13:33 / 20-04-2024
Cavanşir Məmmədov vəfat etdi
12:21 / 20-04-2024
Deputat İvlev: "Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Rusiyaya zərbələri NATO tərəfindən planlaşdırılıb"
12:16 / 20-04-2024
Mağaza sahibini şahidlərin gözü qarşısında güllələyib
12:12 / 20-04-2024
Moskvada keçirilən MMA turniri kütləvi dava ilə başa çatıb
12:05 / 20-04-2024
Soçidə şortikli turisti qarlı yamacdan xilas etmək 8 saat çəkib
12:00 / 20-04-2024
Ukraynanın qərbində hərbi geyimli şəxslər nəzarət-buraxılış məntəqəsində bir polisi güllələyiblər
23:47 / 19-04-2024
“İzvestiya”nın hərbi müxbiri Semyon Eremin Şimal Hərbi Dairə zonasında ölüb
23:25 / 19-04-2024
Uspenskayanın direktoru müğənninin səhhətinin pisləşməsi ilə bağlı yayılan xəbərləri təkzib edib
23:18 / 19-04-2024
Üç İsrail raketi İraq ərazisinə düşüb
23:11 / 19-04-2024
"Monako"nun baş məşqçisi Hütter: "Qolovin əsas oyunçudur"
23:05 / 19-04-2024
WP: Ukrayna Silahlı Qüvvələri anlayır ki, səfərbərlik mərmi aclığı fonunda heç nəyi dəyişməyəcək
22:58 / 19-04-2024
Finlandiyanın Baş naziri və AK rəhbəri rusdilli sakinlərlə ünsiyyətə vaxt tapmadı
22:50 / 19-04-2024
"Üç balina" ticarət kompleksinin təsisçisi Sergey Zuev vəfat edib
22:38 / 19-04-2024
NATO-nun baş katibi Ukraynanın Rusiya Federasiyasındakı hərbi obyektlərə zərbələrini qanuni hesab edir
22:30 / 19-04-2024
UEFA "Aston Villa"nın qapıçısı Martinesi Konfrans Liqasından kənarlaşdırıb
22:23 / 19-04-2024
Rusiya hökuməti dost olmayan ölkələrdən gələn pivə üçün gömrük rüsumlarını artırıb
22:01 / 19-04-2024
Fövqəladə Hallar Nazirliyi moskvalılara güclü küləklə bağlı xəbərdarlıq edib
21:54 / 19-04-2024
ABC: İsrail İrandakı nüvə obyekti yaxınlığında hava hücumundan müdafiə radarını vurdu
12:41 / 19-04-2024
"SUMQAYIT! ƏBƏDİ YAŞA" LAYİHƏSİ mərhum şair Sabir Sarvana həsr olunmuşdu
09:32 / 19-04-2024
Rusiya Müdafiə Nazirliyi Stavropol vilayətində "Tu-22M3" təyyarəsinin qəzaya uğradığını təsdiqləyib
09:27 / 19-04-2024
“Liverpul” “Atalanta”ya qalib gəlsə də, Avropa Liqasından kənarda qalıb
09:23 / 19-04-2024
"Bayer Leverkuzen" və "Roma" Avropa Liqasının finalına çıxmaq uğrunda mübarizə aparacaq
08:15 / 19-04-2024
Robert Vud: "Fələstin BMT-nin tamhüquqlu üzvü ola bilməz"
08:09 / 19-04-2024
Kuleba Kobaxidzeni Gürcüstanın “ukraynalaşması” ilə bağlı sözlərə görə tənqid edib
08:04 / 19-04-2024
Qadın 13 yaşlı oğluna bıçaqla hücum edib
07:59 / 19-04-2024
ABŞ Argentinaya müdafiə üçün 40 milyon dollar verir
07:53 / 19-04-2024
Əlcəzair Fələstinin BMT-yə üzvlüyü perspektivinə əmindir
07:49 / 19-04-2024
Ana və azyaşlı oğul yanğın nəticəsində ölüb
07:45 / 19-04-2024
İsrail İranda bir obyektə raket zərbəsi endirib
07:40 / 19-04-2024
Qəsdən adam öldürməkdə şübhəli bilinən şəxs tutulub
22:58 / 18-04-2024
Dövlət Departamenti: ABŞ Fələstinin BMT-yə daimi üzv kimi daxil olmasını dəstəkləməyəcək
22:52 / 18-04-2024
Makron: "Ukrayna üçün İsraillə eyni hava hücumundan müdafiə sistemi qurmaq mümkün deyil"
22:41 / 18-04-2024
CNN: Çad ABŞ-ı hərbi razılaşmanı pozmaqla hədələyir
22:32 / 18-04-2024
Zaxarova: "Kosovonun Avropa Şurasına daxil olmaq hüququ yoxdur"
22:27 / 18-04-2024
Mirançuk "Liverpul"la oyunda "Atalanta"nın start heyətində yer alıb
22:18 / 18-04-2024
Krımda “Ağ kostyum” neonasist qruplaşmasının 12 üzvü saxlanılıb
16:46 / 18-04-2024
Baş prokuror Çin Xalq Respublikasında işgüzar səfərdədir
16:34 / 18-04-2024
ABŞ Konqresinin üzvü Ukraynaya yardıma səs verənləri Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə qoşulmağa dəvət edib
16:04 / 18-04-2024
"Bild": Rusiya səfiri casusluqda şübhəli bilinənlərin həbsindən sonra Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
15:59 / 18-04-2024
“Rubin”in baş məşqçisi Rəhimov Premyer Liqada bir oyunluq cəzalanıb
Azərbaycan memarlığında Hamam mədəniyyəti-Leyla Məmmədkərimova
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 339
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-12-2019 22:30 | Bölmə: Mədəniyyət
“Milli ənənələrimizin nə qədər dəyərli olduğunu dünyaya gələn yeni nəsillərə çatdırmaq və onları bu ənənələr arasında tərbiyə etmək üçün muzeylər lazımdır və bu muzeyləri qoruyub saxlamaq vətəndaşlıq borcumuzdur”
Heydər Əliyev
Lap qədim dövrlərdən məlum olur ki, xalqımızın məişət xüsusiyyətləri, estetik zövqü və mədəni göstəriciləri arasında hamamların xüsusi yeri var. Hamamlar tarixən təmizlik, paklıq məskəni olaraq insanlar üçün rahat yerlərdən sayılıblar. Uzun müddət həm qadınlar, həm də kişilər ayrı-ayrı günlərdə hamamlara toplaşıb istirahət edər, söhbətləşər və burada şəfa tapmağa çalışarmışlar. Bu mənada ölkəmizdə olan qədim hamamlar xalqımızın mədəni tarixini özündə birləşdirməklə bərabər, maddi mədəniyyət abidəsi və memarlıq nümunəsi kimi də əhəmiyyətlidir.
Səyahət ənənələri hələ qədim dövrlərdən yaranmağa başlamışdır. İnsanlar valeh edici yerləri səyahət etməklə yanaşı, dəniz sahillərinə, mineral sularla müalicəyə, dünyanın məşhur paytaxt şəhərlərinə səyahətlər edirdilər. Bu da turizmin bünövrəsi hesab edilirdi. Amma o dövrdə insanlar müstəqil olaraq səyahət edirdilər.
Dəniz sahili boyu istirahət mərkəzləri özünün səciyyəvi memarlığı ilə inkişaf etməyə başlayırdı. Buna misal olaraq, XVIII əsrdə Brayton (Brighton - İngiltərənin cənub sahillərində, Şərqi Sussex qraflığında La-Manş boğaz sahil bir şəhəridir) boyunda balıqçı kəndindən 1831-ci ildə 31min əhalisi olan şəhərə çevrilməsini göstərə bilərik. Heiligendamm isə 1793-cü ildə Almaniyanın ilk dənizsahili istirahət mərkəzinə çevrildi. (2)
Hamam mədəniyyətin də suyu müqəddəs sayan qədim hindular da gunahlarını yumaq üçün axar suda yaxalanırmışlar. Ümumiyyətlə ayrı-ayrı xalqların tarixində qədimdə günahlardan qurtulmaq, saflaşmaq üçün suda yaxalanmaq rituallarının həyata keçirildiyi qeyd olunur. Ona görə də, qədimdə su ilə yaxalanmaq üçün istifadə olunan yerlər məbəd kimi müqəddəs məkan hesab olunub (9).
XV və XVI əsrlərdə ictimai hamam mədəniyyətinin başa çatması – mineral spa-ların yenidənön plana çıxmasına təkan verdi. Fərdi spa-lar adətən “gənclik fontanı” kimi reputasiyaya sahib idilər. XVII əsrdə spa suyu qəbul etmək populyarlaşdığı üçün mineral suların haradansa gətirilməsi (Vişi və Niderselters Avropanın məşhur mineral su mənbəyi) işində çoxlu pul qazanmaq fürsətləri meydana gəlirdi. (2)
Qədim dövrlərdən başlayaraq mineral sulardan pul qazanmaq fürsətlər meydana gəlirdisə, niyə bu gün həmən mineral suları olan bögələrimizin hamalarında bundan istifadə etməyək? Həmən hamaların çoxunun ictifadəsiz qalmasına göz yumub onun mədəniyyətimiz və turizm inkişafı üçün faydalı olan ətrafında termal su çıxan hamamlara və hamam muzeylərinə çevirməyək? Azərbaycanda turizm sektoru sürətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan artıq dünya turistləri üçün cəlbedici ölkəyə çevrilmişdir. Həyatımızın ayrılmaz hissəsi olan saglamlıq və gigiyena sahələrinə nifuz edən qədim hamam mədəniyyətinin təblığı turizm sektorundageniş tətbiq edilməlidir. Bu mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün hamam mədəniyyəti muzeylərinin yaradılmasına böyük ehtiyaz var.
Hamam mədəniyyəti muzeyi nə deməkdir?
Bu, yaddan çıxmış milli hamam ənənələrimizi gələcək nəsillərə ötürülmək, hamama istifadə edilən bütün əşyaların muzeydə eksponat kimi nümayiş etdirmək fikri ilə yaradılır. Başqa sözlə desək cəmiyyətinuniversal və sosial yaddaşında qalan Azərbaycan hamam mədəniyyəti müzeyi bütövlükdə qorunmağa və yaşatmağa çalışılır. İslam ölkələrində Türkiyədə və İranda belə hamaların sayı az deyil. İstanbulşəhərində yerləşən II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi Türkiyənin ilk muzeyidir. Türk hamamı paklıq mədəniyyəti mövzunu mühim tutan, müzeyçilik qayda-qanunlarını ən yüksək tərzdə yerinə yetirən bir muzeydir(şəkil 1).
Başqa ölkələrdə olduğu kimi ölkəmizə gələn turistlərə bu sektorda standartlara uyqun xidmətin göstərilməsi bir cox faktorlardan asılıdır. Bu baxımdan turizm işinin təşkilində bələdçilərin üzərinə böyük məhsuliyyət düşür. Beləki, onlar memarlıq tariximizi, adət-ənənələrimizi turistlərə aydın şəkildə anlatmalıdrlar. Bunun üşün bələdçilər xüsusi dərslər almalıdırlar.
Azərbaycan şəhərinin strukturunda hamamların yeri.
Şəhərlərin daxilində əsasən məscid, hamam, karvansara, su anbarları və bazar kompleksləri eyni məkanda və biri-birilə əlaqəli formada tikilirdi. Hamam həmişə insanlar üçün rahatlıq, təmizlik, dirilik, sağlamlıq, mənəvi dincliyin, istirahətin, ruhun təzələndiyi məkan sayılıb. Tarixən insanların daim icra etdiyi rituallar-çimmək, su ilə yaxalanmaq fiziki təmizliyin başlıca şərtinə çevirilib. Hamam həm də bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətinin tarixi isə çox qədimlərə aiddir.
Müxtəlif xalqların folklorunda hamamla bağlı deyimlər, atalar sözləri, mahnılar, şeirlərin olması təsadüfi sayılmamalıdır. Hamam yuyunma və paklıq üçün istifadə olunmaqla yanaşı eyni zamanda əyləncə və müalicəvi funksiyaları və digər müxtəlif ənələləri özündə birləşdirən vahid bir məkan idi. Hamamların memarlıq baxımdan konstruksiya və quruluşu barədə bunu qeyd etmək lazımdır ki, onlar yalnız yuyunma funksiya daşımırdı. Buna görə də hamam daxilində biri-birindən funksiya baxımından seçilən bir neçə məkan var idi. Hamam komplekslərində buxar və durulanma otağları da fəaliyyət göstərirdi. Bu bölmələr bir-biri ilə əlaqəli formada kompleksin əsas hissəsini təşkil edirdi. Qədim hamamlarda yuyunmaq üçün müxtəlif köməkşi bölmələrin quruluşu və onlar arasındakı davamlı əlaqə elə bir formada olmuşdur ki, burada məhrəmlik prinsipinə riayət olunması, pak və qeyri-pakyerinin biri-birindən ayrılması və istiliyin təmin olunması üçün min bir şərait yaranmış olsun. Funksional hamamlardan fərqli olaraq hamam muzeylərinin Azərbaycanda yaradılmasına böyük ehtiyac vardır.
Hamamın köhnə görüntüsünü saxlamaqla, xidmət və məşğuliyyət növlərinin (saçın kəsilməsi, uzun təraş edilməsi, kisələmə, ovxalama (masaj), hamam fitələrinin dəyişdirilməsi və yuyulması və digər bu kimi xidmətlər) təqdim edilməsi (soyunma yeri və buxarotağı) hamamların müxtəlif memarlıq elementlərinin - giriş qapısı, ayaqqabı çıxarılan yer, soyunma yeri, hovuz, xəzinə (qüsl almaq üçün üstü qapalı içi isti su ilə doldurulmuş dərin hovuz), hamam alətləri və təchizatı, bu kimi hamam adətləri, və s. mumyadan, heykəllər və maketlərlə canlandırıla bilər(şəkil 2,3,4,5).
Tarixi binalar bir xalqın mədəniyyətini, memarlıq və mənliyini göstərdiyinə görə dağılma və məhv təhlükəsindən qorunmalıdır.Amma təəssüf ki, bu tikililərin çox az hissəsi öz həqiqi dəyəri və ilk məqamını qoruya bilməmişdir. Ənənəvi binaların istifadəsiz qalmasının dəlillərindən biri binanın müasir insanların istək və ehtiyacları ilə uyğunsuzluğudur. Memarlıq məktəbi ənənələrinin ilk görünüşünə əyani şəkildə qayıda bilməsək də, keçmiş hamamların prinsiplərini, texniki vasitələrini və kompozisiya əsaslarını tanımalıyıq. Orta əsr memarları binanın yaradıcısı qismində elə yüksək təfəkkürə malik olmuşlar ki, təbii resurslardan istifadə və cəmiyyətin mədəniyyətini dərk etməklə insanin ehtiyacları ödəyən, mühitə cavab verən, gözəl əsərlər yaratmışlar (3, s. 96-97).
Şəhər və kəndlərin strukturunda hamam mədəniyyəti muzeyləririnin böyük əhəmiyyəti vardır. Orada insanlar arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaranmasında yerli və dini adət-ənənələr hamamın mərasimlərindəndir.
Əcdadlarımızdan bizə çatan abidələrə müdaxilə, istər saxlanma, qorunma, yenidən qurma və s. bütün sahələrdə araşdırma tələb edir. Mədəni miras tanınanda dəyər qazanır, hətta iqtisadi dəyər əldə edir. Bu miraslar sirasinda muzeylər xüsusi yet tutur. Muzey əslində elm, maarif müəssisəsidir. Ona sadəcə olaraq qiymətli əşyaların, maddi sərvətlərin saxlanc yeri kimi baxmaq düzgün deyildir. Muzeylər mahiyyətinə görə müxtəlif təmayüllü olurlar. Məsələn, dövlət, memorial, səyyar, ədəbiyyat, incəsənət, tarix, musiqi, qoruq, mülki və s. Mülki tikililərdən sayılan hamalarda muzey yaratmaq daha bir ənənəmizi yaşatmaq deməkdir.(6) Bu baximdan 30 kateqoriyadan ibarət olan siyahiya daha birini Hamam muzey mədəniyyəti adını artırmaq olar. Hamam mədəniyyəti muzeyi sosial həyatın vazkeçilməz hissəsi olan sosial anlamda günümüzdə gündəlik yaşayışımızda vacibliyini itirməklə bərabər həm də gələcək nəslə ötürülən bir mədəniyyət simvoludur. Bu baximdan açılacaq muzeydə məqsədimiz azərbaycan cəmiyyətində suyun gündəlik yaşayışımızdakı yerindən və önəmindən, tarixi dönəmdəki dəyişikliyin və transformasiyanın ziyarətciyə çatdırlmasıdır. Bu konteksdə azərbaycana aid etnoqrafik əsərləri sərgiləmək və adət-ənənələrimizi qələn ziyarətçilərə təqdim etməkdir.
Muzeylər turizm üçün mədəni, mənəvi və iqtisadi dəyəri olan, tarixin müəyyən məqamını özündə yaşadan, ötən əsrlərin müxtəlif olaylarından xəbər verən eksponatları komplektləşdirən, qoruyan, saxlayan, öyrənən, nümayiş etdirən maddi-mənəvi xəzinə sayılır(6). Mədəni miras o zaman yaxşı qorunur ki, o, araşdırılsın, dəyərləri lazımı şəkildə təqdim olunsun. Hər düzgün layihə yeni araşdırmanın başlanğıcı və yeni təqdimat imkanı deməkdir. Bizim gələcəyə yolumuz keçmişə əsaslanır və onu tanımağımız mədəni miras vasitəsilə əldə edilir. Bu isə bizi mədəni mirasmızın qorunmasına istiqamətləndirir. Bu iş çox çətin olsa da, bunu düzgün dərk və təşkil etməyimiz bizim əsas vəzifəmizdir. Biz milli mədəniyyətimizin tikililərini araşdırmaqla onun dərinliklərini öyrənib və müasir insanların arzu və istəklərini nəzərə alaraq həmin tikililərdən istifadə zərurətini artıra bilərlərik. Bununla belə ənənəvi tikililərin, o cümlədən hamamların istifadəsiz qalmasının qarşısı alına bilər. Bu işi gerçəkləşdirmək üçün həqiqi elm və təfəkkür metodlarından istifadə etmək lazımdır.
Memarlıqda mədəniyyətin qorunması yolu daxili mahiyyət, tanışlıq zəmini, tikinti materialları və istifadəçilərin tədricən dəyişikliyinin qorunmasıdır.
Qədmi tikililər incəsənət və sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, indiki dövrümüzə qədər memarlıq sənətini yaşadan və müasir binaların tikintisi zamanı nümunə kimi istifadə olunan memarlıq inciləridirlər. Bundan belə nəticəyə gəlirik ki, memarlıq sənəti hər bir xalqın mədəniyyətinin formalaşması, inkişaf və yüksəlişində olduqca böyük və təsirli rola malikdir.
“Hamam mədəniyyəti muzeyi” layihəsi Azərbaycan tarixinin ən dəyərli mədəni miraslarından olan muzey dünyasına yol açmalıdır.
Leyla Məmmədkərimova,
AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət institutunun
“Memarlıq tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin elmi işçisi,
Azərbaycan Memarlar və Rəssamlar İttifaqlarının üzvü
Baxış sayı: 1 339
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:33
Cavanşir Məmmədov vəfat etdi
Dünən, 23:25
Uspenskayanın direktoru müğənninin səhhətinin pisləşməsi ilə bağlı yayılan xəbərləri təkzib edib
14-04-2024, 20:00
Leps konsertdə bir tamaşaçının əlindən telefonu çıxarıb
13-04-2024, 08:41
Rejissor və operator Elinor Koppola vəfat edib
12-04-2024, 21:29
Kianu Rivz "Uğur" filminin çəkilişləri zamanı dizini sındırıb
11-04-2024, 19:29
Alman aktyor Til Şvaygerin ayağı amputasiya oluna bilər
8-04-2024, 22:08
Olqa Budina Harri Potter haqqında kitabların təhlükələrindən danışıb
4-04-2024, 13:56
Polis "Pornofilmlər"in müğənnisinin ifadələrində Rusiya Silahlı Qüvvələrini gözdən salan izlər aşkar edib
2-04-2024, 20:47
RSFSR-in xalq artisti Tatyana Konyuxova vəfat edib
29-03-2024, 23:31
Aktyor Aleksandr Tereşko dünyasını dəyişib
29-03-2024, 21:45
Şvartsenegger ürək əməliyyatından sonra çəkilişlərə qayıtmağa hazır olduğunu bildirib
28-03-2024, 21:08
Burunov etiraf edib ki, konsertə gecikməsi onu “Krokus”da terror aktından xilas edib
27-03-2024, 21:33
Aktrisa Svetlana Svetliçnaya xəstəxanaya yerləşdirilib
26-03-2024, 21:48
200 rol oynayan hindistanlı aktyor Partxa Sarati Deb vəfat edib
25-03-2024, 15:31
Sankt-Peterburqda “Piknik” qrupunun konserti terror aktı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunacaq
23-03-2024, 13:08
Emindən ilk - Reaksiya
22-03-2024, 23:21
Lev Leşçenko tezliklə səhnəni tərk edə biləcəyini söylədi
19-03-2024, 13:59
Valeri Leontyev səhnəni tərk etmək qərarına gəlib
17-03-2024, 13:37
Lyubov Uspenskaya Rusiya pasportu alıb: “Arzum gerçəkləşdi”
15-03-2024, 23:10
Müğənni MakSim karyerasının dayandırılması ilə bağlı iddiaları rədd edir
13-03-2024, 21:35
Bred Pitt məhkəmədə Ancelina Coli üzərində növbəti qələbəsini qazanıb
13-03-2024, 20:58
"Bi-2" qrupu Kəmərdə beş günlük festivalın ləğvini təsdiqləyib
10-03-2024, 23:24
Morqunovanın ölümünə səbəb qan laxtalanması olub
9-03-2024, 20:37
Kristina Orbakaitenin Kremldəki çıxışı ləğv edilib
9-03-2024, 20:31
Aktyor Anatoli Vasilyev aldığı xəsarətlə xəstəxanaya yerləşdirilib
9-03-2024, 18:09
"Vəhşi mələk"in ulduzu Estrela Novais vəfat edib
6-03-2024, 15:36
Müğənni Stas Mixaylov heç vaxt borc götürmədiyini etiraf edib
5-03-2024, 21:34
“Gizli yarmarka” və “Moskva uğrunda döyüş” filmlərinin aktyoru Valeri Yurçenko vəfat edib
3-03-2024, 20:46
“Titanik” filmindən qapı və sükan fraqmentləri hərraca çıxarılıb
3-03-2024, 20:05
Kirkorov sosial şəbəkələrdə Puqaçovanın yeni mahnısını yayımlayıb
1-03-2024, 22:36
"Zoopark" qrupunun sonuncu üzvü Valeri Kirilov dünyasını dəyişib
1-03-2024, 17:22
Alla Puqaçova 16 ildən sonra ilk dəfə yeni albom çıxarıb
28-02-2024, 12:17
Dziuba kino debütünü yüksək qiymətləndirdi
27-02-2024, 09:59
ABŞ-ın ilk "Miss" titulunun sahibi Ceki Lokeri vəfat edib
26-02-2024, 16:43
"Captain Marvel" filminin aktyoru Kennet Marvel vəfat edib
25-02-2024, 10:43
Kristofer Nolanın Oppenheimer filmi üç Ekran Aktyorları Gildiyası Mükafatını qazandı
22-02-2024, 22:48
Britaniyalılar qiymətlərin artması səbəbindən musiqi festivallarını ləğv etmək məcburiyyətində qalıblar
22-02-2024, 21:25
Müğənni Zivert ağır xəstəliyə görə konsertlərini yarımçıq qoyub
19-02-2024, 20:07
Türkiyədə "Bi-2" konsertləri ləğv edilib
18-02-2024, 21:39
Fransa kinosunda ən yaxşı Dartanyanı hesab edilən Jerar Barre vəfat edib
18-02-2024, 15:17
Naxçıvanda Heydər Əliyev Muzeyinin yaradılmasından 25 il ötür
18-02-2024, 15:01
Həmvətənimiz ilin ən yaxşı bəstəkarı seçilib
17-02-2024, 23:08
Vladimir Jirinovski rolunu Nikita Koloqrivi canlandıracaq