI İLƏ TƏLTİF OLUNUB
7-03-2024, 23:12
Kostomarov "Qanqster Peterburq" serialından mahnı oxudu
11-02-2024, 00:49
Sumqayıtda şair Sabir Yusifoğlunun xatirə gecəsi keçirilib-VİDEO+FOTOLAR
30-01-2024, 14:54
Dramaturq Aleksandr Gelmanı avtomobil vurub
26-12-2023, 20:56
Jurnalist və yazıçı Valeri Şamşurin vəfat edib
21-12-2023, 23:29
BACI İTİRMİŞƏM-VÜQAR ƏHMƏD
19-12-2023, 15:51
“Ərəb mənbələrində azərbaycanlı alim və ədiblər (VII-XVII əsrlər)” adlı kitab nəşr olunub
19-12-2023, 15:05
Təhlükəsizlik qüvvələri Akuninin kitablarını nəşr edən nəşriyyata gəlib
30-11-2023, 23:25
BİR ŞAİR YAŞAYIR MİNGƏÇEVİRDƏ...
28-11-2023, 16:41
Ankarada Sadiq Qurbanovun kitabının təqdimatı olub – FOTO
27-11-2023, 10:45
İrlandiyalı Pol Linç 2023-cü il üçün "Man Booke"r mükafatını qazandı
1-11-2023, 11:19
Buninin qardaşı qızı 100 yaşında dünyasını dəyişib
18-10-2023, 21:25
ŞAİRİN OXUCULAR QARŞISINDA POETİK HESABATI
16-10-2023, 14:46
Əlyazma kolleksiyaları oxuculara virtual təqdim olunur
15-10-2023, 22:09
Şair və rəssam Qavriil Lubnin vəfat edib
4-10-2023, 20:34
“Heydər Əliyev: tariximizdə və taleyimizdə” kitabının təqdimatı olub
24-09-2023, 20:54
AMEA Naxçıvan Bölməsində Məhəmmədhüseyn Şəhriyara həsr olunmuş konfrans
22-09-2023, 21:09
Qərbi Azərbaycan haqqında kitabın və sosioloji-tədqiqatın nəticələri ilə bağlı hesabatın təqdimatı keçirilib
13-09-2023, 15:11
Seyfəddin Dağlının “Gəcil qapısı” pomanının təqdimatı Keçirilib
10-09-2023, 00:17
“Heydər Əliyev ideyaları və müasir dövr” respublika elmi konfransının materialları çapdan çıxıb
3-09-2023, 22:18
YAZARLAR MƏDƏNİYYƏT İŞÇİLƏRİNİ MƏFTUN ETDİLƏR
15-08-2023, 00:28
ƏBÜLFƏT HƏSƏNOĞLU-ŞEİRLƏR
8-08-2023, 18:16
Vəfat etmiş tərcüməçi və yazıçı Leonid Volodarski
7-08-2023, 22:22
Uşaq kitablarının illüstratoru Nikolay Ustinov vəfat edib
13-07-2023, 14:50
“Naxçıvan paremioloji vahidləri: deyimlər, atalar sözləri və məsəllər” kitabının təqdimatı keçirilib
10-07-2023, 19:57
O, HEYDƏR DÜHASIDIR-Ramiz QASIMOV
7-07-2023, 22:48
QHT Azərbaycanın klassik və müasir ədəbiyyatını təbliğ edəcək
30-06-2023, 23:49
Həmişə sizinlə olan cəhənnəm-Əkbər Qoşalı
28-06-2023, 20:10
İSMAYIL İMANZADƏNİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏN İBARƏT “HƏR ÇƏMƏNDƏN BİR ÇİÇƏK” KİTABINA ÖN SÖZ-ADİLƏ NƏZƏROVA
23-06-2023, 20:44
Baş Prokurorluq tərəfindən "Özəl sektorda anti-korrupsiya standartları" mövzusuna həsr olunmuş kitab hazırlanıb
22-06-2023, 22:44
TANINMIŞ ALİMİN “HEYDƏR ƏLİYEV SİYASƏTİ: TARİX VƏ MÜASİRLİK” MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB-Ramiz Qasımov
22-06-2023, 22:37
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
10-06-2023, 20:04
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsində kitab təqdimatı olub
27-05-2023, 22:21
Detektiv yazar Elbrus Kəlbiyevlə görüş keçirilib
24-05-2023, 00:22
Qərbi Azərbaycanın mədəni-ədəbi mühitinə həsr edilmiş elmi konfrans olub
19-05-2023, 19:17
Nizami Gəncəvi Dühası-Anar Rzayev
18-05-2023, 20:14
“Axtarışlar” jurnalının yeni nömrəsi nəşrdən çıxıb
17-05-2023, 19:52
“Naxçıvanın əlyazmalar xəzinəsi” kitabı nəşr olunub
16-05-2023, 21:02
Yeni nəşr olunmuş iki monoqrafiyanın təqdimatı olub
5-05-2023, 21:54
Əhliman Ərəfsəli doğma kəndində yad edilib
5-05-2023, 21:38
“Elmi əsərlər”in yeni nömrəsi çapdan çıxıb
5-05-2023, 20:34
Əhməd Cavadın Vətən idealı-Ramiz QASIMOV
1-05-2023, 21:21
KAMAL CAMALOV TƏDQİQATÇILIQ VƏ NATİQLİK MƏHARƏTİİLƏ SEÇİLƏN TƏDQİQATÇI ALİMDİR-Əbülfət Pələngov